არსებობს სამშობიარო მოქმედების გაუტკივარების სამი ძირითადი ჩვენება:
- გამოხატული ტკივილის სინდრომი;
- სამშობიარო მოქმედების პათოლოგია (სისუსტე, დისკოორდინაცია და სხვა);
- თანმხლები დაავადებები (გულ-სისხლძარღვთა, ნერვული სისტემისა, თვალისა, აგრეთვე - ნეფროპათია, პრეეკლამფსია და სხვა).
აღსანიშნავია, რომ ორსულობის მე-12 კვირის ჩათვლით, ვიდრე ნაყოფის ორგანოები არ ჩამოყალიბდება, არავითარი მედიკამენტური ჩარევა სასურველი არ არის. თუ აუცილებელი გახდა სამედიცინო მანიპულაცია, რომელიც გაუტკივარებას მოითხოვს, უპირატესობა რეგიონულ ანესთეზიას ენიჭება. 12 კვირის შემდეგ, თუ ორსულის მდგომარეობა დაუყოვნებელ ჩარევას მოითხოვს, ყოველგვარი სახის გაუტკივარება დასაშვებია.
არსებობს მშობიარობის გაუტკივარების შემდეგი მეთოდები:
1. ადგილობრივი: პარაცერვიკალური, პუდენდალური
პარაცერვიკალური ბლოკადა
პარაცერვიკალურ ბლოკადას მშობიარობის პირველი სტადიის (საშვილოსნოს ყელის გახსნის ეტაპი) ასიდან 80 შემთხვევაში შეუძლია ტკივილის კუპირება. ამ დროს სპეციალური ნემსის საშუალებით საშვილოსნოს ყელის მარჯვენა და მარცხენა მხარეს ადგილობრივი ანესთეტიკი შეჰყავთ.
მეთოდის მთავარი ნაკლი ის არის, რომ ანესთეტიკის მოქმედების დასრულების შემდეგ პროცედურა უნდა გამეორდეს. არსებობს ნაყოფის თავის დაზიანების თეორიული შანსიც, რის გამოც პარაცერვიკალური ბლოკადა სამეანო პრაქტიკაში იშვიათად გამოიყენება.
პუდენდალური ბლოკადა
ეს მეთოდი მოწოდებულია მშობიარობის მეორე სტადიის (ნაყოფის გამოძევების ეტაპი) გაუტკივარების მიზნით. მისი ეფექტიანობა პარაცერვიკალური ანესთეზიისაზე გაცილებით ნაკლებია. პუდენდალურ ბლოკადას პარაცერვიკალური ანესთეზიის მსგავსი ნაკლოვანებები აქვს, რის გამოც უმთავრესად მაშებით მშობიარობისას და შორისის მთლიანობის აღდგენისას იყენებენ.
2. რეგიონული: ეპიდურალური, სპინალური
რეგიონული ანესთეზიის დროს მგრძნობელობა ითიშება სხეულის განსაზღვრულ ნაწილში, პაციენტის ცნობიერება კი ამ დროს გამოთიშული არ არის. რეგიონული გაუტკივარების მეთოდებს შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია სპინალურ და პერიდურალურ ანესთეზიას: ზურგის ტვინის არეში შეჰყავთ ხანგრძლივი მოქმედების საანესთეზიო საშუალება, რაც ინექციის ადგილის ქვევით ტკივილის, შეხებისა და მოძრაობის დროებით გამოთიშვას იწვევს. ამჟამად ეპიდურალური და სპინალური ანესთეზია ფართოდ გამოიყენება როგორც მშობიარობის გაუტკივარების მიზნით, ისე საკეისრო კვეთის დროსაც.
