დიზენტერია ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც მსხვილი ნაწლავის დაზიანება და ორგანიზმის ზოგადი ინტოქსიკაცია ახასიათებს. მისი გამომწვევია შიგელას ჯგუფის ბაქტერია, რის გამოც დაავადებას ხშირად შიგელოზსაც უწოდებენ. ინფექციის წყაროა დიზენტერიით დაავადებული და ბაქტერიამატარებელი. ინფექცია ფეკალურ-ორალური (დაბინძურებული საკვების, წყლისა და საყოფაცხოვრებო ნივთების მეშვეობი) ვრცელდება. დიზენტერიას ჭუჭყიანი ხელების დაავადებასაც უწოდებენ, რადგან დასნებოვნების ალბათობა დიდია პირადი და კვების ჰიგიენის დაუცველობის შემთხვევაში.
მიმდინარეობა და სიმპტომები. დიზენტერიის საინკუბაციო პერიოდი 1-7 დღეა. მას კლინიკურ გამოვლინებათა მრავალფეროვნება ახასიათებს. მკაფიოდ გამოხატულ ფორმებთან ერთად გვხვდება წაშლილი და უსიმპტომო ფორმებიც. არსებობს ასევე დაავადების სუბკლინიკური ფორმა - ბაქტერიამატარებლობა.
მწვავე დიზენტერია ხშირად იწყება შემცივნებით, ძვლებში ტეხის შეგრძნებით, თავის ტკივილით, საერთო სისუსტით, ტემპერატურის მატებით, მუცლის ძლიერი, შეტევითი ტკივილით, ზოგჯერ - გულისრევითა და ღებინებით. თავდაპირველად განავალი თხიერია, რამდენიმე საათის შემდეგ მასში ჩნდება ლორწო, შემდეგ - სისხლი, მოგვიანებით კი - ჩირქი. დეფეკაცია ხშირია - დღე-ღამეში 10-50-მდე აღწევს. ზოგჯერ ავადმყოფს ყოველ 5 წუთში აქვს დეფეკაცია. მუცლის ტკივილის პარალელურად აღინიშნება ნაწლავთა არასრული დაცლის შეგრძნება და სწორი ნაწლავის კუნთების სპაზმური შეკუმშვა ჭინთვებისა და ტენეზმების სახით. ძლიერმა ჭინთვამ შესაძლოა სწორი ნაწლავის გამოვარდნა გამოიწვიოს.
ავადმყოფს აქვს შეწუხებული იერი, კანი შრება. ვითარდება გულის კუნთის დისტროფიული ცვლილებები. არტერიული წნევა ქვეითდება. ენა შელესილი ან მშრალია და მოყავისფრო ნადებით არის დაფარული. ნერწყვის გამოყოფა დაქვეითებულია, რის გამოც ხშირია პირის სიმშრალე. ავადმყოფს მუცელი ჩავარდნილი აქვს, შეხებისას - მტკივნეული, ცხელება 2-5 დღეს გრძელდება და 37-40 გრადუსის ფარგლებში მერყეობს, თუმცა შესაძლოა, დაავადება ტემპერატურის გარეშეც მიმდინარეობდეს.
ქრონიკული დიზენტერია რეციდიულიც შეიძლება იყოს და გახანგრძლივებულიც. ქრონიკული რეციდიული დიზენტერია დიდხანს, წლობით მიმდინარეობს. დაავადების რეციდივი ჰგავს მწვავე დიზენტერიას, მაგრამ ინტოქსიკაციის მოვლენები ან სრულებით არ აღინიშნება, ან სუსტია.
ჩვეულებრივ, რეციდივს თან სდევს მუცლის მოვლითი ტკივილი, ჭინთვა, ტემპერატურა ხშირად ნორმაშია, დეფეკაციის სიხშირე დღეში 2-10-ს აღწევს. განავალი ფაფისებურია, სისხლიან-ლორწოვანი, ზოგჯერ - ჩირქოვანიც. ავადმყოფს ენა შელესილი აქვს, მუცელი - შებერილი, შეხებისას - მტკივნეული.
რეციდივებს შორის არსებულ ნათელ პერიოდში მდგომარეობა შედარებით დამაკმაყოფილებელია, მაგრამ მუცლის ყრუ ტკივილი, შებერილობა, ფაღარათისა და ყაბზობის მონაცვლეობა მაინც აღინიშნება.
ქრონიკული გახანგრძლივებული დიზენტერია თანდათან ყალიბდება. ავადმყოფს მუდმივად აწუხებს მუცლის ტკივილი და ფაღარათი (5-8-ჯერ დღეში). განავალი ლორწოვან-ჩირქოვანია. პროცესში ჩართულია როგორც წვრილი, ისე მსხვილი ნაწლავები, ავადმყოფი პროგრესულად კარგავს წონას, ნივთიერებათა ცვლა, კუჭის, ღვიძლისა და პანკრეასის ფუნქცია მოშლილია, ვითარდება ანემია, ვიტამინებისა და ცილების დეფიციტი, დისბაქტერიოზი. ასეთი ფორმები იშვიათია და მეტწილად გვხვდება მოხუცებში, რომელთაც მძიმე თანდართული დაავადებები აქვთ.
