არიტმია გულის ნორმალური რიტმის დარღვევაა, პროგნოზის თვალსაზრისით იგი შეიძლება იყოს აბსოლუტურად კეთილთვისებიანი, რომელიც არავითარ მკურნალობას არ საჭიროებს და ძალზე საშიში, რომელსაც ზოგჯერ გონების დაკარგვა ახლავს და შეიძლება უეცარი სიკვდილითაც კი დასრულდეს. ამიტომ არითმიების დიფერენცირება და მათი ადეკვატური მკურნალობა სიცოცხლისათვის მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს.
არსებობს არიტმიის უამრავი სახეობა. იგი შეიძლება გამოწვეული იყოს რაიმე სერიოზული დაავადებით ან მის უკან იდგეს ემოციური გადაძაბვა, ან ყავის დიდი რაოდენობით მიღება, ან ფაღარათის გამო კალიუმის დიდი რაოდენობით კარგვა და სხვა.
ზოგჯერ გულის მუშაობის დარღვევა ვითარდება მეორეულად, ანუ ის რომელიმე სხვა ორგანოს დაავადების სიმპტომია. მაგალითად: ჩიყვის ერთ-ერთი წამყვანი სიმპტომია არითმია; ხშირად კუჭ-ნაწლავის სისტემის ნორმალური ფუნქციონირების დარღვევას თან ახლავს რომელიმე ტიპის არიტმიის განვითარება და ა.შ.
არიტმიები შეიძლება განაპირობოს უშუალოდ გულში მიმდინარე გარკვეულმა ელექტროფიზიოლოგიურმა მოვლენებმა. კერძოდ, მათ იწვევს გულის დაავადებები ან არიტმოგენული პათოლოგიები. არიტმია ყველაზე ხშირად გულის რომელიმე დაავადების სიმპტომია. მაგალითად, გულის იშემიური დაავადების ერთ-ერთი გამოვლინებაა არითმია (ინფარქტი შეიძლება წარიმართოს არითმიით).
არიტმიის რისკის ფაქტორებია:
- გულ-სისხლძარღვთა სისტემის რომელიმე თანმხლები დაავადება;
- მეტაბოლიზმის დარღვევა;
- ენდოკრინული სისტემის რომელიმე დაავადება;
- ცენტრალური და ვეგეტატიური ნერვული სისტემის რომელიმე დაავადება;
- ხანგრძლივი მკურნალობა პრეპარატებით, რომლებიც ინტოქსიკაციას იწვევს;
- სტრესები, დეპრესია, ფსიქიკური გადაძაბვა;
- ფიზიკური დატვირთვა;
- მოწამვლა;
- გადაცივება.
არიტმიის სახეები
არსებობს არიტმიის მრავალი სახე. ისინი ერთმანეთისგან წარმოშობით (იხ. ზემოთ) და გამოვლინებით განსხვავდებიან:
სინუსური არიტმია (ტაქიკარდია და ბრადიკარდია) - სინუსური არიტმია ხასიათდება გულის არამდგრადი შეკუმშვებით: მისი გახშირებით (ტაქიკარდია) ან შენელებით (ბრადიკარდია).
პაროქსიზმული ტაქიკარდია - პაროქსიზმული ტაქიკარდია ხშირად გამოწვეულია თანდაყოლილი გულის ანომალიებით, რის გამოც შესაძლებელია მკვეთრად გახშირდეს გულის რითმი.
მოციმციმე არიტმია - მოციმციმე არიტმია ხშირად ვითარდება გულ-სისხლძარღვთა სისტემის სხვა დაავადებების ფონზე, ამასთან წინაგულების შეკუმშვები შეიძლება საერთოდ არ ხდებოდეს, ხოლო პარკუჭები კი იკუმშება მოუწესრიგებლად.
