უკვე საყოველთაოდაა აღიარებული, რომ არტერიული ჰიპერტენზიის დროს აუცილებელია რეგულარული სამედიცინო დაკვირვება და სისტემატური მკურნალობა. მკურნალობის მიზანია არტერიული წნევის სამიზნე ციფრების მიღწევა და ამ გზით გართულებათა რისკის მინიმუმამდე დაყვანა.
აღნიშნული ტაქტიკა გამოყენებულ უნდა იქნეს არტერიული ჰიპერტენზიის ყველა შემთხვევაში. წნევის მომატებული მაჩვენებლების დაქვეითება გეგმაზომიერად უნდა მოხდეს. ყოველი ცალკეული პაციენტისთვის არტერიული წნევის სასურველი ციფრები და მათი მიღწევის ვადა მკურნალმა ექიმმა უნდა დაადგინოს პაციენტის ორგანიზმის თავისებურებების, დაავადების ხანგრძლივობისა და მიმდინარეობის სპეციფიკის, სხვადასხვა დიაგნოსტიკური მაჩვენებლის გათვალისწინებით.

წნევის სამიზნე ციფრები
არტერიული წნევა ისეთ მაჩვენებლამდე უნდა დაქვეითდეს, რომ გართულების რისკი მინიმალური იყოს. სწორედ ესაა წნევის სამიზნე ციფრები. თანამედროვე რეკომენდაციების თანახმად, ეს ციფრები 140/90 მმ ვწყ სვ-ზე ნაკლები უნდა იყოს, თუ პაციენტს დიაბეტი აქვს - 130/80 მმ ვწყ სვ-ზე ნაკლებიც.
კიდევ ერთხელ უნდა აღვნიშნოთ, რომ წნევის სამიზნე ციფრები, ისევე როგორც არტერიული წნევის ნორმა, ნებისმიერ ასაკში უცვლელია. 130/80 მმ ვწყ სვ-ია სამიზნე მაჩვენებელი თირკმლის უკმარისობის შემთხვევაშიც.

მკურნალობის ხანგრძლივობა
ჰიპერტენზიის უშუალო მიზეზი, არსებითად, დღემდე დაუდგენელია, ამიტომაც შეუძლებელია დაავადების დროებით ან სამუდამოდ აღმოფხვრა. მკურნალობის მოკლე კურსებით არტერიული ჰიპერტენზიისგან განკურნება შეუძლებელია.
ხშირად პაციენტები წნევის დამწევ პრეპარატს სიმპტომურად იღებენ - მაშინ, როდესაც აფიქსირებენ არტერიული წნევის მაღალ ციფრებს ან აწუხებთ უსიამოვნო შეგრძნებები: თავბრუხვევა, თავის ტკივილი, გულისრევა... მერე კი, როდესაც სწრაფი მოქმედების ანტიჰიპერტენზიული საშუალებით (კლოფელინი, ადელფანი, კორინფარი) წნევის ნორმალიზებას მიაღწევენ, წნევის დამწევი მედიკამენტების მიღებას წყვეტენ.
ხშირად გვხვდება არტერიული ჰიპერტენზიის მკურნალობის მეორე არასწორი მოდელიც - პაციენტები რამდენიმე კვირის განმავლობაში იტარებენ ოპტიმალურ მკურნალობას, რომლის შედეგადაც არტერიული წნევა მეთოდურად, თანდათანობით ნორმალიზდება, მაგრამ მოიწესრიგებენ თუ არა წნევის ციფრებს, მიაჩნიათ, რომ უკვე განიკურნენ და წამლის მიღებას წყვეტენ. ეს არანაკლებ დიდი შეცდომაა.
არტერიული ჰიპერტენზიის შესვენებებით მკურნალობა არ შეიძლება. მკურნალობის მიზანი, როგორც ითქვა, სამიზნე ორგანოთა დაზიანების თავიდან აცილებაა. როცა პაციენტი წყვეტს მკურნალობას და აღარ იღებს წნევის დამწევ პრეპარატს, მის გულს, თირკმელებს, სისხლძარღვებს, თავის ტვინს ვეღარაფერი იცავს მაღალი წნევის ნეგატიური ზემოქმედებისგან და იზრდება სიცოცხლისთვის საშიში მდგომარეობების (ინფარქტის, ინსულტის) განვითარების რისკი.
სადღეისოდ ექიმებს წნევის დამწევი საშუალებების ფართო არსენალი აქვთ. არტერიული წნევის ნორმალიზებისთვის შვიდი სხვადასხვა კლასის პრეპარატებია მოწოდებული. მათი რაციონალური კომბინირება იძლევა არტერიული წნევის საიმედო კონტროლის საშუალებას იმის ხარჯზე, რომ ამ წამლების კომპონენტები ერთმანეთის მოქმედებას აძლიერებს და ერთმანეთის გვერდითი ეფექტების განეიტრალებაც შეუძლია.
მომატებული არტერიული წნევის დაქვეითებისა და შენარჩუნების მექანიზმი მრავალნაირია. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ჰიპერტენზიის განვითარებას ერთდროულად რამდენიმე მექანიზმი უზრუნველყოფს, ამიტომ მკურნალობის სქემაც ექიმმა ყველა პაციენტისთვის ინდივიდუალურად უნდა შეიმუშაოს. პაციენტი უნდა იმყოფებოდეს ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ და რეგულარულად იღებდეს წამალს. თვითნებური, შესვენებებით მკურნალობა დაუშვებელია.
ექიმი ყოველთვის ცდილობს, შეარჩიოს ისეთი მედიკამენტი, რომელიც მხოლოდ წნევის მოწესრიგებას და პაციენტის ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას კი არ იწვევს, არამედ დაინვალიდების ალბათობასაც ამცირებს და სიცოცხლის ხანგრძლივობასაც ზრდის. ყველა პაციენტმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ ანტიჰიპერტენზიული პრეპარატის შერჩევა მხოლოდ ექიმს შეუძლია, რადგან მხოლოდ ის ფლობს პროფესიულ ინფორმაციას პაციენტის ჯანმრთელობის, ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევების შედეგებისა და დაავადების მიმდინარეობის თავისებურებათა შესახებ. ეს ყველაფერი მკაცრად ინდივიდუალურია, ამიტომ თუ რომელიმე პრეპარატი მოუხდა თქვენს ნათესავს ან მეზობელს, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თქვენც აუცილებლად გარგებთ.

უვნებელია თუ არა წნევის დამწევი მედიკამენტებით ხანგრძლივი მკურნალობა?
ზოგი ავადმყოფი ანტიჰიპერტენზიულ მკურნალობას წყვეტს იმ გავრცელებული შეხედულების გამო, რომ ქიმიური ნივთიერებების ხანგრძლივმა მიღებამ შესაძლოა სხვა ორგანოების (მაგალითად, კუჭის, ღვიძლის) დაზიანება გამოიწვიოს. ეს შიში უსაფუძვლოა. მსოფლიოში წნევის დამწევი პრეპარატების გამოყენების უდიდესი გამოცდილება დაგროვდა. თანამედროვე პრეპარატებს პრაქტიკულად არ ახასიათებს გვერდითი ეფექტები, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ არ არსებობს წამალი, რომელსაც არასდროს, არც ერთ პაციენტთან არ გამოუწვევია თანმხლები ეფექტი. ყოველი პრეპარატის შესაძლო გვერდითი მოვლენების შესახებ სრული ინფორმაცია მოყვანილია წამლის კოლოფში მოთავსებულ დანართში. თუ პაციენტმა შეამჩნია გვერდითი მოვლენების ნუსხაში ნახსენები რომელიმე სიმპტომი ან უსიამოვნო შეგრძნება, რომელსაც წამლის მიღებას უკავშირებს, აუცილებლად უნდა მიმართოს მკურნალ ექიმს. მხოლოდ მას შეუძლია განსაზღვროს, პრეპარატის მიღების შედეგია ეს სიმპტომი თუ რომელიმე სხვა დაავადების გამოხატულება.

მკურნალობის არამედიკამენტური მეთოდების როლი არტერიული წნევის კონტროლში
არტერიული წნევის რეგულირებაში უდავოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს არამედიკამენტური მეთოდები - რაციონალური კვება, წონის დაკლება, მარილისა და ალკოჰოლის შეზღუდვა, ფიზიკური აქტიურობის გაზრდა, ემოციური სფეროს მოწესრიგება. ვინაიდან არტერიული წნევის მატება ხშირად სულიერ მღელვარებასთანაა დაკავშირებული, უნდა ვეცადოთ, ნებისმიერ ვითარებაში სიმშვიდე შევინარჩუნოთ. როდესაც ვერაფერს შევცვლით, უმჯობესია, ყველაფერი, რაც ჩვენ გარშემო ხდება, მშვიდად მივიღოთ.

რაციონალური კვება
რაციონალური კვება გულისხმობს საკვებ ნივთიერებებზე, ვიტამინებზე, მინერალურ ნივთიერებებსა და ენერგიაზე ორგანიზმის მოთხოვნილებას დაკმაყოფილებას. იგი ხელს უწყობს ჯანმრთელობის შენარჩუნებას.
რაციონალური კვების ძირითადი პრინციპებია:

• ბალანსის შენარჩუნება ორგანიზმისთვის ენერგიის დღიურ მიწოდებასა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში მის ხარჯვას შორის;
• საკვები ნივთიერებების, ვიტამინებისა და მინერალური ნივთიერებების დაბალანსებული შეხამება დღიურ კალორაჟში (ცილები - 15%, ცხიმები - 30%, ნახშირწყლები - 55%);
• სწორი კვების რეჟიმი - საკვების მიღება დღეში 4-5-ჯერ, ერთსა და იმავე დროს, მსუბუქად ვახშმობა, ვახშამსა და საუზმეს შორის ოპტიმალური, არანაკლებ 12-საათიანი ინტერვალი.

ცილების დღიური მოთხოვნილება 90-95 გრამია. სრულფასოვან ცილას შეიცავს ყველა ცხოველური პროდუქტი - ხორცი, თევზი, ფრინველი, რძის ნაწარმი (ხაჭო, ყველი, რძე, კვერცხი). ცილების წყაროა ზოგიერთი მცენარეც - პარკოსნები, ნიგოზი, კარტოფილი, მარცვლეული. რეკომენდებულია, ყოველდღიურ რაციონში შეტანილ იქნეს როგორც ცხოველური (დღიური ცილის 1/3), ისე მცენარეული ცილების (დღიური ცილის 2/3) შემცველი პროდუქტები.
ცხიმების დღიური მოთხოვნილება შეადგენს 80-100 გრამს. ამ რაოდენობის ნახევარს შეიცავს ისეთი პროდუქტები, როგორებიცაა ხორცი, ძეხვი, ყველი, ხაჭო, რძე და სხვ. წვნიანი კერძების მოსამზადებლად, ასევე - სალათების, ფაფების შესაზავებლად რეკომენდებულია ყოველდღიურად არა უმეტეს 40-50 გრამი ცხიმის გამოყენება (3 სუფრის კოვზი ცხოველური და მცენარეული ცხიმი თანაფარდობით 1:2). მცენარეული ზეთი (მზესუმზირასი, სიმინდისა, ბამბისა), თევზი, ზღვის პროდუქტები შეიცავს მომატებული არტერიული წნევის ნორმალიზაციისთვის სასარგებლო სხვა ნივთიერებებსაც, მათ შორის - ცხიმში ხსნად ვიტამინებს (A, B ჯგუფი, ჩ,P). ზღვის თევზების ცხიმის შემადგენლობაში შედის ზეუჯერი ცხიმოვანი მჟავები, რომლებიც სასარგებლოა ჰიპერტონიისა და ათეროსკლეროზის დროს.
ნახშირწყლების დღიური მოთხოვნილება 300-350 გრამს უტოლდება. არსებობს რთული და მარტივი ნახშირწყლები. ამ ოდენობის უდიდესი ნაწილი (300 გრამამდე) უნდა შეივსოს რთული ნახშირწყლების (სახამებლის შემცველი პროდუქტების - პურის, ბურღულეულის, მაკარონის, კარტოფილის, ასევე - ხილისა და ბოსტნეულის) ხარჯზე. მარტივი ნახშირწყლების (სუფთა შაქარი, ტკბილეული) დღიური მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს 40 გრამს.
სუფრის მარილის მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს დღეში 5 გრამს. სუფრის მარილი შეიცავს ნატრიუმს, რომელიც ორგანიზმში სითხეს აკავებს და ამით არტერიული წნევის მატებას იწვევს. გაითვალისწინეთ, რომ მარილს დიდი რაოდენობით შეიცავს შებოლილი ხორცი, ძეხვეული, კონსერვები.
თუ რაციონიდან სულ მთლად ვერ ამოვიღებთ, სასურველია, შევამციროთ მაინც ცხარე კერძების, სანელებლების, მწნილების, ცხოველური ცხიმის, დაკონსერვებული პროდუქტების, ცომეულის, ტკბილეულისა და საკონდიტრო ნაწარმის წილი. მივირთვათ უმთავრესად მოხარშული, ორთქლზე მომზადებული, ღუმელში გამომცხვარი საკვები. კარგი იქნება, თუ მარილს, ნაცვლად იმისა, რომ მზადების პროცესში დავამატოთ, მოვაყრით უკვე მზა კერძს. თავისუფალი სითხის, განსაკუთრებით - გაზიანი მინერალური წყლების, მიღება, რეკომენდებულია, დღეში 1,5 ლიტრამდე შევამციროთ.
კალიუმის დღიური ულუფა, სასურველია, 5-6 გრამამდე გავზარდოთ. ამ ელემენტს საკმარისი რაოდენობით (დაახლოებით 0,5 გრამი 100 გრამ პროდუქტში) შეიცავს გარგარის ჩირი, ლობიო, ზღვის კომბოსტო, შავი ქლიავი, ქიშმიში, ბარდა, კანიანად გამომცხვარი კარტოფილი. კალიუმით ასევე მდიდარია (0,4 გრამი 100 გრამში) ღორისა და საქონლის ხორცი, ხეკი, სკუმბრია, კალმარი, შვრიის ფაფა, პომიდორი, ჭარხალი, ბოლოკი, მწვანე ხახვი, მოცხარი, ყურძენი, გარგარი, ატამი.
ხილი, ბოსტნეული, კენკრა, ასევე - სხვა მცენარეული პროდუქტები შეიცავს სასარგებლო უჯრედისს, ვიტამინებსა და მინერალურ მარილებს (კალიუმს, მაგნიუმს). მინერალურ ნივთიერებებს, რომლებიც ხელს უწყობს წნევის დაქვეითებას, შეიცავს ჭარხალი, ხახვი, ნიორი, სალათის ფურცლები, შავი მოცხარი, მარწყვი და სხვა კენკრა. ძალიან კარგია ზღვის პროდუქტები. ამ ტიპის საკვების მიღებისას სისხლში ხვდება ბუნებრივი ანტიოქსიდანტები - C ვიტამინი, ლუთეინი, ბეტა-კაროტინი. კაკაო არტერიული წნევის ციფრების შემცირებას იწვევს, ჩაი კი მომატებას.

წონის დაკლება
უპირველეს ყოვლისა, უნდა იცოდეთ, რომელი წონაა თქვენთვის ნორმალური და რომელი - მომატებული. სხეულის მასისა და სიმაღლის თანაფარდობა მასის ინდექსით ფასდება. ამ ინდექსის დასადგენად წონა უნდა გაიყოს სიმაღლის კვადრატზე (კგ/მ2). თუ სხეულის მასის ინდექსია 18.5-24.9, ადამიანს ნორმალური წონა აქვს; 25.0-29.9 - მსუქანია; 30.0 და მეტი - ძალიან მსუქანი, 18.5 და ნაკლები - ძალიან გამხდარი.
მნიშვნელოვანია მიღებულ ენერგიასა და ენერგეტიკულ დანახარჯს შორის ბალანსის დაცვა ანუ იმის დადგენა, რამდენი კალორია გჭირდებათ დღე-ღამეში. ჭარბწონიანთა უმრავლესობისთვის ეს 2-დან 4 ათასამდე კილოკალორიაა, წონის დეფიციტის მქონეთათვის კი 10-15 ათასი. ოპტიმალური რაოდენობის დასადგენად უნდა გაითვალისწინოთ ძირითადი ცვლის რაოდენობა, რომელიც მოზრდილი ადამიანისთვის საშუალოდ 1500-2000 კილოკალორიას შეადგენს და შრომის პროცესში დახარჯული ენერგიის რაოდენობა. მჯდომარე პროფესიებისთვის ეს ძირითადი ცვლის 26%-ია, მსუბუქი ფიზიკური დატვირთვით მომუშავეებისთვის (ლაბორანტები, მოლარეები, პროგრამისტები, ექიმები, მასწავლებლები) - 1000 კილოკალორია, ზომიერად მძიმე სამუშაოთი დაკავებულთათვის (მძღოლები, დაზგებსა და დანადგარებთან მომუშავეები) - 1500, მძიმე ფიზიკური დატვირთვით მომუშავეთათვის (სპორტსმენები, მეშახტეები, მძიმე მრეწველობის თანამშრომლები) კი 2000-2500 კილოკალორია.
სადღეღამისო კალორაჟი, გარდა ძირითადი ცვლისა და სამსახურში დახარჯული ენერგიისა, ითვალისწინებს საკვების მოსანელებლად (300-400 კკალ) და დასვენების დროს (90-100 კკალ) დახარჯულ ენერგიასაც. ფიზიკურიდატვირთვის დონე ექიმმა უნდა შეგირჩიოთ.
წონის ნორმალიზებაზე ზრუნვა დაიწყეთ იმით, რომ გადახედეთ თქვენს ჩვევებს და საკვების შემადგენლობას, დაიკელით რამდენიმე კილოგრამი, მერე კი ფიზიკური ვარჯიშით სტაბილური წონის მიღწევასა და შენარჩუნებაზე იზრუნეთ. გახსოვდეთ, რომ ჭარბი წონა, თუ რაიმე დაავადებით არ არის გამოწვეული, უმეტესად ჭარბი კვების ბრალია. თუ საკვების სადღეღამისო კალორიულობა რეგულარულად 200 კილოკალორიით აჭარბებს ენერგოდანახარჯს, ადამიანმა წელიწადში შესაძლოა 3-7კგ მოიმატოს.

ფიზიკური აქტივობა
ფიზიკური დატვირთვის დონეს ექიმი შეგირჩევთ. სპეციალური ვარჯიშები უმჯობესია სპეციალისტის მეთვალყურეობით დაიწყოთ და მხოლოდ მისივე რეკომენდაციით გადახვიდეთ შემდეგ დამოუკიდებელ დატვირთვაზე. ყველაზე გონივრული იქნება, თუ გაზრდით ყოველდღიურ ფიზიკურ დატვირთვას ცხოვრების ჩვეული რიტმის შენარჩუნების პირობებში.
თვითკონტროლში დაგეხმარებათ პულსის კონტროლი დატვირთვამდე და მის შემდეგ. უნდა განისაზღვროს დრო, რომლის განმავლობაშიც ხდება პულსის საწყის ციფრებამდე აღდგენა ერთი და იმავე დატვირთვის პირობებში (მაგალითად, 20 ბუქნის შემდეგ).
სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ ვარჯიშის შემდეგ გულისცემის სასურველი ციფრები ასეთია:

• 20-29 წელი - 140 დარტყმა წუთში;
• 30-39 წელი - 132 დარტყმა წუთში;
• 40-49 წელი - 125 დარტყმა წუთში;
• 50-59 წელი - 115 დარტყმა წუთში.

