უნაყოფობა

უნაყოფობა (უშვილობა) ნიშნავს, რომ ქალს ან მამაკაცს არ შესწევთ უნარი, შვილი იყოლიონ. არსებობს ტერმინები "ქალთა უნაყოფობა" და "მამაკაცთა უნაყოფობა", მაგრამ ისინი საკმაოდ პირობითია, რადგან, გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა, იზოლირებულად არც ქალისა და არც მამაკაცის უშვილობის განხილვა არ შეიძლება.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის დადგენილების თანახმად, თუ ქალი რეგულარული სქესობრივი ცხოვრების ერთი წლის განმავლობაში არ დაორსულდა, ის უშვილოდ ითვლება. 20 წლის წინ ლოდინის პერიოდი 3 წელს შეადგენდა, მერე 2 წელზე ჩამოვიდა, დღეს კი უკვე 1 წლით განისაზღვრება.
სტატისტიკურად, უშვილო წყვილების რაოდენობა საერთო პოპულაციის 10%-ს არ აღემატება. ასეთია ოფიციალური მონაცემები მთელი მსოფლიოსთვის და მათ შორის - საქართველოსთვისაც, თუმცა სინამდვილეში უშვილობის შემთხვევა უფრო მეტია. საქმე ის არის, რომ უნაყოფოებად არ განიხილავენ განსაკუთრებულ კონტინგენტს, რომელშიც ქალების 2 ტიპი შედის. I ტიპს მიაკუთვნებენ ქალებს (ქალთა საერთო რაოდენობის 2,5%), რომელთაც შეუძლიათ დაორსულება, მაგრამ ჯანმრთელობის მდგომარეობა ორსულობის ბოლომდე მიყვანისა და მშობიარობის საშუალებას არ აძლევთ. მაგალითად, თუ ქალს აქვს გულის, ღვიძლის ან თირკმელების მძიმე დაავადება, ორსულობა და მშობიარობა მისი სიცოცხლისთვის საშიშია. II ტიპს კი მიაკუთვნებენ ქალებს (მათი წილიც 2,5%-ია), რომელთაც შეუძლიათ დაორსულებაც, ორსულობის ბოლომდე მიყვანაც და მშობიარობაც, მაგრამ ეს არც ბავშვისთვის, არც დედისთვის და არც ქვეყნისთვის არ იქნება კარგი. ეს ის ქალები არიან, რომელთაც აქვთ მძიმე მემკვიდრეობითი დაავადება. ქალების ეს ტიპიც პირობითად უშვილოდ უნდა ჩაითვალოს, თუმცა მათ შვილის ყოლას არავინ უკრძალავს. ამრიგად, უშვილობის რეალური მაჩვენებელი 15%-მდე აღწევს და ასეა არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში.
სტატისტიკურად, უშვილობა ათიდან მხოლოდ 4 შემთხვევაშია ქალის ბრალი. 40%-ში მამაკაცია უნაყოფო, 20%-ში კი ორივე.
განასხვავებენ ქალის პირველად და მეორეულ უშვილობას. პირველადს უწოდებენ იმ შემთხვევებს, როცა ქალი სქესობრივი ცხოვრების განმავლობაში არც ერთხელ არ დაორსულებულა; მეორეულია უშვილობა, როცა წინამორბედი ერთი ან რამდენიმე ორსულობის შემდეგ (განურჩევლად იმისა, როგორ დასრულდა ისინი - მშობიარობით თუ აბორტით, საშვილოსნოსშიდა იყო თუ საშვილოსნოსგარე) ქალი აღარ დაორსულებულა. ასევე, განასხვავებენ ქალის აბსოლუტურ და შედარებით უნაყოფობას. აბსოლუტური უნაყოფობა თან ახლავს განვითარების მანკებს, მაგალითად, საკვერცხეების ან საშვილოსნოს უქონლობას - ამ შემთხვევაში დაორსულება გამორიცხულია.

უნაყოფობის მიზეზები
განასხვავებენ უნაყოფობის (უშვილობის) რამდენიმე ტიპს:
-ფუნქციურ (ენდოკრინულ) უნაყოფობას;
-ორგანულ უნაყოფობას;
-იმუნურ უნაყოფობას;
-გენეტიკურ უნაყოფობას;
-უცნობი გენეზის უნაყოფობას.

