მენინგიტი – meningitis – менингит

მენინგიტი არის თავის ტვინის გარსების ანთება, რომლის დროსაც ანთებითი პროცესი ვრცელდება ტვინის რბილ, არაქნოიდულ და მათთან დაკავშირებულ პარკუჭთა სისხლძარღვოვან წნულებზე; ირღვევა თავზურგტვინის სითხის შეწოვა და ცირკულაცია, რაც იწვევს ქალასშიდა ჰიპერტენზიის განვითარებას. პროცესში შესაძლოა ჩაერთოს თავისა და ზურგის ტვინის ნივთიერება, ფესვები, ქალას ნერვები, ტვინის სისხლძარღვები.
მენინგიტს იწვევს სხვადასხვა ბაქტერია, ვირუსი, რიკეტსია, სოკო. იგი შეიძლება იყოს პირველადიც, რომელიც მიმდინარეობს როგორც დამოუკიდებელი დაავადება და მეორეულიც, რომელიც სომატური დაავადების გართულებას წარმოადგენს. თავზურგტვინის სითხის შემადგენლობის მიხედვით განასხვავებენ მენინგიტის სეროზულ და ჩირქოვან ფორმებს. ჩირქოვანი მენინგიტის გამომწვევია მენინგოკოკი, პნევმოკოკი, ჰემოფილური ჩხირი, სტრეპტოკოკი, ნაწლავის ჩხირი და სხვა.
მენინგოკოკის წყაროა ადამიანი. მენინგოკოკებით ინფიცირებულთა უმრავლესობას კლინიკური გამოვლინება პრაქტიკულად არ აღენიშნება. დაავადებულთა დაახლოებით მეათედს ან მერვედს შესაძლოა განუვითარდეს მწვავე ნაზოფარინგიტი და მხოლოდ ზოგიერთს უვლინდება დაავადების გენერალიზებული ფორმა. ორგანიზმში გამომწვევი ჰემატოგენურად ვრცელდება. დაავადების პათოგენეზში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ბაქტერიემია და მისი თანმხლები ტოქსემია. დაავადების ხელშემწყობი ფაქტორებია ვირუსული ინფექცია, კლიმატური პირობების მკვეთრი ცვლილება, ტრავმა და სხვა.