თუ თვითშეგრძნება (ძილი, მადა, შრომისუნარიანობა) გაგიუარესდათ, გაგიჩნდათ უსიამოვნო შეგრძნებები, დატვირთვის ინტენსივობა უნდა შეამციროთ. დატვირთვამ არ უნდა გაუწიოს პროვოცირება ქოშინს, პროფუზულ ოფლიანობას, გულის არეში ტკივილს, საერთო სისუსტეს. ამ სიმპტომების გაჩენა განმეორებითი კონსულტაციის სიგნალად უნდა იქცეს.
დატვირთვა თანდათანობით უნდა გაზარდოთ - მით უფრო ნელა, რაც უფრო ნაკლებად ხართ ტრენირებული. ვარჯიში სასურველია კვირაში 3-5-ჯერ. უმჯობესია, დაიწყოთ დოზირებული სიარულით - დაახლოებით 120 ნაბიჯი/წთ, 3-4 კმ შეუსვენებლად. დისტანციასა და ტემპს თანდათანობით უნდა მოუმატოთ. მაგალითად, წადით სამსახურში და დაბრუნდით შინ ფეხით. თუ საშუალება გაქვთ, უმჯობესია ივარჯიშოთ ტყეში ან პარკში, სადაც ჰაერი უფრო სუფთაა.

მავნე ჩვევებზე უარის თქმა
კარგადაა ცნობილი ორგანიზმზე თამბაქოსა და ჭარბი ალკოჰოლის მავნე გავლენის შესახებ. ნიკოტინი იწვევს სისხლძარღვების შევიწროებას, ხელს უწყობს არტერიული წნევის მომატებას, ზრდის გულის დატვირთვას. ალკოჰოლის გავლენით ადამიანი კარგავს კონტროლს თვითშეგრძნებაზე, რის გამოც მომატებული წნევა უფრო სახიფათო ხდება.
თამბაქოზე უარის თქმა, მით უმეტეს, თუ დიდი ხნის მწეველი ბრძანდებით, იოლი როდია. დაიწყეთ მიზეზის ანალიზით: რატომ ეწევით? რამდენად აუცილებელია თქვენთვის თამბაქო? აწარმოეთ დღიური, სადაც ყოველდღიურად აღნიშნავთ, რამდენი სიგარეტი მოწიეთ, გააანალიზეთ, რამდენად აუცილებელი იყო ეს თქვენთვის. ეცადეთ მოიშოროთ ავტომატიზმამდე დასული ჩვევები, კერძოდ, სხვაგან შეინახეთ თამბაქო და სანთებელა, შეცვალეთ სიგარეტის სახეობა. ერიდეთ მწეველთა საზოგადოებაში დიდხანს ყოფნას. დაინიშნეთ დრო, როცა აპირებთ, საბოლოოდ მიატოვოთ ეს მავნე ჩვევა. შეატყობინეთ ახლობლებსა და ოჯახის წევრებს თქვენი სურვილის შესახებ, თავი დაანებოთ თამბაქოს წევას, რათა მათი თანადგომა იგრძნოთ. დახმარებისთვის შეიძლება სპეციალიზებულ კაბინეტსა და საზოგადოებასაც კი მიმართოთ.

სრულფასოვანი დასვენება
სრულფასოვანი დასვენება გულისხმობს დღე-ღამეში 8-9-საათიან ძილს. სინჯეთ არასპეციფიკური საძილე საშუალებები: ძილის წინ სუფთა ჰაერზე სეირნობა, თბილი აბაზანა, ვახშამსა და ტელევიზორის ყურებაზე უარის თქმა.

სტრესისთვის თავის არიდება
თავი არიდეთ გადაღლას, განსაკუთრებით - ქრონიკულს, ერთმანეთს შეუნაცვლეთ გონებრივი და ფიზიკური შრომა. თქვენთვის უსიამოვნო, ამაღელვებელ სიტუაციაში მოხვედრისას ღრმად ჩაისუნთქეთ და გააკეთეთ პაუზა, ვიდრე მრისხანებას, უკმაყოფილებას გამოთქვამდეთ, ეცადეთ შეცვალოთ საუბრის თემა, ნუ მიიღებთ გადაწყვეტილებას, რომლის შედეგისთვის მზად არ ხართ.
გახსოვდეთ, მაღალი არტერიული წნევა გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებათა მთელი წყების უმთავრესი რისკფაქტორია. არტერიულ ჰიპერტენზიასთან ბრძოლა ზოგ ქვეყანაში სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის მქონე პრობლემის რანგშია აყვანილი, წნევის დაქვეითება კი თავის ტვინის ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარქტის, უეცარი კარდიული სიკვდილის, გულის ქრონიკული უკმარისობის, თირკმლის უკმარისობისა და მხედველობის დაქვეითების რისკსაც ამცირებს. აქედან გამომდინარე, არტერიული ჰიპერტენზიით დაავადებულმა გულისყურით უნდა აკონტროლოს არტერიული წნევა, რისი საწინდარიც სწორი დიეტური რეჟიმი და ცხოვრების ჯანსაღი წესია (რაზეც ზემოთ ვისაუბრეთ). საჭიროების შემთხვევაში აუცილებელია სრულყოფილი მედიკამენტური მკურნალობა თანამედროვე, მაღალეფექტური პრეპარატებით. რა თქმა უნდა, ცუდია, თუ მაღალი არტერიული წნევა გაქვთ, მაგრამ კარგია, რომ ამის შესახებ დროულად შეიტყვეთ. დღეს თქვენ გაქვთ საშუალება, ექიმის დახმარებით თვითონვე აკონტროლოთ სიტუაცია და არ მისცეთ ავადმყოფობას შანსი.
ნუ გამოიჩენთ ინიციატივას და თვითნებურად ნუ შეცვლით ექიმის დანიშნულებას, ნუ შეწყვეტთ წამლების მიღებას, თუნდაც თავს გაცილებით უკეთ გრძნობდეთ. აუცილებელია მკურნალობის კურსის ბოლომდე მიყვანა.
დაუშვებელია ყოველგვარი თვითმკურნალობა და ნათესავის ან ნაცნობ-მეგობრების რჩევით, ერთი მედიკამენტის მეორით შეცვლა.

როდესაც არტერიული ჰიპერტენზია ვლინდება მეტისმეტად ახალგაზრდა ან, პირიქით, ხანში შესულ ასაკში, თავს იჩენს ენდოკრინული ან თირკმლის დაავადების ნიშნები, აღინიშნება წნევის მკვეთრი მატება, შეიძლება, მეორეული ჰიპერტენზია ვივარაუდოთ, თუმცა არც ერთი ხსენებული სიმპტომი არ არის მეორეული ჰიპერტენზიის აუცილებელი ნიშანი. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ექიმი მეორეული ჰიპერტენზიის არსებობას პაციენტის ინდივიდუალური მონაცემებისა და კვლევის შედეგების გათვალისწინებით ვარაუდობს.

რენული ანუ თირკმლისმიერი ჰიპერტენზია
რენული ანუ თირკმლისმიერი ჰიპერტენზია შესაძლოა უკავშირდებოდეს უშუალოდ თირკმლის ქსოვილის დაავადებას ან მისი მკვებავი სისხლძარღვების, არტერიების, ცალმხრივ ან ორმხრივ შევიწროებას. მეორეული ჰიპერტენზიის გამომწვევ თირკმლის დაავადებათაგან აღსანიშნავია გლომერულონეფრიტი, ქრონიკული პიელონეფრიტი, თირკმლის პოლიკისტოზი - დაავადება, რომლის დროსაც ორივე თირკმელში აღინიშნება მრავალი სხვადასხვა ზომის კისტა, ჰიდრონეფროზი - შარდის გამომტანი გზების ზედა ნაწილის დილატაცია (გაფართოება).
დიაგნოსტიკისთვის მნიშვნელოვანია შარდის ანალიზის, ექოსკოპიური და ზოგ შემთხვევაში - სპეციალური უროლოგიური კვლევის მონაცემები. თირკმლის არტერიის შევიწროებას საბოლოოდ ადასტურებს ანგიოგრაფიული გამოკვლევა.

ენდოკრინული ჰიპერტენზია
ჰიპერტენზიის გამომწვევი ენდოკრინული პათოლოგიებია:

• ფეოქრომოციტომა;
• პირველადი ჰიპერალდოსტერონიზმი ანუ კონის სინდრომი;
• კუშინგის სინდრომი;
• თირეოტოქსიკოზი ან ჰიპოთირეოზი;
• აკრომეგალია.

ენდოკრინული ჰიპერტენზიის მდგომარეობა ძირითად დაავადებაზეა დამოკიდებული. ენდოკრინული დაავადების შედეგიანი მკურნალობის შემდეგ არტერიული წნევის მაჩვენებლები ხშირად ნორმას უბრუნდება. როცა სავარაუდოა მეორეული ჰიპერტენზიის აღნიშნული ნაირსახეობა, მკურნალობა წარიმართება ენდოკრინოლოგის მეთვალყურეობით. მკურნალობის ტაქტიკასაც ის შეიმუშავებს.

ფეოქრომოციტომა
ჰიპერტენზიის გამომწვევ ენდოკრინულ პათოლოგიათა შესახებ საუბრისას, უპირველეს ყოვლისა, ფეოქომოციტომა უნდა დავასახელოთ. ეს არის სიმსივნე, რომელიც კატექოლამინებს გამოიმუშავებს. სიმსივნეთა უმრავლესობა კეთილთვისებიანია. დაავადების უმთავრესი გამოხატულებაა არტერიული ჰიპერტენზია, რომელსაც კრიზული მიმდინარეობა ახასიათებს. კრიზის დროს აღინიშნება კატექოლამინების სიჭარბის სხვა სიმპტომები: კანკალი, ტაქიკარდია, ოფლის გაძლიერებული გამოყოფა, თავის ტკივილი, გუგების გაფართოება. როდესაც ადამიანს აქვს მუდმივი ან პაროქსიზმული ჰიპერტენზია, რომელსაც თან ახლავს ძლიერი თავის ტკივილი, გულისცემა და ძლიერი ოფლიანობა, სისხლით ნათესავებს შორის იყო ფეოქრომოციტომის შემთხვევა, ჰიპერტენზია მიმდინარეობს კრიზებით, - აუცილებელია კვლევა ფეოქრომოციტომის გამოსარიცხავად. ამ მიზნით ტარდება სისხლისა და შარდის ბიოქიმიური გამოკვლევა, მერე კი სიმსივნის ლოკალიზაცია დგინდება კომპიუტერული ან მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით. მკურნალობა ქირურგიულია და სიმსივნის ამოკვეთას გულისხმობს.

პირველადი ჰიპერალდოსტერონიზმი
პირველადი ჰიპერალდოსტერონიზმის ტიპური ნიშანია არტერიული ჰიპერტენზია და ჰიპოკალიემია - სისხლში კალიუმის შემცველობის დაქვეითება, რომლის მიზეზიც ალდოსტერონის მაპროდუცირებელი ადენომაა. იშვიათად ის ავთვისებიანია. სისხლში კალიუმის მცირე შემცველობა და შარდით მისი ჭარბი გამოყოფა ეჭვს ბადებს აღნიშნული დაავადების არსებობაზე. შემდგომ ტარდება ბიოქიმიური და რადიოლოგიური კვლევები. მკურნალობა გულისხმობს ადენომის ქირურგიულ მოცილებას, ზოგ შემთხვევაში - მედიკამენტურ თერაპიას.

კუშინგის სინდრომი
კუშინგის სინდრომი, ისევე როგორც კონის სინდრომი, არტერიული ჰიპერტენზიის შედარებით იშვიათი მიზეზია. ის განპირობებულია კორტიზოლის ჭარბი გამომუშავებით. ჰიპერტენზია ამ სინდრომის მქონე პაციენტთა დიდ ნაწილს აღენიშება. დაავადების ტიპური კლინიკური ნიშნებია სიმსუქნე ცხიმის უპირატესად ტანსა და კისერზე დაგროვებით, მთვარისებრი სახე, ჭარბთმიანობა, კანის გათხელება, მოვარდისფრო სტრიები, სისხლჩაქცევებისკენ მიდრეკილება, ოსტეოპოროზი. დაავადების დიაგნოსტირების მიზნით ტარდება სპეციალური ლაბორატორიული ტესტები.

თირეოტოქსიკოზი ან ჰიპოთირეოზი
თირეოტოქსიკოზის დროს ვითარდება სისტოლური არტერიული ჰიპერტენზია. მასთან ერთად დაავადების ტიპურ შემთხვევებში ყურადღებას იპყრობს აგზნებადობა, ოფლიანობა, მთელი სხეულის კანკალი, წონის კლება, ტაქიკარდია, თვალების გადმოკარკვლა, ფარისებრი ჯირკვლის გადიდება, ტემპერატურის მატება. დიაგნოზს ადასტურებს ლაბორატორიული კვლევები. ჰიპოთირეოზის დროს არტერიული წნევა უმეტესად იკლებს, იშვიათად კი იმატებს, რაც სისხლძარღვთა პერიფერიული წინააღმდეგობის ზრდის ბრალია.

აკრომეგალია
აკრომეგალია ჰიპოფიზის წინა წილის ადენომის შედეგად ვითარდება. მას ახასიათებს სომატოტროპული ჰორმონის ჭარბი წარმოქმნა. არტერიული წნევის მომატებასთან ერთად აღინიშნება მტევნის, ტერფის, ქუსლის ძვლების, წარბზედა რკალების, ცხვირის გადიდება. ქვედა ყბა წინ წამოიწევს, კბილები მეჩხერდება. დიდდება შინაგანი ორგანოებიც.

ადამიანის ორგანიზმში ქსოვილები და ორგანოები მუდმივად წარმოქმნიან სითბოს, რომლის ნაწილი ორგანიზმშივე იხარჯება, ნაწილი კი გარემოში გამოიყოფა. სხეულსა და გარემოს შორის განუწყვეტლივ მიმდინარეობს სითბოს ცვლა, თუმცა სხეულის ნორმალური ტემპერატურა განსაზღვრულ მექანიზმთა წყალობით მუდმივი რჩება. მისი მაჩვენებელი 36,5-დან 37,2-მდე მერყეობს.
ადამიანის ორგანიზმის მთავარი თერმოსტატი თავის ტვინში მდებარე ჰიპოთალამუსია, რომელიც განუწყვეტლივ არეგულირებს სხეულის ტემპერატურას. თბური ბალანსის შენარჩუნებასაც სწორედ ის განაგებს. ადამიანის მთელი სხეული დაფარულია სიცივისა და სითბოს აღმქმელი შინაგანი და გარეგანი თერმორეცეპტორებით. ეს რეცეპტორები სხვადასხვა ოდენობით არის თავმოყრილი ორგანოთა სხვადასხვა სისტემაში, თითოეულ ორგანოში, ყველაზე მეტი კი კანშია. როგორც კი სხეულის ტემპერატურა მოიმატებს, თერმორეცეპტორები ღიზიანდებიან და ამის შესახებ ინფორმაცია სხეულის მთავარ თერმოსტატამდე მიაქვთ, ეს უკანასკნელი კი გასცემს ბრძანებას, რაც შეიძლება სწრაფად მოხდეს სხეულიდან სითხის აორთქლება მის გასაგრილებლად. ამის შემდეგ შესაბამისი ნერვულ-ენდოკრინული ინსტანციები გაძლიერებულად იწყებენ საოფლე ჯირკვლებიდან ოფლის გამოყოფას, რომლის სწრაფი აორთქლებით ორგანიზმი სწრაფადვე გრილდება და ჩვეულ ტემპერატურას იბრუნებს. საპირისპირო პროცესი მიმდინარეობს სხეულის ტემპერატურის დაქვეითებისას: ჰიპოთალამუსის ბრძანებით, საოფლე ჯირკვლები ამცირებენ ოფლის სეკრეციასა და გამოყოფას, რათა სითხის შეკავებით და შემცირებული აორთქლებით სხეულში ნორმალური ფუნქციობისთვის აუცილებელი ტემპერატურა შენარჩუნდეს.
თერმორეგულაცია პირობითად ქიმიურ და ფიზიკურ რგოლებად იყოფა.
თერმორეგულაციის ქიმიური რგოლი სითბოს წარმოქმნის ქიმიურ პროცესებს არეგულირებს და საჭირო ტემპერატურის მუდმივობას ნივთიერებათა ცვლის რეაქციათა ინტენსივობის შეცვლით ინარჩუნებს. ეს მექანიზმი ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების დაჟანგვაზე ვრცელდება: ამ პროცესთა გააქტიურებისას სითბოს პროდუქცია ძლიერდება, შენელებისას კი მცირდება. ფიზიკური თერმორეგულაცია სხეულის მიერ სითბოს გაცემის ინტენსივობის ცვლილებას ითვალისწინებს. ეს მექანიზმი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას გარემოს ტემპერატურის მომატების ან დაცემის პირობებში იძენს: როცა გარემოს ტემპერატურა ოპტიმალურზე მაღალია, მცირდება სითბოს წარმოქმნა და ძლიერდება მისი გაცემა, ხოლო როცა დაბალია, იზრდება სითბოს პროდუქცია და მცირდება გაცემა. ყველაზე ძლიერი სითბოწარმომქმნელი ორგანო კუნთია. მაშინაც კი, როდესაც ადამიანი არაფერს აკეთებს, კუნთების ხარჯზე ორგანიზმში სითბოს წარმოქმნა 10%-ით იზრდება, მცირე მოძრაობითი აქტივობისას - 50-80%-ით, ხოლო მძიმე კუნთური მუშაობისას - 400-500%-ით.

ტემპერატურის ფიზიოლოგიური ცვლილებანი
სხეულის ტემპერატურა დღეღამური რიტმების შესაბამისად იცვლება. დილისა და საღამოს მაჩვენებლებს შორის სხვაობა 0,5-1,0⁰C-ს შეადგენს. განსხვავებულია ტემპერატურა თავად სხეულის შინაგან ორგანოებს, კუნთებსა და კანს შორის. სხვაობა ზოგჯერ 5-10 გრადუსიც კია. როცა თერმომეტრი პირის ღრუში 37 გრადუსს აჩვენებს, კუჭსა და თირკმელებში ტემპერატურა 36,5-ია, იღლიისქვეშა ფოსოში - 36, თეძოს ღრმა კუნთოვან ღარში - 35, წინამხრის ფოსოში - 32, მტევანში - 28, ტერფის ცენტრში - 27-28. ქალის სხეულის ტემპერატურა მენსტრუალური ციკლის ფაზების მიხედვით იცვლება: თუ, ჩვეულებრივ, 37 გრადუსია, ციკლის პირველ დღეებში 36,8-მდე დაიწევს, ოვულაციის წინ - 36,6-მდე, მომდევნო მენსტრუაციის დაწყების წინ 37,2-მდე იმატებს, რამდენიმე დღეში კი კვლავ 37 გრადუსამდე ჩამოდის. მამაკაცებს სათესლეების არეში ტემპერატურა სხეულის დანარჩენ ნაწილებზე 1,5 გრადუსით დაბალი აქვთ. ტემპერატურა იცვლება ფიზიკური დატვირთვის დროსაც. მაქსიმალური ტემპერატურა საღამოს 16-18 საათზე აღინიშნება, მინიმალური - ნაშუაღამევს, 3-4 საათზე. ღამის ცვლაში მომუშავე ადამიანებს ტემპერატურის მაჩვენებლები პირიქით ეცვლებათ. სხეულის მაღალ კრიტიკულ ტემპერატურად მიჩნეულია 42 გრადუსი, რადგან ამ დროს თავის ტვინში ირღვევა ნივთიერებათა ცვლა და ზიანდება ტვინის ქსოვილი.

ჰიპერთერმია
ჰიპერთერმიაა სხეულის ტემპერატურის აწევა 37 გრადუსზე მეტად, რაც რომელიმე დაავადებით არის გამოწვეული. ეს მეტად გავრცელებული სიმპტომია და თან ახლავს ნებისმიერი სისტემის მწყობრიდან გამოსვლას. სხეულის ტემპერატურის 42⁰C-ზე მეტად აწევა გონების დაკარგვას იწვევს.

