ბავშვთა როზეოლა 2 წლამდე ასაკის ბავშვთა მწვავე ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც ახასიათებს ტემპერატურის მატება და ლაქოვანი გამონაყარი, რის გამოც ექიმებს არცთუ იშვიათად იგი წითურაში, ზედა სასუნთქი გზების დაავადებაში ან ალერგიულ რეაქციაში ერევათ და ზოგჯერ ანტიბიოტიკებსაც კი ნიშნავენ. მაგრამ როზეოლა ბავშვის ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქმნის და არც სპეციფიკურ მკურნალობას საჭიროებს.
ამ პათოლოგიას სხვაგვარადაც უწოდებენ: ფსევდოწითურას, მოულოდნელ ეგზემას, ბავშვთა სამდღიან ცხელებას და სხვა.
შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვთა როზეოლა უჩვეულო, ძნელად დიაგნოსტირებადი, მაგრამ უსაფრთხო დაავადებაა.

მიზეზები
როზეოლას გამომწვევია ჰერპესის ვირუსი, კერძოდ, მისი მე-6 და მე-7 ტიპი. აღსანიშნავია, რომ მე-6 ტიპის ჰერპესი ბავშვებში როზეოლას იწვევს, ზრდასრულებში კი – ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს. როზეოლას გამომწვევი ათიდან ერთ შემთხვევაში მე-7 ტიპის ჰერპესვირუსია. იგი სისხლის საშუალებით ხვდება კანში და ქსოვილს აზიანებს. აღნიშნული ვირუსი ბავშვს 3 თვიდან 3 წლამდე ასაკში აინფიცირებს. ყველაზე ხშირად ინფიცირება 2 წლის ასაკში ხდება. 3 თვემდე ბავშვს, წესისამებრ, იცავს დედის რძიდან მიღებული ანტისხეულები, 3 წლიდან კი იმუნური სისტემას უკვე დამოუკიდებლად შეუძლია ამ ვირუსთან გამკლავება. ეს დაავადება ადამიანების აბსოლუტურ უმრავლესობას გადააქვს, მაგრამ ყველა ვერ ხვდება ამას, რადგან ხშირად უსიმპტომოდ (ან უმნიშვნელოდ გამოხატული სიმპტომებით) მიმდინარეობს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
დაავადება, ჩვეულებრივ, ტემპერატურის 39^OC-მდე მომატებით იწყება, რასაც ზოგჯერ თან სდევს ფებრილური კრუნჩხვაც. მე-4-5 დღეს ტემპერატურა ეცემა და ჩნდება წვრილი, უსწორმასწორო, ვარდისფერი (შეიძლება ჰქონდეს სხვადასხვა ელფერი ვარდისფერიდან წითლამდე) ლაქოვანი ან ლაქოვან-პაპულური გამონაყარი, თავდაპირველად – სახეზე, ყელზე, გულმკერდსა და მუცელზე, რამდენიმე საათის შემდეგ კი მთელ სხეულზე. ამ სტადიაში შეიძლება გადიდდეს ლიმფური ჯირკვლებიც კეფის არეში. გამონაყარის გაჩენის შემდეგ ტემპერატურა აღარ იმატებს. გამონაყარი 4 დღეში ქრება, ლიმფური კვანძები 7 დღის განმავლობაში პატარავდება. გამონაყარის გაქრობის შემდეგ ბავშვი გამოჯანმრთელებულად მიიჩნევა, მაგრამ თუ ლიმფური კვანძები დიდხანს დარჩა გადიდებული, აუცილებელია ექიმთან მისვლა.

დიაგნოსტიკა
როზეოლას დიაგნოსტირება რთულია, რადგან, გარდა მაღალი ტემპერატურისა, მკვეთრად გამოხატული ნიშნები არ გააჩნია. მისი თანამდევი ზოგიერთი სიმპტომი, მათ შორის – მადის დაქვეითება, გაღიზიანება, განავლის გათხიერება, ბევრ სხვა ინფექციურ დაავადებასაც ახასიათებს. გამონაყარი და მაღალი ტემპერატურა კი წითურასა და ალერგიის დროსაც ვითარდება, თუმცა, როზეოლასგან განსხვავებით, მათ გაჩენას უმეტესად წინ უძღვის ტემპერატურის მატება, ყელის ტკივილი, ხველა ან სხვა სიმპტომები.
როზეოლას დროს სისხლის საერთო ანალიზში დასტურდება ლეიკოპენია, ლიმფოციტოზი. სეროლოგიური ანალიზი ავლენს IgG-ს 4-ჯერად ზრდას.

მკურნალობა
როზეოლა სპეციფიკურ მკურნალობას არ საჭიროებს, მაგრამ გარკვეული ზომების მიღება აუცილებელია. თუ ბავშვს უჭირს მაღალი სიცხის ატანა, წუხს, სტკივა თავი, აუცილებელია სიცხის დამწევი პრეპარატის მიცემა. მაგრამ მშობელს უნდა ახსოვდეს, რომ სიცხის დამწევი საშუალების მიცემა საჭიროა მხოლოდ მაშინ, თუ ტემპერატურამ 38,3 გრადუსს გადააჭარბა.
ორგანიზმის გაუწყლოება არ უნდა დავუშვათ, ამიტომ ბავშვს უნდა მივაწოდოთ ბევრი სითხე და ყურადღება მივაქციოთ შარდის გამჭვირვალობას.

