ფიზიოლოგიური მშობიარობის ხანგრძლივობა ყველა ქალისთვის ინდივიდუალურია, საშუალოდ კი პირველმშობიარეებში - 8-12 საათს, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 6-10 საათს შეადგენს.
თუ მშობიარობა 6 საათზე ნაკლებ ხანს გაგრძელდა, სწრაფს უწოდებენ, თუ 3 საათზე ნაკლებ ხანში დასრულდა - ძალიან სწრაფს, ხოლო თუ 12 საათზე მეტხანს გასტანა - გახანგრძლივებულს.
საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვას საშვილოსნოს კუნთებში და მათთან ერთად მთელ ორგანიზმში მიმდინარე რთული ბიოქიმიური რეაქციები განაპირობებს. მიომეტრიუმის (საშვილოსნოს კუნთოვანი შრე) კუმშვადობის ფუნქციაზე მოქმედებს ჰორმონული ფაქტორები (ოქსიტოცინი და ესტროგენი აძლიერებს შეკუმშვას, პროგესტერონი კი ასუსტებს), კალციუმის იონების კონცენტრაცია და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები (სეროტონინი, კატექოლამინი და სხვა).
ბუნებრივი სამშობიარო გზებიდან ნორმალური (ფიზიოლოგიური) მშობიარობის მახასიათებლებია:
- ერთნაყოფიანი ორსულობა;
- ნაყოფის თავით წინ მდებარეობა;
- ნაყოფის თავისა და დედის მენჯის ზომების სრული შეთავსება;
- 38-40-ე კვირამდე მიყვანილი ორსულობა;
- სამშობიარო მოქმედებათა კოორდინირება, რომელიც არ საჭიროებს მაკორეგირებელ თერაპიას;
- მშობიარობის ნორმალური ბიომექანიზმი;
- სანაყოფე წყლების დროული დაღვრა მშობიარობის პირველი პერიოდის აქტიურ ფაზაში, მაშინ, როცა საშვილოსნოს ყელი 6-8 სმ-ზეა გახსნილი;
- სამშობიარო გზების სერიოზული დაზიანებისა და ოპერაციული ჩარევის არარსებობა;
- მშობიარობის დროს 250-400 მლ-ზე ნაკლები სისხლის დანაკარგი;
- პირველმშობიარეებში - 8-12, განმეორებით მშობიარეებში კი 6-10 საათის ხანგრძლივობის მშობიარობა;
- ცოცხალი და ჯანმრთელი ბავშვის დაბადება ყოველგვარი ჰიპოქსიის, ტრავმის, ინფექციისა თუ ანომალიის გარეშე;
- აპგარის სკალის მიხედვით ბავშვის 7 და მეტი ქულით შეფასება.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის ეტაპებია:
- საშვილოსნოს რეგულარული შეკუმშვები (ჭინთვები);
- საშვილოსნოს ყელის სტრუქტურის შეცვლა, თანდათანობით ყელის 10-12 სმ-მდე გახსნა;
- სამშობიარო გზებში ბავშვის გადაადგილება და მისი დაბადება;
- პლაცენტის გამოძევება.
პრელიმინარული (მოსამზადებელი) პერიოდი
ეს პერიოდი რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღემდე გრძელდება და თავისთავად გადადის რეგულარულ სამშობიარო ქმედებებში.
მოსამზადებელ პერიოდში ორსულს მუცელი დაბლა ეწევა (საშვილოსნოს ძირის დაწევის ხარჯზე), ჭიპი წინ წამოიწევს. იმის გამო, რომ დიაფრაგმაც დაბლა იწევს, ქალს უადვილდება სუნთქვა. მოსამზადებელ პერიოდში ჩნდება ხოლმე სისხლიანი გამონადენი საშოდან, ხშირდება შარდის გამოყოფა, ვითარდება საშვილოსნოს ხანმოკლე, უმტკივნეულო და არარეგულარული შეკუმშვები (ცრუ ჭინთვები). ორგანიზმიდან სითხის გაძლიერებული გამოყოფის გამო შესაძლოა ორსულმა 1-2 კგ დაიკლოს. მშობიარობის წინა პერიოდში მრავალი ქალი აღნიშნავს, რომ ნაყოფი ნაკლებად მოძრავი ხდება.
ჩვეულებრივ, ორსულები მშობიარობის დაწყების მაუწყებლად ჭინთვების დაწყებას მიიჩნევენ. ჭინთვების რეგულარულობა და ინტენსივობა სხვადასხვაა - თავდაპირველად სუსტია და 10-15-წუთიანი შუალედით აღმოცენდება, მერე და მერე კი ძლიერდება, შუალედიც მცირდება.