სპინალური გაუტკივარება
ეფექტიანობის, სიმარტივისა და სიიაფის გამო სპინალურმა გაუტკივარებამ მეანობაში ფართო გამოყენება პოვა. საკეისრო კვეთის ოპერაციის დროს ის უმეტესად არჩევის მეთოდი იყო, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ხანგრძლივი ეპიდურალური გაუტკივარება დაინერგა, ის ამ მიზნით თითქმის აღარ გამოიყენება. ეპიდურალურისგან განსხვავებით, სპინალური გაუტკივარების მოქმედების ხანგრძლივობა შეზღუდულია. სპინალურ გაუტკივარებას ეპიდურალურის ანალოგიური ჩვენებები, უკუჩვენებები და უკუეფექტები აქვს, თუმცა ეს უკანასკნელი (განსაკუთრებით - გაუტკივარების შემდგომი თავის ტკივილი) უფრო მეტად არის გამოხატული.
სპინალური ანესთეზიის თანმხლები ერთ-ერთი სირთულე, რის გამოც მისი გამოყენება კარგა ხანს იზღუდებოდა, პროცედურიდან 2-3 დღის შემდეგ აღმოცენებული თავის ტკივილია.
ეპიდურალური გაუტკივარება
ეპიდურალური გაუტკივარება ადგილობრივი გაუტკივარების ნაირსახეობაა, რომელიც მედიცინის სხვადასხვა დარგში გამოიყენება. ანესთეზიის ეს მეთოდი ფართოდ არის დანერგილი განვითარებულ ქვეყნებში. მას მიმართავენ სამშობიარო (და არამარტო სამშობიარო) ტკივილების გასაყუჩებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ეპიდურალური ანესთეზია ტექნიკურად უფრო რთულია, ვიდრე სპინალური, ის მეანობის უდიდეს მიღწევად მიიჩნევა. ეპიდურალური ანესთეზიის ეფექტიანობა 80%-ს აჭარბებს და მშობიარეს თითქმის სავსებით ათავისუფლებს ტკივილისგან.
ეპიდურალურ სივრცეში, რომელიც ხერხემლის წელის მიდამოში მდებარეობს, სპეციალური კათეტერის საშუალებით შეყვანილი ადგილობრივი ანესთეტიკი ბლოკავს იმ ნერვებს, რომლებსაც იმპულსები თავის ტვინისკენ მიაქვს. ვინაიდან ეპიდურალურ სივრცეში გადის სხეულის ქვედა ნაწილის ნერვები, ინექციის შემდეგ ეს მიდამო ყოველგვარ მგრძნობელობას კარგავს.
ეპიდურალური ანესთეზიის ჩასატარებლად 20-30 წუთია საჭირო. ასეთი გაუტკივარება გამოიყენება საკეისრო კვეთის დროსაც.
ეპიდურალური გაუტკივარებისას არ იყენებენ სხვა (ინჰალაციურ თუ არაინჰალაციურ) ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებებს, რის გამოც ახალშობილი იბადება მედიკამენტური დეპრესიის გარეშე _ აქვს ნორმალური ტონუსი, სუნთქვა, გულისცემა და სხვა მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო მაჩვენებლები. ეპიდურალური ანესთეზიის დანერგვასთან ერთად შემცირდა მშობიარობის გართულებათა რიცხვიც.
ეპიდურალური გაუტკივარების ერთ-ერთი უპირატესობა ის არის, რომ შესაძლებელია ანესთეზიის გახანგრძლივება მშობიარობისა და საკეისრო კვეთის შემდეგ. გარდა ამისა, ამ მეთოდის დახმარებით შესაძლებელი გახდა იმ ქალების მოლოგინებაც, რომელთა მშობიარობა ადრე ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისთვის სახიფათოდ მიიჩნეოდა (გულის მანკი, მაღალი ხარისხის მიოპია, ჰიპერტენზიული დაავადება, თირკმლის დაავადებები და სხვა).