ფუნქციური უნაყოფობა
ფუნქციური ენდოკრინული დარღვევებით განპირობებულ უნაყოფობას წამყვანი ადგილი უკავია უშვილობის სტრუქტურაში. სასქესო ჰორმონთა დისფუნქციაა მთავარი მიზეზი კვერცხუჯრედის ან სპერმატოზოიდის მოუმწიფებლობისა ან არასრულფასოვანი მომწიფების, რასაც საბოლოოდ უშვილობამდე მივყავართ.
ფუნქციური უნაყოფობის განმაპირობებელი ენდოკრინული ფაქტორები პირობითად ორ ჯგუფად შეიძლება დავყოთ: სასქესო ჰორმონთა სეკრეციის სხვადასხვა მიზეზით გამოწვეული პირველადი დარღვევები (ჰიპერ- და ჰიპოგონადოტროპული ჰიპოგონადიზმი, ჰიპერპროლაქტინემია, და სხვა) და ამავე სისტემის მეორეული დისფუნქცია, რომელიც, თავის მხრივ, გამოწვეულია არასასქესო ჰორმონმაპროდუცირებელი ენდოკრინული ჯირკვლების დისფუნქციით (ჰიპოთირეოზი, შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2, ინსულინრეზისტენტობა/ჰიპერინსულინემია, კუშინგის სინდრომი, აკრომეგალია და სხვა).
უნაყოფობის გამომწვევ ფაქტორთა შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია სასქესო ჰორმონთა სეკრეციის ჭარბი წონით/სიმსუქნით ან ცხიმოვანი ქსოვილის დეფიციტით განპირობებულ მეორეულ ცვლილებებს.
კერძოდ, გაცხიმოვნება, განპირობებული ინსულინრეზისტენტობა/ჰიპერინსულინემიით, რეპროდუქციული ასაკის ქალებში ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზია მენსტრუალური ციკლის დარღვევისა, ანოვულატორული ციკლისა, უნაყოფობისა და ორსულობის ბოლომდე მიუყვანლობისა, საკვერცხეების პოლიცისტოზის (პოლიკისტოზის) მიზეზთა შორის კი ის პირველ ადგილს იკავებს. ამერიკის რეპროდუქციული მედიცინის ასოციაციის მონაცემებით, ჭარბწონიან და მსუქან ქალთა 30-47%-ს დარღვეული აქვს მენსტრუალური ციკლი. ქალებთან, რომელთა სმი (სხეულის მასის ინდექსი) 29-ზე მეტია, მისი 1 ერთეულით მატება 4%-ით ამცირებს ბუნებრივი ციკლის განმავლობაში დაორსულების შანსს, ხოლო სხეულის მასის 5-10%-ით შემცირება საგრძნობლად აუმჯობესებს ოვულაციას და ზრდის დაორსულების ალბათობას.
მენსტრუალური ციკლის დარღვევისა და უნაყოფობის ერთ-ერთი განმაპირობებელი ფაქტორია სხეულის მასის დეფიციტიც, როდესაც სმი 19-ზე ნაკლებია.
უნაყოფობის მიზეზთა შორის ასევე განიხილავენ სტრესს, მძიმე ფიზიკურ დატვირთვას და ქრონიკულ დაავადებებს.
გარდა ანოვულაციური ციკლის ჩამოყალიბებისა, ჰორმონული დისფუნქცია იწვევს საშვილოსნოს (ფალოპის მილების) დისკოორდინაციას, რაც, თავის მხრივ, უნაყოფობის მიზეზად გვევლინება. ხშირად იგივე მექანიზმი განაპირობებს საშვილოსნოსგარე ორსულობასაც.