ექსტრასისტოლია - ექსტრასისტოლიის განვითარება მიუთითებს გულში აგზნების სხვა იმპულსების გაჩენაზე, რაც იწვევს ნაადრევ შეკუმშვას. ამასთან, ავადმყოფს გულის გაჩერების შეგრძნება აქვს.
გულის ბლოკადები - გულის ბლოკადის გაჩენისას ირღვევა იმპულსების გადაცემა წინაგულებიდან პარკუჭისაკენ ან თავად პარკუჭში, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს გულის კუნთის ანთებით და სხვა მსგავსი დაავადებებით. ავადმყოფის პულსი, რომელსაც აქვს ბლოკადა, განსაკუთრებულად შენელებული ხდება, სასიცოცხლო ორგანოებში, მათ შორის თავის ტვინში, ირღვევა სისხლის მიმოქცევა, რის გამოც სავსებით შესაძლებელია გულყრები, დათრგუნულობა, შრომისუნარიანობის დაქვეითება. მაგრამ იმის გამო, რომ გულის ბლოკადის დროს რითმი შეიძლება მდგრადი იყოს, ამ დაავადების გამოვლენა შესაძლებელია მხოლოდ ელექტროკარდიოგრამის საშუალებით.
ტაქიკარდია
ტაქიკარდიაზე საუბრობენ, როდესაც სიმშვიდისა და ნორმალური ტემპერატურის პირობებში გულის შეკუმშვათა რიცხვი მწოლიარე მდგომარეობაში - 80-მდე, ხოლო ფეხზე დგომისას 100-ზე მეტად იმატებს.
ტაქიკარდია ყოველთვის პათოლოგიად არ განიხილება: ფიზიკური დატვირთვისა და ნერვული გადაძაბვის დროს გულისცემა ჯანმრთელ ადამიანებსაც უხშირდებათ.
პათოლოგიური მდგომარეობები, რომლებიც ტაქიკარდიას იწვევს:
- დარღვევები გულ-სისხლძარღვთა სისტემაში;
- მოწამვლა, მათ შორის - ალკოჰოლით, კოფეინით, ნიკოტინით;
- სისტემატური ფსიქიკური გადაძაბვა;
- სისხლდენა;
- სხეულის ტემპერატურის მომატება;
- ანთებითი მდგომარეობა.
ბრადიკარდია
ბრადიკარდია გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებაა, რომელსაც დიასტოლის პერიოდის გახანგრძლივება ანუ გულის შეკუმშვათა გაიშვიათება ახასიათებს. ამ დროს პულსი წუთში 55 დარტყმამდე მცირდება. ბრადიკარდია ჯანმრთელ ადამიანსაც შეიძლება ჰქონდეს, მაგრამ პათოლოგიური მიზეზი ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა გამოირიცხოს, რადგან მუდმივმა ბრადიკარდიამ შესაძლოა შინაგანი ორგანოების არასაკმარისი სისხლმომარაგება გამოიწვიოს.
რისკის ფაქტორებია:
გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებები, მათ შორის - ანთებითი პროცესები;
თანდაყოლილი ანომალიები;
ცენტრალური ნერვული სისტემის მუშაობის დარღვევა;
ქალასშიგა წნევის მომატება.
როდის არის საშიში არითმია
არითმია ყოველთვის აშინებს ადამიანს, რადგან მისი სიმპტომები: გულის ფრიალი, პულსის გამოვარდნის შეგრძნება - შემაძრწუნებელია.
არითმია საშიშია, როდესაც ორგანული პათოლოგიით, მაგალითად, გულის იშემიური დაავადებით ან პოსტინფარქტული მდგომარეობით არის გამოწვეული ანდა გულის კუნთის მძიმე დაავადება - კარდიომიოპათია უდევს საფუძვლად. არითმიის სხვა სახეობები, მაგალითად, ვოლფ-პარკინსონ-უაიტის სინდრომი, ასევე - სიმპტომური (მაგალითად, ჰიპერთირეოზის ან ემოციურ ფონზე განვითარებული) არითმიები ნაკლებად საშიშია და მკურნალობისას სრულიად განსხვავებულ მიდგომას მოითხოვს.