რეტინობლასტომა თვალის ბადურა გარსის პირველადი ავთვისებიანი სიმსივნეა, რომელიც უმთავრესად ბავშვთა ასაკში ვითარდება ემბრიონული წარმოშობის უჯრედებისგან – რეტინობლასტებისგან. მიუხედავად იმისა, რომ იგი თანდაყოლილი პათოლოგიაა, იშვიათად დიაგნოსტირდება დაბადებისთანავე, თუმცა თითქმის ყველა შემთხვევა 5 წლამდე იჩენს თავს, გამოვლინების პიკს კი 2 წლის ასაკი წარმოადგენს. 20 000 ახალშობილზე რეტინობლასტომის დაახლოებით ერთი შემთხვევა მოდის. ევროპაში თითქმის 4-ჯერ იშვიათია, ვიდრე აზიაში. ერთნაირი სიხშირით არის გავრცელებული გოგონებსა და ვაჟებში. ზრდასრულებში იშვიათობას წარმოადგენს, მშობლებს, რომელთაც ბავშვობაში რეტინობლასტომა აქვთ გადატანილი, იშვიათად უჩნდებათ ჯანმრთელი ბავშვი.
ეტიოლოგიურად განასხვავებენ რეტინობლასტომის ორ ფორმას: მემკვიდრეობითს (დაახლოებით 60%) და სპორადულს.
რეტინობლასტომის მემკვიდრეობითი ფორმა, როგორც წესი, უვლინდებათ იმ ბავშვებს, რომელთაც აქვთ განვითარების მრავალი თანდაყოლილი მანკი: მგლის ხახა, გულის მანკი, კორტიკალური ჰიპეროსტოზი (მემკვიდრეობითი დაავადება, რომელსაც ახასიათებს ოსტეოფიტების წარმოქმნა და ვლინდება სქესობრივი მომწიფების შემდეგ ნიკაპის აკრომეგალიური გადიდებით, ლავიწების გასქელებით, სმენისა და მხედველობის დაქვეითებით, ეგზოფთალმით, სახის ნერვის დაზიანებით). რეტინობლასტომის მემკვიდრეობითი ფორმის დროს სიმსივნური წამონაქმნი სწრაფად იზრდება, ნეკროზდება, მოითესება და ქსოვილში ინფილტრირდება. მემკვიდრეობითი ხასიათის რეტინობლასტომა ხშირად მულტიფაქტორულია, არის ორმხრივი და სპორადულთან შედარებით ადვილად დიაგნოსტირდება. ცალმხრივი რეტიმობლასტომა, როგორც წესი, არამემკვიდრეობითია, მაგრამ აქვს აშკარა კავშირი ქორმოსომულ აბერაციასთან.
რეტინობლასტომის დროს, წესისამებრ, საუბარია ერთ-ერთი ქრომოსომის (აქვს დაზიანებული გენი-RB1) ნაწილის დაკარგვაზე (დელეცია). ასეთ ავადმყოფებს აქვთ მიდრეკილება ოსტეოგენური სარკომისა და სხვა ავთვისებიანი სიმსინეების განვითარებისკენ.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
რეტინობლასტომის კლინიკური სურათი სიმსივნის ზრდის ტიპზეა დამოკიდებული. სიმსივნეების უმრავლესობა მანამდე დიაგნოსტირდება, ვიდრე პროცესი მხედველობის ორგანოს გასცდება. თვალშიგა სიმსივნის ნიშნებსა და სიმპტომებსაც სიმსივნის ზომა და მდებარეობა განსაზღვრავს.
რეტინობლასტომის ერთ-ერთი პირველი სიმპტომია ლეიკოკორია (თეთრი გუგის რეფლექსი) ანუ “კატის თვალების” სიმპტომი, რომელსაც მშობლები ხშირად ადარებენ ცალ ან ორივე თვალში უჩვეულო ნათებას. ეს სიმპტომი თავს მაშინ იჩენს, როცა სიმსივნური წარმონაქმნი დიდი ზომისაა ან იწვევს ბადურას აშრევებას, რასაც სიმსივნური მასის ბროლის წინ გამოსვლა მოჰყვება (ამის დანახვა გუგიდან არის შესაძლებელი). ცენტრალური მდებარეობის მცირე ზომის სიმსივნის შემთხვევაში “კატის თვალების” სიმპტომის გაჩენამდე მოსალოდნელია თავდაპირველად – ცენტრალური, მერე კი ბინოკულარული მხედველობის დაკარგვა, რის შედეგადაც საკმაოდ ხშირად ვითარდება სიელმე.
რეტინობლასტომის ერთ-ერთი ადრეული სიმპტომია მხედველობის დაკარგვა, მაგრამ იგი იშვიათად ვლინდება, რადგან პატარა ბავშვებს არ შეუძლიათ ამ მდგომარეობის შეფასება.
სიელმე სიხშირით მეორე სიმპტომია, მაგრამ ვლინდება უფრო ხშირად, რადგან ის შესამჩნევია გარშემო მყოფთათვის.
სიხშირით მესამე სიმპტომია ტკივილი. თვალშიგა სიმსივნე უმტკივნეულოა, სანამ მეორეულად არ განვითარდება გლაუკომა ან ანთება. ტკივილს თვალშიგა წნევის მატება განაპირობებს.
დანარჩენი სიმპტომები, წესისამებრ, სიმსივნის მეტასტაზირებასთან არის დაკავშირებული.
რეტინობლასტომის მიმდინარეობაში განასხვავებენ ორ სტადიას: თვალშიგას (ენდოფიტური ზრდა) და ექსტრაოკულარულს (ეგზოფიტური ზრდა).
რეტინობლასტომის თვალშიგა სტადია საფრთხეს უქადის მხედველობას – ამ დროს სიმსივნე ავსებს თვალის კაკალს, ხდება ბადურას აშრევება, იმატებს თვალშიგა წნევა, ვითარდება გალუკომა და შემდეგ – სიბრმავე, აღმოცენდება ტკივილი, გულისრევა, ღებინება.
რეტინობლასტომის ექსტრაოკულარული სტადია არა მარტო მხედველობას, არამედ ავადმყოფის სიცოცხლესაც უქადის საფრთხეს – ამ სტადიაში სიმსივნე ვრცელდება სკლერაზე, სისხლძარღვოვან გარსზე, მხედველობის ნერვიდან აღწევს ქალასშიგა სივრცეში და ვრცელდება ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში. წარმოიშობა მეტასტაზები, ზიანდება ლიმფური კვანძები.
ცალ თვალში შეიძლება ზრდის ორივე ტიპის წარმონაქმნის აღმოჩენა.