ორგანული უნაყოფობა

ორგანული მიზეზებით განპირობებული უნაყოფობა, ერთი მხრივ, გულისხმობს საშვილოსნოს მილების ორგანულ დაზიანებას და შეხორცებით პროცესს მცირე მენჯის ღრუში, რასაც ტუბოპერიტონეალურ უნაყოფობასაც უწოდებენ, მეორე მხრივ კი საშვილოსნომიერ ფაქტორებს (ენდომეტრიუმის პოლიპები, სინექიები, მიომური, განსაკუთრებით - სუბმუკოზური კვანძები, საშვილოსნოს განვითრების მანკები, ყელისმიერი ფაქტორები).
საშვილოსნოს მილების ორგანული დაზიანების მიზეზია სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები. ეს ინფექციები იწვევს სასქესო ორგანოების ანთებას, რომელიც ხშირად ფარულად მიმდინარეობს. პაციენტი ვერ ამჩნევს, რომ ავადაა, რადგან ვენერული სნეულებისთვის დამახასიათებელი კლასიკური სიმპტომები - გამონადენი, სიცხე, წვა შარდვის დროს, ტკივილი და სხვა - არ აწუხებს. აქედან გამომდინარე, არც მკურნალობს. პროცესი კი გრძელდება და თანდათან საშვილოსნოს მილების ობტურაციამდე (დახშობამდე) მივყავართ. როდესაც ქალი უშვილობის გამო გინეკოლოგთან მიდის, ეს უკანასკნელი ხშირად აღმოაჩენს ხოლმე გადატანილი ვენერული დაავადებით გამოწვეული ანთების შედეგს - საშვილოსნოს მლების დახშობას. წესისამებრ, კვერცხუჯრედი ნაყოფიერდება საშვილოსნოს ღრუში, ფალოპის მილებთან ახლოს, ან თავად მილებში, მერე კი ადგილს იცვლის (მედიცინაში ამას კვერცხუჯრედის მიგრაციას უწოდებენ) და საშვილოსნოს რომელიმე ნაწილს მიემაგრება. თუ მილი დახშულია, ბუნებრივია, კვერცხუჯრედისა და სპერმატოზოიდის შეხვედრა ვერ მოხერხდება.
მილების დახშობა თავიდან რომ ავიცილოთ, საჭიროა ანთებითი პროცესებისა და მათი გამომწვევი დაავადებების პროფილაქტიკა - სქესობრივი ცხოვრების ჰიგიენის დაცვა და რეგულარული პროფილაქტიკური გამოკვლევა გინეკოლოგთან.

გაციება და უნაყოფობა
უბრალო გაციება უშვილობას ვერ გამოიწვევს. გაციებამ შეიძლება გაამწვაოს უკვე არსებული სქესობრივი გზით დადამდები ინფექცია (გონორეა და სხვა). მაგრამ თუ სასქესო ორგანოებში მოხვდა, მაგალითად, ჰეპატიტის ვირუსი ან რომელიმე სხვა ინფექცია, თუნდაც ქლამიდია, ის აუცილებლად გამოიწვევს სასქესო ორგანოების ანთებას და დიდია ალბათობა, საქმე უშვილობამდეც მივიდეს (შეგახსენებთ: ჰეპატიტის ვირუსი, ისევე როგორც ქლამიდია - ეს უკანასკნელი ნახევრად ვირუსია და ნახევრად ბაქტერია - სქესობრივი გზით გადაედება). ამავე მექანიზმით უშვილობა შეიძლება გამოიწვიოს ნებისმიერმა ვირუსმა, მათ შორის - მენინგოკოკმა და გრიპის ვირუსმაც კი, თუ თეორიულად დავუშვებთ სასქესო ორგანოებში მათ მოხვედრას.

ანთებითი წარმოშობის უშვილობის დიაგნოსტიკა
უშვილობის დიაგნოსტიკის ელემენტარული მეთოდია საშვილოსნოს მილების რენტგენოგრაფია (ჰისტეროსალპინოგრაფია). ამ დროს საშვილოსნოს ყელში შეჰყავთ საკონტრასტო ნივთიერება და რენტგენის მეშვეობით ამოწმებენ მილების გამავლობას. არსებობს უფრო რთული სადიაგნოზო მეთოდებიც, მაგალითად, ლაპაროსკოპია - მუცლის ღრუს ჩხვლეტენ, შიგნით შეაქვთ სპეციალური ოპტიკური სისტემა და ტელეეკრანზე ათვალიერებენ, რა ვითარებაა საშვილოსნოსა თუ მის მილებში. ეს უფრო ინფორმაციული და თანამედროვე მეთოდია, მაგრამ მთლიანად მაინც ვერ ცვლის ძველ, ტრადიციულ რენტგენოგრაფიულ კვლევას.
უნდა აღინიშნოს, რომ საკონტრასტო ნივთიერების გარეშე მილების გამავლობის დიაგნოსტიკაში ექოსკოპიის მნიშვნელობა მინიმალურია.