ყოველივე ამის გათვალისწინებით, როდესაც ადამიანმა იცის, რომ აქვს გულის რომელიმე პათოლოგია, არითმიის შემთხვევაში აუცილებლად უნდა მიმართოს კარდიოლოგს, რათა შეფასდეს არითმიის ბუნება და გაირკვეს, მოითხოვს თუ არა იგი სპეციალიზებულ ჩარევას. ექიმის ჩარევა აუცილებელია, როდესაც არითმია ხშირია, მოქმედებს ჰემოდინამიკაზე (მკვეთრად ცვლის არტერიულ წნევას) ან მეტისმეტად შემაწუხებელია (პულსის ამოვარდნა, გულის ფრიალი).
არიტმიის დროს ადამიანს აწუხებს:
- გულის ფრიალი;
- სისუსტე და თავბრუხვევა;
- გულისცემის შეგრძნება, თითქოს გული საგულედან ამოვარდაო.
პულსის გასინჯვისას შეიმჩნევა მისი მკვეთრი ცვალებადობა, კერძოდ:
ან მეტისმეტად აჩქარებულია;
ან არათანაბრად სცემს;
ან ძალზე შენელებულია.
არითმიის ყველაზე მძიმე გამოვლინებაა სინკოპე - გონების დაკარგვა.
არის შემთხვევები, როდესაც არითმიის ერთადერთი გამოვლინება უეცარი კარდიული სიკვდილია.
გონების დაკარგვა ყოველთვის არითმიას არ უკავშირდება. ის შეიძლება უბრალო მიზეზმაც, მაგალითად, ორთოსტატიკური წნევის ცვალებადობამ, გამოიწვიოს. არის ხალხი, ვისაც ადგომისას - ჰორიზონტალურიდან ვერტიკალურ პოზიციაში გადასვლისას - წნევა მკვეთრად ეცვლება, წნევის მკვეთრ დაცემას კი გონის დაკარგვა მოჰყვება. გონის დაკარგვა გულის სტრუქტურული დაავადების ბრალიც შეიძლება იყოს. არითმიის დროს გონების დაკარგვის მიზეზია გულის მეტისმეტად სწრაფი შეკუმშვა - იმდენად სწრაფად იკუმშება, რომ ვერ ახერხებს სათანადო რაოდენობის სისხლის გადასროლას სისხლის მიმოქცევის წრეებში, აქედან გამომდინარე, ვერც ტვინს აწვდის საკმარის სისხლს, წნევა ეცემა და ადამიანი გონებას კარგავს.
სინკოპე ყველაზე ხშირად პარკუჭოვანი ტაქიკარდიისა და პარკუჭოვანი ფიბრილაციის დროს ვითარდება. იშვიათად - ბრადიარითმიას (გულისცემის გაიშვიათება) ახლავს.
გონების დაკარგვას ნევროლოგიური პათოლოგიებიც იწვევს, მაგრამ ამ მიზეზით გამოწვეული გონის დაკარგვა სინკოპესგან განსხვავდება. კერძოდ:
- სინკოპე ყოველთვის ხანმოკლეა, ავადმყოფი სწრაფად მოდის გონს და თავს ისე გრძნობს, თითქოს არაფერი მომხდარაო - ახსოვს, გონი რომ დაკარგა, მაგრამ გამოფხიზლების შემდეგ არაფერს უჩივის;
- ნევროლოგიური პათოლოგიით გამოწვეული გულის წასვლა ხანგრძლივია და უკვალოდ არ ჩაივლის - გონზე მოსვლის შემდეგ ავადმყოფს დამბლა, მეტყველების მოშლა ან სხვაგვარი ცვლილება აღენიშნება.