დიაგნოსტიკა
რეტინობლასტომაზე ეჭვის შემთხვევაში ტარდება ორმხრივი ოფთალმოსკოპიური გამოკვლევა (ნარკოზის თანხლებით). გარდა ამისა, ფართოდ გამოიყენება:

• ულტრაბგერითი გამოკვლევა;
• კომპიუტერული ტომოგრაფია;
• მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია.

ეს სამი მეთოდი ინფორმაციული თვალსაზრისით ავსებს ერთმანეთს. მათ იყენებენ სიმსივნის დეტალური დახასიათებისთვის და პროცესის გავრცელების შესაფასებლად. თვალის ბიოფსია (პუნქცია) არ ტარდება, რადგან არსებობს კიბოს უჯრედების ხელოვნური მეტასტაზირების რისკი, თუმცა საკმაოდ ხშირად (თითქმის ყოველთვის) ხორციელდება ძვლისა და ზურგის ტვინის პუნქცია.

კლასიფიკაცია
ვინაიდან რეტინობლასტომის მკურნალობა სიმსივნის ზომასა და სიმსივნური პროცესის გავრცელების ხარისხზეა დამოკიდებული, აუცილებელია მისი სტადიების კლასიფიცირება.
რეტინობლასტომის (სიმსივნის გავრცელების ყველა ვარიანტისთვის) სტადიების ერთიანი კლასიფიკაცია ამჟამად არ არსებობს. St. Jude Childrens Research Hospital-ის (აშშ) სპეციალისტებმა შეიმუშავეს შემდეგი კლასიფიკაცია:
I სტადია – სიმსივნე არ სცდება ბადურა გარსს;
II სტადია – სიმსივნე არ სცდება თვალის კაკალს;
III სტადია – ექსტრაოკულარული გავრცელება (რეგიონული, ადგილობრივი);
IV სტადია – შორეული მეტასტაზები.
ვინაიდან ეს კლასიფიკაცია არ მოიცავს სიმსივნის გავრცელების ყველა ვარიანტს და სხვა საკმაოდ მნიშვნელოვან ასპექტებს, მკურნალობის სწორად დანიშვნის მიზნით მოწოდებულია სიმსივნის გავრცელების შემდეგი პროგნოზულად მნიშვნელოვანი ვარიანტებიც:
1. თვალშიგა სიმსივნე;
2. ოპტიკური ნერვის დაზიანება;
3. პროცესის გავრცელება ორბიტის ქსოვილზე;
4. შორეული მეტასტაზები.

მკურნალობა
სადღეისოდ არსებობს რეტინობლასტომის მკურნალობის ოპერაციული მეთოდი, სხივური თერაპია და ქიმიოთერაპია. აღნიშნული მეთოდების მართებული შერწყმა კარგი შედეგის მიღების საშუალებას იძლევა. მკურნალობის დაგეგმვის დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება შემდეგი მომენტების გათვალისწინებას:
1) ცალმხრივია თუ ორმხრივი დაზიანება;
2) შენარჩუნებულია თუ არა მხედველობა და თუ არსებობს მისი შენარჩუნების შესაძლებლობა;
3) დაზიანება მხოლოდ თვალის შიგნითაა თუ პროცესი უკვე მხედველობის ნერვზეც არის გავრცელებული;
4) გავრცელებულია თუ არა პროცესი ორბიტაზე, ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში და განვითარებულია თუ არა შორეული მეტასტაზები.
არსებობს რეტინობლასტომის კონსერვატიული მკურნალობის მეთოდებიც – კრიოთერაპია და ფოტოკოაგულაცია. ეს მეთოდები იძლევა თვალისა და მხედველობის შენარჩუნების საშუალებას და გართულება პრაქტიკულად არ ახასიათებს. მაგრამ კონსერვატიული მკურნალობა ეფექტურია მხოლოდ მცირე ზომის სიმსივნური წარმონაქმნის შემთხვევაში. კრიოთერაპიის ჩვენებაა ბადურა გარსის წინა ნაწილის დაზიანება, ფოტოკოაგულაციისა კი – ბადურა გარსის უკანა ნაწილის დაზიანება.