ზოგჯერ ჭინთვები დიდხანს, რამდენიმე ათეული საათი გრძელდება, რაც ქალს ძალიან ღლის.
ზოგჯერ მოსამზადებელი პერიოდი სანაყოფე წყლების დაღვრით იწყება. ამ შემთხვევაში ჭინთვების ლოდინი ზედმეტია; მშობიარე დაუყოვნებლივ სამშობიაროში უნდა წაიყვანონ.
მშობიარობისთვის მზადყოფნაზე მიუთითებს საშვილოსნოს ყელის 1-1,5 სმ-მდე დამოკლება. ცერვიკალური არხი გახსნილია 2-3 სმ-ზე, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მჭიდროდ აწვება მცირე მენჯის შესასვლელს, საშვილოსნოს ყელს სცილდება ლორწოვანი საცობი, ჭინთვების დაწყებასთან ერთად საშვილოსნოს ყელი იწყებს გახსნას.
პრელიმინარული პერიოდი ნორმაში ერთ დღეზე ნაკლებ ხანს გრძელდება. ორგანიზმი მშობიარობისთვის ემზადება. საშვილოსნოს ყელი რბილდება და შეუძლია, ჭინთვების ზემოქმედებით გაიწელოს. საშვილოსნოს კუნთები პერიოდულ შეკუმშვას იწყებენ. მშობიარობის ჭინთვებისგან განსხვავებით, ეს შეკუმშვები არარეგულარულია, არათანაბარი ძალისა და ხანგრძლივობისა. რიტმული შეკუმშვები მუცლის ღრუზე ზეწოლის შეგრძნებას ჰგავს.
უმჯობესია, ამ პერიოდში ქალი მოსვენებულ მდგომარეობაში იყოს.
მშობიარობის ეს პერიოდი პათოლოგიურად იმ ორსულებში მიმდინარეობს, რომელთაც მშობიარობისა ეშინიათ და ეჭვი ეპარებათ მის სასურველ დასასრულში.
მშობიარობის მოსამზადებელი პერიოდის პათოლოგიური მიმდინარეობის შემთხვევაში საშვილოსნოს შეკუმშვებს თან სდევს ტკივილი. ორსულს ერღვევა ძილი, შფოთავს, ადვილად იღლება. ამის გამო საშვილოსნოს ყელი მშობიარობისთვის მომზადებას ვერ ახერხებს. ამიტომ არის, რომ პათოლოგიურ წინა პერიოდს ხშირად პათოლოგიური მშობიარობა მოსდევს.
ორსულმა მშობიარობის პათოლოგიური მოსამზადებელი პერიოდის პირველსავე ნიშნებზე გინეკოლოგს უნდა მიმართოს.
მშობიარობის პერიოდი
სამშობიარო მოქმედების დასაწყისის განსაზღვრა მშობიარობის მართვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მომენტია. წესისამებრ, მშობიარობის დაწყება საშოსმხრივი გასინჯვით დასტურდება. თუ მშობიარობის დაწყება არასწორად იქნა დიაგნოსტირებული, ამას შესაძლოა მოჰყვეს დაუსაბუთებელი ჩარევა, მაგალითად, ამნიოტომია ან ოქსიტოცინის შეყვანა. პრელიმინარული პერიოდისა და დაწყებული სამშობიარო მოქმედების ერთმანეთისგან გასარჩევად ზოგჯერ ლოდინის ტაქტიკაა საჭირო. ფიზიოლოგიური მშობიარობის პროგრესი ფასდება მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობით ან საშვილოსნოს ყელის გახსნის სიჩქარით (საშუალოდ 1 სმ საათში). უკანასკნელი უფრო მისაღებია, ვინაიდან მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობის განსაზღვრა მხოლოდ რეტროსპექტულად არის შესაძლებელი. მშობიარობის პროგრესის შეფასება ხდება მშობიარეზე დაკვირვებით - მისი ქცევის, საშვილოსნოს შეკუმშვის, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილის წინმსვლელობის შესაბამისად, მაგრამ საშვილოსნოს ყელის გახსნის ხარისხი მშობიარობის პროგრესის ყველაზე ზუსტ კრიტერიუმს წარმოადგენს. ნორმიდან გადახრის შემთხვევაში მშობიარობის მართვის გეგმა უნდა შეიცვალოს.
გამოყოფენ ფიზიოლოგიური მშობიარობის სამ პერიოდს: საშვილოსნოს ყელის გახსნას, ნაყოფის გამოდევნას და მშობიარობის შემდგომ პერიოდს. პირველი პერიოდის (საშვილოსნოს ყელის გახსნა) დაწყება პირველი რეგულარული ჭინთვებით განისაზღვრება, დასრულება კი საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნით. მეორე პერიოდი (ნაყოფის გამოძევება) საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის მომენტიდან ბავშვის დაბადებამდე გრძელდება. მესამე (მშობიარობის შემდგომი) პერიოდის დასაწყისი ბავშვის დაბადებაა, დასასრული - მომყოლის დაბადება.