საშიში არიტმია შეიძლება განუვითარდეს:
ადამიანს, რომელსაც მემკვიდრეობა დატვირთული აქვს უეცარი კარდიული სიკვდილით, ანუ პირველი რიგის ნათესავები (მშობლები, და-ძმა) შედარებით ახალგაზრდა ასაკში უეცრად გარდაეცვალა;
ადამიანს, რომელსაც აქვს გულის იშემიური დაავადება (გადატანილი აქვს ინფარქტი) ან გულის რომელიმე სტრუქტურული დაავადება.
არითმიით განპირობებული გულის წასვლის შემთხვევაში რაც უფრო სწრაფად გავუწევთ ადამიანს პირველ დახმარებას, მით მეტი იქნება მისი გადარჩენის შანსი.
პირველი დახმარების წესები
- არამც და არამც არ წამოსვათ ავადმყოფი (რასაც ხშირად აკეთებენ), პირიქით, დააწვინეთ, შეამოწმეთ, სუნთქავს თუ არა და სასუნთქი გზები უცხო სხეულებისგან გაუთავისუფლეთ.
- ფეხები აუწიეთ. თუ გულის წასვლა ორთოსტატიკური წნევის ბრალია, მაშინვე მოვა გონს.
- თუ არ სუნთქავს, ჩაუტარეთ კარდიოპულმონური რეანიმაცია - ხელოვნური სუნთქვა და გულის მასაჟი. პარალელურად გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება. მასაჟი მეტად მნიშვნელოვანია - პატარა ბიძგმაც კი შეიძლება, ფიბრილაცია (გულის მეტისმეტად ხშირი შეკუმშვა) მოხსნას. მასაჟით ავადმყოფს ექიმის მოსვლამდე შეუნარჩუნებთ ტვინის ხელოვნურ ვენტილაციას და სისხლის ცირკულაციას. ასე რომ, მასაჟი გადარჩენის შანსს ზრდის.
დიაგნოსტირება. დიაგნოსტირება ხდება ჩვეულებრივი ელექტროკარდიოგრამისა და ოცდაოთხსაათიანი ელექტროკარდიოგრაფიული მონიტორინგის, დატვირთვის ტესტის (ტრედმილის) საფუძველზე. არსებობს ინტრაკარდიული (კათეტერის საშუალებით გულის შიგნიდან) კვლევის მეთოდი და სხვა საშუალებები. მთავარია, დადგინდეს, რომელი მეთოდი იქნება მოცემულ შემთხვევაში უფრო ინფორმაციული. აუცილებლად უნდა გაირკვეს, ხომ არ აქვს ავადმყოფს გულის ორგანული დაავადება ან დატვირთული მემკვიდრეობა. ამ მონაცემების საშუალებით ექიმი შეაფასებს არითმიის სირთულეს და დასახავს მკურნალობის სტრატეგიას.
მკურნალობა. არიტმიის მკურნალობა მის სახეობაზეა დამოკიდებული. ზოგიერთი სახის არიტმიას მკურნალობა საერთოდ არ სჭირდება - საკმარისია, მოიხსნას მისი მიზეზი (მაგალითად, ნერვული ფაქტორი ან ჰიპერთირეოზი), რომ ის თავისთავად გაივლის.
პირველადი არიტმიის სამკურნალოდ უამრავი პრეპარატი არსებობს, ოღონდ საჭიროა შერჩევა. თუ ფარმაკოლოგიური ჩარევა უეფექტო აღმოჩნდა (მაგალითად, პარკუჭოვანი არითმიის დროს), შესაძლებელია უფრო რადიკალური ჩარევა: არიტმიის ოპერაციული (ინვაზიური) მკურნალობა, რადიოსიხშირული აბლაცია, მკურნალობა ანტიტაქიკარდიული მოწყობილობით, დეფიბრილატორით. მოციმციმე არიტმიის პრევენციისთვის სპეციალურ მოწყობილობას იყენებენ, ბრადიარითმიების დროს - სტიმულატორებს და ა.შ.