ჰიპერთერმიის შესაძლო მიზეზებია:

• იმუნური სისტემის ფუნქციათა დაქვეითება - ამ დროს აღინიშნება დაბალი ხარისხის ჰიპერთერმია, თუმცა შესაძლოა განვითარდეს საშუალო ხარისხის ფორმაც. ჰიპერთერმია შესაძლოა იყოს როგორც პერიოდული და დროებითი (შეძენილი იმუნოდეფიციტები, სისტემური წითელი მგლურა), ისე მუდმივი (პოლიართრიტები). სტანდარტულ ჩივილებთან ერთად მოსალოდნელია მოთენთილობა, წონის კლება, ღამით - გაძლიერებული ოფლდენა.
• ინფექციური და ანთებითი დაავადებები - ასეთ დროს მოსალოდნელია დაბალი (კრონის დაავადება და წყლულოვანი კოლიტი), მაღალი (ბაქტერიული პნევმონიები), გარდამავალი (ინფექციური მონონუკლეოზი, ოტიტი), სეპტიკური (ფილტვების აბსცესი, გრიპი, ენდოკარდიტი), მუდმივი (მენინგიტი), მორეციდივე (მალარია) ჰიპერთერმიის განვითარება.
• ჰეპატიტის დროს ჰიპერთერმია მოსალოდნელი დაავადების მაუწყებელია, აპენდიციტის დროს კი დაავადების მწვავე სტადიაზე მიგვანიშნებს. თუ ტემპერატურამ ტაქიკარდიის ფონზე უეცრად მოიმატა, თავს იჩენს სუნთქვის გაძნელება და შესაძლოა, ავადმყოფმა გონებაც კი დაკარგოს. ეს სიცოცხლისთვის მეტად საშიში სეპტიკური შოკის მაუწყებელია, რომელიც გადაუდებელ კვალიფიციურ დახმარებას მოითხოვს.
• სიმსივნეები - პირველადი სიმსივნეებისა და მეტასტაზების დროს მოსალოდნელია დაბალი და საშუალო ხარისხით მომატებული ტემპერატურის ხანგრძლივი პერიოდები, თუმცა შესაძლოა, ჰიპერთერმიამ ერთბაშადაც იჩინოს თავი.
• თერმორეგულაციის დარღვევა - ასეთ დროს ტემპერატურა უეცრად და მკვეთრად იმატებს 41,7 გრადუსამდე. ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, თან სდევს სიცოცხლისთვის მეტად საშიშ დაავადებებს: ინსულტს, თირეოტოქსიკურ კრიზს, ავთვისებიან ჰიპერთერმიას, ცენტრალური ნერვული სისტემის დაზიანებას. თერმორეგულაციური მექანიზმების გამო განვითარებულ დაბალ და საშუალო ჰიპერთერმიას ყოველთვის ახლავს თან მომატებული ოფლიანობა.
• სამკურნალო პრეპარატები - ჰიპერთერმია და გამონაყარი ყველაზე ხშირად ვლინდება სოკოს საწინააღმდეგო პრეპარატების, სულფანილამიდების,  პენიცილინის ჯგუფის ანტიბიოტიკების მიმართ მომატებული მგრძნობელობისას. ჰიპერთერმია თან სდევს ქიმიოთერაპიას და შესაძლოა, იმ პრეპარატებით მკურნალობის დროსაც განვითარდეს, რომლებიც ოფლდენას აპროვოცირებს. სხეულის ტემპერატურა იმატებს ზოგიერთი პრეპარატის გადამეტებული დოზით მიღების შემთხვევაშიც.
• პროცედურები - გარდამავალი და დროებითი ჰიპერთერმია შესაძლოა განვითარდეს ქირურგიული ოპერაციის, ჰემოტრანსფუზიის (ტემპერატურის უეცარი მომატება და კანკალი) შემდეგ. უეცარი ან თანდათანობით გამოვლენილი ჰიპერთერმია ზოგიერთ რადიოლოგიურ გამოკვლევასაც ახასიათებს, განსაკუთრებით ისეთებს, სადაც კონტრასტულ ნივთიერებებს იყენებენ.

ჰიპოთერმია
ადამიანის ორგანიზმი სიცივეს უფრო ადვილად ეგუება, ვიდრე სიცხეს. ჰიპოთერმია სხეულის გადაცივების, მოყინვისა და თერმორეგულაციის დარღვევის შედეგად ვითარდება. 32 გრადუსზე ადამიანს კანკალი უვარდება, 27 გრადუსზე კომაში ვარდება, ერღვევა გულის მუშაობა და სუნთქვა, 25-ის ქვევით კი ტემპერატურა კრიტიკულია.
არსებობს ტერმინი პოიკილოთერმია. ის გულისხმობს ცენტრალური ტემპერატურის ფლუქტუაციას (მერყეობას) 2⁰C-ზე მაღალი მაჩვენებლით, როგორც რეაქციას გარემოს ტემპერატურის ცვლილებაზე. პოიკილოთერმია ვლინდება თერმორეგულაციის ჰიპოთალამური მექანიზმების თანდაყოლილი ან შეძენილი  დარღვევის ან აღნიშნული სისტემის ნეიროვეგეტაციური ეფექტების დაზიანების ფონზე.
ჰიპოთერმიაა ორგანიზმის ცენტრალური ტემპერატურის დაცემა 35⁰C-ზე მეტად. მას სხვადასხვა მიზეზი აქვს, უმეტესად კი გაურკვეველი მექანიზმით ვითარდება. კლასიკურად განასხვავებენ ოთხ დიდ ეტიოლოგიურ ჯგუფს:

• სითბოს გამომუშავების დაქვეითება (უმეტესად თან სდევს ჰიპოთირეოიდიტს - ფუნქციური უკმარისობით მიმდინარე ფარისებრი ჯირკვლის ანთებას, ჰიპოკორტიციზმს - თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქოვანი შრის ფუნქციის დაქვეითებას,  ჰიპოგლიკემიას - სისხლში შაქრის დონის დაქვეითებას, კვების დარღვევას, აგრეთვე ვლინდება დღენაკლულობისა და ღრმა მოხუცებულობის შემთხვევაში);
• სითბოს გაცემის გაძლიერება (ვლინდება ფარმაკოლოგიური ან ტოქსიკური ვაზოდილატაციის (სისხლძარღვთა გაფართოების), სიცივესთან ექსპოზიციის, ხანგრძლივი ქირურგიული ჩარევის, შეუმთბარი ხსნარების დიდი რაოდენობით გადასხმის შემთხვევაში);
• თერმორეგულაციის ანომალია (დაკავშირებულია ცენტრალური ან პერიფერიული ნერვული სისტემის დარღვევებთან, მედიკამენტებთან ან ტოქსინებთან);
• ჰიპოთერმია,  რომელიც ვითარდება კრიტიკულ მდგომარეობათა ჩარჩოებში - პოლიტრავმატიზმის, მძიმე სეპტიკური მდგომარეობის, მწვავე პანკრეატიტის - კუჭქვეშა ჯირკვლის ანუ პანკრეასის ანთების დროს.

ჰიპოთერმია მსუბუქია, თუ სხეულის ცენტრალური ტემპერატურა 35-32,2⁰C-ის ფარგლებშია. ამ დროს ადამიანს ცნობიერება ებინდება, ეუფლება აპათია (უქვეითდება ემოციური და ფსიქიკური აქტიურობა). ხშირად ვლინდება დიზართრია - მეტყველების დარღვევა. კანი ცივია. გამოხატულია ზედაპირული ტაქიპნოე - ქოშინის ერთ-ერთი სახეობა, რომლის დროსაც სუნთქვა აჩქარებულია.
საშუალო ფორმის ჰიპოთერმიის დროს სხეულის ცენტრალური ტემპერატურა 32,2-28⁰C-ის ფარგლებშია. ამ დროს ცნობიერების დაბინდვა კიდევ უფრო მკაფიოდ არის გამოხატული. ვითარდება კუნთების ჰიპერტონუსი (გაგრძელებული ტონუსი), ბრადიკარდია (გულისცემის შენელება) და ბრადიპნოე (ნელი, გაიშვიათებული სუნთქვა).
28⁰C-ზე დაბალი ტემპერატურის შემთხვევაში სახეზეა ჰიპოთერმიის მძიმე ფორმა. ამ დროს პაციენტი კომურ, უგონო მდგომარეობაშია. ზოგჯერ ვითარდება აპნოე - სუნთქვის შეჩერება. მაღალია პარკუჭების ფიბრილაციის რისკი (ფიბრილაცია წარმოადგენს კუნთის ცალკეული ბოჭკოების ძლიერ სწრაფ მოუწესრიგებელ შეკუმშვას. პარკუჭების ფიბრილაცია ძალიან საშიშია, რადგან ამ დროს გულის კუნთი თავის ფუნქციას ვეღარ ასრულებს).
ხელოვნური ჰიპოთერმია გულისხმობს სხეულის ტემპერატურის ხელოვნურად დაქვეითებას ნივთიერებათა ცვლის პროცესთა შენელების მიზნით როგორც მთელ ორგანიზმში (ზოგადი ჰიპოთერმია), ასევე ცალკეულ ორგანოებში (ლოკალური ჰიპოთერმია). ორგანიზმის გაცივებისა და გათბობის სიჩქარე სხეულის მასაზეა დამოკიდებული. შესაბამისად, ხელოვნური ჰიპოთერმია ადვილი გამოსაწვევია ბავშვებში, მით უმეტეს, მოზრდილებისგან განსხვავებით, მათი თერმოსარეგულაციო სისტემა არასრულყოფილია. ცალკეული ორგანოების (გულის, თავის ტვინის, კუჭის, თირკმელების, წინამდებარე ჯირკვლის - პროსტატის) ლოკალურ ჰიპოთერმიას მიმართავენ ჟანგბადოვანი შიმშილისადმი ქსოვილთა გამძლეობის ასამაღლებად, აგრეთვე მეტაბოლურ პროცესთა შესასუსტებლად, ძნელად მისადგომ ადგილებში სისხლდენის შესამცირებლად ან შესაჩერებლად, ანთებით პროცესთა ჩასაცხრობად და დასათრგუნავად. ხელოვნურ ჰიპოთერმიას ფართოდ იყენებენ კარდიოქირურგიაში. სიცივით კარდიოპლეგიას კარდიოქირურგიული ჩარევის დროს მიოკარდიუმის - გულის კუნთოვანი შრის - დასაცავად მიმართავენ. კრანიოცერებრული ჰიპოთერმია გამოიყენება ზრდასრული პაციენტებისთვის ჟანგბადოვანი შიმშილისგან თავის ტვინის დასაცავად როგორც ტვინის შეშუპების მკურნალობისას, ასევე სხვადასხვა სახის ოპერაციის დროს.

ჰიპერვიტამინოზი (ვიტამინებით ინტოქსიკაცია) ვიტამინების ზედოზირებით გამოწვეული მდგომარეობაა. ოპტიმალური დოზა და ზედოზირებით გამოწვეული სიმპტომები ყველა ვიტამინისთვის სხვადასხვაა. ჰიპერვიტამინოზი უფრო და უფრო ხშირდება იმ განვითარებულ ქვეყნებში, სადაც პოპულარულია ვიტამინოვანი დანამატები. ბევრიც ამა თუ იმ დაავადების მკურნალობისა და პროფილაქტიკის მიზნით ვიტამინების ჭარბ დოზას (მეგადოზას) იღებს.
ვიტამინები საკვებში შემავალი ორგანული მოლეკულური ნაერთებია. მათი ზომიერი რაოდენობა აუცილებელია ორგანიზმის ნორმალური ზრდა-განვითარებისა და ჯანმრთელობისთვის. ვიტამინები ორ დიდ ჯგუფად - წყალში ხსნად და ცხიმში ხსნად ვიტამინებად იყოფა. წყალში ხსნადია B ჯგუფის ყველა ვიტამინი და C ვიტამინი, ხოლო ცხიმში ხსნადი - A, D, E და K ვიტამინები. B ჯგუფის ვიტამინებია თიამინი (ანუ ანევრინი), რიბოფლავინი (B2), ნიაცინი (ნიკოტინმჟავა), პანტოთენის მჟავა (B5), პირდოქსინი (B6), ციანკობალამინი (B12), ფოლიუმის მჟავა (B9), ბიოტინი (B7), ლეციზინი. ნებისმიერი ვიტამინის ზედოზირებამ შეიძლება ინტოქსიკაცია გამოიწვიოს. ამ მხრივ ყველაზე საშიშია A და D ვიტამინები. რიბოფლავინის, პანტოთენის მჟავას, ბიოტინის და C ვიტამინის ზედოზირების რისკი უმნიშვნელოა.

ვიტამინები მედიცინაში
მედიცინაში ვიტამინებს ზოგიერთი დაავადების მკურნალობისა და პროფილაქტიკისთვის იყენებენ. მაგალითად, ფოლიუმის მჟავას ზომიერი მოხმარება აქვეითებს კიბოს ზოგიერთი ფორმისა და ზოგიერთი თანდაყოლილი ანომალიის (მაგალითად, ნერვული მილის დეფიციტის) განვითარების რისკს, D ვიტამინის ზედოზირებას კი შეუძლია შეუქცევადი ცვლილებები გამოიწვიოს. მისი მცირედი ზედოზირებაც კი საშიშია. ნიკოტინის მჟავა ინიშნება გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებების დროს. ის D ვიტამინზე ნაკლებტოქსიკურია. თუმცა ნებისმიერი ვიტამინი მხოლოდ და მხოლოდ ექიმმა უნდა დანიშნოს.

ვიტამინების ზედოზირება
ჯანმრთელი ადამიანის მიერ ვიტამინების დანამატების მოხმარებას (გარდა ფოლიუმის მჟავასი) არავითარი კავშირი არ აქვს ჯანმრთელობის მოძლიერებასთან, ორგანიზმისთვის აუცილებელი რაოდენობის ვიტამინების მიღება უმეტესად საკვებითაც შესაძლებელია, მაგრამ ბევრი მათ ტაბლეტების სახით მიღებას ამჯობინებს, თანაც რეკომენდებულზე დიდი დოზით. ვიტამინების დიდ დოზას ზოგჯერ მეგადოზას უწოდებენ. მრავალი ვიტამინი მეგადოზირების შემთხვევაშიც უვნებელია, მაგრამ A-ს, D-სა და B-ს ზედოზირება საშიშია და შესაძლოა, ლეტალური შედეგიც კი გამოიწვიოს. ზოგიერთი კვლევის შედეგების თანახმად, C და E ვიტამინების მეგადოზებს შეუძლია დააქვეითოს ონკოლოგიური დაავადებებისა და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკი და შეაფერხოს დაბერება, თუმცა ორგანიზმზე მათი გავლენა ბოლომდე არ არის შესწავლილი: ზოგ მეცნიერს მიაჩნია, რომ C ვიტამინი გვიცავს კიბოსგან, ზოგის აზრით კი, პირიქით, ის კიბოს განვითარებას უწყობს ხელს.

ჰიპერვიტამინოზის
მიზეზები და
სიმპტომები

ცხიმში ხსნადი ვიტამინები

D ჰიპერვიტამინოზი
D ჰიპერვიტამინოზს უმთავრესად მზა ვიტამინის ჭარბი მიღება იწვევს, თუმცა ისიც შესაძლოა, ვიტამინი ასაკის შესაბამისი დოზით იყოს დანიშნული, მაგრამ ბავშვს ჰქონდეს მის მიმართ მომატებული მგრძნობელობა. შედეგი ისეთივე იქნება, როგორიც დოზის გადაჭარბებისას.
D ვიტამინის მიმართ მგრძნობელობა იზრდება:

• სამშობიარო ტრავმის, ჰიპოქსიის (ჟანგბადის ნაკლებობის) შედეგად;
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დისფუნქციის, მძიმე დისტროფიის დროს;
• სრულფასოვანი ცილის, A, C, B ჯგუფის ვიტამინების დეფიციტის დროს;
• რაციონის არასწორი ბალანსირებისას, როცა ბავშვი დიდი ოდენობით იღებს კალციუმისა და ფოსფორის შემცველ საკვებს.

D ჰიპერვიტამინოზი უმეტესად ისეთ პატარებს უვითარდებათ, რომელთა დედებიც ორსულობისას ჭარბად იღებდნენ ამ ვიტამინს ან განმეორებითი კურსის ჩატარებისას, როცა ორგანიზმის სენსიბილიზაცია ხდება. გარდა ამისა, კანში D ვიტამინის წარმოქმნას ასტიმულირებს მზის ულტრაიისფერი გამოსხივება, ამიტომ ზაფხულში ან ულტრაიისფერი დასხივების პარალელურად D ვიტამინის მიღებამ, სავსებით შესაძლებელია, დაავადების განვითარებას შეუწყოს ხელი. ასეთივე რისკფაქტორია რაქიტის მკურნალობისას თევზის ქონის, კალციუმის პრეპარატების, დიდი ოდენობით ძროხის რძისა და ხაჭოს მიღება.
D ვიტამინის ზედოზირებით გამოწვეული ტოქსიკურობის ხარისხი დამოკიდებულია არა მარტო დოზაზე, არამედ ვიტამინის მიღების ხანგრძლივობაზეც. მაგალითად, ახალშობილებთან მოწამვლა შეიძლება გამოიწვიოს 15 მგ D ვიტამინის ერთჯერადმა მიღებამაც და 1 მგ პრეპარატის დიდხანს ყოველდღიურმა მიღებამაც. ზრდასრულებისთვის საშიშია ერთჯერადად 50 მგ და ყოველდღიურად, მაგრამ ხანგრძლივად 1-2 მგ-ზე მეტი D ვიტამინის მიღება.
D ჰიპერვიტამინოზი საშიში დაავადებაა. იმდენად საშიში, რომ ექიმები იმასაც კი ამბობენ, მსუბუქ D ჰიპერვიტამინოზს მსუბუქი რაქიტი სჯობსო.

რითია საშიში?
D ვიტამინი მჭიდროდ უკავშირდება ორგანიზმში კალციუმისა და ფოსფორის ცვლას. ეს მიკროელემენტები უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს ორგანიზმის ნორმალურ, ჰარმონიულ ცხოველმყოფელობაში. D ვიტამინის სიჭარბე კალციუმის ცვლის უხეშ დარღვევას იწვევს, აზიანებს თირკმელებს, გულ-სისხლძარღვთა სისტემას, უარყოფითად მოქმედებს იმუნური სისტემის მთავარი ორგანოს - თიმუსის ფუნქციობაზე და, საზოგადოდ, იმუნიტეტზე. ბავშვებს, რომლებიც ამ დაავადებას ადრეულ ასაკში გადაიტანენ, შემდგომ წლობით აწუხებთ უმადობა, დისტროფია, ფიზიკური ჩამორჩენა, ვეგეტოსისხლძარღვოვანი დისტონია, შესაძლოა, განუვითარდეთ კარდიომიოპათიები, ქრონიკული პიელონეფრიტი და უამრავი სხვა პათოლოგია.

რა ხდება ამ დროს?
როცა კალციუმის ცვლა ირღვევა, იზრდება ნაწლავებში მისი შეწოვის ხარისხი და შინაგან ორგანოებში, უპირველეს ყოვლისა, თირკმელებსა და გულში, ზედმეტი კალციუმი გროვდება. ვითარდება ამ ორგანოთა შეუქცევადი კალცინოზი, ხოლო ქსოვილებში - კალიუმისა და მაგნიუმის დეფიციტი. ეს გულის კუნთის შეკუმშვის უნარს აქვეითებს და გულის უკმარისობის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. D ვიტამინის სიჭარბის შედეგად ძლიერდება ძვლებიდან კალციუმისა და ფოსფორის მარილების გამოლექვა, ეს კი ოსტეოპოროზს იწვევს, რაც, თავის მხრივ, მრავალრიცხოვან მოტეხილობათა მიზეზად იქცევა. ამავე დროს, ეს მიკროელემენტები გაძლიერებულად ლაგდება ძვლების ზრდის ზონებში, ხდება ხრტილოვანი ქსოვილის ნაადრევი გაძვალება და ორგანიზმის ფიზიკური ზრდა ფერხდება. ჭარბი D ვიტამინი უჯრედულ დონეზეც მოქმედებს - ხელს უწყობს თავისუფალი რადიკალების წარმოქმნას, რომლებიც, უპირველეს ყოვლისა, ნერვული სისტემის, კუჭ-ნაწლავის, ღვიძლისა და თირკმელების ქსოვილებს აზიანებს.