ბაქტერიამატარებლები (ე.წ. ჯანმრთელი მატარებლები), რომელთაც დიზენტერიისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები არ აღენიშნებათ, სინამდვილეში ავადმყოფები არიან. მათ სწორი ნაწლავის ლორწოვანზე უვლინდებათ დიზენტერიისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები.
გართულებანი. დიზენტერიის გართულებებიდან ყველაზე ხშირია ინფექციურ-ტოქსიკური შოკი, ინფექციურ-ტოქსიკური ენცეფალოპათია, ნაწლავის პერფორაცია, პერიტონიტი, პნევმონია.
ინფექციურ-ტოქსიკური შოკის პირველი კლინიკური ნიშანია ჰიპერთერმიისა და ჰიპოთერმიის მონაცვლეობა. ავადმყოფი გაფითრებულია, კანი მარმარილოსებრი უხდება. შოკის გაღრმავებასთან ერთად ძლიერდება საერთო სისუსტე. დამახასიათებელია ტაქიკარდია, არტერიული წნევის მკვეთრი დაქვეითება, შარდის შემცირება.
ინფექციურ-ტოქსიკური ენცეფალოპათია, ჩვეულებრივ, პროგრესირებადი ინტოქსიკაციის კლინიკური სურათით მიმდინარეობს. ამასთანავე, გამოხატულია თავის ძლიერი ტკივილი, ძილის დარღვევა. ავადმყოფი აგზნებულია, გონება ებინდება, უვლინდება მენინგიალური ნიშნები.
დიაგნოსტიკა. დიზენტერიის დიაგნოზი ეფუძნება ეპიდემიოლოგიურ მონაცემებს, დამახასიათებელ კლინიკურ ნიშნებს, ინსტრუმენტული და ლაბორატორიული გამოკვლევის მონაცემებს. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება განავლის ბაქტერიოლოგიურ კვლევას.
მკურნალობა. გართულებათა თავიდან აცილების მიზნით დიზენტერიით დაავადებულთა მკურნალობა რაც შეიძლება ადრე უნდა დაიწყოს, ამიტომ ზემოთ აღნიშნული სიმპტომების არსებობისას (განსაკუთრებით - ბავშვებსა და მოხუცებში) დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოთ ექიმს. თვითმკურნალობა დაუშვებელია. დიზენტერის მკურნალობა კომპლექსური და ინდივიდუალური უნდა იყოს. კომპლექსურ მკურნალობაში შედის დიეტა, ეტიოტროპული და პათოგენეზური მკურნალობა, იმუნოთერაპია.
ავადმყოფს დიეტას უნიშნავენ დაავადების პერიოდისა და ნაწლავის დაზიანების ხარისხის გათვალისწინებით. თავდაპირველად საჭიროა დიეტა, რომელიც კუჭ-ნაწლავს მექანიკური და ქიმიური გაღიზიანებისგან იცავს, კლინიკური განკურნების შემდეგ კი ავადმყოფს ეკრძალება ისეთი პროდუქტების მიღება, რომლებიც აღიზიანებს ნაწლავის ლორწოვან გარსს (ცხარე, მჟავე, შებოლილი სურსათი, კონსერვები, ალკოჰოლური სასმელები და სხვა).
ეტიოტროპული საშუალებებიდან ინიშნება ისეთი პრეპარატები, რომლებიც ანადგურებს დიზენტერიის გამომწვევ ბაქტერიებს (ანტიბიოტიკები, ნიტროფურანის ჯგუფის პრეპარატები, სულფანილამიდები და ა.შ.).
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციის აღსადგენად ინიშნება ფერმენტული პრეპარატები, B ჯგუფის, C ვიტამინები. ზოგჯერ საჭიროა სპაზმოლიზური და გაძლიერებული პერისტალტიკის შემანელებელი საშუალებების დანიშვნა.
პათოგენეზური მკურნალობიდან წამყვანია დეზინტოქსიკაციური თერაპია. ამ მიზნით ხდება იზოტონური მარილოვანი ხსნარების გადასხმა.
ქრონიკული დიზენტერიის მკურნალობა უფრო რთულია. იგი მკაცრად ინდივიდუალური უნდა იყოს. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება პათოგენეზურ მკურნალობას და იმუნიტეტის ამაღლებას. ყოველ კერძო შემთხვევაში მკურნალობა უნდა ეფუძნებოდეს ავადმყოფის ძირითად ჩივილს, გამოკვლევის შედეგებს და ითვალისწინებდეს ადრე მიღებულ პრეპარატებს. იმავდროულად აუცილებელია თანმხვედრი დაავადებების მკურნალობა.
დიზენტერიის პროფილაქტიკის საუკეთესო გზა სანიტარულ-ჰიგიენური პირობების ზედმიწევნით დაცვაა.