საშვილოსნის მილების გამავლობის აღდგენა
საშვილოსნოს მილების გამავლობის აღდგენა შესაძლებელია. საამისოდ ორ მეთოდს იყენებენ: კონსერვატიულს და ქირურგიულს. მილების მსუბუქი გაუვალობის დროს, მაგალითად, მაშინ, როცა მილი მცირე მანძილზეა გადაკეტილი, ანდა შეხორცებები შეინიშნება, მიმართავენ მკურნალობის კონსერვატიულ მეთოდს - საშვილოსნოს მილებში შეჰყავთ სპეციალური მედიკამენტები, რაც გამავლობის გაუმჯობესებას იწვევს.
აღსანიშნავია, რომ როდესაც პაციენტი ექიმთან მიდის, ძირითადი (სქესობრივი გზით გადამდები) დაავადება, წესისამებრ, უკვე აღარ აქვს, ექიმი მხოლოდ მის შედეგს - გაუვალ მილებს ხედავს. რასაკვირველია, უნდა მოიძებნოს მიზეზი და თუ აღმოაჩინეს, უპირველესად მას უნდა უმკურნალონ.
არსებობს საშვილოსნოს მილების გამავლობის აღდგენის კლასიკური - ლაპაროტომიული (მუცლის კვეთით) მეთოდი. საქართველოში ის დიდი ხანია დანერგილია, მაგრამ ამჟამად იშვიათად იყენებენ, რადგან მისი ეფექტიანობა არ აღემატება 30%-ს. საშვილოსნოს მილი ფუნქციურად აქტიური ორგანოა, ანუ უბრალო მილს კი არ წარმოადგენს, რომელიც მხოლოდ ამა თუ იმ სხეულის გასატარებლადაა საჭირო, არამედ იკუმშება, აქვს თავისი ფუნქცია; გაკვეთის შედეგად ეს ფუნქცია ირღვევა და მისი აღდგენა ძალიან ძნელია, ამიტომ მილის დახშობის მძიმე ფორმების დროს დაისმის საკითხი, რა უფრო რენტაბელურია - გაკეთდეს ოპერაცია თუ განაყოფიერება პირდაპირ სინჯარაში ჩატარდეს.

აბორტი და უნაყოფობა

აბორტი ორსულობის უხეში ლიკვიდაციაა. გამოფხეკისას შესაძლოა დაზიანდეს საშვილოსნოს კედელი და განვითარდეს ენდომეტრიტი, რაც შემდგომ ხელს შეუშლის განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის საშვილოსნოს კედელზე მიმაგრებას. გამოფხეკისას ასევე შეიძლება დაზიანდეს საშვილოსნოს მილები და განვითარდეს მათი ანთება, შედეგად კი გაუვალობა ჩამოყალიბდეს. აბორტის დროს რეპროდუქციულ ორგანოებში ხშირად ინფექცია იჭრება და ასეპტიკური ანთება ვითარდება. გარდა ამისა, აბორტი იწვევს ენდოკრინულ ცვლილებებსაც. ყოველივე ამას კი უშვილობამდე მივყავართ.

კვერცხუჯრედის მიმაგრების პათოლოგია და უნაყოფობა
არის შემთხვევები, როდესაც განაყოფიერება ხდება, მაგრამ კვერცხუჯრედი საშვილოსნოს კედელზე ვერ მაგრდება. ეს უმეტესად ენდომეტრიუმის (საშვილოსნოს შიგნითა გარსის) ანთების ბრალია. კვერცხუჯრედის მიმაგრება, რასაც მედიცინაში იმპლანტაციას უწოდებენ, რთული მექანიზმით ხორციელდება: საშვილოსნოს კედელს უნდა ჰქონდეს შესაბამისი ბიოქიმიური შემადგენლობა, შესატყვისი რეცეპტორული აპარატი და სხვა. ენდომეტრიუმის ანთება სწორედ ამ მექანიზმის მოშლას იწვევს. ენდომეტრიტის გამომწვევია ინფექცია. ამ დროს ქალი უჩივის ტკივილსა და გამონადენს.
თუ პაციენტი ანამნეზის შეკრებისას აღნიშნავს გადატანილ ენდომეტრიტს, ხშირ აბორტს, სავარაუდოა, რომ მას სწორედ კვერცხუჯრედის მიმაგრების პათოლოგია აქვს. განაყოფიერდა თუ არა კვერცხუჯრედი, ამის განსაზღვრა შესაძლებელია რექტალური ტემპერატურით - განაყოფიერებისას იგი იმატებს. არსებობს სპეციალური ტესტები ქორიოგონინებზეც. საქმე ის არის, რომ განაყოფიერებულ კვერცხუჯრედს საშვილოსნოს კედელზე ქორიონის ბუსუსები იმაგრებს. ისინი გამოყოფენ ქორიოგონინს, რომლის ოდენობის განსაზღვრაც შესაძლებელია. როცა განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი საშვილოსნოს კედელზე ქორიონის ბუსუსებით არის მიმაგრებული, ქორიოგონინის კონცენტრაცია იმატებს. სადღეისოდ იმდენად მგრძნობიარე ტესტებიც არსებობს, რომ მენსტრუაციის შეკავებამდეც კი შეიძლება განისაზღვროს, მოხდა თუ არა განაყოფიერება.
როცა დარღვეულია კვერცხუჯრედის საშვილოსნოს კედელზე მიმაგრების მექანიზმი, უპირველესად საშვილოსნოს ლორწოვანის ქრონიკულ ანთებას - ენდომეტრიტს - მკურნალობენ.