რა ნიშნები ახასიათებს დაავადებას?
მწვავე ინტოქსიკაცია, ჩვეულებრივ, 6 თვემდე ასაკის პატარებს უვითარდებათ. მათ შედარებით მოკლე პერიოდში აძლევენ პრეპარატის დარტყმით დოზებს. ასეთ დროს ბავშვს აღენიშნება:

• უმადობა;
• მრავალჯერადი პირღებინება;
• წონის სწრაფი კლება;
• ხშირი შარდვა;
• გაძლიერებული წყურვილი.

პატარა მოდუნებულია, ძილად არის მივარდნილი, თუმცა ამავე დროს გაღიზიანებულიცაა. ზოგჯერ კრუნჩხვაც კი ემართება. ტემპერატურა 38-39 გრადუსამდე იმატებს. კანი მონაცრისფრო-მოყვითალო ხდება, ეშვება. მცირდება კუნთების ტონუსიც. მდგომარეობა თანდათან მძიმდება და შესაძლოა, თირკმლის მწვავე უკმარისობით დასრულდეს. ქრონიკული ინტოქსიკაცია მაშინ ვითარდება, როცა ბავშვს 6-8 თვისა და მეტი ხნის განმავლობაში აძლევენ პრეპარატის ზომიერ დოზას, ოღონდ ისეთს, რომელიც ბავშვის ორგანიზმის ფიზიოლოგიურ მოთხოვნილებას აღემატება. ამ დროს კლინიკური სურათი არც ისე მკვეთრია: ინტოქსიკაცია სუსტია, მადა ოდნავ არის დაქვეითებული, ღებინება იშვიათია, - მაგრამ ეს სიმშვიდის საფუძველს არ გვაძლევს, ვინაიდან ამ ნიშნებს მოჰყვება:

• ყიფლიბანდის ნაადრევი დახურვა, რაც აფერხებს ტვინის განვითარებას და იწვევს გონებრივ ჩამორჩენას;
• ძვლების ზრდის ნაადრევი შეწყვეტა, რასაც ფიზიკური ჩამორჩენა მოსდევს;
• ოსტეოპოროზი;
• ქრონიკული პიელონეფრიტი;
• ცვლილებები გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მხრივ.

ჰიპერვიტამინოზის შიშით D ვიტამინზე უარის თქმა შეცდომაა, თუ არ გსურთ, თქვენს შვილს ბრტყელი თავი და გაღუნული ფეხები ჰქონდეს. მით უფრო, დღეს D ვიტამინის პრეპარატები ისეთი ფორმით გამოდის, ერთი წვეთის ნაცვლად ბავშვს შემთხვევით ათიც რომ ჩააწვეთოთ, დიდი უბედურება არ მოხდება, მაგრამ მაინც ყურადღებით ყოფნა ჯობს. კარგად დაიმახსოვრეთ და გაითვალისწინეთ პედიატრის ყველა რჩევა: "დღეში ერთი წვეთი" ნიშნავს ერთ წვეთს და არამც და არამც ორს ან, მით უმეტეს, სამს.

A ჰიპერვიტამინოზი
A ვიტამინის ტოქსიკური ეფექტი მოსალოდნელია დღეში 20 მგ-ის ხანგრძლივი მიღების შემთხვევაში. A ჰიპერვიტამინოზი შესაძლოა გამოიწვიოს განსაზღვრული ტიპის პროდუქტების ჭარბმა მოხმარებამ. მაგალითად, 10 მგ რეტინოლს შეიცავს 30 გ საქონლის ღვიძლი, 500 გ კვერცხი და 2,5 კგ სკუმბრია.
A ჰიპერვიტამინოზის სიმპტომებია: ჰიდროცეფალია (თავის ქალას ღრუში თავზურგტვინის სითხის დაგროვება), ღებინება, სისუსტე, შეკრულობა, მოთენთილობის შეგრძნება, სახსრების ტკივილი, თავის ტკივილი, კანის სიმშრალე, ფრჩხილების სიმყიფე, თმის ცვენა.
A ვიტამინის მიმართ განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ორსულობისას. ორსულებს, რომლებიც ყოველდღიურად 10 მგ და მეტ A ვიტამინს იღებენ, შესაძლოა გაუჩნდეთ განვითარების ანომალიის (სახის დეფექტის, გულის მანკის, მკერდუკანა ჯირკვლის დეფექტის, ნერვული სისტემის დარღვევის) მქონე ბავშვები.

E ჰიპერვიტამინოზი
E ჰიპერვიტამინოზის სიმპტომებია: თავის ტკივილი, სწრაფად დაღლა, თვალებში გაორება, დიარეა.
ცხოველებზე ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ E ვიტამინის სიჭარბე ხელს უშლის სხვა ცხიმში ხსნადი ვიტამინების ადსორბციას (სისხლში შეწოვას), ამიტომ მეგადოზით მისმა ხანგრძლივმა მიღებამ შესაძლოა D, A და K ვიტამინების დეფიციტი გამოიწვიოს.

K ჰიპერვიტამინოზი
K3 ვიტამინის მეგადოზით ხანგრძლივი მიღება აფერხებს სისხლში წითელი სხეულაკების გამომუშავებას, რასაც ანემიამდე მივყავართ. ახალშობილებში ამ ვიტამინის ხანგრძლივი მიღება იწვევს ჰიპერბილირუბინემიას, აზიანებს ნერვულ სისტემას და ხელს უწყობს სისხლის წითელი სხეულაკების დაშლას (ჰემოლიზს), რაც შესაძლოა ლეტალური შედეგით დასრულდეს. 10 მგ K3 ვიტამინის ყოველდღიური ინექცია სასიკვდილოა ბავშვისთვის. წინათ ახალშობილებს ჰემორაგიული დაავადების პროფილაქტიკისთვის K3 ვიტამინის ინექციას უკეთებდნენ, რაც ზოგჯერ ფატალურ შედეგს იწვევდა, ამიტომ დღეს ამ მიზნით K ვიტამინის სხვა ფორმას იყენებენ.

წყალში ხსნადი
ვიტამინები

ფოლატები (ფოლიუმმჟავა მარილები)
საკვები სხვადასხვა ფორმით შეიცავს ფოლატებს. ცნობილია მათი ათზე მეტი ფორმა. ვიტამინების დანამატებში მხოლოდ ფოლიუმის მჟავა შედის. ზედოზირების (დღეში 20 მგ-ზე მეტის მიღების) შემთხვევაში შესაძლოა დაირღვეს თირკმლის ფუნქცია. ფოლატები სხვა ვიტამინებთან შედარებით არატოქსიკურია (გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მათ მიღებას ავთვისებიანი ანემიის გამოწვევა შეუძლია).

B12 ჰიპერვიტამინოზი
B12 ვიტამინი დიდ როლს ასრულებს ავთვისებიანი ანემიის მკურნალობაში. ამ დროს პაციენტის ორგანიზმში ინექციით შეჰყავთ მისი დიდი დოზა (წესისამებრ, 0,1 მგ ყოველდღიურად სიმპტომების გაქრობამდე), მერე კი პერორალურად (დასალევად) უნიშნავენ მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. ავთვისებიანი ანემიის დროს ვიტამინის ტოქსიკურობა ნაკლებმნიშვნელოვანია, მაგრამ ფოლიუმის მჟავათი მკურნალობამ შესაძლოა სხვა პრობლემებს გაუწიოს პროვოცირება. ავთვისებიანი ანემიის ნებაზე მიშვებამ შესაძლოა ნერვული სისტემის დაზიანება გამოიწვიოს. ფოლიუმის მჟავათი მკურნალობის სირთულე ის არის, რომ იგი, მართალია, აფერხებს დაავადების შემდგომ განვითარებას, მაგრამ ზოგჯერ თავად აზიანებს ნერვიულ სისტემას.

B6 ჰიპერვიტამინოზი
B6 ვიტამინი საშიშია რეკომენდებული დოზის 1000-ჯერ გადაჭარბების შემთხვევაში. 2-3 გრამის ყოველდღიურმა მიღებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სიარულის გაძნელება, ფეხებში ჩხვლეტის შეგრძნება. თუ მეგადოზებით B6-ის მიღება დიდხანს გაგრძელდა, არასასიამოვნო შეგრძნება ძლიერდება - ხელები ბუჟდება და პაციენტს პატარა ნივთების დაჭერა უჭირს. ვიტამინის მიღების შეწყვეტიდან ორი თვის განმავლობაში ყველა სიმპტომი ქრება, ხოლო სრული გამოჯანმრთელებისთვის 2-3 წელია საჭირო.

C ჰიპერვიტამინოზი
C ვიტამინის დღიური დოზა 60 მგ-ია. ზედოზირება საშიშია მათთვის, ვისაც თირკმელებში ან ნაღვლის ბუშტში კენჭების გაჩენისადმი მემკვიდრეობითი განწყობა აქვს. ამ შემთხვევაში, წესისამებრ, ოქსალატები ჩნდება. ამ ტიპის კენჭები შეიცავს მჟაუნმჟავას მარილებს, რომლებითაც მდიდარია კაკაო, შოკოლადი, რევანდი და ისპანახი. ორგანიზმში ამ ნივთიერების გამომუშავება ნორმალური მოვლენაა და C ვიტამინის გახლეჩით მიმდინარეობს, მაგრამ ყოველდღე 3 გრამი ამ ვიტამინის მიღება აორმაგებს მჟაუნმჟავას მარილების დონეს, რომლებიც ორგანიზმიდან თირკმელების გავლით შარდთან ერთად გამოიყოფა.

ნიაცინი
ზრდასრულ ადამიანს დღეში 15-19 გ ნიაცინი სჭირდება. მისი ორი ფორმა არსებობს: ნიკოტინის მჟავა და ნიკოტინამიდი. ნიაცინზე ზრდასრული ადამიანის მოთხოვნილებას ნებისმიერი მათგანი აკმაყოფილებს, მაგრამ ნიკოტინის მჟავა ძალზე საშიშია რეკომენდებული დოზის 100-ჯერ და მეტად გადაჭარბებისას. ამ შემთხვევაში მოსალოდნელია კანის სიწითლე, გულისრევის შეგრძნება, დიარეა, ღვიძლის ფუნქციის მოშლა. კანის სიწითლეს იწვევს კანის სისხლძარღვებში წნევის მატება, რაც, თავის მხრივ, სახესა და სხეულის სხვა ნაწილებზე უფრო მსხვილი კანქვეშა სისხლძარღვების გაფართოებითაა გამოწვეული. მიუხედავად გვერდითი ეფექტებისა, ნიკოტინის მჟავა დიდი დოზებით (დღეში 1,5-4 გრამი) ინიშნება სისხლში „ცუდი" ქოლესტერინის დასაქვეითებლად და „კარგის" მოსამატებლად, ასევე - სისხლის პლაზმაში ტრიგლიცერიდების დონის დასაწევად. აღსანიშნავია, რომ ხშირად სახის სიწითლე მკურნალობის დასაწყისში იჩენს თავს და მკურნალობის პროცესში თანდათან გაივლის.

დიაგნოსტიკა
ჰიპერვიტამინოზის დიაგნოსტირება შესაძლებელია პაციენტის კვების რაციონისა და ავადმყოფობის ისტორიის შესწავლის საფუძველზე. ამა თუ იმ სიმპტომის მიზეზის დასადგენად ექიმმა შესაძლოა ჰკითხოს პაციენტს, რომელ ვიტამინებიან დანამატს იღებს იგი. ზოგჯერ დიაგნოზის დასადასტურებლად ინიშნება სისხლისა და შარდის ანალიზი. ორგანიზმში დიდი რაოდენობით წყალში ხსნადი ვიტამინების მოხვედრისას მათი დიდი ნაწილი სისხლში შეიწოვება და სწრაფად გამოიყოფა შარდთან ერთად. ცხიმში ხსნადი ვიტამინები უმეტესად სისხლში, იქიდან კი ცხიმოვან და სხვა ქსოვილებში ხვდება. როგორც ცხიმში, ისე წყალში ხსნადი ვიტამინების ჭარბი ნაწილი (ის, რომელიც არ ადსორბირდება ანუ არ შეიწოვება ნაწლავებში) განავალთან ერთად გამოიყოფა. ბევრი ვიტამინის ზედოზირება დიარეას იწვევს. ეს იმით აიხსნება, რომ ნივთიერება, რომელიც ნაწლავებში არ შეიწოვება, ორგანიზმიდან ისრუტავს წყალს, რამაც შესაძლოა გაუწყლოებამდე მიგვიყვანოს.

მკურნალობა
ჰიპერვიტამინოზის დროს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა შეწყდეს ვიტამინების მიღება. D ვიტამინით ინტოქსიკაციის შემთხვევაში აუცილებელია სისხლში კალციუმის დონის დაქვეითებაც, რადგან D ჰიპერვიტამინოზი შესაძლოა ჰიპერკალციემიის (სისხლის პლაზმაში კალციუმის მაღალი შემცველობის) მიზეზად იქცეს. მწვავე ჰიპერკალციემიის შემთხვევაში საჭიროა გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება და იზოტონური ხსნარის გადასხმა.
პროგნოზი
ჰიპერვიტამინოზის პროგნოზი უმეტესად კეთილსაიმედოა. გვერდითი ეფექტები ვიტამინების დოზის ნორმალიზების შემდეგ, ჩვეულებრივ, ქრება. გამონაკლისია D, A და B6 ვიტამინებით ინტოქსიკაცია. D ვიტამინის სიჭარბე კალციფიკატების წარმოქმნას იწვევს, А ვიტამინით ინტოქსიკაცია - თანდაყოლილ დეფექტებს, B6 ვიტამინის ზედოზირებას კი ნერვული სისტემის ფუნქციის დარღვევამდე მივყავართ, რომლის მკურნალობას შესაძლოა მთელი წელი დასჭირდეს.

პროფილაქტიკა
ვიტამინების დანამატების მიღება ნებადართულია მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით

ჰერპესი (ბერძ. "მცოცავი") ფართოდ გავრცელებული ვირუსული ინფექციაა, რომელიც აზიანებს კანსა და ლორწოვან გარსს. ინფექციის გამომწვევია ჰერპესვირუსი. ამ ვირუსით ინფიცირებისთვის სქესს და ასაკს მნიშვნელობა არ აქვს, თუმცა უმთავრესად ახალგაზრდები ავადდებიან. ვირუსი სამუდამოდ რჩება ადამიანის ორგანიზმში, მაგრამ უმეტესად ლატენტურ მდგომარეობაშია. ინფექციის კლინიკური გამოვლენა მასპინძლის იმუნური სისტემის მდგომარეობაზეა დამოკიდებული: ჯანმრთელ პირებთან ჰერპესის რეციდივი მსუბუქად მიმდინარეობს, არცთუ იშვიათად - უსიმპტომოდაც, ხოლო მათთან, ვისაც იმუნური სისტემა დასუსტებული ან დარღვეული აქვს - მძიმედ.

ჰერპესის სახეობები
ადამიანის ჰერპესვირუსთაგან ყველაზე გავრცელებულია I ტიპის მარტივი ჰერპესის ვირუსი (მჰვ-I ანუ აჰვ-I) და II ტიპის მარტივი ჰერპესის ვირუსი (მჰვ-II ანუ აჰვ-II). ადამიანის მჰვ-I-ით ინფიცირების შედეგია სახისა და ზედა კიდურების კანის სხვადასხვაგვარი დაზიანება. მჰვ-II-ით ინფიცირება სასქესო ორგანოთა დაზიანებასა და ახალშობილთა დაავადებებს იწვევს, თუმცა ამჟამად გენიტალური ჰერპესის ყოველი მე-4 შემთხვევა პირველი ტიპის ჰერპესვირუსით არის გამოწვეული და ეს არატრადიციული სქესობრივი კავშირების შედეგია.
III ტიპის ჰერპესვირუსით (აჰვ-III ანუ ზოსტერი) ინფიცირება იწვევს ორ დამოუკიდებელ დაავადებას - ჩუტყვავილასა და სარტყლისებრ ლიქენს, იმავე სარტყლისებრ სირსველას.
IV ტიპის ჰერპესვირუსი (აჰვ-IV), იგივე ეპშტეინ-ბარის ვირუსი, შესაძლოა ინფექციური მონონუკლეოზისა (ახასიათებს ცხელება, ინტოქსიკაცია, ანგინა, ელენთის, ღვიძლის, ლიმფური კვანძების გადიდება და ცვლილებები სისხლში) და ენის ვირუსული ლეიკოპლაკიის (ლორწოვანი გარსის ქრონიკული ანთებითი კერა, ახასიათებს სხვადასხვა ხარისხის გარქოვანება თეთრი ლაქებისა და ბალთების სახით) მიზეზად იქცეს.
V ტიპის ჰერპესვირუსი (აჰვ-V) ციტომეგალოვირუსული ინფექციის მიზეზია.
VI ტიპის ჰერპესვირუსი (აჰვ-VI), უახლესი მონაცემებით, ადრეული ასაკის ბავშვებთან უეცარ ეგზანთემას (წინწკლებიანი გამონაყარი ტანზე) იწვევს, ხოლო ზრდასრულებთან - ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს. ვარაუდობენ, რომ ეს ვირუსი კიდევ რამდენიმე დაავადების განვითარებაში მონაწილეობს.
1990 წელს აღმოჩენილ იქნა აჰვ-VII და აჰვ-VIII, რომელთა აქტიური შესწავლა დღემდე მიმდინარეობს. აჰვ-VII ლიმფოპროლიფერაციულ დაავადებასა და ქრონიკული დაღლილობის სინდრომთან ასოცირდება, აჰვ-VIII კი კაპოშის სარკომასთან (კანის ავთვისებიანი სიმსივნე).

I და II ტიპის მარტივი ჰერპესის ვირუსები
ინფექციის წყაროა ავადმყოფი, რომელსაც ჰერპესული გამონაყარი ლორწოვან გარსზე (მაგალითად, ტუჩზე) აქვს. მასთან კონტაქტის შედეგად ვირუსი ლორწოვანი გარსიდან ან დაზიანებული კანიდან სხვის ორგანიზმში იჭრება. კონტაქტური გზა (პირდაპირი კონტაქტი, მათ შორის - სქესობრივიც) ჰერპესვირუსის გავრცელების უმთავრესი გზაა. გარდა ამისა, ის ვრცელდება ჰაერწვეთოვანი გზით, საყოფაცხოვრებო და ჰიგიენური ნივთების (საერთო პირსახოცი და სხვ.) მეშვეობით, გადაედება დედისგან ნაყოფს.
მარტივი ჰერპესვირუსი იჭრება ნერვულ განგლიებში (ნერვული უჯრედების გროვა) და სამუდამოდ რჩება იქ.
ორგანიზმში ვირუსის "ვოიაჟი" უფრო გასაგები რომ გახდეს, წარმოვიდგინოთ, თითქოს ადამიანის ორგანიზმი რკინიგზაა, ვირუსი - მატარებელი, ნერვები - რელსები, რომლებზეც ეს მატარებელი მოძრაობს, ნერვული წნულები ან განგლიები - დეპო, კანი და ლორწოვანი გარსი კი სადგური, საითაც მატარებელი მიემართება.
ინფიცირების შემდეგ ვირუსი დეპოში ხვდება. ტუჩების ჰერპესისთვის ასეთი დეპოა სამწვერა განგლია (სამწვერა ნერვების წნული), რომელიც თავის ქალას ღრუში მდებარეობს. ვუწოდოთ მას ზედა დეპო. რეციდივის შემთხვევაში ვირუსი გამოდის დეპოდან და ნერვებს, როგორც მატარებელი - რელსებს, სადგურისკენ მიუყვება - სახის კანისკენ, პირის ღრუს ლორწოვანი გარსისკენ, ღრძილებისკენ, ყურებისკენ, შუბლისკენ, ნიკაპისკენ, ტუჩებისკენ და ა.შ. სწორედ ამ ადგილებშია მოსალოდნელი ჰერპესის რეციდივი.
გენიტალური ჰერპესის დროს ვირუსის დეპო მდებარეობს წელ-გავის ნერვულ წნულში (მცირე მენჯის ღრუში, ხერხემლის გვერდით). ეს ვირუსის ქვედა დეპოა. რეციდივის შემთხვევაში ვირუსი ამ წნულიდან გამოსული ნერვების გასწვრივ მოძრაობს და მიემართება გენიტალიების, დუდულებისა და თეძოების კანისკენ, საშოსა და ურეთრის ლორწოვანი გარსისკენ.
ორგანიზმში არ არსებობს ზედა და ქვედა დეპოს ერთმანეთთან დამაკავშირებელი შიდა მაგისტრალი, ამიტომ ზედა დეპოდან ქვედაში ვირუსის გადასვლა პრაქტიკულად არ ხდება.

