ბოტულიზმი მძიმე ტოქსიკურ-ინფექციური დაავადებაა. მას ახასიათებს ორგანიზმის ინტოქსიკაცია და ნერვული სისტემის დაზიანება. ბოტულიზმის გამომწვევია ბოტულიზმის ბაქტერია, რომელიც ფართოდ არის გავრცელებული ბუნებაში, ბინადრობს რქოსანი საქონლის, ღორის, ცხენის, თევზების, ფრინველების ნაწლავებში. იგი გამოიყოფა განავალთან ერთად და ხვდება ნიადაგში, სადაც იკეთებს სქელ, მკვრივ გარსს და დიდხანს ძლებს. ნიადაგით ბინძურდება ხილი, ბოსტნეული, მარცვლეული, სოკო, წყალი და სხვა. ამ პროდუქტებში ბაქტერია გარსს იშორებს, მრავლდება და გამოიმუშავებს შხამს, რომელიც ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრისას დაავადებას იწვევს.
საკვებ პროდუქტებში ბოტულიზმის ბაქტერიების გამრავლება და ტოქსინის გამოყოფა მხოლოდ უჟანგბადო პირობებში ხდება. ამიტომაც არის სარისკო კონსერვი, შაშხი, შებოლილი, დამარილებული თევზი (რასაკვირველია, იმ შემთხვევაში, თუ ბოტულიზმის ბაქტერიებით ან მათი სპორების შემცველი ნიადაგით დაბინძურების შემდეგ სათანადოდ არ დამუშავდა). საგულისხმოა, რომ ინფიცირებული პროდუქტი იცვლის ფერს, აქვს მძაღე კარაქის ან ყველის სუნი, კონსერვები ამობურცულია.
დაავადების მიზეზი უმთავრესად შინ დამზადებული კონსერვებია. ოჯახურ პირობებში დუღილის ხანგრძლივობა, გამოყენებული ძმრისა და მარილის კონცენტრაცია საკმარისი არ არის, რათა ბოტულოტოქსინის გამომუშავებას ხელი შეუშალოს, ჰერმეტული მოხუფვა კი ტოქსინის გამომუშავებისთვის სათანადო უჟანგბადო გარემოს ქმნის.
მიმდინარეობა და სიმპტომები. ბოტულიზმის საინკუბაციო პერიოდი 4-36 საათს, იშვიათად 2 კვირამდე გრძელდება. რაც უფრო მეტია მიღებული ტოქსინის დოზა, მით უფრო ხანმოკლეა საინკუბაციო პერიოდი და დაავადებაც მით უფრო მძიმედ მიმდინარეობს.
ბოტულიზმს ძირითადად 3 სინდრომი ახასიათებს: გასტროინტესტინური, ზოგადინტოქსიკაციური და პარალიზური. თავდაპირველად ვლინდება ინტოქსიკაციის ნიშნები: თავბრუხვევა, ძლიერი სისუსტე (ავადმყოფს უჭირს საგნებისა და თავის დაჭერა, სწორად გავლა), მუცლის შებერილობა, ტკივილი და სიმძიმის შეგრძნება. ზოგჯერ ამას ერთვის გულისრევა, პირის სიმშრალე, ბოყინი და ყაბზობა. იშვიათია ღებინება და ფაღარათი, რომლებიც ნევროლოგიური ნიშნების გამოვლენისთანავე იცვლება: ფაღარათი - მყარი ყაბზობით, ღებინება - კუჭიდან საკვების ევაკუაციის შენელებით. რამდენიმე საათის შემდეგ გამოვლინდება პარალიზური სინდრომი. თავდაპირველად ავადმყოფი ბუნდოვნად და გაორებულად ხედავს. სინათლეზე გუგების რეაქცია დაქვეითებულია, ქუთუთოები - დაშვებული, მძიმე შემთხვევაში თვალის კაკლები საერთოდ არ მოძრაობს, ქუთუთოების აწევა მხოლოდ ხელით შეიძლება.
მხედველობის მოშლისთანავე ან ოდნავ მოგვიანებით ვითარდება ყლაპვისა და მეტყველების მოშლა. პირის ღრუს ლორწოვანი მშრალია, ენა - შელესილი. მალევე თავს იჩენს სუნთქვისა და გულის მუშაობის დარღვევა, ქოშინი, ჯერ - ბრადიკარდია, შემდეგ კი ტაქიკარდია, სისხლის არტერიული წნევა იმატებს, მძიმე შემთხვევაში კი, პირიქით - იკლებს.
განასხვავებენ ბოტულიზმის მსუბუქ, საშუალო სიმძიმის და მძიმე ფორმებს.
მძიმე ბოტულიზმის დროს პარალიზური სინდრომი მაქსიმალურად გამოვლინდება. სუნთქვის მოშლა და ყლაპვის შეუძლებლობა ცუდი პროგნოზის მაუწყებელია.
საშუალო სიმძიმის ბოტულიზმის დროს ნევროლოგიური ნიშნები კარგად არის გამოხატული, მაგრამ არ აღინიშნება სუნთქვის მწვავე უკმარისობა.
მსუბუქი ფორმის შემთხვევაში ბოტულიზმისთვის დამახასიათებელი ყველა სიმპტომი იმდენად მსუბუქადაა გამოხატული, რომ ავადმყოფს შრომის უნარი შენარჩუნებული აქვს და მხოლოდ მხედველობის პრობლემებს უჩივის.
არსებობს ბოტულიზმის წაშლილი ფორმაც, როდესაც დაავადების მხოლოდ ზოგიერთი ნიშანია გამოხატული და სუნთქვის ფუნქცია არ ირღვევა.
ბოტულიზმის დროს სუნთქვის მწვავე უკმარისობამ შესაძლოა ავადმყოფის სიკვდილი გამოიწვიოს. სუნთქვის მწვავე უკმარისობის შემთხვევაში ავადმყოფი შეშინებულია, არ ჰყოფნის ჰაერი, წრიალებს, სახე უწითლდება, სუნთქვა ზერელე, ჩქარი უხდება, თანდათან ლურჯდება. მაჯა თავდაპირველად აჩქარებულია, შემდეგ - შენელებული. სისხლის არტერიული წნევა ქვეითდება.
ჰაერის უკმარისობისა და ქოშინის დაწყებისთანავე ავადმყოფი გადაყვანილ უნდა იქნეს რეანიმაციულ განყოფილებაში - გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების გარეშე პათოლოგიური მოვლენები ღრმავდება და ადამიანი იღუპება.
დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. ბოტულიზმის სიმპტომები იმდენად სპეციფიკურია, რომ მისი დიაგნოსტირება ძნელი არ არის, მით უმეტეს - როდესაც ცნობილია, რომ ავადმყოფმა საეჭვო პროდუქტი მიიღო. ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა (გამომწვევისა და ტოქსინის დადგენა) რთულია და ბევრ დროს მოითხოვს.
ბოტულიზმის ნიშნების გამოვლენისთანავე ავადმყოფს ათავსებენ საავადმყოფოში, სადაც ტოქსინის შემცველი პროდუქტისგან განთავისუფლების მიზნით ურეცხავენ კუჭს და უკეთებენ სიფონის ოყნას. ამის შემდეგ ტარდება კომპლექსური მკურნალობა, რომელიც მიმართულია ტოქსინის დათრგუნვისა და ტოქსინით გამოწვეული ცვლილებების კორექციისკენ.
მას, ვინც დაავადებულთან ერთად მიიღო საეჭვო პროდუქტი, პროფილაქტიკის მიზნით უკეთდება ბოტულიზმის საწინააღმდეგო შრატი.