I პერიოდი: რეგულარული ჭინთვების დაწყების ან სანაყოფე წყლების დაღვრის მომენტიდან ქალი უკვე მშობიარედ იწოდება და არა ორსულად. მშობიარობის პირველ პერიოდში საშვილოსნოს შეკუმშვის გასაუმჯობესებლად მშობიარეს შეუძლია იდგეს ან იაროს, განუჩევლად იმისა, დაღვარა თუ არა სანაყოფე წყლები. ჭინთვები რეგულარულად შეიძლება ჩაითვალოს, თუ მათი ხანგრძლივობა 10-15 წამია, ინტერვალი კი 10-15 წუთი, თუმცა ზოგიერთ ქალს ჭინთვებიც და ჭინთვებს შორის პერიოდიც შესაძლოა უფრო ხანგრძლივი ან ხანმოკლე ჰქონდეს.
თანდათანობით ჭინთვებს შორის ინტერვალი 2-3 წუთამდე მცირდება, თვით ჭინთვების ხანგრძლივობა კი 1-2 წუთამდე იმატებს. ასე გრძელდება საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდე (10-12 სმ).
ჩვეულებრივ, სანაყოფე ბუშტი ირღვევა საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის დროს და სანაყოფე წყლები ნაწილობრივ ბავშვის დაბადებამდე იღვრება, ნაწილობრივ კი მისი დაბადების შემდეგ, თუმცა შესაძლოა, უფრო ადრე - მოსამზადებელ პერიოდში, საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდეც დაიღვაროს.
მშობიარის ოპტიმალური პოზა მშობიარობის პირველ პერიოდში
კვლევებმა დაადასტურა, რომ ზურგზე წოლა საშვილოსნოს ზეწოლის გამო (ქვედა ღრუ ვენის სინდრომი) აუარესებს საშვილოსნო-პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას, ამცირებს საშვილოსნოს კუმშვადობას. გამოკვლევები იმასაც მოწმობს, რომ თუ მშობიარეს აქვს საშუალება, თავისუფლად იმოძრაოს და მიიღოს ნებისმიერი პოზა, საშვილოსნოს შეკუმშვები უფრო ეფექტური ხდება, მშობიარობაც უფრო ხანმოკლე და ნაკლებად მტკივნეულია. გვერდზე წოლისა და ჯდომის დროს ოპერაციული ჩარევის აუცილებლობა უფრო ნაკლებია, ვიდრე ზურგზე წოლის შემთხვევაში. ორსულს უნდა მიეცეს საშუალება, თავად აირჩიოს პოზიცია. ერთადერთი გამონაკლისია სანაყოფე სითხის დაღვრა მოძრავი თავის პირობებში.
მშობიარობის მართვის განუყოფელი კომპონენტია ნაყოფის მდგომარეობის შეფასება. ნაყოფის დისტრესი - გულისცემის სიხშირის ცვალებადობა დიდი ამპლიტუდით, წუთში 160-ზე მეტიდან 100-120-ზე ნაკლებ მაჩვენებლამდე - ან გულის რიტმის დარღვევა, რაც უმთავრესად ჰიპოქსიით არის გამოწვეული, ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც კი შეიმჩნევა.
მნიშვნელოვანია სანაყოფე სითხის შეფასება. მასში მეკონიუმის აღმოჩენა შესაძლოა ნაყოფის დისტრესზე, მკვდრადშობადობის, ნეონატალური ავადობისა და სიკვდილის მაღალ ალბათობაზე მიუთითებდეს.
მშობიარობის დაწყებისას სანაყოფე ბუშტის სპონტანური დარღვევის შემთხვევაში სანაყოფე წყლების ხასიათი მაშინვე უნდა შეფასდეს. მათში მეკონიუმის არსებობისას აუცილებელია ნაყოფზე ინტენსიური დაკვირვება. ნაყოფის დისტრესის განვითარებისას სასურველია, მშობიარობა სწრაფად დასრულდეს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ნაყოფის გულისცემის საკორექციოდ უბრალო კონსერვატიული ღონისძიებებიც კმარა. მაგალითად, დედის პოზის შეცვლა (მარცხენა გვერდზე მოთავსება), ოქსიტოცინის შეყვანის შეწყვეტა საშვილოსნოპლაცენტური სისხლის მიმოქცევის გასაუმჯობესებლად.
