არსებობს ყნოსვის დარღვევის შემდეგი ფორმები:
-სრული ანოსმია - ყნოსვის სრული არარსებობა;
-ნაწილობრივი ანოსმია - ავადმყოფს შეუძლია მხოლოდ ზოგიერთი (და არა ყველა) სუნის გარჩევა;
-სპეციფიკური ანოსმია - ავადმყოფი ვერ აღიქვამს რომელიმე ერთ სუნს;
-სრული ჰიპოსმია - ყველანაირი სუნის აღქმა დაქვეითებულია;
-ნაწილობრივი ჰიპოსმია - დაქვეითებულია მგრძნობელობა ზოგიერთი სუნის მიმართ;
-დიზოსმია - სუნის აღქმა გაუკუღმართებულია, ანუ არასასიამოვნო სუნი შეიგრძნობა მაშინ, როცა რეალურად სასიამოვნო სურნელი დგას, ან შეიგრძნობა იმ მომენტში არარსებული სურნელი;
-სრული ჰიპეროსმია - მგრძნობელობა ყველანაირი სუნის მიმართ მომატებულია;
-ნაწილობრივი ჰიპეროსმია - მომატებულია მგრძნობელობა ზოგიერთი სუნის მიმართ;
-აგნოზია - ავადმყოფს უჭირს აღწერა, როგორ სუნს გრძნობს, მაშინაც კი, როცა ყნოსვის ფუნქცია შენარჩუნებული აქვს.
ყნოსვის დაქვეითებისა და დაკარგვის მიზეზები
ყნოსვა ქვეითდება, როცა:
-ყნოსვადი მოლეკულები ყნოსვის ნეიროეპითელიუმამდე (სუნის აღმქმელ უჯრედებამდე) ვერ აღწევს;
-დაზიანებულია უბანი, სადაც ყნოსვის რეცეპტორებია განლაგებული, ან;
-დაზიანებულია ტვინში მდებარე ყნოსვის ცენტრი.
ანოსმია და ჰიპოსმია თანდაყოლილიც შეიძლება იყოს და შეძენილიც.
თანდაყოლილი ანოსმიის მიზეზი ყნოსვის გზების განუვითარებლობა ან არარსებობაა. ის, წესისამებრ, განვითარების სხვა მანკებთან არის შერწყმული. ყველაზე ხშირად თანდაყოლილ ანოსმიას სახის ძვლების (განსაკუთრებით - ცხვირის) თანდაყოლილი ანომალიების დროს ვხვდებით.
შეძენილი ანოსმია ცენტრალური (ნეიროსენსორული) ან პერიფერიული წარმოშობისაა.
ცენტრალური ანოსმია (ზოგჯერ მას ტვინისმიერს ან ტვინშიდას უწოდებენ) ტვინში განლაგებული ყნოსვის ცენტრის დაზიანების შედეგია. ასეთ დაზიანებებს იწვევს:
-სიმსივნე;
-გაფანტული ენცეფალომიელიტი;
-ტვინში სისხლის მიმოქცევის დარღვევა ათეროსკლეროზის გამო ან სხვა მიზეზით;
-ქალა-ფუძის ტრავმა (შესაძლოა, უმნიშვნელოც კი);
-გადატამილი მენინგიტი.
პერიფერიული ანოსმია სამი ტიპისაა: ფუნქციური, რესპირატორული და ესენციური.
ფუნქციური ანოსმია, წესისამებრ, გარდამავალია და ნევროზების, ისტერიის გამო ან გაურკვეველი მიზეზით იჩენს თავს.
რესპირატორული ანოსმია მაშინ ვითარდება, როცა ნესტოებიდან შემავალი ჰაერი და ჰაერთან ერთად შემავალი ყნოსვადი ნივთიერებები, რომლებიც ყნოსვის ანალიზატორების მიერ სუნად ტრანსფორმირდება, ვერ აღწევს ცხვირის ღრუს იმ ნაწილს, სადაც ყნოსვის ანალიზატორის პერიფერიული სეგმენტი მდებარეობს. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს:
-ცხვირის ლორწოვანის შეშუპება;
-მწვავე რესპირატორული ვირუსული ინფექცია;
-ბაქტერიული რინიტი;
-სინუსიტი;
-ალერგიული რინიტი და სხვა.
რესპირატორული ანოსმია ასოცირდება აგრეთვე ცხვირის ღრუს დაზიანებასთან:
-ცხვირის ძგიდის გამრუდებასთან;
-ცხვირის ღრუსა და ცხვირ-ხახაში მიმდინარე სიმსივნურ პროცესთან (მათ შორის - პოლიპთან);
-ადენოიდებთან;
-ცხვირის ნიჟარების ჰიპერტროფიასთან.