უნაყოფობის იმუნოლოგიური და ცერვიკალური (საშვილოსნოს ყელისმიერი) ფაქტორები
ქალის უშვილობის განმაპირობებელ ფაქტორთა შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია იმუნოლოგიურ და ცერვიკალურ ფაქტორებს.
უშვილობის გამომწვევ ერთ-ერთ იმუნოლოგიურ ფაქტორს წარმოადგენს ანტისპერმული ანტისხეულების წარმოქმნა და სპერმატოზოიდების ფაგოციტოზი (შთანთქმა).
საშვილოსნოს ყელი ლოკალური იმუნიტეტის ძირითადი ღერძია, მასში წარმოიქმნება JgA, JgG, JgM ანტისპერმული ანტისხეულები, რომელთაც აქვთ აგლუტინაციის, პრეციპიტაციისა და იმუნომობილიზაციის თვისება და ხელს უშლიან განაყოფიერებას. საშვილოსნოს ყელზე ანტისპერმული ანტისხეულების აღმოჩენა რეპროდუქციული სისტემის სხვა დონეზე (საშვილოსნოს ღრუში, საშვილოსნოს მილების სანათურში) მათ არსებობაზეც მეტყველებს. ცნობისათვის: ანტისპერმული ანტისხეულები მხოლოდ ქალის ორგანიზმში არ წარმოიქმნება, მათ მამაკაცის ორგანიზმიც გამოიმუშავებს. ამ შემთხვევაში რისკის ფაქტორებია ტრავმა, ვარიკოცელე (სათესლე პარკის წყალმანკი), შარდსასქესო სისტემის ინფექციები, ონკოლოგიური დაავადებები, კრიპტორქიზმი, ქირურგიული ოპერაციები, თესლგამომტანი გზების დახშობა.
ქალებში ანტისპერმული ანტისხეულების წარმოქმნის რისკფაქტორებია:
-ანთებითი პროცესები და ინფექციები, რომლებიც არღვევს სპერმის იმუნური ამოცნობის უნარს, შესაბამისად, ბიძგს აძლევს სპერმის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გამომუშავებას;
-საშოში "ბებერი" და ანომალიური სპერმატოზოიდების მოხვედრა;
-ეაკულატში ლეიკოციტების სიჭარბე;
-სპერმის მოხვედრა კუჭ-ნაწლავის სისტემაში ორალური სქესობრივი კონტაქტის შედეგად;
-კონტრაცეფციის ქიმიური მეთოდების გამოყენება, რომლებიც არღვევს ლორწოვანის მთლიანობას;
-სპერმატოზოიდების დიდი რაოდენობით მოხვედრა მუცლის ღრუში, რის მიზეზადაც შეიძლება იქცეს სასქესო ორგანოების თავისებურებები და ინსემინაციის არასწორად ჩატარება;
-საშოში ანტისპერმულ ანტისხეულებთან შეკავშირებული სპერმატოზოიდების მოხვედრა;
-ადრე გადატანილი საშვილოსნოს ყელის ეროზიის კოაგულაცია;
-ექსტრაკორპორალური განაყოფიერების მცდელობები, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს ჰორმონული "დარტყმა" ჰიპოთალამუს-ჰიპოფიზ-საკვერცხეების ჯაჭვზე.
ანტისპერმული ანტისხეულები იწვევს:
-სპერმატოზოიდების მოძრაობის შეზღუდვას. ამ დროს ანტისხეულები სხვადასხვა ადგილას მიემაგრება სპერმატოზოიდის მემბრანას, იწვევს სპერმატოზოიდების აგლუტინაციას (შეწებებას) და აფერხებს მათ მოძრაობას. რამდენად შეასუსტებს ანტისხეულები სპერმატოზოიდების მოძრაობის უნარს, მათ რიცხვსა და ფიქსაციის ადგილზეა დამოკიდებული;
-საშვილოსნოს ყელის ლორწოში სპერმატოზოიდების მოძრაობის შეფერხებას;
-კვერცხუჯრედის გარსში სპერმატოზოიდების შეღწევის შეფერხებას.
გარდა ამისა, ანტისპერმული ანტისხეულები ნაყოფის ზრდა-განვითარებაზეც ახდენს გავლენას.