მენინგოკოკური მენინგიტი უეცრად იწყება. აღსანიშნავია, რომ თუ ავადმყოფი გონზეა, იგი დაავადების დაწყების საათსაც კი მიუთითებს. ავადმყოფს ძლიერ ამცივნებს და ტემპერატურა სწრაფად აღწევს 39-40⁰C-ს. პირველივე წუთებიდან არის გამოხატული თავის ტკივილი, რომელიც მალე აუტანელი ხდება, ძლიერდება ღამით, ხმაურისა და მოძრაობის დროს. ავადმყოფს ეწყება ღებინება, რომელსაც შვება არ მოაქვს.
მენინგიტისთვის დამახასიათებელია სამი ძირითადი ნიშანი, რომელთაც მენინგიტურ ტრიადას უწოდებენ. ესენია: მაღალი ტემპერატურა, თავის ტკივილი და ღებინება. მენინგიტისთვის ასევე დამახასიათებელია კუნთების ტკივილი და მკვეთრი ჰიპერესთეზიები. ავადმყოფს აღიზიანებს ხმაური, შეხება, სინათლე, აწუხებს უძილობა, ჰალუცინაციები, ბოდავს, სახეწამოწითლებული და აგზნებულია, ცნობიერება დასაწყისში შენარჩუნებული აქვს. სწრაფად ვითარდება და თან პროგრესირებს მენინგეალური სინდრომი: კეფის კუნთების რიგიდულობა (დაჭიმულობა), ღებინება, კერნიგის (მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის სახსარში ფეხის მოხრის შემდეგ ავადმყოფი ვერ ახერხებს მუხლის სახსარში ფეხის ბოლომდე გამართვას) და ბრუძინსკის (ზურგზე დაწოლილ ავადმყოფს თავის პასიური დახრის შემთხვევაში რეფლექსურად ეხრება ფეხი მუხლისა და მენჯ-ბარძაყის სახსრებში) სინდრომები, პატარა ბავშვებში კი აღინიშნება ლესაჟის სინდრომი (ბავშვს ხელში აყვანის შემდეგ ფეხები მუხლებისა და მენჯ-ბარძაყის სახსრებში მოხრილი რჩება).  უნდა აღინიშნოს, რომ მენინგეალური სინდრომის გამოხატულება დაავადების სიმძიმის პირდაპირპროპორციული არ არის.
მენინგიტის დროს რეფლექსები ასიმეტრიული  და გაძლიერებულია. პროცესის დამძიმებისას ვითარდება პათოლოგიური რეფლექსები. მკურნალობის დაგვიანების შემთხვევაში დაავადების პირველი  დღის ბოლოს ან მეორე დღის დასაწყისში  ყალიბდება მენინგეალური პოზა: ავადმყოფი წევს გვერდზე, თავი უკან აქვს გადაგდებული, ქვედა კიდურები კი მუხლისა და მენჯ-ბარძაყის სახსრებში მოხრილი (ე. წ. მეძებარი ძაღლის პოზა).
მძიმე შემთხვევაში დაავადების პირველსავე საათებში, უფრო ხშირად კი მეორე დღის ბოლოს ტვინის შეშუპების გამო ავადმყოფს ეწყება მოტორული აგზნება, ბოდვა, ჰალუცინაციები, თანდათანობით კარგავს გონებას, ზოგჯერ აღენიშნება კრუნჩხვაც. არ არის გამორიცხული თვალის მამოძრავებელი, სმენისა და სახის ნერვების ტოქსიკურ-ინფექციური ხასიათის დაზიანება,  რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს ფთოზი (ქუთუთოს დაშვება),  დიპლოპია,  ანიზოკორია (მარჯვენა და მარცხენა თვალის გუგების არათანაბარი გაფართოება), სტრაბიზმი (სიელმე), სმენის დაქვეითება ან გაქრობა. თუ მენინგიტის დროს ზემოხსენებული ნერვების დაზიანება სისხლის მიმოქცევის მოშლითა და ტვინის მწვავე შეშუპებით არის განპირობებული, უკუგანვითარდება, მაგრამ თუ მას საფუძვლად უდევს ანთებითი ცვლილებები (ენცეფალიტი), ამ შემთხვევაში ნერვული სისტემის კეროვანი დაზიანება ღრმავდება, ხანგრძლივდება და ზოგჯერ სიცოცხლის ბოლომდე რჩება.
მენინგიტის დროს ცხელება არ არის კანონზომიერი და არ განსაზღვრავს დაავადების სიმძიმეს. ის სხვადასხვა ტიპისაა: ცვილებადი, რემისიული, მუდმივი. ცხელების ხანგრძლივობა იმით განისაზღვრება, დროულად დაიწყება თუ არა ანტიბიოტიკებით მკურნალობა. იშვიათად დაავადება უსიცხოდაც მიმდინარეობს. მენინგიტის დროს ჰერპესული ინფექციის გააქტიურების შემთხვევაში ვლინდება ცხელების მეორე ტალღა. ეს ხდება დაავადების მე-3-5 დღეს, როდესაც ტუჩებზე, ნესტოებთან, ყურებზე და ზოგჯერ მტევნებზეც ჩნდება ჰერპესული გამონაყარი. თუ ჰერპესი გავრცობილია, ცხელებასთან ერთად ტოქსიკოზი მძიმდება და დაავადება ხანგრძლივდება. პულსი დასაწყისში სწრაფია, შემდეგ, ტვინის შეშუპების კვალდაკვალ, ვითარდება შედარებითი ბრადიკარდია და წნევა იმატებს. მწვავე პერიოდში გამოხატულია სუნთქვის მოშლა. საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ საყურადღებოა უმადობა, მორუხო-მოთეთრო ნადებით დაფარული ენა. აღინიშნება ყაბზობა, ბავშვებში კი ზოგჯერ ფაღარათი. ცვლილებებია ზურგის ტვინის სითხეში, სისხლსა და შარდში. სისხლში ვლინდება ნეიტროფილური ლეიკოციტოზი მარცხნივ გადახრით. ზურგის ტვინის პუნქციისას მაღალი წნევით გამოდის მუქი ჩირქოვანი სითხე, რომელიც დიდი რაოდენობით შეიცავს ცილებს, ნეიტროფილურ ლეიკოციტებს. თუ ზურგის ტვინის სითხე აღებულ იქნა ანტიბიოტიკებით მკურნალობის დაწყებამდე, მაშინ გრამის წესით შეღებვის შემდეგ  ჩანს მენინგოკოკები.
იშვიათად მენინგიტი იღებს გახანგრძლივებულ სახეს.

