მიზეზები. ორნითოზის გამომწვევია გრამუარყოფითი ბაქტერია ჩჰლამყდია პსიტტაცი ჩჰლამყდია-ს ოჯახიდან, რომელიც ინფიცირებულ უჯრედებში პარაზიტობს. ყინვაგამძლეა, ინაქტივირდება გაცხელებით და სადეზინფექციო ნივთიერებების ზემოქმედებით.
ინფექციის წყაროა ფრინველი, – როგორც შინაური, ასევე გარეული. ამჟამად ორნითოზის გამომწვევს 150-ზე მეტი სახეობის ფრინველი გამოყოფს. ეპიდემიური თვალსაზრისით საშიშია შინაური ფრინველები (განსაკუთრებით – იხვები და ინდაურები), ოთახის ჩიტები (თუთიყუში, იადონი) და მტრედები. ისინი გამომწვევს ფეკალურ მასებსა და ცხვირის სეკრეტთან ერად გამოყოფენ. დაავადებული ადამიანი გადამდები არ არის.
ინფექცია გადაეცემა ჰაერწვეთოვანი გზით, ასევე – მტვრითა და საკვებით. ტოვებს ხანმოკლე იმუნიტეტს, ასე რომ, ხელმეორედ დაავადება შესაძლებელია.
ძირითადი ეპიდემიოლოგიური ნიშნები. დაავადება ვრცელდება ყველგან. პნევმონიების 10%-ს ორნითოზული ბუნება აქვს. უმეტესად ის ადამიანები ავადდებიან, რომელთაც ხშირი კონტაქტი აქვთ ჩიტებთან (ფრინველების ფაბრიკის, ხორცკომბინატის, ზოომაღაზიის თანამშრომლები, მტრედების მომშენებლები და სხვა). საყოფაცხოვრებო დაავადება მთელი წლის განმავლობაში აღმოცენდება, პროფესიული – ფრინველების მასობრივი ხოცვის, ფრინველების ახალი პარტიის მიღების და ამგვარ პერიოდებში. უმეტესად საყოფაცხოვრებო ინფიცირების ცალკეული შემთხვევები გვხვდება, თუმცა დროდადრო მცირე მასშტაბის (ოჯახური) ეპიდემიური აფეთქებაც შეინიშნება. ავადდებიან უმეტესად შუახნისა და ხანდაზმული ადამიანები.
პათოგენეზი. გამომწვევი სასუნთქი გზების (მათ შორის – წვრილი ბრონქებისა და ალვეოლების) ლორწოვანი გარსის ეპითელიუმიდან იჭრება. ეპითელურ, ლიმფოიდურ და რეტიკულოჰისტიოციტურ უჯრედებში მრავლდება და გროვდება. დაზიანებული უჯრედის დაშლისას დაშლის პროდუქტები, ასევე – ქლამიდიები, ბაქტერიული ტოქსინები და ცხოველმოქმედების პროდუქტები სისხლში ხვდებიან. ორგანიზმში იწყება პროგრესული ინტოქსიკაცია და ალერგიული რეაქცია. მკვეთრად გამოხატულმა ინტოქსიკაციამ შესაძლოა ინფექციურ-ტოქსიკური შოკი გამოიწვიოს. ქლამიდია შესაძლოა შეიჭრას სხვადასხვა ორგანოსა და სისტემაში, მეტადრე – ფილტვებში, ნერვულ, გულ-სისხლძარღვთა სისტემებში, ღვიძლში. ორგანოებში ვითარდება ანთებითი პროცესები, ხოლო პირობით-პათოგენური ფლორის თანდართვის შემთხვევაში მოსალოდნელია ავადმყოფის სიკვდილი. პნევმონია ვითარდება კატარული ტრაქეობრონქიტისა და პერიბრონქული ლიმფური კვანძების ჰიპერპლაზიის ფონზე.
ქლამიდიას შესწევს უჯრედის შიგნით ხანგრძლივი ლოკალიზაციის უნარი, რაც დაავადების რეციდივებით მიმდინარეობის შესაძლებლობას განაპირობებს.
კლინიკური სურათი. საინკუბაციო პერიოდი გრძელდება 1-3 კვირა. ინფექცია შეიძლება მიმდინარეობდეს როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული ფორმით.