იმუნოლოგიური უნაყოფობის დიაგნოზი
დიაგნოსტიკა მოიცავს საშვილოსნოს ყელის სარკეებით დათვალიერებას, ანტისპერმული ანტისხეულების განსაზღვრას სისხლის შრატსა და ცერვიკალურ ლორწოში, პოსტკოიტალურ ტესტს, საშვილოსნოს ყელის ლორწოს ხარისხობრივ შეფასებას, ბაქტერიოსკოპიულ და ბაქტერიოლოგიურ გამოკვლევას, PAP-ტესტს, კოლპოსკოპიას, ჰორმონული სპექტრის განსაზღვრას, სეროლოგიურ ტესტებს.
ანტისპერმულ ანტისხეულებზე გამოკვლევის ჩვენებაა:
-სპერმოგრამის მაჩვენებლების ნორმიდან გადახრა;
-მოძრობის დაქვეითება;
-სპერმატოზოიდების აგლუტინაცია და სპერმატოზოიდების "კანკალის" ფენომენი;
-სპრმის სიცოცხლისუნარიანობსი დაქვეითება;
ცვლილებები პოსტკოიტალურ ტესტში:
-მოძრაობის დაქვეითება;
-უარყოფითი პოსტკოიტალური ტესტი;
-ცერვიკალურ ლორწოში სპერმატოზოიდების სიმცირე;
-სპერმატოზოიდების "კანკალის" ფენომენი;
-ექსტრაკორპორალური განაყოფიერების უარყოფითი შედეგი;
-ინ ვიტრო საშვილოსნოს ყელისა და სპერმატოზოიდების ურთიერთობის უარყოფითი ტესტი;
-გაურკვეველი მიზეზის უშვილობა;

პოსტკოიტალური ტესტი

პოსტკოიტალური ტესტის მიზანია სპერმატოზოიდებისა და ცერვიკალური ლორწოს ურთიერთქმედების გამოკვლევა ანუ სპერმატოზოიდების რაოდენობისა და მოძრაობის უნარის შეფასება ცერვიკალურ არხში სქესობრივი აქტიდან რამდენიმე საათის შემდეგ.
არსებობს პოსტკოიტალური ტესტის ორი ვარიანტი:
-ინ ვივო - ტარდება სქესობრივი აქტის (რომელიც ოვულაციის პერიოდს უნდა დაემთხვეს) შემდეგ 3-12 საათის განმავლობაში. ტესტი უარყოფითად ითვლება, როდესაც სპერმატოზოიდების მოძრაობა ქალის სასქესო ორგანოებში შენელებულია.
-ინ ვიტრო - წყვილი გამოსაკვლევად ოვულაციის წინა დღეებში მიდის. მამაკაცი აბარებს სპერმას, ქალის საშვილოსნოს ყელიდან კი იღებენ ასპირატს (ცერვიკალური ლორწოს წვეთს), რის შემდეგაც მიკროსკოპით აფასებენ სპერმატოზოიდებისა და ცერვიკალური არხის ლორწოვანი გარსის ურთიერთქმედებას. ტესტი უარყოფითად ითვლება, როდესაც საშვილოსნოს ყელის ლორწოვანში სპერმატოზოიდების წინსვლით მოძრაობა შენელებულია.
პოსტკოიტალური ტესტის უარყოფითი პასუხის მიზეზი უმეტესად სპერმაში ანტისპერმული ანტისხეულების არსებობაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ პრობლემა მამაკაცს უკავშირდება. არცთუ იშვიათად პრობლემა კომბინირებულია - ანტისხეულები ორივე პარტნიორს აქვს.