მეტად მნიშვნელოვანია ნაყოფის გულისცემაზე დაკვირვება. არსებობს ნაყოფის გულისცემის გამოკვლევის ორი მეთოდი: უწყვეტი ელექტრონული მონიტორინგი და გარეგანი აუსკულტაცია სამეანო სტეთოსკოპით. აუსკულტაცია ტარდება 15-30 წუთში ერთხელ მშობიარობის პირველი პერიოდის განმავლობაში და ყოველი ჭინთვის შემდეგ მეორე პერიოდში. ამ მეთოდის უპირატესობა მისი სიმარტივეა. ელექტრონული მონიტორის გამოყენება ნაყოფის გულისცემის შესაფასებლად აუცილებელია მაღალი რისკის მქონე ორსულობისა და მშობიარობის დროს.
II პერიოდი. მშობიარობის მეორე პერიოდში ჭინთვების დასაწყებად და საშვილოსნო-პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის დაქვეითების გამო ნაყოფის ოქსიგენაცია თანდათან მცირდება. ხანგრძლივი ჭინთვები საგრძნობლად ასუსტებს პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას. თავს იჩენს ინდივიდუალური განსხვავებებიც. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია ნაყოფის მდგომარეობის დინამიკური კონტროლი. ძალიან მნიშვნელოვანი ეტაპია ჭინთვების დაწყება.Qქალს სთხოვენ, გაიჭინთოს საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნისას, როდესაც ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მენჯის ფსკერზეა. ფიზიოლოგიური მიდგომა იმას გულისხმობს, რომ ჭინთვის შეგრძნება ქალს თვითნებურად უნდა ჩამოუყალიბდეს.
ნაყოფის გამოძევება ხორციელდება როგორც საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვის (ჭინთვები), ისე მუცელშიგა წნევის მომატების ხარჯზე (სამშობიარო ჭინთვა). სამშობიარო ჭინთვები მაქსიმალურ ძალასა და ხანგრძლივობას აღწევს ნაყოფის თავის მცირე მენჯის ღრუში ჩამოსვლისას. ამ პერიოდში ჭინთვები გრძელდება 60-90 წამი, მათ შორის ინტერვალი კი შეადგენს 1,5-2 წუთს. პირველად თავი იბადება, შემდეგ - მხრები, ტანი და ფეხები. დაბადების შემდეგ ჭრიან ჭიპლარს და ბავშვს დედის მუცელზე აწვენენ. ეს პერიოდი ქალისთვის განსაკუთრებით რთულია. ფიზიოლოგიური მშობიარობის შემთხვევაშიც კი ქალს ესაჭიროება გინეკოლოგის დახმარება, მშობიარობის მომენტში კი ძალიან შველის ახლობლებისა და ნათესავების ფსიქოლოგიური თანადგომა.
მშობიარის პოზიცია მშობიარობის მეორე პერიოდში. მრავალი კვლევა ადასტურებს, რომ მშობიარობის მეორე პერიოდში ვერტიკალურ პოზიციას ჩვეულებრივთან შედარებით საგრძნობი უპირატესობა აქვს: ქალი ჭინთვებისას უფრო ნაკლებ დისკომფორტს განიცდის, სუსტდება ტკივილის შეგრძნება, მცირდება სამშობიარო გზების ტრავმირებისა და ჭრილობის ინფიცირების ალბათობა.
მშობიარობის III პერიოდი: მშობიარობის მესამე პერიოდში ხდება მომყოლის (პლაცენტის) მოცილება და გამოძევება. ეს ხდება საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვისა (მშობიარობის შემდგომი ჭინთვები) და პლაცენტისა და საშვილოსნოს კედელს შორის დაგროვილი სისხლის წნევის ზრდის ხარჯზე. მომყოლის დაბადებით სრულდება მშობიარობის III პერიოდი და ქალი უკვე დედად იწოდება და არა მშობიარედ.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც შესაძლოა, მესამე პერიოდი სისხლდენით გართულდეს. ამ გართულების თავიდან ასაცილებლად არსებობს რამდენიმე ხერხი. ქალს უნდა შევთავაზოთ მესამე პერიოდის აქტიური მართვა, რადგან ეს ატონიური სისხლდენის ალბათობას ამცირებს. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა გულისხმობს რიგ ჩარევას, რომელთა მიზანია საშვილოსნოს კუმშვადობის გაძლიერება პლაცენტის გამოძევების გასაადვილებლად და მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის პროფილაქტიკა. როდესაც პლაცენტა დაიბადება, საჭიროა მისი დაჭერა ორი ხელით და ფრთხილად დატრიალება, შემდეგ კი ფრთხილად გამოქაჩვა სრული გამოძევებისთვის. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა ამცირებს სისხლის დანაკარგს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას და სისხლის გადასხმის აუცილებლობას.