ეპიდურალურ გაუტკივარებას აქვს უკუჩვენებებიც:
ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები;
- ხერხემლის მიდამოს მძიმე პათოლოგია (მაღალი ხარისხის სკოლიოზი, ლორდოზი), რომელმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს ანესთეტიკის გავრცელებას;
- ზურგის კანის მიდამოს პუნქციის შემდეგ წარმოქმნილი ჩირქოვანი დაზიანება;
- მოუწესრიგებელი ჰიპოვოლემია (მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დაქვეითება);
- სისხლის შემდედებელი სისტემის მძიმე დარღვევები;
გულის რიტმის სერიოზული დარღვევა და სხვა.
ეპიდურალური ანესთეზიის ჩატარების ტექნიკა:
მშობიარე უნდა დაწვეს გვერდზე ან დაჯდეს და წელში მაქსიმალურად მოიხაროს. ზურგის ის მიდამო, სადაც უნდა ჩაიდგას კათეტერი, მუშავდება ანტისეპტიკით, ჯერ ხდება კანის გაუტკივარება პუნქციის არეში, მერე კი პუნქცია (ჩხვლეტა) ხერხემლის წელის ნაწილში არსებულ ეპიდურალურ სივრცეში. ამ დროს ქალი შეიგრძნობს მსუბუქ ზეწოლას წელის არეში. შესაძლოა, რომელიმე ფეხის მსუბუქი ტკივილიც იგრძნოს - ეს საშიში არ არის. ნემსის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში დგამენ წვრილ კათეტერს. ამის შემდეგ ნემსს იღებენ, ხოლო კათეტერს ზურგზე ამაგრებენ, რაც იოტის ოდენა დისკომფორტსაც არ იწვევს. კათეტერის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში შეჰყავთ ადგილობრივი ანესთეტიკი, რომელიც ტკივილს აყუჩებს. ამ დროს მშობიარე ზურგში ოდნავ სიცივეს შეიგრძნობს. ეფექტის მისაღებად საჭიროა 10-20 წუთი. კათეტერში ანესთეტიკის შეყვანის შემდეგ ტკივილი თანდათან მცირდება და ბოლოს სრულიად ქრება. ქვედა კიდურებში მშობიარე გრძნობს სისუსტეს, დაბუჟებას და სითბოს. საჭირო დროს, მეანის მითითებით, მშობიარე ახერხებს უმტკივნეულოდ გაჭინთვას და აქტიურად მონაწილეობს ბავშვის გაჩენაში. ფეხების დაბუჟება და სისუსტე მშობიარობიდან რამდენიმე საათის შემდეგ გაივლის.
ეპიდურალური ანესთეზიის გართულებები
გამორიცხული არ არის:
- სრულ გაუტკივარებას უფრო მეტი ხანი დასჭირდეს, ვიდრე სპინალური ბლოკადის დროს;
- გახანგრძლივდეს მშობიარობის პირველი პერიოდი;
- დაეცეს არტერიული წნევა;
- თავი იჩინოს ფეხის კუნთების სისუსტემ (სიარული მიზანშეწონილი არ არის, სჯობს, მშობიარე იწვეს);
- თავი იჩინოს მოშარდვასთან დაკავშირებულმა სირთულეებმა და საჭირო გახდეს შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია;
ნაჩხვლეტის მიდამოში დარჩეს ტკივილისა და სიმძიმის შეგრძნება, რომელიც თანდათან გაივლის.
იშვიათად ეპიდურალურმა ანესთეზიამ შესაძლოა თავის ტკივილი გამოიწვიოს.