სახისა და ტუჩების ჰერპესი
მარტივი ჰერპესით პირველი ინფიცირების შემდეგ (არ აქვს მნიშვნელობა, კლინიკურად გამოვლინდა თუ არა) დაავადების რეციდივი ასიდან 30 შემთხვევაში ხდება. წელიწადში 3-4 რეციდივია მოსალოდნელი. მას პროვოცირებას უწევს ცხელებით მიმდინარე დაავადებები, განსაკუთრებით - პნევმონია, გრიპი, მალარია, ასევე - სტრესი, მენსტრუაცია, ინსოლაცია, ტუჩების ტრავმა. ზოგჯერ რეციდივის მიზეზი უცნობი რჩება.
შემთხვევათა უმრავლესობაში გამონაყარის გაჩენამდე 1-2 საათით ადრე ვითარდება წვა, ქავილი და ტუჩის კუთხეების სიწითლე. მომდევნო 4 დღის განმავლობაში ჩნდება ბუშტუკოვანი გამონაყარი, რომელიც შეიძლება დაწყლულდეს. დაზიანების კერიდან ვირუსი 8-9 დღის განმავლობში გამოიყოფა. რეციდივები ვითარდება ერთსა და იმავე ადგილას, უმეტესად - ტუჩის კუთხეებთან.

გენიტალური ჰერპესი
როგორც ითქვა, გენიტალურ ჰერპესს მჰვ-II და მჰვ-I იწვევს. ინფიცირება უმთავრესად ხდება უსიმპტომო ფორმით დაავადებულთან სქესობრივი კონტაქტის დროს. შესაძლებელია ახალშობილის ინფიცირებაც მშობიარობისას. შედარებით იშვიათია აუტოინოკულაცია - ორგანიზმის ერთი ადგილიდან მეორეზე ინფექციის გადატანა.
დაავადება ნებისმიერ ასაკში გვხვდება. ქალებს დაავადების მეტი შანსი აქვთ. შესაძლოა, ამაში ბრალი მიუძღვდეს მათი სხეულის ანატომიურ თავისებურებას - სქესობრივი კონტაქტის დროს შეხების ზედაპირი უფრო დიდია.
ჰომოსექსუალები და ბისექსუალი მამაკაცები ორჯერ უფრო ხშირად ავადდებიან, ვიდრე ჰეტეროსექსუალი მამაკაცები.
არსებობს სასქესო ორგანოების ჰერპესის რამდენიმე ფორმა:

• სასქესო ორგანოთა პირველადი ჰერპესი. ეს არის დაავადების პირველი ეპიზოდი, როდესაც ინფექციის გამოვლენისას ვირუსის მიმართ ანტისხეულები გამომუშავებული არ არის. ის რთულად და დიდხანს (2-3 კვირის განმავლობაში) მიმდინარეობს. დამახასიათებელია რეგიონული ლიმფადენიტი (ლიმფური კვანძების გადიდება). მოსალოდნელია ნევროლოგიური და ზოგადი სიმპტომების წარმოშობაც. კერძოდ, სასქესო ორგანოს პირველად ჰერპესს ახასიათებს მრავლობითი ორმხრივი გამონაყარი გენიტალიებზე ან პერიანალურ მიდამოში. მამაკაცებთან გვხვდება ურეთრიტი (შადსაწვეთის ანთება), რომელსაც შარდვის დროს ტკივილი ახასიათებს. ქალებს შესაძლოა ეროზიული ცერვიციტი (საშვილოსნოს ყელის ანთება) განუვითარდეთ. კანზე არსებული გამონაყარი 7-15 დღის განმავლობაში ასეთი თანამიმდევრობით იცვლის სახეს: პაპულა (მშრალი მუწუკი, კვანძი) > ვეზიკულა (კანზე ამობურცული წარმონაქმნი, შეიცავს გამჭვირვალე, იშვიათად - მღვრიე ან სისხლნარევ სითხეს) > პუსტულა (ჩირქოვანი მუწუკი) > წყლული (კანის დეფექტი ქსოვილის ნეკროზის გამო) >  ქერქი. ლორწოვანი გარსის დაზიანების გამო გამონაყარი აქაც ჩნდება. ვითარდება საზარდულის ლიმფადენიტი (ლიმფური ჯირკვლების გადიდება), ტკივილი შარდვის დროს, გამონადენი შარდსადენი მილიდან და საშოდან. არცთუ იშვიათად გვხვდება ნევროლოგიური სიმპტომებიც. სახელდობრ, შარდის შეკავება, შეკრულობა ნერვების ადგილობრივი დაზიანების გამო. გარდა ამისა, მოსალოდნელია ცხელება, საერთო სისუსტე, თავის ტკივილი, სინათლის შიში და სხვა.
• სასქესო ორგანოების არაპირველადი ჰერპესი არის დაავადების პირველი ეპიზოდი, როდესაც ინფექციის გამოვლენისას ვირუსის მიმართ ანტისხეულები უკვე გამომუშავებულია. ამ დროს ზოგადი სიმპტომები იშვიათია, გამონაყარი - ნაკლებად გამოხატული. მკურნალობის გარეშე ის 10-14 დღეში ალაგდება. ასევე იშვიათია საზარდულის ლიმფადენიტი, გამონადენი შარდსადენი გზებიდან, ტკივილი შარდვის დროს, ზოგადი და ნევროლოგიური სიმპტომები.
• სასქესო ორგანოების ჰერპესის რეციდივი - დაავადების მეორე და მომდევნო ეპიზოდები, რომლებსაც მსუბუქი მიმდინარეობა, რეგიონული ლიმფადენიტის, ნევროლოგიური და ზოგადი სიმპტომების არარსებობა ახასიათებს. ჩნდება მხოლოდ ერთეული გამონაყარი, რომელიც, წესისამებრ, ცალმხრივია.
• უსიმპტომო ინფექცია. სასქესო ორგანოების ჰერპესი უმეტესად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს. აქვე დავაზუსტებთ: გვხვდება როგორც ჭეშმარიტად უსიმპტომო შემთხვევები, ასევე შემთხვევები, როდესაც სიმპტომებს პაციენტი არასწორად აფასებს.

ორსულები და ჰერპესი
ჰერპესვირუსით (განსაკუთრებით - II ტიპის ვირუსით) ინფიცირებამ, თუ ეს ორსულობისას მოხდა, შესაძლოა ნაყოფის ინფიცირებაც გამოიწვიოს. განსაკუთრებით საშიშია გენიტალური ჰერპესის გამწვავება ორსულობის 32-ე კვირის შემდეგ. თუ მკურნალმა ექიმმა გამწვავება ამ დროს აღმოაჩინა, სასწრაფოდ უნდა ჩატარდეს ანტივირუსული პრეპარატებით მკურნალობა. თუ მშობიარობა გამონაყარის გაქრობამდე დაიწყო, რეკომენდებულია საკეისრო კვეთა, ვინაიდან მაღალია სამშობიარო გზებში გავლისას ნაყოფის ინფიცირების რისკი. სასქესო ორგანოების ჰერპესის დედისგან შვილზე გადაცემა კი ძალიან საშიშია - შესაძლოა, ბავშვის სიკვდილი ან მყარი ნევროლოგიური დაზიანება გამოიწვიოს.
თუ ქალი ორსულობამდე იყო ინფიცირებული ჰერპესვირუსით და ორსულობისას გაუმწვავდა, დაავადება შედარებით მსუბუქად მიმდინარეობს და მკურნალობის ტაქტიკას ექიმი ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ინდივიდუალურად არჩევს.

მკურნალობა
მკურნალობა აუცილებელია, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვირუსის განადგურება ვერ ხერხდება - მიიღწევა არა სრული გამოჯანმრთელება, არამედ დაავადების ფარულ ფორმაში გადასვლა.
ეფექტურია პერორალურად (შინაგანად) მისაღები ანტივირუსული პრეპარატებით მკურნალობა. ანტივირუსული პრეპარატების ადგილობრივ გამოყენებას აზრი არ აქვს - ვირუსი ნერვულ განგლიებში ბუდობს და კანზე წასმული ანტივირუსული საშუალება მას ვერაფერს დააკლებს, თუმცა აუცილებელია დაზიანებული არის სათანადო მოვლა მეორეული ინფექციის თავიდან ასაცილებლად: ხშირი ბანა, ანტისეპტიკური ხსნარებით (ფიზიოლოგიური ხსნარით, უფერო კასტელანით) დამუშავება. ექიმი ნიშნავს ისეთ საფენებს, რომლებიც წყლულებს აშრობს და მათ სწრაფ ეპითელიზაციას (შეხორცებას) უწყობს ხელს.

პროფილაქტიკა
პროფილაქტიკის საუკეთესო საშუალებაა, არ დავინფიცირდეთ, რისთვისაც ცხოვრების ჯანსაღ წესს უნდა მივდიოთ და ჯანმრთელი სქესობრივი პარტნიორი გვყავდეს.
ჰერპესვირუსით ინფიცირების შემთხვევაში კი პროფილაქტიკა გამწვავებისთვის ხელის შეშლას ისახავს მიზნად. ფარულ პერიოდში ნებისმიერი თანმხვედრი ინფექცია, ფილტვების ანთება იქნება ეს, გაციება, გრიპი თუ სხვა, ააქტიურებს ჰერპესის ვირუსს, ამიტომ ეს რისკფაქტორი თავიდან უნდა ავიცილოთ. ლატენტურ ფაზაში მყოფ ვირუსს უნდა შევუქმნათ ისეთი პირობები, რომ არ გააქტიურდეს - სრულფასოვან კვებით, სუფთა ჰაერზე დიდხანს ყოფნით, დადებითი ემოციებით და სხვა.

ცხიმოვანი ჰეპატოზი, იგივე ღვიძლის სტეატოზი ან ღვიძლის ცხიმოვანი დისტროფია, ღვიძლის ცხიმოვან ინფილტრაციას წარმოადგენს. ეს არის ღვიძლის დაავადება, რომლის დროსაც ღვიძლის უჯრედები, ჰეპატოციტები, გაცხიმოვნებას განიცდის.

მიზეზები
ღვიძლში ცხიმის ჩალაგებას მრავალი მიზეზი აქვს. ცხიმის დაგროვება ჰეპატოციტებში ხშირად ღვიძლის საპასუხო რეაქციაა სხვადასხვა ფაქტორით განპირობებულ ეგზოგენურ (გარეგან) ან ენდოგენურ (შინაგან) ინტოქსიკაციაზე. პაციენტთა 2/3-ისთვის ეს ფაქტორი ალკოჰოლია. შემდეგ მოდის შაქრიანი დიაბეტი, სიმსუქნე და ჰიპერლიპიდემია (საკვებთან ერთად დიდი რაოდენობით ცხიმის მიღება და სისხლში მისი ჭარბი დაგროვება ნივთიერებათა ცვლის მოშლის გამო). უფრო იშვიათ მიზეზთა რიცხვს მიეკუთვნება ზოგიერთი სამკურნალო პრეპარატის მიღება (ღვიძლზე სხვადასხვა ტოქსიკური ნივთიერებისა და ზოგიერთი მიკროორგანიზმის ზემოქმედება, კორტიკოსტეროიდების, ესტროგენების, ტეტრაციკლინებისა და ზოგი სხვა პრეპარატის ხანგრძლივი მიღება), კუჭ-ნაწლავის ტრაქტზე ჩატარებული ოპერაციები, მემკვიდრეობითი დაავადებები.
პათოლოგიური პროცესი ზოგჯერ დაკავშირებულია შიმშილობასთან, მკაცრ ვეგეტარიანელობასთან და სხვა.
როგორც უკვე ითქვა, ცხიმოვანი ჰეპატოზის განვითარების ერთ-ერთი რისკფაქტორი საკვებ რაციონში ცხიმების სიჭარბეა, განსაკუთრებით - ცილოვან დეფიციტთან შეუღლებისას. არაერთი გამოკვლევითაა დადასტურებული, რომ დაუბალანსებელი კვება, მეტადრე - ალკოჰოლურ ინტოქსიკაციასთან კომბინაციაში, ყოველთვის აძლევს დასაბამს ცხიმოვან ჰეპატოზს.
ალკოჰოლი და ღვიძლი ურთიერთშეუთავსებელი ცნებებია, განურჩევლად იმისა, როგორი ხარისხის ალკოჰოლს მოიხმართ. ალკოჰოლზე თითოეული ადამიანის რეაქცია ინდივიდუალურია: ეს დაკავშირებულია ფერმენტების გენეტიკურად განსაზღვრულ აქტივობასთან, სქესთან, ასაკთან და სხვ. მაგალითად, ქალებთან ჰორმონული ფონი ხელს უწყობს ალკოჰოლის მიერ ღვიძლის დაზიანებას, ხოლო მონგოლოიდური რასის წარმომადგენელთა ნახევართან ეთილის სპირტის დაშლის ტოქსიკური პროდუქტების უვნებელყოფა გაცილებით ნელა მიმდინარეობს, ვიდრე ევროპელებთან. გარდა ამისა, ადამიანს შესაძლოა ჰქონდეს თანმხლები დაავადებებიც, მაგალითად, ვირუსული ჰეპატიტი ან შაქრიანი დიაბეტი. ეს დაავადებები საგრძნობლად ზრდის ღვიძლის უჯრედების მგრძნობელობას ალკოჰოლის მიმართ. უნდა გვახსოვდეს, რომ ღვიძლი ძალიან სანდო, ჩუმი და მომთმენი ორგანოა, რომელიც თავის გასაჭირს მაშინღა გვამცნობს, როდესაც აღდგენის რეზერვი პრაქტიკულად აღარ გააჩნია. თუ სასმელს საჭმელს არ დააყოლებთ, ღვიძლის გაცხიმოვნება დაჩქარდება. თუმცა ვიტამინების სრული კომპლექტით გაჯერებული დელიკატესებიც კი ვერ დაგვიცავს ღვიძლის გაცხიმოვნებისგან - ეს დამტკიცებულია როგორც ცხოველურ მოდელებზე, ისე მრავალრიცხოვანი კლინიკური კვლევითაც.

დაავადების განვითარების მექანიზმი
დაავადების განვითარების მექანიზმი ასეთია: ღვიძლში ცხიმის დიდი რაოდენობით მოხვედრის ან საკვები ცხიმებითა და ნახშირწყლებით ორგანოს გადატვირთვის გამო ღვიძლიდან მათი გამოდევნა ირღვევა და ჰეპატოციტები ცხიმოვან ინფილტრაციას განიცდის. ცხიმის ჟანგვა-გამოდევნის დარღვევა იმის ბრალია, რომ მცირდება ცხიმების გადამუშავებაში მონაწილე ნივთიერებების - ლიპოტროპული ფაქტორებისა და ცილის - რაოდენობა, ცხიმებისგან აღარ წარმოიქმნება ფოსფოლიპიდები, ბეტა-ლიპოპროტეინები, ლეციტინი და ჭარბი თავისუფალი ცხიმი ღვიძლის უჯრედებში ლაგდება.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
დაავადება ძალიან ნელა პროგრესირებს და ჰეპატოზით დაავადებულ პაციენტებს, ჩვეულებრივ, ჩივილები არ აღენიშნებათ, მაგრამ დროთა განმავლობაში, პათოლოგიური პროცესის გაღრმავებისდა კვალად, აღმოცენდება ტკივილი მარჯვენა ფერდქვეშა არეში, გულისრევა, ღებინება, ირღვევა კუჭ-ნაწლავის მოქმედება. ავადმყოფს ეუფლება სისუსტე, თავის ტკივილი, თავბრუხვევა, ადვილად დაღლა ფიზიკური დატვირთვის დროს. არის შემთხვევები, როდესაც ჰეპატოზს მკვეთრად გამოხატული კლინიკური სურათი აქვს - ძლიერი ტკივილები, წონის კლება, ქავილი, მუცლის შებერილობა. გასინჯვისას ღვიძლი გადიდებული და მტკივნეულია. ცხიმოვან ჰეპატოზს, წესისამებრ, არ ახასიათებს მძიმე მიმდინარეობა, მაგრამ ზოგჯერ შესაძლოა ქრონიკულ ჰეპატიტში ან ღვიძლის ციროზში გადაიზარდოს.

რითია საშიში ღვიძლის გაცხიმოვნება?
უმთავრესად იმით, რომ სხვადასხვა ფაქტორის ზემოქმედების შედეგად ზედმეტი ცხიმი იწყებს დაჟანგვას მაღალაქტიური ნაერთების წარმოქმნით, რომლებიც დამატებით აზიანებს უჯრედებს. ეს უკვე დაავადების მომდევნო სტადიაა - ჰეპატიტი ანუ ღვიძლის ანთება, რომლის პროგრესირება იწვევს ღვიძლის უჯრედების (ჰეპატოციტების) განადგურებას, კარკასული შემაერთებელი ქსოვილით მათ ჩანაცვლებას. შედეგად ვიღებთ ღვიძლში სისხლის მიმოქცევის მოშლას და ღვიძლის უკმარისობას. სწორედ ეს არის ღვიძლის ციროზის ძირითადი გამოხატულება.

დიაგნოსტიკა
ღვიძლის ცხიმოვანი დისტროფიისა და მისი გართულებების დიაგნოსტიკა კომპლექსურია. გამოცდილი ექიმი ყოველთვის გულდასმით კრებს ანამნეზს, ყურადღებას ამახვილებს ალკოჰოლის მიღების სიხშირეზე, დოზებსა და რეგულარულობაზე, აგრეთვე - თანმხლებ დაავადებებზე. შემდეგ ავადმყოფი ისინჯება, განისაზღვრება ღვიძლისა და ელენთის ზომები. მხოლოდ ამის შემდეგ დგება ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევის ეტაპი. კვლევის ულტრაბგერითი მეთოდი საშუალებას იძლევა, გამოვლინდეს ღვიძლში ცხიმოვანი ჩანართების ირიბი ნიშნები, ზუსტად განისაზღვროს მისი ზომები და ზოგჯერ ციროზისთვის დამახასიათებელი ცვლილებებიც კი იქნეს აღმოჩენილი. სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი გვაწვდის ფასეულ ინფორმაციას ანთების არსებობასა და ხასიათზე, ნაღვლის ცვლის დარღვევასა და ღვიძლის ფუნქციურ რეზერვზე. აუცილებლად უნდა ჩატარდეს ჰეპატიტის ვირუსების გამოსავლენი ანალიზი. ეს იმიტომ, რომ ვირუსული ჰეპატიტი ღვიძლის დაზიანების ყველაზე ხშირი მიზეზია მთელ მსოფლიოში. გარდა ამისა, ვირუსული C ჰეპატიტი არღვევს ღვიძლში ცხიმის ცვლის პროცესს. დამატებითი გამოკვლევა, რომელიც ითვალისწინებს იმუნოლოგიური პარამეტრების განსაზღვრას, კომპიუტერულ ტომოგრაფიას, ღვიძლის ბიოფსიას, განსაკუთრებულ ჩვენებათა არსებობისას ინიშნება.