ოპერაციული მეთოდი
რეტინობლასტომის დროს ოპერაციის ყველაზე ხშირი სახეობაა ენუკლეაცია – თვალის კაკლის სრული ამოკვეთა. ენუკლეაციის ჩვენებაა მასიური თვალშიგა დაზიანება, გლაუკომა, მხედველობის უქონლობა და მხედველობის აღდგენის შეუძლებლობა.
ამ ოპერაციის დროს ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტია მხედველობის ნერვის რაც შეიძლება შორს გადაკვეთა. ოპერაციიდან 6 კვირის შემდეგ უკვე შესაძლებელია პროთეზირება.
ენუკლეაცია მკურნალობის ყველაზე ეფექტური მეთოდია. მისი განხორციელების შემდეგ სიკვდილიანობა მინიმალურია, თანაც არ არის საჭირო ნარკოზის ქვეშ რეგულარული ოფთალმოსკოპიური კვლევა.
ენუკლეაციას აქვს უარყოფითი მხარეც: ეს ოპერაცია ხშირად 3 წლამდე ტარდება, ამ ასაკში კი თვალის ორბიტა ჯერ კიდევ არ არის საბოლოოდ ფორმირებული; ოპერაციის შემდეგ, თვალის კაკლის არარსებობის გამო, ძვლები, რომლებიც ორბიტის ფორმირებას განაპირობებს, უფრო სწრაფად იზრდება, რაც იწვევს კოსმეტიკურ დეფექტს.
ამოღებულ თვალს უნდა ჩაუტარდეს საგულდაგულო ჰისტოლოგიური კვლევა. ცუდი პროგნოზის მაუწყებელია მხედველობის ნერვის ინვაზია, სისხლძარღვოვანი გარსის ინტენსიური ინვაზია, ექსტრასკლერალური ინვაზია. სიმსივნური პროცესის თვალის გარეთ გავრცელების შემთხვევაში ნაჩვენებია ორბიტის ექზენტერაცია, რომელიც ენუკლეაციაზე მეტ დეფექტს ტოვებს.

სხივური მკურნალობა
რეტინობლასტომის დროს სხივური თერაპია მკურნალობის არჩევით მეთოდს წარმოადგენს და ტარდება მხედველობის შენარჩუნების მიზნით, ანუ სხივური თერაპიის მიზანს წამოადგენს განკურნება მხედველობის შენარჩუნების პარალელურად. მაგრამ კარგად უნდა შეფასდეს თანმხლები გართულებები. თუ შესაძლებელია მხედველობის შენარჩუნება, მაშინ ენუკლეაციასთან შედარებით უპირატესობა ენიჭება სხივურ თერაპიას. ვინაიდან რეტინობლასტომით დაავადებული პაციენტები უმეტესად 3 წლამდე ასაკის ბავშვები არიან, სხივური თერაპია ტარდება ნარკოზის თანხლებით ან სპეციალურფიქსატორიან საოპერაციო მაგიდაზე.
რეტინობლასტომა სხივებისადმი საკმაოდ მგრძნობიარეა. მხოლოდ სხივური თერაპიით პაციენტთა 75%-ის განკურნებაა შესაძლებელი, ხოლო კრიოთერაპიის დამატების შემთხვევაში მაჩვენებელი უფრო მაღალია.

ქიმიოთერაპია
რეტინობლასტომის დროს ქირურგიული მკურნალობისა და ქიმიოთერაპიას კომბინაცია ასიდან 80 შემთხვევაში იძლევა განკურნების შანსს. ქიმიოთერაპია უნდა დაინიშნოს თვალის მასიური დაზიანების, მხედველობის ნერვის ინვაზიის, ორბიტის დაზიანების და რეგიონალური მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში.
რეტინობლასტომა მგრძნობიარეა მთელი რიგი ქიმიოთერაპიული პრეპარატების მიმართ, გამოიყენება ამ მედიკამენტების სხვადასხვა კომბინაცია.
მაღალი ხარისხის სადიაგნოსტიკო ტექნიკის არსებობის წყალობით უკანასკნელ ხანს განვითარებულ ქვეყნებში რეტინობლასტომა ადრეულ სტადიაშივე დიაგნოსტირდება და განკურნება მიიღწევა ქირურგიული ჩარევის გარეშე, მხოლოდ კრიოთერაპიის, ფოტოთერაპიის ან სხივური თერაპიის მეშვეობით.