წლამდე ასაკის ბავშვებში მენინგიტი ატიპურად მიმდინარეობს. ამ დროს დაავადების ძირითადი ნიშნებია ცხელება, ღებინება და უეცარი უმიზეზო ტირილი. ბავშვს ხელები უკანკალებს და თავი უკან აქვს გადაგდებული. მენინგეალური სინდრომი ძირითადად ყიფლიბანდის ამობურცვითა და დაჭიმულობით ვლინდება. დამახასიათებელი კრუნჩხვები, პათოლოგიური რეფლექსები მუდმივი არ არის. კერნიგისა და ბრუძინსკის სინდრომი არ ვლინდება. წამყვანია ზოგადი ტოქსიკოზი. დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა აქვს ლესაჟის სინდრომს.
განასხვავებენ მენინგიტის მსუბუქ, საშუალო და მძიმე ფორმებს. მსუბუქი და საშუალო ფორმისას სწორი მკურნალობის ფონზე ავადმყოფი ორ კვირაში გამოჯანმრთელდება, მძიმე შემთხვევაში ვითარდება შემდეგი სინდრომები: ტვინის მწვავე შეშუპება და შესივება, ეპენდიმატიტი და ცერებრული ჰიპოტონია.

ტვინის მწვავე შეშუპებისა და შესივების სინდრომი გართულების სახით გამოვლინდება ანტიბაქტერიული მკურნალობის დაწყებიდან მე-2-3 დღეს, ხანშიშესულებში - უფრო გვიან. თუ ეს სინდრომი დაავადების დასაწყისშივე განვითარდა, სავარაუდოა მენინგიტის ელვისებური ფორმის არსებობა.

ელვისებური მენინგიტი იწყება უმწვავესად, ავადმყოფი პირველივე საათებიდან გაბრუებულია და მალე კარგავს ცნობიერებას, ჰიპერემიულ, ოფლიან სახეზე გადაჰკრავს ციანოზური ელფერი. აქვს მაღალი სიცხე, უვითარდება ფსიქომოტორული აგზნება, კრუნჩხვა. გუგები შევიწროებულია და სინათლეზე რეაქცია თითქმის არ აქვს. ბრადიკარდია იცვლება ტაქიკარდიით, მომატებულია არტერიული წნევა. თუ ტვინის შეშუპების სინდრომი მძიმე შოკით მიმდინარე მენინგოკოქცემიის ფონზე ვითარდება, არტერიული წნევა შესაძლოა დაქვეითებული იყოს, პულსი - აჩქარებული. თავდაპირველად გამოხატულია ქოშინი, შემდეგ კი ჩეინ-სტოქსის ტიპის არითმია. კრუნჩხვა, ბრადიკარდია და სუნთქვის მოშლა წინამორბედი ნიშნებია კეფის დიდ ხვრელში თავის ტვინის ჩაჭედვისა, რაც სიკვდილის უშუალო მიზეზად იქცევა. თავის ტვინის მწვავე შეშუპებისა და შესივების სინდრომის დროს ავადმყოფი დაავადების პირველ ან მე-2-6 დღეს სუნთქვის გაჩერებით კვდება.
ეპენდიმატიტი ანუ თავის ტვინის პარკუჭების ამომფენი ეპენდიმის (ერთშრიანი ეპითელიუმის) ანთება  ვითარდება მენინგიტით დაავადებულის დაგვიანებული ჰოსპიტალიზაციისა და არასწორი მკურნალობის შემთხვევაში, მენინგოენცეფალიტის დროს კი პირველსავე დღეებში ანთება ვრცელდება ეპენდიმაზე და პროცესში ერთვება ტვინის ნივთიერებაც, რის გამოც ამ სინდრომს სუბეპენდიმურ ენცეფალიტს ან ვენტრიკულიტს უწოდებენ. პარკუჭებში არსებული ექსუდატი შესაძლოა იყოს როგორც ჩირქოვანი, ასევე სეროზული. ჩირქოვანი ექსუდატი შეიცავს მენინგოკოკებს.
კლინიკურად დამახასიათებელია ქალასშიდა წნევის მომატების ნიშნები: ძლიერი თავის ტკივილი, ჰიპერესთეზია, ხშირი ღებინება, მხედველობის ნერვის შეშუპება, ყიფლიბანდის დაჭიმულობა და ამობურცვა. ძირითადი ნიშნებია ძილიანობა, კუნთების ტოტალური რიგიდულობა, კრუნჩხვა და ცნობიერების მოშლა სოპორისა და კომის სახით. თანდათან ვლინდება კახექსია, უნებლიე შარდვა და დეფეკაცია. ტემპერატურა ნორმალური ან ოდნავ მომატებულია. ავადმყოფი წევს მუხლს ქვემოთ გადაჯვარედინებული, გაშეშებული ქვედა კიდურებით, ხელის მტევნები და თითები მოხრილი აქვს. სპეციფიკური ცვლილებები აღინიშნება სისხლსა და ზურგის ტვინის სითხეში. გარდა ზოგადტვინოვანი სინდრომისა, დამახასიათებელია სასუნთქი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემების მუშაობის მოშლა.