მკურნალობა
იმუნოლოგიური უნაყოფობის მკურნალობა მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:
-ბარიერულ კონტრაცეფციას არანაკლებ 6 თვის განმავლობაში (ეფექტიანობა - 60%);
-საშვილოსნოსშიდა ინსემინაციას (ეფექტიანობა - 40%);
-გლუკოკორტიკოიდები (ეფექტიანობა - 20%).
ცერვიკალური ფაქტორებით გამოწვეული უშვილობის დროს მკურნალობა შეიძლება იყოს როგორც მედიკამენტური, ისეე ქირურგიულიც. იგი მოიცავს:
-ანტიბაქტერიულ და ანთების საწინააღმდეგო მკურნალობას;
-საკვერცხეების ფუნქციის ნორმალიზებას;
-ანტისპერმული ანტისხეულების არსებობის შემთხვევაში - ბარიერულ კონტრაცეფციას;
-საშვილოსნოსშიდა ინსემინაციას;
-საშვილოსნოს ყელის რეკონსტრუქციულ-პლასტიკურ ოპერაციებს საშვილოსნოს ყელის ანატომიური პათოლოგიის დროს.
მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში რეკომენდებულია ექსტრაკორპორალური განაყოფიერება.

გენეტიკური უნაყოფობა

გენეტიკური, უმთავრესად - ქრომოსომული, პათოლოგიები მენსტრუალური ციკლისა და სპერმატოგენეზის მძიმე დარღვევებს განაპირობებს. პროფესიონალისთვის ამ პათოლოგიათა დიაგნოსტიკა რთული არ არის, თუმცა მკურნალობის შესაძლებლობა მკვეთრად შეზღუდულია. მათ რიცხვს განეკუთვნება: გონადების დისგენეზია, კლაინფელტერის სინდრომი, მიულერის დისპლაზიები და სხვა.

უცნობი გენეზის უნაყოფობა

უცნობი გენეზის უნაყოფობა წარმოადგენს გამორიცხვის პრინციპით დასმულ დიაგნოზს, რომლის კონკრეტული პათოფიზიოლოგიური საფუძველი სადღეისოდ უცნობია. თუ წყვილთან დადასტურებულია ოვულატორული ციკლი, ფალოპის მილები გამავალია, საშვილოსნო ანატომიურად უცვლელია, ნორმალურია ჯანსაღი სპერმატოზოიდების რიცხვი და ანტისპერმული ანტისხეულების დონე, საუბრობენ იდიოპათიურ უნაყოფობაზე, რომლის მკურნალობის ყველაზე ეფექტურ მეთოდად დამხმარე რეპროდუქციული ტექნოლოგიები მიიჩნევა.

უნაყოფობა
მამაკაცებში

მამაკაცთა უნაყოფობის მიზეზებია:
1. იდიოპათიური უშვილობა (როდესაც მიზეზი უცნობია) - 31%;
2. ვარიკოცელე - 15,6%;
3. ჰორმონული დარღვევები - 8,9%;
4. უროგენიტალური ტრაქტის ინფექციები - 8%;
5. იმუნოლოგიური ფაქტორები - 4,5%.

ვარიკოცელე და უნაყოფობა

ვარიკოცელეს გავრცელება საერთო პოპულაციაში 20%-ს შეადგენს, მაგრამ იმ მამაკაცთაგან, ვინც უშვილობის გამო მიმართავს ექიმს, ეს დაავადება 40%-ს უდასტურდება. პათოლოგიის ასეთი სიხშირე და უშვილო მამაკაცებში მისი გამოვლენის დიდი ალბათობა ბადებს ეჭვს, რომ ვარიკოცელე უშვილობის უშუალო მიზეზია. მართლაც, ვარიკოცელეს წარმატებული მკურნალობის შემდეგ ოპერაციიდან 6-12 თვის განმავლობაში სპერმის მაჩვენებლები ათიდან 5-8 შემთხვევაში უმჯობესდება.

ვარიკოცელეს დიაგნოსტიკა
არსებობს ვარიკოცელეს რამდენიმე სტადია და მათი გამოსავალი ძალზე ინდივიდუალურია. ვარიკოცელეს დასადგენად აუცილებელია მაღალი სიზუსტის ულტრაბგერითი აპარატურა, ექიმის დიდი გამოცდილება და პროფესიონალიზმი.

ცვლილებები სპერმოგრამაში
ვარიკოცელეთი გამოწვეული ცვლილებები უმეტესად სპერმატოზოიდების მოძრაობის დაქვეითებას - ასთენოზოოსპერმიას უკავშირდება. ისეთ ცვლილებებს, როგორებიცაა ოლიგოზოოსპერმია (განსაკუთრებით - II და III ხარისხისა) და აზოოსპერმია, ვარიკოცელესთან კავშირი ნაკლებად აქვს - ამ შემთხვევაში უფრო ღრმა და დეტალური გამოკვლევები უნდა ჩატარდეს (ჰორმონული, გენეტიკური და სხვა).