რეინოს სინდრომი სისხლძარღვთა სპაზმით მიმდინარე პათოლოგიაა, რომელსაც უპირატესად წვრილი ტერმინალური არტერიებისა და არტერიოლების დაზიანება ახასიათებს. იგი ვლინდება შეტევითი ხასიათის თითების გაფითრებითა და ციანოზით.
განასხვავებენ რეინოს პირველად და მეორეულ სინდრომებს. პირველს რეინოს დაავადება ეწოდება, მეორეს – რეინოს ფენომენი.
პირველადი რეინოს სინდრომი დამოუკიდებელი დაავადებაა. მის წილად მოდის შემთხვევათა 50%. არ გამორიცხავენ მის წარმოშობაში ალფა-2 ადრენორეცეპტორებისადმი სისხლძარღვთა მომატებული მგრძნობელობის როლს. პროცესი, ჩვეულებრივ, სიმეტრიულად ლოკალიზდება ზედა კიდურებზე.
მეორეული რეინოს სინდრომი შერწყმულია სხვადასხვა დაავადებასთან და ზრდასრული მოსახლეობის 4-10%-ში გვხვდება. კერძოდ, რეინოს ფენომენი თავს იჩენს ისეთი დაავადებებისა და მდგომარეობების ფონზე, როგორებიც არის:

• შემაერთებელი ქსოვილის სისტემური დაავადებები:
• სკლეროდერმია;
• წითელი მგლურა;
• რევმატოიდული ართრიტი;
• შეგრენის სინდრომი;
• პოლიმიოზიტი/დერმატომიოზიტი.
• სისხლძარღვთა დაავადებები:
• მაობლიტირებელი თრომბანგიიტი;
• ტაკაიასუს დაავადება;
• ათეროსკლეროზი;
• დაავადებები, რომლებსაც თან სდევს სისხლის სიბლანტის მატება:
• კრიოგლობულინემია;
• პოლიციტემია;
• ვალდენსტრემის მაკროგლობულინემია;
• წინა კიბისებრი კუნთის სინდრომი;
• ფეოქრომოციტომა;
• შაქრიანი დიაბეტი;
• ჰიპოთირეოზი.

რეინოს სინდრომი ვითარდება აგრეთვე, როგორც ზოგიერთი სამკურნალო საშუალების გვერდითი ეფექტი. ეს საშუალებებია:

• ბეტა-ადრენობლოკატორები;
• ბლეომიცინი;
• კლოფელინი;
• ერგოტამინი;
• მეტისერგიდი;
• პარლოდელი;
• ციკლოსპორინი;