ცერებრული ჰიპოტენზიის სინდრომი უმეტესად ადრეული ასაკის ბავშვებს უვითარდებათ. ძალიან სწრაფად, რამდენიმე საათში, მკვეთრი ტოქსიკოზის პარალელურად იწყება დისპეფსიის მოვლენები, რასაც მოსდევს ორგანიზმის გაუწყლოება: სახის ნაკვთები წაწვეტებულია, თვალები - ჩაცვენილი, კანი მშრალია და გადაჰკრავს მოყვითალო ელფერი. მენინგეალური სინდრომი თანდათან სუსტდება, ვითარდება ღრმა სტუპორი (გაშეშება), მოსალოდნელია კრუნჩხვა და ღებინება. მყეს-ძვალთა რეფლექსები ქრება, გამოხატულია კუნთთა ჰიპოტონია. მკვეთრად ეცემა ქალასშიდა წნევა. დიდი ყიფლიბანდი ჩავარდნილია, ზურგის ტვინის სითხეში არის ცვლილებები.
ცერებრული ჰიპოტენზიის სინდრომი რამდენიმე დღე გრძელდება და შესაძლოა, მენინგიტის უმძიმესი გართულების, სუბდურალური ჰემატომის, განვითარების მიზეზად იქცეს.

პნევმოკოკური მენინგიტით უმთავრესად ადრეული ასაკის ბავშვები ან 40 წელს გადაცილებული ზრდასრულები ავადდებიან. ინფექციის წყაროსა და დაავადების განვითარების რისკფაქტორებს წარმოადგენს ქრონიკული ოტიტი და სინუსიტი, მასტოიდიტი, ქალას ტრავმა, ალკოჰოლიზმი, იმუნური დარღვევები. დაავადების სხვა ნიშნების გამოვლენამდე შესაძლოა აღინიშნებოდეს საერთო სისუსტე და სუბფებრილური ტემპერატურა. გარდა ჰერპესული გამონაყარისა, კანისმხრივი ცვლილებები (გამონაყარი) არ ვითარდება. კლინიკური სურათი ბაქტერიული მენინგოენცეფალიტის მსგავსია. დამახასიათებელია ცნობიერების ხანმოკლე მოშლა, კრუნჩხვები და ქალას ნერვების დამბლა. ტიპურია თავზურგტვინის სითხის მომწვანო ელფერი.
მკურნალობის გარეშე დაავადება 4-5 დღეში ლეტალურად სრულდება, თუმცა ადეკვატური მკურნალობის შემთხვევაშიც კი ლეტალობა საკმაოდ მაღალია (50%).