მკურნალობა
ღვიძლის ანთების მკურნალობა და მისი ნეკროზული (მკვდარი) უბნების აღდგენა ჰეპატოზის მკურნალობაზე გაცილებით რთულია, ამიტომ აუცილებელია ექიმთან დროულად მისვლა, მით უმეტეს, ღვიძლის გაცხიმოვნება შექცევადი პროცესია. სათანადო მკურნალობისა და პათოლოგიური პროცესის განმაპირობებელი მიზეზის აღმოფხვრის შემთხვევაში ჰეპატოზი უკან იხევს.
უპირველესად, უნდა გამოირიცხოს ან მაქსიმალურად შემცირდეს იმ ფაქტორების ზემოქმედება, რომლებმაც ღვიძლში ცხიმის ჩალაგება გამოიწვია. ეს პრაქტიკულად ყოველთვის შესაძლებელია, როდესაც მიზეზია ალკოჰოლი, მაგრამ არა მასზე ჩამოყალიბებული დამოკიდებულება - ამ შემთხვევაში ნარკოლოგის დახმარებაა საჭირო. შაქრიანი დიაბეტითა და ჰიპერლიპიდემიით დაავადებული პაციენტებისთვის საჭიროა ენდოკრინოლოგისა და კარდიოლოგის დაკვირვება. ყველა პაციენტმა უნდა დაიცვას დიეტა ცხიმების დაბალი შემცველობით. მნიშვნელოვანია ყოველდღიური ფიზიკური აქტივობაც. როდესაც ეს ღონისძიებები არ კმარა, საჭიროა, მკურნალობაში ჩაერთოს პრეპარატები, რომლებიც მოაწესრიგებს ღვიძლში ცხიმის ცვლას.
სამკურნალოდ ინიშნება:

• ცილებით მდიდარი დიეტა (იზღუდება ცხიმი, განსაკუთრებით - ცხოველური წარმოშობისა);
• პრეპარატები, რომლებიც აუმჯობესებს ცხიმების ცვლას - ვიტამინი B12, ფოლიუმის მჟავა, ქოლინ-ქლორიდი;
• ღვიძლის პრეპარატები - პროჰეპარი,  რიპაზონი, სირეპარი და სხვა.

რეკომენდებულია ფიზიკური აქტივობაც.

E ჰეპატიტი, ნაწლავურ ინფექციათა მსგავსად, ფეკალურ-ორალური მექანიზმით ვრცელდება. ამრიგად, ავადობა ელემენტარული სანიტარიულ-ჰიგიენური წესების დარღვევას უკავშირდება: ადამიანის ორგანიზმში გამომწვევი ხვდება ინფიცირებული წყლისა და საკვების მეშვეობით ან დაავადებულთან საყოფაცხოვრებო კონტაქტის შედეგად (ჭუჭყიანი ხელებით).

E ჰეპატიტის ეპიდემიოლოგიური თავისებურებანი:

• ძირითადად ვრცელდება წყლით;
• ავადობის მაღალი სიხშირე ვლინდება 15-დან 29 წლამდე ასაკობრივ ჯგუფებში, უფრო ხშირად ავადდებიან მამაკაცები;
• ხშირია მძიმე შემთხვევები ორსულებთან;
• საქართველოში E ჰეპატიტის ძალზე იშვიათია, გავრცელებულია ცენტრალური აზიის ქვეყნებში.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
E ჰეპატიტის საინკუბაციო პერიოდი 14-50 დღეა. ის თანდათანობით იწყება საჭმლის მონელების დარღვევით, ზოგადი მდგომარეობის გაუარესებით, იშვიათად - ტემპერატურის ხანმოკლე მატებით. А ჰეპატიტისგან განსხვავებით, სიყვითლის გამოვლენას მდგომარეობის გაუმჯობესება არ ახლავს თან. დაავადების დაწყებიდან 2-4 კვირაში სიმპტომები უკუგანვითარებას იწყებს.
E ჰეპატიტის მძიმე ფორმის დროს შეინიშნება ღვიძლისა და თირკმელების აშკარა დაზიანება. საშუალოდ მძიმე და მძიმე მიმდინარეობა უფრო ხშირია, ვიდრე А ჰეპატიტის დროს. ორსულობის მეორე ნახევარში E ჰეპატიტით ავადობისას ქალის სიკვდილიანობის მაჩვენებელი დიდია (9-40%), ნაყოფი პრაქტიკულად ყოველთვის იღუპება. E ჰეპატიტისთვის დამახასიათებელია ქრონიკული მიმდინარეობა და ვირუსმატარებლობა.

დიაგნოსტიკა
E ჰეპატიტის დიაგნოზის სასარგებლოდ მეტყველებს:

• მწვავე ჰეპატიტის არსებობა დასნებოვნების შესაძლო გზების გათვალისწინებით (დაავადებამდე 2-8 კვირით ადრე E ჰეპატიტისთვის სპეციფიკურ რეგიონში ყოფნა და იქ აუდუღარი წყლის მოხმარება ან ამ ინფექციის მქონე პირთან კონტაქტი);
• სისხლში A და B ჰეპატიტების მარკერების არარსებობა. სპეციფიკურია E ჰეპატიტის ვირუსის მიმართ IgI კლასის ანტისხეულების (ანტი-IAV IgI) არსებობა, რომლებიც მწვავე პერიოდში ვლინდება სისხლის შრატში იმუნოფერმენტული ანალიზით.

მკურნალობა
E ჰეპატიტს, წესისამებრ, არ მკურნალობენ. ორგანიზმი თავად ერევა ვირუსს. 1-1,5 თვის შემდეგ ხდება სრული გამოჯანმრთელება. იშვიათად ინიშნება სიმპტომური საშუალებები თავის ტკივილის, გულისრევის ან სხვა არასასიამოვნო შეგრძნებების თავიდან ასაცილებლად.

პროფილაქტიკა
E ჰეპატიტის პროფილაქტიკაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება პირად ჰიგიენას:

• იბანეთ ხელები ხშირად და გულმოდგინედ, აუცილებლად - ჭამის წინ, საპირფარეშოთი სარგებლობის შემდეგ, ქუჩიდან შინ შესვლისას;
• ერიდეთ ქუჩაში ჭამას;
• სუფრასთან მიტანამდე საგულდაგულოდ გარეცხეთ ხილი და ბოსტნეული;
• დაიცავით დაბინძურებისგან რძე, არაჟანი, სალათები;
• თუ დარწმუნებული არ ხართ წყლის უსაფრთხოებაში, სვით მხოლოდ ანადუღარი, განსაკუთრებით - ნაწლავთა ინფექციების ეპიდაფეთქების პერიოდში;
• დაიცავით ბინაში სისუფთავე, არ დაუშვათ ბუზებისა და ტარაკნების გავრცელება.

C ვირუსით გამოწვეული ჰეპატიტით დღეს დედამიწის მოსახლეობის 15-20%-ია ავად. ქრონიკული C ჰეპატიტი ინფიცირებულთა 70-75%-ს უვითარდება. ამასთანავე, მოზრდილებთან ასიდან 8-24 შემთხვევაში საქმე ციროზამდე მიდის, ხოლო 0,7-1,3 შემთხვევაში - ჰეპატოცელულარულ კარცინომამდე. ბავშვებში ციროზის განვითარების ალბათობა ქრონიკული C ჰეპატიტის დროს, სხვადასხვა მონაცემებით, 1-დან 8%-მდე მერყეობს. C ვირუსი დედისგან ნაყოფს ასიდან 1-6 შემთხვევაში გადაედება.
ვირუსის თავისებურება და გავრცელება
C ანუ პოსტტრანსფუზიული ჰეპატიტი მე-20 საუკუნის 70-იან წლებში აღმოაჩინეს. "არც A და არც B" - ასე უწოდებდნენ მას 1989 წლამდე, ვიდრე მისი გამომწვევი რნმ-ს შემცველი ფლავივირუსის არსებობა გახდებოდა ცნობილი. ეს ვირუსული ჰეპატიტის ყველაზე მძიმე ფორმაა, ასიდან 80-85 შემთხვევაში მწვავე ინფექცია ქრონიკულ ფორმაში გადადის და წლობით გრძელდება.
C ჰეპატიტის გამომწვევი ვირუსი წვრილი, სფეროსებრი მიკროორგანიზმია, რომელსაც საკმაოდ მკვრივი გარსი აქვს. ვირუსის თვისებები მის ერთადერთ გენშია კოდირებული.
C ვირუსს ერთი მეტად საინტერესო თავისებურება ახასიათებს - მუდმივად იცვლება. ადამიანი ინფიცირდება ვირუსის ერთი ვარიანტით, რომელიც ინფექციური პროცესის მიმდინარეობისას მუტაციას განიცდის და რამდენადმე იცვლის სახეს. შედეგად ანტისხეულები, რომლებიც ორგანიზმში ვირუსის საწყისი ვარიანტის მიმართ გამომუშავდა, ვეღარ ახერხებს მუტანტი ვირუსის პათოგენური თვისებების განეიტრალებას და ისიც მშვიდად განაგრძობს ორგანიზმის დაზიანებას.
ამჟამად ცნობილია C ვირუსის 6 გენოტიპი და რამდენიმე ქვეტიპი, რომლებიც ერთმანეთისგან სამი ძირითადი ნიშნით განსხვავდება:
1. გეოგრაფიული გავრცელებით;
2. ინტერფერონისადმი მგრძნობელობით;
3. ვირემიით (სისხლში ვირუსის კონცენტრაციით).
ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ C ვირუსის მუდმივი ცვალებადობა ჯერჯერობით შეუძლებელს ხდის მის საწინააღმდეგო ვაქცინის შექმნას. მიუხედავად ამისა, მეცნიერებს სწამთ, რომ ამას მალე მოახერხებენ.
C ჰეპატიტის ვირუსით ინფიცირება ხდება უმთავრესად პარენტერალური გზით (სისხლის მეშვეობით) - სისხლის სისხლთან უშუალო შეხებით ან ისეთი მჭრელი ნივთების საშუალებით, რომლებსაც მანამდე ინიფცირებულის სისხლთან ჰქონდა კონტაქტი. ასეთი ნივთი უმეტესად საერთო შპრიცია, რომელსაც ნარკომანები ინტრავენური ინექციისთვის იყენებენ, თუმცა შესაძლებელია დასნებოვნება პირსინგისა და ტატუირების ინსტრუმენტების, სამართებლის, მანიკიურის იარაღების და კბილის ჯაგრისის მეშვეობითაც კი.
სტატისტიკის თანახმად, ყველაზე ხშირად ნარკოტიკების ინტრავენური მომხმარებლები ინფიცირდებიან. დასნებოვნების რისკი მაღალია თავისუფლების აღკვეთის ადგილებშიც. სისხლის გადასხმა ამ მხრივ ნაკლებად სარისკოა - ჰემოტრანსფუზიის დროს ინფიცირებულთა ოდენობა 4%-ს არ აღემატება. არსებობს ალბათობა, თუმცა პრაქტიკულად ნაკლებმოსალოდნელია ინფიცირება სამედიცინო მანიპულაციების დროს. რისკი იზრდება სანიტარიული ნორმების უხეში დაღვევისას.
სამედიცინო პერსონალი შესაძლოა დაინფიცირდეს სამსახურში (საავადმყოფოში, კლინიკაში) ტრავმირებისას და ინფიცირებულ სისხლთან კონტაქტისას.
არცთუ იშვიათად C ჰეპატიტის წყაროს ზუსტი მითითება ჭირს.

ინფექციის სქესობრივი გზით გადაცემის რისკი
C ჰეპატიტის სქესობრივი გზით გადადება შესაძლებელია, მაგრამ რეალურად გაცილებით იშვიათი, ვიდრე B ჰეპატიტისა ან ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსისა (აივ). ვირუსმატარებელთან დაუცველი სქესობრივი კონტაქტის დროს ინფიცირების ალბათობა 3-5%-ს შეადგენს. C ჰეპატიტით დაავადებულთან ან ვირუსმატარებელთან სქესობრივი კავშირის დროს რეკომენდებულია თავდაცვის ბარიერული საშუალების (პრეზერვატივის) გამოყენება. სქესობრივი გზით ინფიცირების რისკი მაღალი აქვთ მათ, ვინც ხშირად იცვლის სქესობრივ პარტნიორს (ამ კატეგორიის პირებთან მაღალია შიდსისა და სქესობრივი გზით გადამდები სხვა დაავადებების განვითარების რისკიც). პრაქტიკულად დაზღვეულნი არიან ადამიანები, რომელთაც ჰყავთ მუდმივი პარტნიორები და მრავალი წლის განმავლობაში სტაბილურ სქესობრივ ცხოვრებას ეწევიან. დასნებოვნების ალბათობას ზრდის მოუწესრიგებელი სქესობრივი ცხოვრება - შემთხვევითი კავშირები და მრავალი პარტნიორის ყოლა, მით უმეტეს, ადამიანს გარეგნულად არც ავადმყოფობა ეტყობა და არც ვირუსმატარებლობა. ჯერჯერობით უცნობია, რამდენად უწყობს ხელს ინფექციის გადაცემას ორალური სქესობრივი კონტაქტი.
თუ სისხლში ვირუსი აღმოგაჩნდათ და ეჭვობთ, რომ სქესობრივი პარტნიორისგან დაინფიცირდით, დაფიქრდით და ყველაფერი აწონ-დაწონეთ. ხომ არ სარგებლობს ვინმე თქვენი კბილის ჯაგრისით, მაკრატლით, სამართებლით? ხომ არ გაგიკეთებიათ ტატუირება? თუ ნარკოტიკს მოიხმართ, გამოგიყენებიათ თუ არა საერთო შპრიცი? ხომ არ გადაგიტანიათ ახლო წარსულში ოპერაცია, ხომ არ გადაუსხამთ სისხლი?

მშობლებისგან ბავშვის ინფიცირების რისკი
დაახლოებით 5%-ში ინფიცირება ხდება ვერტიკალური გზითაც - დაავადებული ორსული ახალშობილს გადასდებს ინფექციას. ინფიცირების რისკი განსაკუთრებით მაღალია დედის სისხლში ვირუსის მაღალი კონცენტრაციის, სამშობიარო ტრავმების და ძუძუთი კვების დროს.

საყოფაცხოვრებო კონტაქტით ინფიცირების რისკი
C ჰეპატიტი არ გადაედება:

• ჰაერწვეთოვანი გზით (საუბრისას, ცემინებისას, ხველისას);
• ხელის ჩამორთმევისას, მოხვევისას, კოცნისას;
• საერთო ჭურჭლის მეშვეობით.

ნებისმიერი ამ გზით ინფექციის გადაცემა თეორიულად მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ ჯანმრთელი ადამიანი შეეხო ნივთს, რომელზეც შემთხვევით მოხვდა ინფიცირებულის სისხლი ან ტრავმას (ჭრილობას) თვით ინფიცირებულის სხეულზე.
C ჰეპატიტით დაავადებულებსა და ვირუსმატარებლებს არ სჭირდებათ იზოლირება ოჯახის წევრებისა და საზოგადოებისგან, შრომის, სწავლის, ცხოვრების განსაკუთრებული პირობები. თუმცა ზოგიერთ ქვეყანაში ამ ვირუსით ინფიცირებულებს ჯარიდან ათავისუფლებენ.

C ჰეპატიტის რისკჯგუფი
ინფიცირების მაღალი რისკი აქვთ:

• მათ, ვინც მოიხმარს საინექციო ნარკოტიკებს;
• მათ, ვისაც 1987 წლამდე გადაუსხეს სისხლის შემდედებელი ფაქტორი.

საშუალო რისკი აქვთ:

• მათ, ვინც იტარებს ჰემოდიალიზს (თირკმლის ხელოვნურ გაწმენდას);
• მათ, ვისაც გადაუნერგეს ორგანოები ან გადაუსხეს სისხლი 1992 წლამდე;
• ღვიძლის დაუდგენელი დაავადების მქონე პირებს;
• ინფიცირებული ქალების ახალშობილებს.

დაბალი რისკი აქვთ:

• სამედიცინო პერსონალს და სანიტარიულ-ეპიდემიოლოგიური სამსახურის მუშაკებს;
• მათ, ვისაც მრავალი სქესობრივი პარტნიორი ჰყავს;
• მათ, ვისაც სქესობრივი კავშირი აქვს ერთ ინფიცირებულ პარტნიორთან.

ყველამ, ვინც მაღალი და საშუალო რისკის ჯგუფებს ეკუთვნის, აუცილებლად უნდა ჩაიტაროს გამოკვლევა C ჰეპატიტის ვირუსზე. გამოკვლევა უნდა ჩატარდეს მაშინაც, თუ რისკის ფაქტორის ზემოქმედება რამდენიმე წლის წინ მოხდა. ანალიზები უნდა ჩააბაროს ყველა აივინფიცირებულმა, სამედიცინო პერსონალმა, რომელსაც კონტაქტი აქვს დაავადებულის სისხლთან. ბავშვებს, რომლებსაც ინფიცირებული დედები ჰყავთ, გამოკვლევა 12-18 თვის ასაკში უტარდებათ. რისკის ჯგუფში შემავალმა პირებმა უნდა ჩაიტარონ B ჰეპატიტის ვაქცინაციაც, რადგან მაღალია ინფიცირების ალბათობა.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
C ჰეპატიტის ფარული საინკუბაციო პერიოდი 20-დან 140 დღემდე, საშუალოდ 50 დღეს გრძელდება.
არ არის გამორიცხული, C ჰეპატიტი კარგა ხანს დარჩეს შეუმჩნეველი და მხოლოდ მაშინ იჩინოს თავი, როდესაც ციროზში გადაიზრდება.
C ჰეპატიტის ვირუსის (HCV) ორგანიზმში შეჭრის შემდეგ ვითარდება მწვავე C ჰეპატიტი - C ჰეპატიტის ვირუსით გამოწვეული ინფექციური პროცესის მწვავე ფაზა.
ოფიციალური განმარტებით, მწვავე C ჰეპატიტი - ეს არის C ჰეპატიტის ვირუსით გამოწვეული ინფექციური პროცესი, განვითარებული ორგანიზმში ვირუსის შეჭრიდან 6 თვის განმავლობაში. მისი ასიდან 15-30 შემთხვევა თვითგანკურნებით მთავრდება, ხოლო 70-85 ქრონიკულ ფორმაში გადაიზრდება. თუ ინფიცირებიდან 6 თვის შემდეგ ვირუსი ჯერ კიდევ არის ორგანიზმში, ეს უკვე ქრონიკული C ჰეპატიტია.
მწვავე C ჰეპატიტი ასიდან დაახლოებით 75 შემთხვევაში უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, ამიტომ ინფექციის ამ სტადიაზე დიაგნოზის დასმა ხშირად ვერ ხერხდება. უსიმპტომო მიმდინარეობა იმას ნიშნავს, რომ ავადმყოფს არავითარი კლინიკური სიმპტომი არ აღენიშნება, ამიტომ არც ექიმს მიმართავს და მწვავე C ჰეპატიტისგან შესაძლოა ისე განიკურნოს, რომ ვერც კი გაიგოს. ასიდან დაახლოებით 25 შემთხვევაში კი ვითარდება მწვავე C ჰეპატიტის სიმპტომური ფორმა. ამ დროს პაციენტს აღენიშნება კანისა და სკლერების სიყვითლე და/ან სხვა სიმპტომები: შარდის გამუქება, განავლის გაბაცება, ინტოქსიკაციის მოვლენები (გულისრევის შეგრძნება, ღებინება, თავის ტკივილი და სხვა), საერთო სისუსტე, სხეულის ტემპერატურის მომატება, დისკომფორტი მუცლის არეში... ასე რომ, სიმპტომური C ჰეპატიტი მიმდინარეობით (კლინიკურად) სხვა მწვავე ვირუსული ჰეპატიტებისგან არ განსხვავდება. თითოეული ეს სიმპტომი შესაძლოა სხვადასხვა ინტენსივობით იყოს გამოხატული. სიმპტომური (კლინიკურად გამოვლენილი) მწვავე C ჰეპატიტი ძირითადად მსუბუქად და საშუალო სიმძიმით მიმდინარეობს. მძიმე მიმდინარეობა იშვიათია, ხოლო მწვავე C ჰეპატიტის ფულმინანტური ფორმები პრაქტიკულად არ არსებობს. მწვავე ფაზის გავლის შემდეგ, თუ ამ ხნის განმავლობაში თვითგანკურნება არ მოხდა, პროცესი იღებს ქრონიკულ ხასიათს (ასეა ასიდან 70-75 შემთხვევაში).
ქრონიკულ C ჰეპატიტს ძირითადად უსიმპტომო მიმდინარეობა ახასიათებს და დაავადების შესახებ ავადმყოფი მეტისმეტად გვიან, ზოგჯერ ათეულობით წლის შემდეგ შეიტყობს ხოლმე.