დაბოლოს, უნდა აღინიშნოს მის წარმოშობაში განმეორებადი საწარმოო ტრავმების – ვიბრაციის (პნევმატური ჩაქუჩით მომუშავე პირები, პიანისტები, მბეჭდავები), მოყინვის როლი.
დღემდე არავინ იცის, რატომ ვითარდება ეს დაავადება. ცნობილია, რომ იგი უმეტესად ახალგაზრდა ქალებს ემართებათ, მაგრამ ავადდებიან მამაკაცებიც. დაავადება თავს იჩენს ნებისმიერ ასაკში, უმეტესად – 20-იდან 40 წლამდე. პირველი შეტევა შესაძლოა განვითარდეს გადატანილი ინფექციური დაავადების ან რომელიმე მაპროვოცირებელი ფაქტორის – გადაღლის, გადაცივების, ჭარბი ინსოლაციის (გარუჯვის) გავლენით. დაავადების აღმოცენება შესაძლებელია როგორც თავის ტვინის ტრავმის, ისე ძლიერი ემოციური სტრესის ფონზეც. მის ნევროლოგიურ ბუნებაზე მეტყველებს აგრეთვე დაზიანების სიმეტრიულობა: სიმპტომები ერთდროულად ვლინდება ორივე მხარეს – როგორც მარჯვნივ, ისე მარცხნივ. მაგრამ განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება თითების ფიზიკურ დატვირთვას – დაავადება ხშირად ემართებათ მბეჭდავებს, პიანისტებს. მნიშვნელოვან პირობად მიიჩნევენ გარეგან ფაქტორებზე მემკვიდრეობით განპირობებული სისხლძარღვთა რეაქციის თავისებურებებს. მაგალითად: სხვადასხვა ადამიანის სისხლძარღვები ერთსა და იმავე სიტუაციაზე სხვადასხვანაირად რეაგირებს – მღელვარების დროს ზოგი წითლდება, ზოგი კი ფითრდება. ასეთივე სიმპტომები შეინიშნება შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლების, ნერვული სისტემის დაავადებებისა და იმუნური სისტემის დასუსტების დროს, აგრეთვე – ტყვიისა და ვერცხლისწყლის მარილებით ქრონიკული მოწამვლის დროს და ისეთი მავნე ფაქტორების ზემოქმედებისას, როგორიც არის ვიბრაცია.
სხვადასხვა მაპროვოცირებელი ფაქტორის ზემოქმედებით განვითარებული შეტევების დროს მკვეთრად იმატებს განსაზღვრული ჯგუფის სისხლძარღვთა ტონუსი. ამის შედეგად ვითარდება არტერიების სპაზმი – მათი სანათური იმდენად ვიწროვდება, რომ სისხლი ქსოვილებამდე თითქმის ვეღარ აღწევს. მოგვიანებით ვაზოკონსტრიქციის ინტენსივობა იკლებს და კაპილარებსა და ვენებში ჟანგბადით გაღარიბებული სისხლი გროვდება. ამის გამო თითები იღებს მოლურჯო ფერს. სითბოს გავლენით სიფითრესა და სილურჯეს რეაქტიული ჰიპერემია და კიდურების სიწითლე ცვლის. შეტევებს შორის პერიოდში იმ პაციენტებს, რომელთაც ტროფიკული ცვლილებები არ აღენიშნებათ, კიდურების სისხლძარღვოვანი ტონუსი თითქმის ნორმალური აქვთ, ხოლო ტროფიკული ცვლილებების დროს სისხლძარღვები შეტევებს შორისაც შევიწროებული რჩება, რაც მათ სტრუქტურულ ცვლილებაზე მეტყველებს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
პირველადი რეინოს სინდრომი ანუ რეინოს დაავადება თანდათანობით ვითარდება. ავადმყოფი უჩივის სიცივეში სისხლძარღვთა სპაზმის ხანმოკლე, მსუბუქ შეტევებს. დროთა განმავლობაში ასეთი შეტევები უფრო და უფრო მეტხანს გრძელდება, ხოლო კლინიკური სიმპტომები უფრო და უფრო მეტად მძიმდება. ჩვეულებრივ, შეტევებს გადაცივება აპროვოცირებს, თუმცა არცთუ ისე იშვიათია შეტევა ემოციური სტრესის ფონზეც. შეტევა შესაძლოა შეწყდეს გათბობისას, ზოგჯერ კი თავისთავადაც გაივლის. შეტევებს შორის ავადმყოფი არაფერს უჩივის, ხოლო გასინჯვისას ექიმი პათოლოგიურ ცვლილებებს ვერ აღმოაჩენს.
რეინოს შეტევას ახასიათებს სამფაზიანი მიმდინარეობა: გაფითრება,  ციანოზი და ჰიპერემია, – მაგრამ საკმაოდ ხშირია ბიფაზური მიმდინარეობაც გაფითრებით და/ან ციანოზით და ჰიპერემიით. რეინოს დაავადების კლასიკური შეტევის დროს თითები უეცრად თეთრდება. ამას ანგიოსპაზმის სტადიას უწოდებენ. მოგვიანებით სიფითრეს ცვლის მოლურჯო შეფერილობა – ციანოზი. ამ დროს ავადმყოფი უჩივის ხელის თითების დაბუჟებას (პარესთეზია), შეცივებას; ვითარდება მწვავე ტკივილი და ტეხის ან წვის შეგრძნება. ხანმოკლე სპაზმს სწრაფად ცვლის სისხლძარღვთა გაფართოება, რასაც მოჰყვება კანის შეფერილობის მოლურჯოდან მოწითალოში გადასვლა, ხოლო სიცივის შეგრძნებას ცვლის თითების შეთბობა, ჩხვლეტა და პულსაციის შეგრძნება. შეტევა უმეტესად ზედა კიდურებს მოიცავს, თუმცა ზოგჯერ პროცესში ოთხივე კიდურია ჩართული. უპირატესად ზიანდება ხელის მეორე-მესამე თითების ბოლო ფალანგების ან ტერფის პირველი-მესამე თითების სისხლძარღვები. იშვიათად პროცესში სხეულის სხვა ნაწილებიც (ცხვირი, ყურები, ნიკაპი) ერთვება. დაავადების მძიმე მიმდინარეობისას რამდენიმე წელიწადში ვითარდება ტროფიკული ცვლილებები – იწყება ტროფოპარალიზური სტადია. თითებიდან ქრება თმოვანი საფარი, ფრჩხილები ნელა იზრდება, დეფორმირდება და მტვრევადი ხდება. შეინიშნება პანარიციუმებისა და წყლულების განვითარებისადმი მიდრეკილებაც. კანი თხელდება, ატროფირდება და მჭიდროდ ეკვრის ქვემოთ მდებარე ქსოვილებს (სკლეროდაქტილია). თითების დისტალურ ფალანგებზე ჩნდება ზედაპირული ნეკროზის კერები და ხანგრძლივად შეუხორცებელი წყლულები. წყლულები ძალზე მტკივნეულია, განსაკუთრებით – ღამით. შეხორცების შემდეგ მათ ადგილას რჩება მცირე ზომის ნაწიბურები.
პირველადი სინდრომის პროგნოზი, წესისამებრ, კეთილსაიმედოა – ასიდან 50-55 შემთხვევაში პროცესი უკუვითარდება. მეორეული სინდრომის დროს კი შემთხვევათა დაახლოებით 13% პროგრესირებს და საქმე ცხიმოვანი ბალიშების ატროფიზმამდე, თითის წვერების იშემიურ წყლულებამდე მიდის.