ტუბერკულოზური მენინგიტი შესაძლოა განვითარდეს ორგანიზმში ტუბერკულოზური კერის არსებობისას. დაავადება ერთნაირი სიხშირით აღინიშნება როგორც ბავშვებს, ასევე მოზრდილებს შორის. ინფექცია თავის ტვინის გარსში ჰემატოგენური გზით აღწევს. დაავადება უმეტესად ნელა ვითარდება, შესაძლოა, 2-3 კვირაც გაგრძელდეს. გამოხატულია საერთო სისუსტე, უმადობა. შემდეგ ვლინდება და თანდათანობით ძლიერდება თავის ტკივილი, იმატებს ტემპერატურა, რომელსაც მხოლოდ რამდენიმე დღის შემდეგ ერთვის ღებინება. დაავადების მეორე კვირის დასაწყისში ვლინდება ქალას (წესისამებრ, თვალის მამოძრავებელი და/ან განმზიდავი) ნერვების დაზიანება. მძიმე მიმდინარეობის შემთხვევაში გონება იბინდება, ვითარდება კრუნჩხვა. თავზურგტვინის სითხე გამჭვირვალე ან ოდნავ შემღვრეულია, მიკროსკოპიული გამოკვლევისას აღმოაჩენენ ლიმფოციტურ  პიელოციტოზს. დამახასიათებელია თავზურგტვინის სითხეში გლუკოზისა და ქლორიდების  რაოდენობის დაქვეითება. სისხლში არ შეინიშნება ტუბერკულოზური მენინგიტისთვის სპეციფიკური ცვლილებები. მომატებულია ედსი და დაქვეითებულია ლეიკოციტების რაოდენობა.
დროულად დაწყებული მკურნალობის დროს, რომელიც რამდენიმე თვე გრძელდება, პროგნოზი კეთილსაიმედოა - როგორც წესი, ხდება სრული გამოჯანმრთელება. დაგვიანებული დიაგნოსტიკის შემთხვევაში, განსაკუთრებით - გონების დაბინდვის, ტვინის კეროვანი დაზიანებისა და ჰიდროცეფალიის ფონზე, შედეგი არაკეთილსაიმედოა. გადარჩენილ ავადმყოფთა უმრავლესობას რჩება რეზიდუალური სიმპტომატიკა.

ვირუსული (ასეპტიკური) მენინგიტის გამომწვევი უმთავრესად კოქსაკის ვირუსია. სეროზული მენინგიტი შესაძლოა გამოიწვიოს ნებისმიერმა სხვა ნეიროტროპულმა ვირუსმაც, როდესაც ვირემიის პიკზე პროცესში ერთვება ტვინის გარსები. ეპიდემიური აფეთქების გარეშე ასეპტიკური მენინგიტის კლინიკურ სურათს, წესისამებრ, რაიმე სპეციფიკა არ გააჩნია. დაავადება იწყება მწვავედ, ტემპერატურის მომატებითა და საერთო ინტოქსიკაციის ნიშნებით. დაავადების პირველ-მეორე დღეს ვლინდება მკვეთრად გამოხატული მენინგეალური სინდრომი - ძლიერი და შეუპოვარი თავის ტკივილი, განმეორებითი ღებინება. არცთუ იშვიათად აღინიშნება მოთენთილობა და ძილიანობა, ზოგჯერ - აგზნებადობა და მოუსვენრობა. შესაძლოა ხველა, სურდო, ყელისა და მუცლის ტკივილიც. ხშირად ვლინდება ჰიპერესთეზია. კისრის კუნთების დაჭიმულობა, კერნიგისა და ბრუძინსკის სიმპტომები.
სისხლში სპეციფიკური ცვლილებები არ შეიმჩნევა. თავზურგტვინის სითხეში აღინიშნება ციტოზი, ჭარბობს ლიმფოციტები, ხოლო ცილების, გლუკოზისა და ქლორიდების შემადგენლობა ნორმულია.
ავადმყოფი უმეტესად გამოჯანმრთელდება რამდენიმე დღის ან კვირის შემდეგ.

პროტოზოული მენინგიტის ერთ-ერთი გამომწვევია თოხოპლასმა გონდიი, რომელიც უჯრედშიდა პარაზიტებს მიეკუთვნება. ეს მიკროორგანიზმი ბინადრობს ხორცსა და ხორცის პროდუქტებში და 2-5°C-დე ტემპერატურაზე ერთი თვე ძლებს. კვდება -20°C ტემპერატურაზე.
პროტოზოული მენინგიტი მიმდინარეობს კუნთებისა და სახსრების ტკივილით, ლაქოვან-პაპულური გამონაყარით, ლიმფური ჯირკვლების გადიდებით, არამუდმივი ცხელებით. ვითარდება თავის ტკივილი, ღებინება, მენინგეალური სინდრომი. თავზურგტვინის სითხეში აღინიშნება ზომიერი ლიმფოციტური პიელოციტოზი.
ტკიპისმიერი ენცეფალიტის მენინგეალური ფორმა ვლინდება მწვავე სეროზული მენინგიტის სახით. ამ დროს გამოხატულია ტვინისმიერი და მენინგეალური სიმპტომები. თავზურგტვინის სითხეში აღინიშნება წნევის მატება, შერეული ლიმფოციტურ-ნეიტროფილური პლეოციტოზი. ავადმყოფი უჩივის  თავის ძლიერ ტკივილს, რომელიც თავის ოდნავი მოძრაობის დროსაც კი ძლიერდება, ასევე - თავბრუხვევას, გულისრევას, ერთჯერად ან მრავალჯერად ღებინებას, თვალების ტკივილს და სინათლის შიშს. ავადმყოფი მოთენთილია, რეაქციები შენელებული აქვს. აღინიშნება კისრის დაჭიმულობა, კერნიგისა და ბრუძინსკის სიმპტომები. მენინგეალური სიმპტომები ვლინდება მთელი ცხელების პერიოდში (7-14 დღის მანძილზე). მკურნალობის შემთხვევაში დაავადების პროგნოზი კეთილსაიმედოა.