ყნოსვის დაქვეითებას ლორწოვანი გარსის სეკრეციის დარღვევაც იწვევს. ამ დროს ყნოსვის აღმქმელი წამწამები სეკრეტით არის დაფარული.
ესენციური ანოსმია უშუალოდ ყნოსვის ანალიზატორის პერიფერიული ნაწილის დაზიანების შედეგია. მისი მიზეზი შეიძლება იყოს:
-ანთება, რომელიც ცხვირის ლორწოვანი გარსიდან იმ უბნებამდე ვრცელდება, სადაც ყნოსვის რეცეპტორები მდებარეობს;
-ცხვირ-ხახის ტრავმა (მათ შორის - საყოფაცხოვრებო და ქირურგიული ჩარევით გმოწვეულიც);
-ცხვირ-ხახის თერმული და ქიმიური დამწვრობა;
-სიმსივნური წარმონაქმნის (მათ შორის - პოლიპის) ხანგრძლივი ზეწოლა ამ უბნებზე;
-ყნოსვის რეცეპტორების ტოქსიკური დაზიანება, რასაც მოწამვლა ან ინფექციური დაავადება იწვევს.
ყნოსვის დაქვეითებას ასაკთან, ჩვეულებრივ, კავშირი არ აქვს.
ეტიოლოგიური დიფერენციული დიაგნოსტიკა
დაავადების მიზეზის შესახებ ძირითად ინფორმაციას ექიმს პაციენტი აწვდის, მაგრამ მისი სუბიექტური ჩივილების დასადასტურებლად, ყნოსვის დაკარგვის მიზეზის დასადგენად და მკურნალობის სწორად წარმართვისთვის აუცილებელია ყნოსვის ობიექტური გამოკვლევაც. უპირველესად, ყნოსვის დარღვევის ხარისხი უნდა დადგინდეს. ამისთვის ტარდება სინჯი მკვეთრი სუნებით. პაციენტმა შეთავაზებული სუნის იდენტიფიკაცია უნდა მოახდინოს და რამდენიმე სავარაუდო პასუხიდან სწორი ამოიცნოს.
ბავშვებსა და მოზარდებთან ყნოსვის დაზიანების ძირითადი მიზეზი ქალა-ტვინის ტრავმაა, მოზრდილებთან კი ვირუსული ინფექცია. თავსა თუ ცხვირში რაიმე წარმონაქმნის ან ტრავმული დაზიანების აღმოსაჩენად რეგტგენული და კომპიუტერულ-ტომოგრაფიული გამოკვლევაა აუცილებელი.
ყნოსვის დაქვეითების შესაძლო გართულებები
ყნოსვის დაქვეითება ორგანულ გართულებას არ წვევს, მაგრამ წარმოიდგინეთ, რა არასასიამოვნოა, როცა ვერ გრძნობ საყვარელი კერძის, ყვავილის, სუნამოს სურნელს. დამეთანხმებით, ეს დიდ დისკომფორტს უქმნის ადამიანს. მეორე - სუნი ხშირად მოახლოებულ საფრთხეს გვამცნობს. თუ ადამიანს ყნოსვისა და გემოს შეგრძნება არ აქვს, შესაძლოა გაფუჭებული კერძიც კი მიირთვას. ბუნებრივი აირისა და დამწვრის სუნის აღუქმელობას რა შეიძლება მოჰყვეს, ნათელია. ამრიგად, ანოსმია ადამიანს ცხოვრებას ურთულებს და საფრთხესაც კი უქმნის მის სიცოცხლეს. საბედნიეროდ, ყნოსვის დაქვეითება ან დაკარგვა ხშირად შექცევადია.
მკურნალობა
ანოსმიამ და ჰიპოსმიამ შესაძლოა თავისთავად, მკურნალობის გარეშე გაიაროს, მაგრამ ექიმთან მისვლა მაინც აუცილებელია. ექიმის ჩარევის გარეშე ყნოსვის აღდგენა ხშირად შეუძლებელია, მით უმეტეს - როცა ანოსმია ნევროლოგიური ხასიათისაა. მკურნალობის დროულ დაწყებას დიდი მნიშვნელობა აქვს. როცა ყნოსვის დაკარგვა დიდხანს (წლობით) გრძელდება, რეცეპტორი შესაძლოა განადგურდეს, მისი აღდგენა კი შეუძლებელია.