3. მედიკამენტური (ინტრავენური, ინჰალაციური)
ინტრავენური გაუტკივარება
სამეანო პრაქტიკაში იდეალური ანესთეტიკი არ არსებობს. ყოველი მათგანი გადის პლაცენტურ ბარიერს და ნაყოფზე ამა თუ იმ სახის ზემოქმედებას ახდენს. მიუხედავად ამისა, სამშობიარო მოქმედების ინტრავენური გაუტკივარება დღეისთვის საკმაოდ ფართოდ არის დანერგილი, მით უმეტეს, რომ მშობიარობის პროცესში ის ხშირად აუცილებელიც კი ხდება. მშობიარობის ინტრავენური გაუტკივარება ნაჩვენებია გახანგრძლივებული, მეტისმეტად მტკივნეული და გართულებული მშობიარობის, სამშობიარო მოქმედებათა დისკოორდინაციის, ინსტრუმენტული (მაშებით) მშობიარობის, ასევე _ ზოგიერთი თანმხლები დაავადების დროს. მეთოდის მთავარი ნაკლია დედისა და ახალშობილის სუნთქვის დეპრესია და ძილიანობა. სისტემურმა ტკივილგამაყუჩებელმა საშუალებებმა ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს სამშობიარო მოქმედების შესუსტება, რის გამოც მათი გამოყენება განსაკუთრებულ სიფრთხილეს მოითხოვს. მრავალი ინტრავენური ანესთეტიკი იწვევს გულისრევასა და პირღებინებას, რეტროგრადულ ამნეზიას (ქალს არ ახსოვს მშობიარობის პროცესი) და ამცირებს მშობიარობის აქტში ორსულის მონაწილეობას. გვერდითი ეფექტებისა და გართულებათა ალბათობის შესამცირებლად ანესთეტიკის მცირე დოზებით გამოყენებაა საჭირო. აგრეთვე რეკომენდებულია, ბავშვის დაბადებამდე რამდენიმე ხნით ადრე შეწყდეს მედიკამენტის შეყვანა, რის გამოც ტკივილის სინდრომის სრული კუპირება ყოველთვის ვერ ხერხდება.
ზოგად გაუტკივარებას (ენდოტრაქეულ ნარკოზს) საკეისრო კვეთის დროს მიმართავენ, თუმცა წამყვანი კლინიკები უპირატესობას ანიჭებენ ანესთეზიის ეპიდურალურ და სპინალურ მეთოდებს, რომლებიც დედისა და ნაყოფისთვის გაუტკივარების ყველაზე სასურველ და დამზოგველ გზას წარმოადგენს.
ენდოტრაქეულ ნარკოზს უპირატესობა ენიჭება საკეისრო კვეთის დროს, რომელიც კეთდება ექსტრემალური ჩვენებით (პლაცენტის აცლა, პერინატალური სისხლდენა, ნაყოფის დისსტრესი), ასევე _ კოაგულოპათიის (სისხლის შედედების დარღვევა), სისტემური ინფექციის ან დედის ცენტრალური ნერვული სისტემის პათოლოგიის, პრეეკლამფსიის ან ეკლამფსიის დროს, როდესაც არსებობს რეგიონული ანესთეზიის უკუჩვენება, და მაშინ, როდესაც პაციენტი ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს რეგიონულ ანესთეზიაზე. მეანობაში ზოგადი ანესთეზიის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე გართულება კუჭის შიგთავსის ასპირაციაა. სულ რაღაც 30 მლ კუჭის შიგთავსის ასპირაციამაც კი შესაძლოა ფატალური პნევმონიტი (მენდელსონის სინდრომი) გამოიწვიოს. გარდა ამისა, ორსულებში ინტუბაცია შედარებით ჭირს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ქალს სიმსუქნეც აღენიშნება.
ნაყოფის ამოყვანამდე ანესთეზიის დონე საკმაოდ ზედაპირულია, რათა ნაყოფზე ანესთეტიკის დამთრგუნველი ზემოქმედება გამოირიცხოს. აღსანიშნავია, რომ ამ დროს მშობიარეს ეღვიძება და ტკივილს ვერ გრძნობს. ანესთეზიის შემდეგ ქალს უმეტესად არაფერი ახსოვს.
4. სხვა მეთოდები (ელექტროანალგეზია, ფსიქოლოგიური ხერხები).