მენინგიტის დიფერენციული დიაგნოსტიკა ჰოსპიტალიზაციამდე:
კლინიკური ფორმა:

• დამახასიათებელი ჩივილები;
• დამახასიათებელი დასაწყისი;
• მენინგეალური სიმპტომების გამოხატულება;
• ზოგადინფექციური სიმპტომები;
• ცნობიერების ცვლილება;

ჩირქოვანი (მენინგოკოკური, პნევმოკოკური, სტაფილოკოკური და სხვა) მენინგიტი:

• მზარდი ხასიათის თავის ტკივილი, გულისრევა, ცხელება, ღებინება;
• მწვავე დასაწყისი. შესაძლებელია ხანმოკლე (რამდენიმესაათიანი) პროდრომული პერიოდი;
• მკვეთრი, იმატებს პირველ საათებსა და დღეს;
• ტემპერატურის მნიშვნელოვანი მატება (39-40^OC), ცხელება, კანის ჰიპერემია;
• გაბრუება, სოპორი, კომა. ზოგჯერ ბოდვა, ჰალუცინაცია.

სეროზულ-ვირუსული მენინგიტი (პაროტიტული, ენტეროვირუსული და სხვა):

• თავის ტკივილი, ცხელება, გულისრევა, იშვიათად - ღებინება;
• მწვავე, ზოგჯერ სასუნთქი გზების კატარის და კუჭ-ნაწლავთა სისტემის მოშლილობის ფონზე;
• ზომიერია, ჭარბობს ქალაშიდა ჰიპერტენზია;
• ზომიერი ცხელება, ზოგჯერ ორფაზიანი, ხანმოკლე (3-7 დღე);
• ჩვეულებრივ, ძილიანობა, იშვიათად გაბრუება, სოპორი, ბოდვა.

ტუბერკულოზური მენინგიტი:

• სისუსტე, ანორექსია, ოფლიანობა, გულისრევა, თავის ტკივილი, მაგრამ ძლიერი - არა;
• თანდათანობით ასთენიის სიმპტომებთან ერთად, დიდებში ზოგჯერ მწვავე ხასიათისა;
• დასაწყისში უმნიშვნელოა და შემდეგ თანდათანობით იმატებს;
• სუბფებრილური ტემპერატურა და ინტოქსიკაციის ნიშნები;
• ცნობიერება შენახულია. დარღვეულია მხოლოდ არაკეთილსაიმედო მიმდინარეობის დროს;

მენინგიზმი ზოგადი ინფექციებისა და სომატური დაავადებების დროს:

• არც თუ ისე ძლიერი თავის ტკივილი;
• სხვადასხვაგვარი;
• ზომიერი;
• დამოკიდებულია ძირითად დაავადებაზე;
• არ აღინიშნება. გამონაკლისია განსაკუთრებულად მძიმე ფორმა.

მენინგიზმია მდგომარეობა, როდესაც მენინგიტისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები: თავის ტკივილი, გულისრევა, ღებინება, კისრის კუნთების რიგიდულობა - თავისა და ზურგის ტვინის ანთებითი დაზიანების გარეშე ვლინდება. გვხვდება ქალასშიდა წნევის მომატების, ქალას უკანა ფოსოს არაქნოიდიტის ან სიმსივნის, პარკუჭთა სისხლძარღვოვანი წნულების ანთებითი პროცესების, თავის ტვინის შეშუპების, პუნქციის შემდგომ და სხვა მდგომარეობათა დროს.