რესპირატორული ანოსმიისა და ჰიპოსმიის მკურნალობა ეფექტურია. ძირითადი დაავადების მკურნალობის შემთხვევაში ყნოსვის ფუნქცია სავსებით აღდგება. ალერგიისა და ვირუსის შემთხვევაში მკურნალობა სასუნთქი გზების გახსნისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამისთვის ცხვირში ჩასაწვეთებელი სპეციალური წვეთები და შესასხურებლებია მოწოდებული. მიმართავენ ინჰალაციასაც. ზოგჯერ ავადმყოფს ანტიბიოტიკები, ანტიჰისტამინური პრეპარატები და კოსტიკოსტეროიდები ეძლევა. ცხვირის ძგიდის გამრუდება, პოლიპი და ადენოიდები ოპერაციულ ჩარევას მოითხოვს. ნეიროსენსორული (ცენტრალური) ხასიათის ანოსმია რთული სამკურნალოა.
რჩევები
გაციების შემდეგ ერთი-ორი დღით ყნოსვა თუ დაკარგეთ, ამაში საგანგაშო არაფერია. ეს დისკომფორტი უმეტესად რამდენიმე დღეში თავისთავად გაივლის. აუცილებელია სიმშვიდე და სრულფასოვანი ძილი. უნდა ერიდოთ გაციების ფეხზე გადატანას, რადგან ნებაზე მიშვებულმა გრიპმა შესაძლოა ნეიროსენსორული ხასიათის ანოსმია გამოიწვიოს, ის კი ხშირად შეუქცევადია.
-თუ ანოსმიას ან ჰიპოსმიას სურდოს (გაციებას და ალერგიას) უკავშირებთ, სასარგებლოა ზოგადგამაჯანსაღებელი ვარჯიშების ჩატარება ან ცხელი აბაზანის მიღება. ეს ოფლიანობას გამოიწვევს, სასუნთქი გზები გაიხსნება და ყნოსვა გაუმჯობესდება.
-აუცილებლად მიმართეთ ექიმს და გაარკვიეთ, ხომ არ არის დაკავშირებული ყნოსვის დაქვეითება ანთებით პროცესებთან (ზედა სასუნთქი გზების ინფექციასთან). შესაძლოა, ანტიბიოტიკები, კორტიკოსტეროიდები ან ვიტამინები დაგჭირდეთ.
-თუ მცენარეთა ყვავილობის პერიოდში ყნოსვის დაქვეიტებამ შეგაწუხათ, აუცილებლად ეჩვენეთ ექიმს. ასეთ დროს, ჩვეულებრივ, შედეგიანია ანტიჰისტამინური პრეპარატებით მკურნალობა. თუ ყნოსვის დაქვეითება დიდხანს გაგრძელდა, შესაძლოა, დაგჭირდეთ ცხვირში შესასხურებელი სტეროიები ან პრეპარატები, რომლებიც ცხვირის ლორწოვანი გარსის შეშუპებას ხსნის.
-ამოიკვეთეთ პოლიპები. ადრეულ სტადიაზე კარგ შედეგს იძლევა სტეროიდული პრეპარატებით მკურნალობა. პოლიპების მკურნალობა ანტიბიოტიკებით, ცხვირის ლორწოვანის სისხლსავსეობისა და შეშუპების შესამცირებელი, ანტიჰისტამინური პრეპარატებითაც შეიძლება. თუ პოლიპი დიდი ზომისაა, ქირურგიული ჩარევა დაგჭირდებათ.
-მოწევა ყნოსვის ფუნქციის დარღვევას იწვევს, მაგრამ თუ სიგარეტზე უარს იტყვით, ყნოსვის ცვლილებები ალაგდება.
-თუ ისეთ სამუშაოს ასრულებთ, რომ ქიმიური ნივთიერებების ან მტვრის შესუნთქვა გიწევთ, აუცილებლად გაიკეთეთ ფილტრიანი ნიღაბი.
-დღეს მსოფლიოში გავრცელებულია ყნოსვით ნარკოტიკების (კოკაინის, ჰეროინის) მიღება. მათ სხვა მავნეობაზე რომ არაფერი ვთქვათ, წლების განმავლობაში ნარკოტიკების ამგვარად გამოყენებისას ზიანდება არა მარტო ყნოსვის ყნოსვის რეცეპტორები, არამედ ცხვირის მთელი ლორწოვანი.
-გახსოვდეთ, რომ ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის მოშლის დროს გამოყენებულმა სამკურნალო პრეპარატებმა შესაძლოა ყნოსვის დაქვეითება გამოიწვიოს.
-სიმსივნეთა უმრავლესობა, რომლებიც ყნოსვის დაღვევას იწვევს, კეთილთვისებიანია. მათი მკურნალობაც უმეტესად ეფექტურია.
