ნაღველასებრთა ოჯახს ეკუთვნის. საქართველოში ნაღველას მრავალი სახეობა იზრდება. ზოგ სხვა სახეობასთან ერთად ტყეებსა და ტყისპირებში უფრო ხშირად დასახელებული სახეობა იზრდება. აჭარაში ასისთავას, ბერძნულ ენდროს და შხამასაც უწოდებენ. იგი 50-70 სმ სიმაღლის, მრავალწლოვანი მცენარეა, მსხვილი გასქელებული ფესვურით. ფესვის ყელიდან რამდენიმე ღერო ამოდის, თვითოეული მათგანი კი მარტივი ანუ დაუტოტავია და უხვადაა შეფოთლილი. ფოთლები ღეროზე მოპირისპირედაა განლაგებული. მათი სიგრძე 3-6 სმ-ია, ფოთოლს 3-5 ძარღვი გასდევს. ფირფიტა უყუნწოა, ღეროზე მჯდომი, კვერცხისმაგვარი, ლანცეტის მოყვანილობისა, წვერისაკენ შევიწროებული, ფუძეები ერთმანეთთანაა შეზრდილი.
ცისფერი ყვავილები ოთხწევრიანია და ღეროს ზედა ნაწილის ფოთლების იღლიებში ჯგუფურადაა განლაგებული. ყვავის ივნის-აგვისტოში, თესლი სექტემბერ-ოქტომბერში მწიფდება. გვხვდება როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ საქართველოს ტყეებში, ტყისპირებზე, ნატყევარ მდელოებზე და ბუჩქნარებში, მთაში ალპურ ზონამდე ადის.
მედიცინაში ნაღველას ფესურა ფესვები გამოიყენება საჭმლის მონელების პროცესის დარღვევისას ახილიისა და დისპეპსიური მოვლენებით, მადისმომგვრელ საშუალებად. მისი პრეპარატები ზრდის საჭმლის გამაღიზიანებლისადმი მგრძნობელობას, რის მეოხებითაც კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სეკრეციისა და მოტორული ფუნქციის სტიმულირება ხდება, მათ ნაღვლის დენის გაძლიერების თვისებაც გააჩნიათ.
ნაღველას ხალხური მედიცინა უფრო ფართოდ იყენებს. ხალხი ნაღველას სახეობებს დიდ ყურადღებას აქცევს, იყენებს იმ სახეობას, რომელიც საცხოვრებელ რაიონში მოიპოვება.
ფესვებისა და ფესურის ნახარში (15-20 გ 1 ლ წყალზე) გამოიყენება საჭმლის ცუდად მონელების შემთხვევაში, კუჭშეკრულობის, უმადობის, ფერმკრთალობის, უძლურობის, ნიკრისის ქარის, არტრიტის (სახსრების ანთებადი დაავადების), და გარეგნულად - ჩირქოვანი ჭრილობების დროს.
ხალხი უფრო ეფექტურად მიიჩნევს ნაღველას ფესვ-ფესურის მაგარ ღვინოზე ნაყენს, რომელსაც დღეში 2-3 სირჩას იღებენ (ერთი სირჩა დაახლოებით 30-40 გ).
კუჭის წვენის მაღალი მჟავიანობის, ბერვის, გულწვისა და კუჭშეკრულობის დროს იღებენ ნაღველას ფევს-ფესურის პორტვეინზე ნაყენს (შეიძლება მისი შეცვლა მაგარ ღვინოზე ნაყენით). საამისოდ იღებენ ათ-ათ გრამ შემდეგ ნედლეულს: ნაღველას ფესვ-ფესურას, ფორთოხლის ნაყოფის ქერქს, კოთხოჯის სურას, კრაზანას, ასფურცელას ყვავილებს, კატაბალახას ფესვებს, ბერულას. მთელ ამ ნარევს 1 ლ წყალს ასხამენ და ფანჯარასთან 21 დღეს დგამენ, ისე რომ ფანჯარაში შემოსული მზის სხივები ნარევიან ჭურჭელს ხვდებოდეს (ჭურჭელი, ჩვეულებრივ, მინისა უნდა იყოს). ამის შემდეგ წურავენ და სვამენ დილით უზმოზე 1 სუფრის კოვზს და ამდენსავე საღამოთი ძილის წინ.
გარეგან სახმარად ნაღველას ფესვ-ფესურას შემდეგ შემთხვევებში იყენებენ:
1. ნაღველას ფესურისა და სააფთიაქო გვირილას ყვავილის თანაბარი რაოდენობით ფხვნილს ჩირქოვან ჭრილობებზე აყრიან.
2. ნაღველას ფესურისა და მუხის ქერქის მაგარი ნახარშით (ცხელ მდგომარეობაში) ძილის წინ ფეხების დათბილვა სასარგებლოა, ფეხების ოფლიანობის წინააღმდეგ ხალხური საშუალებაა. ნახარშის კომპონენტთა რაოდენობა - 3 ნაწილი მუხის ქერქი და 1 ნაწილი ნაღველას ფესურა.
ნაღველა ეფექტური გამოდგა შემდეგ შემთხვევებში:
1. თვით ყველაზე მყარი გულწვაც (გულის რუჯვა) გაივლის ხოლმე იმ შემთხვევაში, თუ სადილობის წინ ყოველდღე მივიღებთ სირჩა ღვინოს, რომელშიდაც 21 დღის განმავლობაში ჩაყრილი იყო წვრილად დაჭრილი ნაღველას ფესვები და ფესურები.
2. ნიკრისის ქარის დროს კარგად მოქმედებს ნახარში: 3 ჩაის კოვზ წვრილად დაჭრილ ნაღველას ფესვებსა და ფესურას 3 ჭიქა ცივ წყალს ასხამენ და 7-10 წუთს ხარშავენ. მთელ ამ ნახარშს ერთი დღის განმავლობაში სვამენ.
3. კუჭის კატარის დროს სვამენ ნახარშს: თითო ჩაის კოვზი თავდადგმით სავსე წვრილად დაჭრილი ნაღველას მიწისქვეშა ნაწილები, ფარსმანდუკი და ასისთავა - 3 ჭიქა წყალზე. ადუღებენ 10 წუთს, მთელ ნახარშს ერთი დღის განმავლობაში სვამენ. მკურნალობის პერიოდში იცავენ დიეტას. ამავე ნახარშს ურჩევენ უმადობისა და კუჭ-ნაწლავის დაავადების, დროს, აგრეთვე გაუფერულებულ-დასუსტებულ ქალიშვილებს.
ნაღველა საკმაოდ პოპულარული სამკურნალო ბალახია ბულგარეთის მედიცინაშიც. იქ სამკურნალოდ ამ მცენარის როგორც მიწისქვეშა, ასევე მიწისზედა ნაწილებს იყენებენ საჭმლის ცუდად მონელების საწინააღმდეგოდ, როცა ავადმყოფობას ახლავს ახილია და დისპეპსია.