მენინგოენცეფალიტი
მენინგოენცეფალიტი მძიმე დაავადებაა. ამ დროს ანთება ტვინის გარსთან ერთად ტვინის ქსოვილსაც მოიცავს. კლინიკურ სურათში ჭარბობს ენცეფალიტის მოვლენები. დაავადების დასაწყისშივე, როცა მენინგეალური ნიშნები სუსტად არის გამოხატული, იჩენს თავს ტვინის დიფუზური და კეროვანი დაზიანების სიმპტომები: ცნობიერების მოშლა, კრუნჩხვა, პარეზი და დამბლა, უფრო იშვიათად - ჰიპერკინეზიები და ნათხემის დაზიანების ნიშნები. ხშირად თავზურგტვინის ნერვების დაზიანება ტვინის ფუძის არეში ღეროვან-ვესტიბულურ დარღვევასთან (თავბრუხვევა, ატაქსია, ნისტაგმის სხვადასხვა ფორმა) და მყეს-ძვალთა რეფლექსურ ასიმეტრიასთან ერთად ვლინდება. ხშირად ზიანდება III და IV წყვილი ნერვები და ვლინდება დიპლოპია, ფთოზი, ანიზოკორია. ვითარდება VII და XII წყვილი ნერვების ცენტრალური პარეზი, ვენტრიკულიტის დროს - ზოგადტვინოვანი სინდრომი ღრმა კომის სახით, IV პარკუჭის დაზიანების დროს - სუნთქვისა და გულის მუშაობის მოშლა. გვხვდება ჰემორაგიული ენცეფალიტიც, რომელსაც მაღალი ლეტალურობა ახასიათებს. დაგვიანებული მკურნალობის ნარჩენ მოვლენათაგანია პარეზი და ეპილეფსია.

მენინგოკოკური ინფექციის შერეული ფორმა
შერეული ფორმის (მენინგოკოქცემია + მენინგიტი) დროს ერთდროულად არის გამოხატული როგორც მენინგიტის, ისე მენინგოკოქცემიის ნიშნები. პათოგენეზური მკურნალობის სწორად წარმართვის მიზნით ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში უნდა დადგინდეს, უპირატესად რით არის განპირობებული ავადმყოფის მძიმე მდგომარეობა - მენინგიტითა და ზოგადტვინოვანი მოვლენებით თუ მენინგოკოქცემიითა და ინფექციურ-ტოქსიკური შოკით.

მენინგოკოკური ინფექციის გართულებები
მენინგოკოკური ინფექციის სპეციფიკური გართულებებია: ინფექციურ-ტოქსიკური შოკი, თირკმელზედა ჯირკვლისა და თირკმლის მწვავე უკმარისობა, სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა, სუბდურული ჰემატომა, სისხლდენა ნაწლავიდან, საშვილოსნოდან და სხვა, მიოენდოპერიკარდიტი, პნევმონია, ირიდოციკლიტი, ტვინის მწვავე შეშუპება და შესივება, ჩაჭედვის სინდრომი, ცერებრული ჰიპოტენზია, ეპენდიმატიტი, ფილტვის შეშუპება, პარეზი და დამბლა.
არასპეციფიკურია: პნევმონია (უმთავრესად - სტაფილოკოკური), ოტიტი, მასტოიდიტი, ცისტოპიელონეფრიტი და გრამუარყოფითი ფლორით გამოწვეული სხვა გართულებები.
მენინგიტის ნარჩენი მოვლენები ძირითადად ასთენიური სინდრომის სახით ვლინდება. ესენია: ადვილად დაღლა, თავის ტკივილი, შრომის უნარის დაქვეითება და სხვა.
დაგვიანებული ან არასწორი მკურნალობისას შესაძლოა განვითარდეს სიყრუე (2-3%-ში), ყრუ-მუნჯობა (პატარებში).
ენცეფალიტით მიმდინარე შემთხვევებში იშვიათად გვხვდება პარეზი, დამბლა და ჰიდროცეფალია.

დიაგნოსტიკა. მენინგოკოკური ინფექციის დიაგნოზი ემყარება ეპიდემიოლოგიურ, კლინიკურ, ლიქვოროლოგიურ, ბაქტერიოსკოპიულ, ბაქტერიოლოგიურ და სეროლოგიურ მონაცემებს.

მკურნალობა. მენინგოკოკური ინფექციის გენერალიზებული ფორმით დაავადებული ყველა ავადმყოფი კლინიკური დიაგნოზის განსაზღვრისთანავე საჭიროებს ინტენსიურ კომპლექსურ თერაპიას, რომელიც ჰოსპიტალიზაციამდე უნდა დაიწყოს. ადრეული და ადეკვატური მკურნალობა ავადმყოფის გადარჩენის საშუალებას იძლევა. მწვავე პერიოდში ტარდება კომპლექსური თერაპია, რომელიც გულისხმობს ეტიოტროპული და პათოგენეტიკური საშუალებების დანიშვნას.