მწვავე ფორმა. ორნითოზის მწვავე ფორმა იწყება ტემპერატურის მკვეთრი მატებით (მაღალ ციფრებამდე). ცხელებას თან ახლავს შემცივნება, ოფლის ჭარბი გამოყოფა, კუნთების, სახსრებისა და თავის ტკივილი. ცხელება მუდმივი ან რემისიულია და გრძელდება 1-3 კვირა.
ავადმყოფი უჩივის სისუსტეს, ყელის ტკივილს, ძილის დარღვევას, უმადობას, შეკრულობას. ზოგჯერ შეინიშნება გულისრევის შეგრძნება და თხელი განავალი.
ზოგიერთი დაავადებულის გასინჯვისას ექიმი აღმოაჩენს კონიუნქტივიტს. ენა გასქელებულია, ნადებიანი, შესაძლოა, კიდეებზე კბილების კვალიც კი ეტყობოდეს. დაავადების პირველ კვირას იშვიათი არ არის ჰეპატოლიენური სინდრომის ჩამოყალიბება. გულის ტონები მოყრუებულია, შეიმჩნევა ბრადიკარდიისკენ მიდრეკილება და არტერიული წნევის დაქვეითება. ორნითოზს ახასიათებს უძილობა, გაღიზიანება და მოწყენილობა, ზოგჯერ – აპათია და ადინამია. შესაძლოა გამოვლინდეს თავის ქერქის გაღიზიანების სინდრომი.
ორნითოზის პირველი ნიშანი – ფილტვების დაზიანება, მშრალი ან ლორწოვანნახველიანი ხველა – თავს იჩენს მხოლოდ დაავადების მე-3-4 კვირას. ამ პერიოდში ავადმყოფს შესაძლოა გამოუვლინდეს ლარინგიტისა და ტრაქეობრონქიტის ნიშნები. შემდგომ პნევმონიის განვითარების შემთხვევაში ქოშინი არ არის გამოხატული, ფლიტვების პერკუტორული ხმიანობის შეცვლა იშვიათია, აუსკულტაციურად ისმინება მშრალი ხიხინი და მხოლოდ ცაკეულ შემთხვევებში – წვრილბუშტუკოვანი სველი ხიხინი, თუმცა რენტგენოლოგიურად ფილტვებში შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს ცვლილებები (ინტერსტიციული ცვლილებები ან ინფილტრაციული კერები ფილტვების ქვედა ნაწილში, ფილტვის ფუძის გაფართოება, ფილტვის სურათის გაძლიერება, ზოგჯერ – ლიმფური კვანძების გადიდება). პირობით-პათოგენური ფლორის შეერთების შემთხვევაში პნევმონია შესაძლოა მსხვილკეროვანი გახდეს.
პნევმონიის კერები ნელა გაიწოვება და ასთენია დიდხანს გრძელდება. ზოგჯერ სრული გამოჯანმრთელებისთვის 10-15 დღეა საკმარისი, ზოგჯერ კი დაავადებას ახასიათებს რემისიებისა და რეციდივების მონაცვლეობა. ადრეული რეციდივი ვითარდება მწვავე ფაზიდან 2-4 კვირის შემდეგ, გვიანი – 3-4 თვის შემდგე. ზოგჯერ ორნითოზი ქრონიკულ ხასიათს იღებს.
მწვავე ორნითოზის იშვიათ ფორმებს მიეკუთვნება შემთხვევები, როცა დაავადება მიმდინარეობს ფილტვების დაზიანების გარეშე, ზომიერი ცხელებით, ყელისა და კუნთების ტკივილით და ჰეპატოლიენური სინდრომით. ცნობილია ორნითოზული სეროზული მენინგიტი, რომელიც ზოგჯერ ერთვის პნევმონიას, ასევე – მენინგოენცეფალიტი პოლინევრიტებით, პარეზითა და დამბლით (ხმის იოგების, ქვედა კიდურების).
ორნითოზის ქრონიკული ფორმა უვითარდება დაავადებულთა 10-12%-ს. იგი მიმდინარეობს ქრონიკული ბრონქიტის ან სხვა ორგანოებისა და სისტემების დაზიანებით და შესაძლოა, რამდენიმე წელი გაგრძელდეს.