მკურნალობა
ვარიკოცელეს მხოლოდ ქირურგიულად, თუმცა სხვადასხვა მეთოდით მკურნალობენ.
არსებობს პარამეტრები, რომელთა მიხედვითაც შესაძლებელია ვარაუდი, გამოსწორდება თუ არა ამ ოპერაციის შემდეგ სპერმის ხარისხი.

ასთენოზოოსპერმია
ასთენოზოოსპერმია სპერმატოზოიდების მოძრაობის უნარის დაქვეითებაა. ის შეიძლება გამოიწვიოს ოქსიდაციურმა სტრესმა, მარტივად რომ ვთქვათ, სპერმაში ჟანგბადის ნაკლებობამ, რაც ძალიან ვნებს სპერმატოზოიდებს. არსებობს სპეციალური პრეპარატები, რომლებიც ზრდის სპერმაში ჟანგბადის შემცველობას და ამის ხარჯზე საგრძნობლად აუმჯობესებს სპერმატოზოიდების მოძრაობის ხარისხს.

იმუნოლოგიური ფაქტორები
სპერმატოზოიდების ზედაპირზე განლაგებულია ანტისხეულები, რაც ხელს უშლის მათ მოძრაობას და, შესაბამისად, აქვეითებს განაყოფიერების უნარს. ამ შემთხვევასაც კონსერვატიულად მკურნალობენ.

უროგენიტალური ტრაქტის ინფექციები
პიოსპერმია (სპერმაში ლეიკოციტების მომატება), ქლამიდიოზი, ურეაპლაზმოზი, გენიტალური ჰერპესი და სხვა.

ოლიგოასთენოტერატოზოოსპერმია
იზოლირებული ოლიგოზოოსპერმია (სპერმატოზოიდების რაოდენობის შემცირება - 15-20 მილიონზე ნაკლები 1 მლ-ში) შედარებით იშვიათია. უფრო ხშირად გვხვდება ოლიგოასთენოტერატოზოოსპერმია ანუ სპერმატოზოიდების რაოდენობის, მოძრაობისუნარიანი და მორფოლოგიურად ნორმალური სპერმატოზოიდების შემცირების თანხვედრა. ეს ვარიკოცელეთიც შეიძლება იყოს გამოწვეული, მაგრამ მეტწილად, განსაკუთრებით - მძიმე ხარისხის ოლიგოზოოსპერმიის დროს, როდესაც სპერმატოზოიდების რაოდენობა 1 მლ-ში 1-5 მილიონამდეა შემცირებული, მიზეზი ჰორმონული დარღვევები და ამით გამოწვეული სათესლე ჯირკვლის ქსოვილის არასრულფასოვნებაა. არსებობს პრეპარატები, რომლებიც სპერმატოზოიდების გამომუშავებას ასტიმულირებს. ამგვარ პაციენტებთან ეს ერთადერთი გზაა სპერმის ხარისხის გასაუმჯობესებლად.

აზოოსპერმია
აზოოსპერმია სპერმაში სპერმატოზოიდების არარსებობას ნიშნავს. მიზეზი შესაძლოა იყოს თესლგამომტანი სადინარის დახშობაც (ეს ვარიანტი შედარებით იშვიათია, მაგრამ მარტივად იმართება), თუმცა ხშირია აზოოსპერმია თესლგამომტანი სადინარის დახშობის გარეშეც. ეს უკანასკნელი გამოწვეულია სათესლე ჯირკვლის ქსოვილის არასრულფასოვნებით, რის შედეგადაც სპერმატოზოიდები საერთოდ ან თითქმის არ წარმოიქმნება. აზოოსპერმია ასევე შეიძლება განპირობებული იყოს ორმხრივი კრიპტორქიზმის დაგვიანებული კორექციით, მძიმე ჰორმონული დარღვევებით, გენეტიკური ანომალიებით. არაობსტრუქციული (დახშობის გარეშე) აზოოსპერმიის დროს ერთადერთი გამოსავალია სათესლე ჯირკვლის ქსოვილის მცირე ნაწილის ამოღება ნემსის ჩხვლეტით და მასში სპერმატოზოიდების მოძებნა ხელოვნური განაყოფიერებისთვის.