1. მენინგიტის მკურნალობა
ა. დეჰიდრატაციული თერაპია. გამოიყენება დაბალმოლეკულური საშუალებები: რეოპოლიგლუკინი, სორბიტოლი, სორბიტი, მანიტოლი. ძალიან კარგია შინაგანი მიღებისთვის გლიცერინი. ინიშნება ცილოვანი პრეპარატები (ალბუმინი) და შარდმდენები (ლაზიქსი). ტარდება ლუმბალური პუნქცია.
ბ. ეტიოტროპული თერაპია. საუკეთესო საშუალებაა პენიცილინი, რადგან იოლად გადალახავს ჰემატოენცეფალურ ბარიერს (ჰებ) და ნაკლებად ტოქსიკურია. მძიმე ფორმების დროს ნაჩვენებია გლუკოკორტიკოსტეროიდების დანიშვნა, მაგრამ ამასთან ერთად საჭიროა ანტიბიოტიკების დოზის გაზრდაც, რადგან გლუკოკორტიკოიდები ამკვრივებენ ჰებ-ს.

2. მენინგოკოქცემიის მკურნალობა
უპირველეს ყოვლისა, ინფექციურ-ტოქსიკური შოკის მკურნალობას გულისხმობს. ინიშნება დეზინტოქსიკაციური თერაპია. ასევე აუცილებელია გლუკოკორტიკოსტეროიდების დანიშვნა და ფორსირებული დიურეზი. ანტიბიოტიკები, რომელთაც აქვთ ბაქტერიოციდული მოქმედება (პენიცილინი), ამ დროს არ გამოიყენება, რადგან მათი შეყვანისას გამომწვევი მასიურად იღუპება და შოკი ღრმავდება. ინიშნება ლევომიცეტინი კუნთებში.

3. მენინგოკოკური ნაზოფარინგიტის მკურნალობა
ტარდება სტაციონარში. გამოიყენება ადგილობრივი თერაპია, ფიზიოთერაპია, შინაგანად მისაღებად ინიშნება ანტიბიოტიკები, ცეფალოსპორინები.

მენინგოკოკური ნფექციის პროფილაქტიკა
მენინგიტით დაავადებულთან კონტაქტში მყოფ ყველა ადამიანს კვირის განმავლობაში უნდა ჩაუტარდეს ცხვირ-ხახის ნაცხის ორჯერადი ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა მატარებლის გამოსავლენად. 10 დღის განმავლობაში იკრძალება კოლექტივში ახალი პირების მიღება.
ნაზოფარინგიტით დაავადებულს და ჯანმრთელ მატარებელს მკურნალობენ. ამ ხნის განმავლობაში მათ ათავისუფლებენ ბავშვთა დაწესებულებიდან (სკოლა, ბაღი) ან სამუშაოდან და დაუშვებენ მკურნალობის (სანაციის) დამთავრებიდან 3 დღის შემდეგ, 1-2-დღიანი ინტერვალით ჩატარებული ნაცხის ბაქტერიოლოგიური ანალიზის უარყოფითი პასუხით.
მენინგოკოკის გავრცელების აღსაკვეთად საჭიროა ინფექციის კერაში მყოფთა განცალკევება, შენობის დამუშავება სადეზინფექციო ხსნარით, ჭურჭლისა და სათამაშოების გამოხარშვა, ჰაერის ულტრაიისფერი დასხივება, ზოგადი ჰიგიენური რეჟიმის დაცვა.
აფეთქების დროს მიზანშეწონილია, მოსახლეობაში ჩატარდეს სანიტარიულ-საგანმანათლებლო მუშაობა, რათა სიცხიანებმა და ნაზოფარინგიტით დაავადებულებმა დროულად მიმართონ ექიმს.
მენინგოკოკური ინფექციის აქტიური პროფილაქტიკისთვის შექმნილია A, B და C ჯგუფის პოლისაქარიდული ვაქცინები. თავად მენინგიტით დაავადებულის კოლექტივში დაშვება შეიძლება საავადმყოფოდან გაწერიდან 10 დღისა და ლიქვორის ერთი უარყოფითი ბაქტერიოლოგიური პასუხის შემდეგ.