ორნითოზის გენერალიზებული ფორმა მიეკუთვნება ზოონოზური ქლამიდიოზების ჯგუფს, ვითარდება ადამიანის ჩ. პსიტტაცი-თ ინფიცირების შემთხვევაში. აქვს ორნითოზის მსგავსი ეტიოლოგია, ეპიდემიოლოგია და პათოგენეტიკური ხასიათი.
საინკუბაციო პერიოდი 1-3 კვირაა. დაავადება უმეტესად მწვავედ იწყება, ტემპერატურა სწრაფად აღწევს მაღალ ციფრებს, ახასიათებს შემცივნება, თავის ტკივილი, ართრალგია. პროდრომულ პერიოდში შესაძლოა ავადმყოფს აწუხებდეს მხოლოდ საერთო სისუსტე, უმადობა, თავის ტკივილი და სუბფებრილური ტემპერატურა. შემდგომ ტემპერატურა იმატებს და მაღალი ცხელება რამდენიმე დღე გრძელდება. ავადმყოფი უჩივის პირის სიმშრალეს, წყურვილს, გულისრევას, მადის გაუარესებას და ძილის დარღვევას. უმეტესად დაავადების პირველივე დღეებიდან ვითარდება კიდურების მსხვილი სახსრების ტკივილი.
ავადმყოფს აქვს ფერმკრთალი კანი (ძალიან იშვიათია სახისა და სხეულის ზედა ნაწილის ხანმოკლე ჰიპერემია), კონიუნქტივიტი ლორწოვანი გამონადენით. გულის ტონები მოყრუებულია, პულსი – გახშირებული და ლაბილური, არტერიული წნევა ზოგჯერ უმნიშვნელოდ იმატებს. სასუნთქი სისტემის მხრივ პათოლოგია არ შეინიშნება. ენაზე თეთრი ნადებია, ღვიძლი გადიდებულია, შარდვა – გახშირებული, მომატებულია დღეღამური დიურეზი, შარდში მომატებულია ცილების, ლეიკოციტების, ცილინდრების ოდენობა, შეინიშნება ჰიპო- და იზოსთენია. ავადმყოფი გაბრუებული და უემოციოა. შესაძლოა თავი იჩინოს ნევროლოგიურმა სიმპტომებმა – ხელის თითების ტრემორმა, ენის კანკალმა (ენის გამოყოფის დროს), ხელის თითების პარესთეზიამ, სამწვერა ნერვის ნევრიტმა. დაავადების მე-2 კვირიდან დამახასიათებელია ეპისკლერიტის განვითარება, რომელიც ვლინდება თვალების წვით და თვალებში სილის ჩაცვენის შეგრძნებით, თვალის კაკლის მოძრაობის დროს ტკივილით, ზოგჯერ – მხედველობის დაქვეითებით. შესაძლოა, თვალის ფსკერზე ცვლილებებიც დაფიქსირდეს.
დიაგნოსტიკა. ორნითოზი უნდა განვასხვაოთ გრიპისგან, ზედა სასუნთქი გზების ინფექციისგან, ფილტვების ანთებითი პროცესებისგან, ტუბერკულოზისგან, ბრუცელოზისგან, Q-ცხელებისგან, ინფექციური მონონუკლეოზისგან, მიკოპლაზმოზისგან და ზოგ შემთხვევაში სეროზული მენინგიტისაგან. ორნითოზზე ეჭვის შემთხვევაში ექიმი ითვალისწინებს ეპიდემიოლოგიურ ანამნეზს – კონტაქტს ფრინველებთან (ფრინველების ფერმაში, ხორცკომბინატში, ზოომაღაზიაში მუშაობა, მტრედების მოშენება და სხვა). დიაგნოზს სვამენ სპეციფიკური ანტისხეულების აღმოჩენის საფუძველზე.
მკურნალობა. ორნითოზს მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით. მკურნალობის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია კლინიკურ ფორმაზე. ტარდება დეზინტოქსიკაციური თერაპია, ინიშნება ბრონქოლიტიკები, ვიტამინები, ჟანგბადი, სიმპტომატური საშუალებები.
პროფილაქტიკა. ორნითოზის პროფილაქტიკა გულისხმობს შინაურ ფრინველებს შორის ორნითოზის გავრცელების საწინააღმდეგო ვეტერინარულ-სანიტარიული ღონისძიებების ჩატარებას, დაავადებული ფრინველების გამოვლენას. ავადმყოფი გარშემო მყოფთათვის საშიში პრაქტიკულად არ არის.