გართულებები
მოსალოდნელია:

• ონიქოპათია (ფრჩხილის პათოლოგიები);
• წყლულები თითის წვერებზე;
• განგრენა;
• თითის წვერების თვითამპუტაცია.

დიაგნოსტიკა
რეინოს ფენომენის დროს დიაგნოსტიკის ძირითადი მიზანია:

• რეინოს სინდრომის დადასტურება;
• სიმძიმის ხარისხისა და კლინიკური მიმდინარეობის შეფასება;
• პირველად და მეორეულ სინდრომებს შორის განსხვავების დადგენა.

სისხლის მიმოქცევისა და სისხლძარღვთა დაზიანების განსაზღვრა ხდება ინსტრუმენტული გამოკვლევების – კანის თერმომეტრიის, პლეტიზმოგრაფიის, რეოგრაფიის, კაპილაროსკოპიის მეშვეობით. პლეტიზმოგრაფია (ბერძ. პლეტჰყსმოს – ავსება, გაზრდა; გრაპჰო – ჩაწერა) სისხლძარღვთა ტონუსისა და წვრილი კალიბრის სისხლძარღვებში სისხლის მიმოქცევის გამოკვლევის მეთოდია, რომელსაც საფუძვლად უდევს გრაფიკული რეგისტრაცია. რეოვაზოგრაფია და ოსცილოგრაფია საშუალებას იძლევა, განისაზღვროს თითებში სისხლის მიმოქცევა დოპლეროგრაფიული მეთოდით. ბოლო ხანს იმატა ყურადღებამ კვლევის ბიომიკროსკოპიული მეთოდების მიმართ. ასეთია, მაგალითად, ფრჩხილის გაფართოებული კაპილაროსკოპია, რომელიც ფრჩხილის სტრუქტურული ცვლილებების დეტალიზაციის საშუალებას იძლევა. უნგეალური კაპილაროსკოპია წარმოადგენს კვლევის არაინვაზიურ და ძალზე ეფექტურ მეთოდს, რომლის საშუალებითაც სისხლძარღვების დაზიანების ხარისხს ვადგენთ. კვლევის სპეციალური მეთოდები სისხლის მიმოქცევის დარღვევათა იმ სტადიაში აღმოჩენის საშუალებას იძლევა, რომელიც ავადმყოფისთვისაც კი ჯერ კიდევ შეუმჩნეველია. თუ არსებობს ეჭვი თანდართული სისტემური დაავადების თაობაზე, აუცილებელია შინაგანი ორგანოების, კერძოდ, თირკმელების, ფილტვების, გულის, საჭმლის მომნელებელი სისტემის გამოკვლევა.

მკურნალობა
მკურნალობის კონსერვატიული მეთოდი ითვალისწინებს სისხლძარღვთა გამაფართოებელი საშუალებების გამოყენებას. ამ მიზნით გამოიყენება პრეპარატების რამდენიმე ჯგუფი, კერძოდ, კალციუმის ანტაგონისტები (ნიფედიპინი, კორინფარი; შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს სხვა ბლოკერებიც: ვერაპამილი, დილთიაზემი, ნიკარდიპინი), ალფა-ადრენობლოკერები, პერიფერიულად მოქმედი ადრენერგული ინჰიბიტორები, ცენტრალური ალფა-აგონისტები (მეთილდოფა), ვაზოდილატატორები.
სისხლძარღვოვანი დაზიანების მკურნალობაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს აგფ-ინჰიბიტორები, კერძოდ, კაპტოპრილი. გამოიყენება კეტანსერინიც – სეროტონინული რეცეპტორების სელექციური ბლოკატორი Hშ2, უფრო – მოხუცებულ ასაკში. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება პრეპარატებს, რომლებიც აუმჯობესებენ სისხლის რეოლოგიურ თვისებებს, აქვეითებენ მის სიბლანტეს: დიპირიდამოლს, პენტოქსიფილინს (აგაპურინი, ტრენტალი), დაბალმოლეკულურ დექსტრანებს (რეოპოლიგლუკინი). მკურნალობაში შეიძლება ჩაირთოს ჰიპერბარიული ოქსიგენოთერაპია, რეფლექსოთერაპია, ფსიქოთერაპია, ფიზიოთერაპია.
მედიკამენტური თერაპია რეინოს დაავადების დროს წლობით გრძელდება. კონსერვატიული მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში ტარდება სიმპათექტომია, რომელიც კონსერვატიული მეთოდის ალტერნატივას წარმოადგენს. მკურნალობის მიზანია იმ ნერვული ბოჭკოების `გამორთვა~, საიდანაც მოდის პათოლოგიური იმპულსები, რომლებიც სისხლძარღვებს შეკუმშვას აიძულებს. არსებობს სიმპათექტომიის რამდენიმე სახეობა. როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, ნაკლებტრავმულია ენდოსკოპიური სიმპათექტომია, რომელიც მგრძნობიარე თანამედროვე სამედიცინო ტექნიკის დახმარებით სრულდება.