C ჰეპატიტის დიაგნოსტიკა
ვინაიდან მწვავე C ჰეპატიტის დიაგნოზის დასმა მხოლოდ კლინიკური ნიშნების მიხედვით თითქმის შეუძლებელია (როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დაავადებას არ გააჩნია პათოგნომური სიმპტომები ანუ ისეთი სიმპტომები, რომლებიც მხოლოდ მისთვის იქნებოდა დამახასიათებელი; ამას ისიც ემატება, რომ დაავადება უმეტესად სრულიად უსიმპტომოდ ან უმნიშვნელო გამოვლინებით მიმდინარეობს), აუცილებელია მწვავე C ჰეპატიტის ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა. ამჟამად მწვავე C ჰეპატიტის ლაბორატორიული დიაგნოსტიკის ძირითადი მეთოდებია სისხლში C ჰეპატიტის ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულებისა და C ჰეპატიტის ვირუსის გენეტიკური მასალის განსაზღვრა (პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის - ე.წ. PCR მეთოდით). ქრონიკული C ჰეპატიტის ლაბორატორიული დიაგნოსტიკაც ზემოთ აღნიშნულ მაჩვენებლებს ემყარება. განსხვავება ის არის, რომ მწვავე C ჰეპატიტის დროს ხშირად ავადმყოფის სისხლში აღმოაჩენენ მხოლოდ ვირუსს (ვირუსის გენეტიკურ მასალას), ხოლო ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულებს - ვერა. მწვავე C ჰეპატიტის დროს ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულების არარსებობის მიზეზი ის არის, რომ პროცესი ახალია და დროის ამ მოკლე მონაკვეთში იმუნურმა სისტემამ შესაძლოა ვერ მოასწროს ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გამომუშავება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ავადმყოფის სისხლში ანტისხეულების არარსებობის ფონზე ვირუსის აღმოჩენა მწვავე C ჰეპატიტის დიაგნოზის სასარგებლოდ მეტყველებს. არცთუ იშვიათად ვირუსის გენეტიკურ მასალასთან ერთად სისხლში ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულებიც განისაზღვრება. ამ შემთხვევაში მწვავე C ჰეპატიტის დიაგნოზის დასმაში ექიმებს ეხმარება ეპიდემიოლოგიური ანამნეზი - ავადმყოფის გამოკითხვა იმის თაობაზე, რას შეიძლება უკავშირდებოდეს ინფექცია ან როდის შეიძლება იყოს იგი ინფიცირებული. მაგალითად, საყურადღებოა, თუ ავადმყოფი აღნიშნავს, რომ ბოლო 6 თვის განმავლობაში ჩაიტარა რაიმე სამედიცინო მანიპულაცია,  რომელიც შესაძლოა ვირუსით ინფიცირების მიზეზი გამხდარიყო. ხშირად მწვავე C ჰეპატიტის დიაგნოზის დასმაში ექიმებს ეხმარება შემდეგი ინფორმაცია: თუ ავადმყოფმა ზუსტად იცის, რომ დაახლოებით 6-12 თვის წინ ჩატარებული გამოკვლევისას C ჰეპატიტი არ ჰქონდა, ახლა კი დაავადება აღმოაჩნდა, ესეც მწვავე C ჰეპატიტზე მიანიშნებს.

C ჰეპატიტის ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა
C ჰეპატიტის ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა რამდენიმე ეტაპად იყოფა - სკრინინგულად, კონფირმაციულად და სხვა. დიაგნოსტიკის პირველი ეტაპია C ჰეპატიტის ვირუსის საწინააღმდეგო ანტისხეულის აღმოჩენა იმუნოფერმენტული ანალიზის (IFA) ან ეგრეთ წოდებული სწრაფი მარტივი მეთოდით. C ჰეპატიტის პირველადი ანუ სკრინინგული გამოკვლევისთვის სასურველია გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ მესამე და მეოთხე თაობის ტესტები, რომლებიც მაღალი სპეციფიკურობითა და მგრძნობელობით გამოირჩევა. ამ ტესტების გამოყენება ამცირებს ცრუ დადებითი და ცრუ უარყოფითი შედეგების მიღების ალბათობას. C ჰეპატიტის ანტისხეულებზე დადებითი შედეგი უნდა გადამოწმდეს კონფირმაციული (იმუნობლოტინგის) მეთოდით, რომლის დადებითი შედეგიც აბსოლუტურად სარწმუნოდ მიიჩნევა.
სკრინინგული ანალიზით დადებითი შედეგის მიღების შემთხვევაში კვლევა გრძელდება უფრო რთული და მაღალტექნოლოგიური მეთოდებით, რომლებიც განსაზღვრავს სისხლში C ჰეპატიტის ვირუსის გენეტიკურ მასალას, რნმ-ს, მყისიერი (რეალური დროის) პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის მეთოდით. თანამიმდევრულად ტარდება რნმ-ს განსაზღვრის ჯერ თვისებრივი, მერე კი რაოდენობრივი ტესტები. C ჰეპატიტის ვირუსის რნმ-ს თვისებრივი გამოკვლევის უარყოფითი შედეგი იმას ნიშნავს, რომ ვირუსის გამრავლება, რეპლიკაცია, არ ხდება და საქმე გვაქვს ორიდან ერთ შემთხვევასთან - ან ლატენტურ ჰეპატიტთან, ან ადრე გადატანილ და განკურნებულ C ჰეპატიტთან. ამ შემთხვევაში სპეციფიკური ანტივირუსული მკურნალობა საჭირო არ არის, თუმცა 6 თვის შემდეგ უნდა ჩატარდეს საკონტროლო გამოკვლევა, რომლის შედეგების მიხედვითაც განისაზღვრება დაავადების შემდგომი მართვის ტაქტიკა. ჰეპატიტის ვირუსის რნმ-ს თვისებრივი გამოკვლევის დადებითი შედეგი იმას ნიშნავს, რომ ხდება ვირუსის გამრავლება, რეპლიკაცია, და საქმე გვაქვს დაავადების აქტიურ ფორმასთან. ამ შემთხვევაში აუცილებელია შემდგომი გამოკვლევა და სპეციფიკური ანტივირუსული მკურნალობა. შემდგომი გამოკვლევა ვირუსის რაოდენობრივ განსაზღვრასა და ვირუსის გენოტიპირებას გულისხმობს. რაოდენობრივი ტესტი - მყისიერი (რეალური დროის) პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის მეთოდი - სადღეისოდ ყველაზე ზუსტი, თანამედროვე და მაღალტექნოლოგიური მეთოდია, რომელიც, ისევე როგორც B ჰეპატიტის შემთხვევაში, ვირუსის გენეტიკური მასალის მინიმალურ რაოდენობასაც კი ავლენს და პრაქტიკულად ერთეულის სიზუსტით განსაზღვრავს სისხლში ვირუსის კონცენტრაციას ძალზე დიდ დიაპაზონსა და გაცილებით მოკლე ხანში. რაოდენობრივი ტესტის პარალელურად ტარდება C ჰეპატიტის ვირუსის გენოტიპირება. გენოტიპირების ტესტით ადგენენ, ვირუსის რომელი გენოტიპითა და სუბტიპით არის ინფიცირებული პაციენტი. C ჰეპატიტის ვირუსის გენოტიპების განსაზღვრას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მკურნალობის ხანგრძლივობისა და რეჟიმის შესარჩევად, აგრეთვე - მკურნალობის შედეგის პროგნოზირებისთვის. მაგალითად, პირველი და მეოთხე გენოტიპებით ინფიცირების შემთხვევაში საჭიროა, სულ ცოტა, ერთწლიანი მკურნალობა პეგილირებული ინტერფერონით და რიბავირინით, განკურნების შანსი კი მხოლოდ 40-45%-ია, ხოლო მეორე და მესამე გენოტიპის შემთხვევაში მკურნალობა 6 თვე გრძელდება, განკურნების შანსი კი 70-80%-ია.
გარდა ამისა, C ჰეპატიტიან პაციენტებს უტარდებათ ღვიძლის ბიოქიმიური ტესტები. აუცილებლად უნდა ჩატარდეს მუცლის ღრუს ორგანოების (უპირველეს ყოვლისა, ღვიძლისა და ელენთის) ულტრაბგერითი გამოკვლევა, ღვიძლის ელასტოგრაფია, საჭიროების შემთხვევაში - ეზოფაგოსკოპიაც.

ჰეპატიტის
მკურნალობა

მკურნალობის პრინციპები მწვავე C ჰეპატიტის დროს
მწვავე C ჰეპატიტის მკურნალობის ოფიციალური რეკომენდაციების თანახმად, თუ ადგილი აქვს სიმპტომებით მიმდინარე მწვავე C ჰეპატიტს (სიმპტომური მწვავე C ჰეპატიტი), უმჯობესია 12-14 კვირა დალოდება და მკურნალობის მერე დაწყება. თუ ადგილი აქვს უსიმპტომო მწვავე C ჰეპატიტს, მკურნალობა დაწყებულ უნდა იქნეს რაც შეიძლება ადრე, მწვავე C ჰეპატიტის დიაგნოზის დასმისთანავე. რა თქმა უნდა, ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში გადაწყვეტილებას ინდივიდუალურად იღებს ამ დარგის სპეციალისტი.
მკურნალობისადმი სხვადასხვანაირი მიდგომის მიზეზი შემდეგია: სადღეისოდ არსებული მონაცემების თანახმად, მწვავე C ჰეპატიტის სიმპტომური ფორმის დროს თვითგანკურნება ათიდან დაახლოებით 5 შემთხვევაშია შესაძლებელი, ამიტომ ექიმები ირჩევენ ლოდინის ტაქტიკას და ავადმყოფს არ უკარგავენ თვითგანკურნების შანსს. ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია ანტივირუსული მკურნალობის სიძვირე, მკურნალობის სერიოზული გვერდითი ეფექტები და სხვა. თუ 12-14 კვირის განმავლობაში ვირუსმა ორგანიზმი არ დატოვა, ამის შემდეგ თვითგანკურნების შესაძლებლობა პრაქტიკულად აღარ არსებობს და სასურველია, დაინიშნოს ანტივირუსული მკურნალობა.
მწვავე C ჰეპატიტის უსიმპტომო ფორმის დროს თვითგანკურნების ალბათობა იმთავითვე დაბალია, დაახლოებით 10%-მდე, ამიტომ სასურველია, ანტივირუსული მკურნალობა დიაგნოზის დასმისთანავე დაიწყოს. აღსანიშნავია, რომ ანტივირუსული მკურნალობით მწვავე C ჰეპატიტისგან განკურნება ასიდან დაახლოებით 95 შემთხვევაშია შესაძლებელი.
სიმპტომური და უსიმპტომო მწვავე C ჰეპატიტის დროს თვითგანკურნების სხვადასხვაგვარი ალბათობის ზუსტი მექანიზმი უცნობია. არსებობს მოსაზრება და კვლევებიც ადასტურებს, რომ სიმპტომური მწვავე C ჰეპატიტის დროს ორგანიზმში გაცილებით ძლიერი იმუნური პასუხი ვითარდება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სიმპტომური C ჰეპატიტის დროს ორგანიზმი უფრო ძლიერ წინააღმდეგობას უწევს ვირუსს და ადრეულ ეტაპზევე ამარცხებს მას. უსიმპტომო C ჰეპატიტის დროს კი ინფექცია შედარებით ჩუმად და შემპარავად ვითარდება, ორგანიზმის მხრივ ძლიერ რეაქციასა და წინააღმდეგობას არ აწყდება. ამ შემთხვევაში ვირუსს მეტი საშუალება ეძლევა, გადალახოს მწვავე სტადია და ინფექციაც ქრონიკულ ხასიათს იღებს.

ქრონიკული C ჰეპატიტის მკურნალობის საფუძვლები და ეფექტურობა
სადღეისოდ C ჰეპატიტის სამკურნალოდ გამოიყენება ინტერფერონის ჯგუფის პრეპარატები. უფრო ზუსტად, ინტერფერონისა და რიბავირინის კომბინაცია, თუმცა წამყვან როლს ინტერფერონი ასრულებს. ინტერფერონი ორნაირია: სტანდარტული (არამოდიფიცირებული) და პეგილირებული (მოდიფიცირებული). ბოლო ხანს C ჰეპატიტის სამკურნალოდ იყენებენ უმთავრესად პეგილირებულ ინტერფერე ონებს, რომლებიც ეფექტურად თრგუნავს C ჰეპატიტის ვირუსის რეპლიკაციას (გამრავლებას) და ხშირად ორგანიზმიდან მის სრულ ელიმინაციასაც (განდევნა) კი იწვევს, რაც, თავის მხრივ, გამოჯანმრთელებას ნიშნავს. C ჰეპატიტის მკურნალობის ეფექტიანობა მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. როგორც ითქვა, მწვავე C ჰეპატიტის შემთხვევაში მკურნალობის ეფექტიანობა დაახლოებით 90-99%-ია, ქრონიკულის შემთხვევაში კი ვირუსის გენოტიპზეა დამოკიდებული. კერძოდ,  I გენოტიპის შემთხვევაში 40-45%-ს უდრის, ხოლო II და III გენოტიპების შემთხვევაში - 80-85%-ს. გარდა ამისა, მნიშვნელობა აქვს ზოგიერთ ფაქტორს, მათ შორის - დაავადების გართულებათა არსებობა-არარსებობას, პაციენტის ასაკს, სქესს, წონას, ორგანიზმში C ჰეპატიტის ვირუსის კონცენტრაციას და სხვა.
C ჰეპატიტის მკურნალობის თაობაზე გადაწყვეტილებას უმთავრესად დაავადების სტადიისა და სიმძიმის საფუძველზე იღებენ. სადღეისოდ მედიკოსები ხელმძღვანელობენ შემდეგი პრინციპებით:

• თუ C ჰეპატიტი გამოწვეულია HCV-ის II ან III გენოტიპით, როგორც ითქვა, განკურნების შანსი ძალიან მაღალია. ამ დროს ექიმი პაციენტს ურჩევს, რაც შეიძლება ადრე დაიწყოს მკურნალობა. განკურნების შემთხვევაში ავადმყოფი სამუდამოდ თავისუფლდება C ჰეპატიტის ვირუსისგან.
• თუ ავადმყოფს აქვს HCV-ის I გენოტიპით გამოწვეული C ჰეპატიტი და, ამავე დროს, დაავადება მსუბუქი ფორმისაა, ექიმი უმეტესად მკურნალობის გადადებას და ავადმყოფობის დინამიკაზე დაკვირვებას ამჯობინებს.
• შორს წასული C ჰეპატიტის შემთხვევაში ექიმი ავადმყოფს მკურნალობის დაუყოვნებლივ დაწყებას ურჩევს.

ინტერფერონის პრეპარატებით მკურნალობის გვერდითი ეფექტები
სამწუხაროდ, ინტერფერონით მკურნალობას ბევრი გვერდითი ეფექტი აქვს. ეს შეიძლება გამოიხატოს როგორც არასასიამოვნო სუბიექტური შეგრძნებებით, ასევე საკმაოდ მძიმე პათოლოგიური გადახრებითაც. ისიც უნდა ითქვას, რომ ინტერფერონის პრეპარატებით მკურნალობისას თავჩენილი ყველა გვერდითი ეფექტი მართვადია. ამის გათვალისწინებით აუცილებელია, ინტერფერონის პრეპარატებით მკურნალობა წარმართოს გამოცდილმა სპეციალისტმა, რომელიც უხელმძღვანელებს ამ ხანგრძლივ (6 თვე ან ერთი წელი) პროცესს. მკურნალი ექიმი ავადმყოფს აძლევს მითითებებს აუცილებელი საკონტროლო გამოკვლევებისა და მათი ჩატარების ვადების შესახებ, რათა დროულად მოხდეს გართულებათა კორექცია და შეუქცევადი პროცესები არ განვითარდეს. ინტერფერონის პრეპარატებით მკურნალობა, თუ ის გამოცდილი ექიმის მეთვალყურეობით ჩატარდა, უსაფრთხოა. მკურნალობის კურსის დასრულების შემდეგ ყველა გვერდითი ეფექტი უკვალოდ ქრება.

პაციენტის რეჟიმი და ცხოვრების წესი C ჰეპატიტის მედიკამენტური მკურნალობის დროს
C ჰეპატიტის მკურნალობისას ავადმყოფს განსაკუთრებული რეჟიმი არ სჭირდება. მკურნალობა ტარდება ამბულატორიულად. ავადმყოფს ეძლევა რეკომენდაცია მკურნალობის პერიოდში ალკოჰოლის კატეგორიული აკრძალვის თაობაზე. რაც შეეხება კვებას, პრაქტიკულად არაფერი იკრძალება, გარდა განსაკუთრებით ცხიმიანი საკვებისა (ღორის ხორცი, ცხვრის ხორცი და სხვა). პაციენტს ასევე ურჩევენ, ერიდოს გადაღლას, ხშირად დაისვენოს, ეცადოს, მოიწესრიგოს ძილის რიტმი, ხშირად იყოს სასიამოვნო გარემოში და ერიდოს ისეთ სიტუაციებს, რომლებმაც შესაძლოა გააღიზიანოს. ერთი სიტყვით, მკურნალობისას ავადმყოფს სჭირდება სიმშვიდე და დაძაბული შრომითი რეჟიმისგან თავის შეკავება. აუცილებელია ექიმთან რეგულარული კონტაქტი, რათა გვერდითი ეფექტები დროულად იქნეს აღმოფხვრილი.

A ჰეპატიტი ღვიძლის ვირუსული ანთების ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, მთელ მსოფლიოში გვხვდება და ხშირად ეპიდემიური ხასიათი აქვს. მას, ავადობის სიხშირის მიხედვით, მესამე ადგილი უკავია გრიპისა და მწვავე რესპირატორული ინფექციების შემდეგ. A ჰეპატიტი სხვადასხვა დროს ცნობილი იყო ინფექციური ჰეპატიტის, ეპიდემიური ჰეპატიტის, ბოტკინის დაავადების, სიყვითლის სახელწოდებით. სამედიცინო ლიტერატურაში იგი ჭუჭყიანი ხელების დაავადებადაც მოიხსენიება.

გავრცელება
ხანგრძლივი საინკუბაციო პერიოდის გამო A ჰეპატიტით ავადობა პიკს შემოდგომის ბოლოს ან ზამთრის დასაწყისში აღწევს (ანუ ინფიცირება ხდება ცხელ სეზონზე - ზაფხულში, გამოვლენა კი - შემოდგომის მიწურულს).
A ჰეპატიტი ვრცელდება:

• ფეკალურ-ორალური გზით,
• დაბინძურებული საკვების ან წყლის მეშვეობით.

ეს ვირუსის გავრცელების კლასიკური გზაა. არსებობს სხვა გზებიც.
წლამდე ასაკის პატარები არ ავადდებიან - მათ დედისეული ანტისხეულები იცავს. დაავადება უმეტესად ხვდებათ უფროსი ასაკის ბავშვებს, რომლებიც მიირთმევენ გაურეცხავ ხილს, ჭუჭყიანი ხელებით შეექცევიან კერძს, პირში იდებენ სათამაშოებს. წინათ დაავადების პიკი 3-დან 10 წლამდე ასაკის ბავშვებზე მოდიოდა. დღეს უმთავრესად უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვები და არასათანადო სანიტარიულ პირობებში მცხოვრები მოზარდები ავადმყოფობენ. ნარკომანები რისკის ჯგუფში შედიან, რადგან ხშირად საერთო შპრიცს მოიხმარენ.
კლინიკურად გამოხატული ფორმებით დაავადებულებთან ერთად ინფექციის წყაროს წარმოადგენენ A ჰეპატიტის უსიყვითლო და სუბკლინიკური ფორმების მქონე პირებიც. ვირუსი გამოიყოფა ინფიცირებულის განავალში დაავადების კლინიკურ გამოვლენამდე დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში და რამდენიმე დღე გამოვლენის შემდეგ. დაავადება მაქსიმალურად გადამდებია უშუალოდ სიყვითლის განვითარების წინ. A ჰეპატიტის გადატანის შემდეგ ვირუსმატარებლობა არ აღინიშნება. დაავადება ტოვებს მყარ იმუნიტეტს. განმეორებითი შემთხვევები იშვიათია.
ვარაუდობენ, რომ ვირუსის გამრავლების პირველი ადგილია პირ-ხახა, შესაძლოა, სანერწყვე ჯირკვლები და მათ ახლოს მდებარე ლიმფური კვანძები. არაიმუნიზებულ ორგანიზმში ვირუსი აქტიურად მრავლდება ღვიძლის უჯრედებში, საიდანაც ლიმფური გზებისა და სისხლძარღვების გავლით ხვდება ნაღვლის სადინარსა და სანაღვლე გზებში, საბოლოოდ კი ნაწლავის სანათურში იდებს ბინას. დაავადება თითქმის არასოდეს გადადის ქრონიკულ ფორმაში. სიკვდილიანობა 0,1%-ზე დაბალია და, წესისამებრ, ღვიძლის მწვავე უკმარისობის შედეგს წარმოადგენს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა

A ჰეპატიტის საინკუბაციო პერიოდი (ვირუსის ორგანიზმში შეჭრიდან კლინიკური ნიშნების გამოვლენამდე გასული დრო) 15-50, საშუალოდ 28-30 დღეს შეადგენს. დაკვირვებამ აჩვენა, რომ საინკუბაციო პერიოდი ხანმოკლეა, როცა დაავადების წყარო წყალი და საკვებია, და ხანგრძლივი, როცა გადაცემა კონტაქტური გზით ხდება - ვირუსი ადამიანისგან უშუალოდ ადამიანს გადაედება.
პროდრომულ ანუ სიყვითლისწინა პერიოდში, რომელიც უმეტესად 5-7 დღე (შესაძლოა, 1-დან 14 დღემდეც) გრძელდება, ავადმყოფი უჩივის სისუსტეს, დაღლილობას, თავის ტკივილს, კუნთებისა და სახსრების ტკივილს, გულისრევას, ღებინებას, კანის ქავილს, ტემპერატურის ზომიერ (37-38,5 ⁰C-მდე) მომატებას. მცირე ასაკის ბავშვებს აქვთ დიარეა (კუჭის აშლილობა), მოზარდებსა და მოზრდილებს აწუხებთ ტკივილი მარჯვენა ფერდქვეშა და კუჭის არეში. ავადმყოფის მდგომარეობა უმეტესად სიყვითლის გამოვლენისთანავე უმჯობესდება, ზოგადი სიმპტომები ქრება.
სიყვითლის პერიოდს ახასიათებს მუქი შარდი, უფერული განავალი, ლორწოვანის, თვალის სკლერისა და კანის სიყვითლე. სიყვითლემ შესაძლოა მოიმატოს პირველ, მეორე, მესამე დღეს. გასტანს 1-2 კვირას, მერე კი ნელ-ნელა ცხრება. მდგომარეობა ნორმას საბოლოოდ რომ დაუბრუნდეს, კიდევ 1-2 კვირაა საჭირო.
სიყვითლის პირველ დღეებში ისინჯება გადიდებული ღვიძლი (ჰეპატომეგალია), ზოგჯერ - ელენთაც (სპლენომეგალია). ნეკნებიდან გამოსული ღვიძლის კიდე მკვრივი და სადაა. განურჩევლად დაავადების სიმძიმისა, A ჰეპატიტი უმეტესად გამოჯანმრთელებით სრულდება, ღვიძლის ფუნქცია აღდგება, თუმცა არ არის გამორიცხული სიყვითლის რეციდივი (განმეორება) და შეცვლილი ლაბორატორიული მაჩვენებლების დიდხანს შენარჩუნება. ასეთი გახანგრძლივებული ფორმის დროს ღვიძლის ფუნქციის აღსადგენად ერთი წელია საჭირო.

დიაგნოსტიკა
A ჰეპატიტის დიაგნოსტიკის დროს ითვალისწინებენ:

• ავადმყოფის გამოკითხვის გზით მიღებულ ეპიდემიოლოგიურ მონაცემებს (სიყვითლის მქონე ადამიანთან კონტაქტი ბოლო 7-50 დღის განმავლობაში, აუდუღარი უცნობი წყაროს წყლის დალევა, გაურეცხავი ხილისა და ბოსტნეულის ჭამა, 15-დან 29 წლამდე ასაკი);
• დაავადების სიმპტომებს (მწვავე დასაწყისი ტემპერატურის მომატებით და მონელების პროცესების დარღვევით, რამდენიმე დღის შემდეგ - სიყვითლე, რომლის ფონზეც ზოგადი მდგომარეობა შედარებით უმჯობესდება, ღვიძლისა და ელენთის გადიდება).

დაავადება შესაძლოა უსიყვითლოდ მიმდინარეობდეს. ამ შემთხვევაში ექიმსაც კი უჭირს მისი გარჩევა სასუნთქი გზების ბანალური გაციებითი დაავადებისგან.

A ჰეპატიტის ოთხი განსაკუთრებული ნიშანი, რომელთა ცოდნაც აუცილებელია:
1. გაციებითი დაავადების დროს, როდესაც სხეულის ტემპერატურა დაბლა იწევს, ავადმყოფის თვითშეგრძნება უმჯობესდება. A ჰეპატიტის დროს ასე არ ხდება. ტემპერატურა მომატებული არ არის, მაგრამ თვითშეგრძნება ცუდია: ავადმყოფი მოთენთილია, უხალისო, დღეში რამდენჯერმე იძინებს.
2. ნორმალური ტემპერატურის ფონზე მადა არ აქვს, აღებინებს, საჭმლის დანახვაზეც კი გულისრევის შეგრძნება უჩნდება. ღებინებაც თავისებურია - არა ხშირი და უხვი, როგორიც მოწამვლისას, არამედ იშვიათი და მცირე, მაგრამ შეუპოვარი და ზედიზედ რამდენიმე დღე.
3. თუ სკოლაში, საბავშვო ბაღში, ეზოში, აგარაკზე შეიტყვეთ, რომ ვინმე A ჰეპატიტით დაავადდა, მზად იყავით - გადადების ალბათობა დიდია.
4. შარდის ანალიზი უსიყვითლო ფორმას არ ავლენს. აუცილებელია სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი, რომელიც ორგანიზმში ვირუსის არსებობას დაადასტურებს.
ავადმყოფს ცალკე ოთახი უნდა ჰქონდეს. შეძლებისდაგვარად ერიდეთ მასთან კონტაქტს. განსაკუთრებით გაუფრთხილდით ბავშვებს. ზერელე კონტაქტის დროს დაავადების გადადების ალბათობა მცირეა, მაგრამ მაინც არსებობს.

ლაბორატორიული მონაცემები
A ჰეპატიტის დიაგნოზს სვამენ სისხლისა და შარდის ბიოქიმიური ანალიზის საფუძველზე. ინფორმაციულია შარდის ტესტი ბილირუბინზე, შრატში საერთო და პირდაპირი ბილირუბინის, ალანინამინტრანსფერაზის და ასპარტატამინტრანსფერაზის განსაზღვრა (ეს ფერმენტები ღვიძლის დაშლილი უჯრედებიდან გამოდის), მაღალია სისხლში ბილირუბინისა და ღვიძლის ფერმენტების (ალანინამინტრანსფერაზის, ალანინამინტრანსპეპტიდაზისა და თიმოლის სინჯის) მაჩვენებლები. მაგრამ ვინაიდან მწვავე პერიოდში ყველა ვირუსული ჰეპატიტის კლინიკური სურათი ერთმანეთს ჰგავს, საბოლოო დიაგნოზის დასმა შესაძლებელია მხოლოდ სპეციალური იმუნოდიაგნოსტიკური მეთოდით. სპეციფიკური მარკერია A ვირუსის მიმართ  M კლასის ანტისხეულები (იმუნოგლობულინები), რომელიც ვლინდება A ჰეპატიტით დაავადებული ყველა ადამიანის სისხლის შრატში იმუნოფერმენტული ანალიზის მეთოდით დაავადების პირველივე დღეებიდან და 3-6 თვის განმავლობაში რჩება, ამიტომ სიყვითლის განვითარებამდეც კი ყველაზე სანდო სადიაგნოზო მაჩვენებლად არის მიჩნეული.

მკურნალობა
A ჰეპატიტის დროს თანამედროვე მედიცინა ჰოსპიტალიზაციას არ მოითხოვს, მაგრამ აუცილებელია ექიმ ჰეპატოლოგის მუდმივი კონსულტაცია, ასევე - რეგულარული სეროლოგიური და ბიოქიმიური გამოკვლევები. უკეთესი იქნება, თუ ავადმყოფს პოლიკლინიკაში არ ატარებთ - მას ხანგრძლივი წოლითი რეჟიმი სჭირდება. ღვიძლმა, რომელიც ჰეპატიტის დროს ძირითად დარტყმას იღებს, უნდა მოისვენოს, რათა მაქსიმალურად მომარაგდეს სისხლით, იკვებოს ჟანგბადით.
თუ ორგანიზმი საკმაოდ ძლიერია, A ჰეპატიტის ვირუსს აქტიური მკურნალობის გარეშეც უმკლავდება და დაავადება სპონტანური გამოჯანმრთელებით მთავრდება. მიუხედავად ამისა, მაინც აუცილებელია ორგანიზმის სრულფასოვანი გამოკვლევა და გამოჯანმრთელებიდან ექვსი თვის განმავლობაში ღვიძლის ფუნქციების კონტროლი. მძიმე შემთხვევებში საჭიროა ინტრავენურად, წვეთოვნად, სითხეების გადასხმა, რათა შემცირდეს ღვიძლზე ვირუსის ტოქსიკური ზემოქმედება.
ამჟამად ფარმაცევტულ ბაზარზე რეკლამირებას უწევენ მრავალ სამკურნალო საშუალებას, რომლებიც თითქოსდა ღვიძლის ფუნქციას აღადგენს. A ჰეპატიტით დაავადებულს ასეთი მედიკამენტები არ სჭირდება. სპეციალურ დიეტას უნდა დაემატოს პოლივიტამინები, შეიძლება, ნაღველმდენი ბალახების - სიმინდის ულვაშის, კრაზანას - ფიტოჩაი.

დიეტა
ნებადართულია: რძე, რძემჟავა პროდუქტები, ხაჭო, მოხარშული და ორთქლზე მომზადებული საქონლის, ქათმის, კურდღლის მჭლე ხორცი (ხბოსი და წიწილისა არასასურველია), მოხარშული მჭლე თევზი - ვირთევზა, ქარიყლაპია, კობრი; ბოსტნეული - კარტოფილი, სტაფილო, ჭარხალი, უმი და დამწნილებული კომბოსტო, ახალი კიტრი, ცოტაოდენი პომიდორი; ფაფები და მაკარონის ნაწარმი, დაღერღილი ხორბლის პური; მწვანე ბარდა; ტკბილი ხილი და კენკრა, მურაბა, თაფლი; წინა დღეს გამომცხვარი ნამცხვარი, ოღონდ არა ფენოვანი.
უნდა შეიზღუდოს: ნაღების კარაქი (დღეში 30-40 გ-მდე), არაჟანი - მხოლოდ სადილზე დასამატებლად, კვერცხის გული - კვირაში არა უმეტეს 1-2-ჯერ (ცილა უფრო ხშირადაც შეიძლება), ყველი, საქონლის ხორცის სოსისი, დიეტური ძეხვი.
აკრძალულია: შემწვარი, შებოლილი, ცხარე, მლაშე, მარინადი, კონსერვი, ღორის, ცხვრის, ბატის, იხვის ხორცი, ხახვი, ბოლოკი, სოკო, ლობიო, პირშუშხა, წიწაკა, მდოგვი, ძმარი, ტორტი, ღვეზელი, შოკოლადი, კაკაო, ნატურალური ყავა, ნაყინი, ხორცი, ქათმის, სოკოს ბულიონი.
სრული გამოჯანმრთელება 6-12 თვეზე ადრე არ ხდება, ამიტომ მოგვიანებითი გართულებების თავიდან ასაცილებლად უნდა დაიცვათ შემდეგი რეკომენდაციები:

• დროულად გაიაროთ დისპანსერული გამოკვლევა;
• ერიდოთ გადახურებას და გადაცივებას, მეტადრე - გარუჯვას;
• დაიცვათ დიეტა. რაციონი უნდა იყოს სრულფასოვანი და კალორიული, ცილების, ცხიმების, ნახშირწყლების, ვიტამინების საკმარისი შემცველობით. კვება საჭიროა დღეში 4-6-ჯერ, მცირე ულუფებით.
• ბავშვებს ათავისუფლებენ პროფილაქტიკური აცრებისგან, ტურისტული ლაშქრობებისგან, ფიზკულტურის გაკვეთილებიდან, სპორტული სექციიდან, შეჯიბრებებიდან, სამკურნალო ფიზკულტურა კი ამ დროს სასარგებლოა.

პროფილაქტიკა

• საუკეთესო პროფილაქტიკაა ჰიგიენა, მშობლებს კი მოეთხოვებათ, თვალყური ადევნონ ბავშვს, რომ ჭამის წინ და ტუალეტის შემდეგ დაიბანოს ხელები, ჭამოს მხოლოდ კარგად გარეცხილი ხილი.
• დიდი მნიშვნელობა აქვს სასმელი წყლის სისუფთავეს.
• თუ ოჯახში ვინმეს A ჰეპატიტი შეხვდა, მისი ნივთები დაამუშავეთ ქლორამინით, ოჯახის სხვა წევრები მოარიდეთ დაავადებულთან კონტაქტს.
• ჰეპატიტისგან თავის დაცვის მთავარი გზა კი დროული ვაქცინაციაა. ის, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია ბავშვებისთვის საზაფხულო ბანაკში და კურორტზე წასვლის წინ, აგრეთვე მაშინ, თუ A ჰეპატიტით დაავადდა ვინმე, ვისთანაც ბავშვს ხშირად უხდება კონტაქტი.

A ჰეპატიტით ზრდასრულებიც ხდებიან ავად. რისკის ჯგუფს, რომელსაც ვაქცინაცია სჭირდება, ეკუთვნიან პირები, რომლებმაც გადაიტანეს ჰეპატიტის რომელიმე სხვა ფორმა (B, C, D), აქვთ ღვიძლის ქრონიკული დაავადება, ჰემოფილია. ვაქცინაცია აუცილებელია მათთვისაც, ვინც ბევრს მოგზაურობს, აგრეთვე - სამედიცინო-სანიტარიული სამსახურის მუშაკებისთვის, საბავშვო ბაღების, საზოგადოებრივი კვების, კომუნალური მომსახურების, წყალმომარაგების სისტემაში მომუშავე პირებისთვის, სამხედროებისთვის, განსაკუთრებით - კავკასიასა და შუა აზიაში სამსახურისას.

ჰეპატიტი ღვიძლის მწვავე და ქრონიკული დიფუზური ანთებითი დაზიანებაა, რომელსაც სხვადასხვა ფაქტორი იწვევს. ეს უმთავრესად ჰეპატოტროპული ფაქტორებია - ფაქტორები, რომლებსაც ღვიძლის ქსოვილის არჩევითად დაზიანების უნარი შესწევთ. მრავალი მედიკამენტი (ტრანკვილიზატორები, ზოგიერთი ანტიბიოტიკი) და ქიმიური ნაერთები (ალკოჰოლი) ხანგრძლივი მიღებისას ღვიძლს ისე აზიანებს, რომ მის ანთებასაც კი იწვევს - ეს ტოქსიკური ჰეპატიტია. ზოგჯერ ღვიძლის დაზიანების მიზეზი ინფექციური მონონუკლეოზი, სიფილისი, ტუბერკულოზი, ამებური დიზენტერია ან შემაერთებელი ქსოვილის სისტემური პათოლოგიაა, რომელსაც ჰეპატიტი გართულების სახით დაერთვის. ყველაზე ხშირად კი ვირუსებით გამოწვეული ვირუსული ჰეპატიტები გვხვდება.
სადღეისოდ ცნობილია ჰეპატიტის გამომწვევი ვირუსის 7 ტიპი - A, B, C, D, E, F, G.
A და E ვირუსებით გამოწვეული ჰეპატიტები (ანუ A და E ჰეპატიტები) სხვა ვირუსულ ჰეპატიტებთან შედარებით მსუბუქია, B და C ჰეპატიტებმა კი მედიკოსებს ბოლო ხანს დიდი საფიქრალი გაუჩინა, ვინაიდან გაცილებით მძიმედ მიმდინარეობს და მათგან ბოლომდე განკურნება, ფაქტობრივად, შეუძლებელია. B და C ჰეპატიტები მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში, მათ შორის - საქართველოშიც, ფართოდ არის გავრცელებული.
D ჰეპატიტი ცალკე არ აღირიცხება. ეს ეგრეთ წოდებული თანმხლები დაავადებაა. იგი ხშირად ერთვის B ჰეპატიტს და ამძიმებს მის მიმდინარეობას. ამ შემთხვევაში საჭიროა მკურნალობის კურსის გახანგრძლივება და მედიკამენტების დოზების გაზრდა. მაშინაც კი, როცა ორგანიზმიდან ამ ვირუსის მთლიანად გამოდევნა ვერ ხერხდება, უკეთესობა საგრძნობია და ღვიძლის უჯრედებიც მეტადაა დაზღვეული ციროზის განვითარებისგან. საბედნიეროდ, D ჰეპატიტი საკმაოდ იშვიათი დაავადებაა და საქართველოში ბოლო წლებში საერთოდ არ აღრიცხულა.
G ჰეპატიტი ჰგავს C ჰეპატიტს, მაგრამ ნაკლებად საშიშია.

ღვიძლის დაზიანების მექანიზმი
ორგანიზმში შეჭრილი ჰეპატიტის ვირუსები სისხლის საშუალებით მთელ სხეულში ცირკულირებენ, ბოლოს კი ღვიძლში იდებენ ბინას. იქ ისინი პირდაპირ ჰეპატოციტებში იჭრებიან და ეს უკანასკნელნი ვეღარ ასრულებენ თავიანთ ფუნქციებს, რადგან უჯრედის ძირითადი ორგანოები ვირუსისთვის იწყებენ მუშაობას - ორგანიზმისთვის აუცილებელი ნივთიერებების ნაცვლად ვირუსის ცილებისა და რნმ-ს სინთეზს აწარმოებენ. ვირუსები ნელ-ნელა გამოდიან დაზიანებული უჯრედებიდან და ჯანმრთელს უტევენ. ასე გრძელდება, ვიდრე ღვიძლში მობინადრე ვირუსი მთლიანად არ დააზიანებს ჯანმრთელ ქსოვილს და მას ავთვისებიან უჯრედებად არ გადააგვარებს.