რეკომენდაციები შეტევის დროს
იშემიის მწვავე შეტევის დროს გადაუდებელი მკურნალობა კიდურის გათბობას გულისხმობს, ვინაიდან სითბო ხელს უწყობს შეტევის უკუგანვითარებას. ამისთვის ხელები ჩაყავით თბილ (და არა ცხელ!) წყალში. კანის ტემპერატურა მოიმატებს, რაც ხელს შეუწყობს სისხლძარღვების გაფართოებასა და შეთბობას. შეგიძლიათ აგრეთვე, ხელები შეუშვიროთ საშრობი აპარატის თბილი ჰაერის ნაკადს. ტკივილი თავიდან რომ აიცილოთ, საკმარისია, გაიკეთოთ მსუბუქი მასაჟი და თითები 2-3 წუთის განმავლობაში შეითბოთ. მასაჟი აუცილებლად უნდა გაკეთდეს თბილი თითებით ან შალის ქსოვილით. სასურველია, დალიოთ ცხელი ჩაი. შეტევის გახანგრძლივებისას აუცილებლად მიმართეთ ექიმს, გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება.

დაავადების გამწვავების პროფილაქტიკა
გამწვავების თავიდან ასაცილებლად არსებობს სპეციალური რეკომენდაციები:
ერიდეთ:

• სიცივეს. სიცივეს უნდა მოარიდოთ არა მარტო კიდურები, არამედ სახე და სხეულის სხვა ნაწილებიც. როდესაც კისერი და მკერდი ღია გაქვთ, სისხლის მიმოქცევა ორგანიზმში ავტომატურად ნელდება. სხეულის ნებისმიერი ნაწილის გადაცივებამ შეიძლება თითის სისხლძარღვების შევიწროება (ვაზოკონსტრიქცია) და რეინოს შეტევა გამოიწვიოს; წყალსაცავში ბანაობა ჯანმრთელი ადამიანებისთვის სასარგებლოა, მაგრამ დაუშვებელია რეინოს დაავადების დროს; ნუ დაიბანთ ხელებს ცივი წყლით;
• ისეთი მედიკამენტების მიღებას, რომლებიც იწვევს სისხლძარღვთა სპაზმს (ბეტა-ადრენობლოკერები, კოფეინი) – ისინი ხელს უწყობენ რეინოს დაავადების შეტევის განვითარებას და ახანგრძლივებენ მას;
• მაგარი ჩაის, ყავის მიღებას;
• სტრესულ სიტუაციებს;
• თამბაქოს. თუ ეწევით, დაუყოვნებლივ და სამუდამოდ თქვით უარი სიგარეტზე. ჯანმრთელ ადამიანშიც კი, რომელსაც სისხლძარღვოვანი რეაქციები ნორმალური აქვს, ნიკოტინი იწვევს არტერიების ტონუსის ხანგრძლივ მატებას და კანის სისხლძარღვების სპაზმს, რეინოს სინდრომის შემთხვევაში კი შესაძლოა შეტევის პროვოცირება მოახდინოს;
• ვიბრაციას. ნებისმიერ სახლში არსებობს თუნდაც მცირედი ვიბრაციის წყარო: ელექტროძრავიანი საყოფაცხოვრებო ინსტრუმენტები – ელექტრობურღი, ელექტროქურა, ყავის საფქვავი, მტვერსასრუტი. მაცივარი, სარეცხი მანქანა დადგით კარგად ამორტიზებულ ადგილას, რეზინის ან პარალონის ნოხზე, რომ არ იძაგძაგოს. ეცადეთ, არ გამოიყენოთ ელექტრობურღი და ელექტროხერხი. უკიდურეს შემთხვევაში ჩაიცვით შალის ხელთათმანი.
• ზამთარში აუცილებლად ატარეთ თბილი ხელთათმანები. ეცადეთ, ფეხსაცმელი ყოველთვის მშრალი გქონდეთ. სასარგებლოა რაციონში პოლიუჯერი ცხიმოვანი (ლინოლის, ლინოლენის, არაქიდონის) მჟავების ჩართვა. მიირთვით თევზი. ცხიმოვანი მჟავა ომეგა-3, რომელსაც ეს პროდუქტი შეიცავს, სისხლძარღვებისთვის სასარგებლოა. დამტკიცებულია, რომ ეს მჟავები ორგანიზმს სიცივის გადატანას უადვილებს და თავიდან გვაცილებს რეინოს დაავადების შეტევებს.
• ავარჯიშეთ სისხლძარღვები. ეს თანდათანობით გაზრდის ტემპერატურის გრადიენტს და სისხლძარღვებს ტემპერატურული სტრესისადმი უფრო შეუვალს გახდის.

მცენარეებით რევმატიზმის მკურნალობა მედიკამენტური თერაპიის ალტერნატივა არ გახლავთ, მაგრამ ის ამცირებს ქიმიური საშუალებების ტოქსიკურ ზემოქმედებას და პრეპარატებით მიღწეული შედეგის შენარჩუნებას უწყობს ხელს.
ფიტოთერაპია რევმატიზმის აქტიური პროცესის განმავლობაში განუწყვეტლივ უნდა მიმდინარეობდეს. ამასთან, მცენარეული ნაკრები (ან მისი ცალკეული კომპონენტები) ყოველ 1,5-2 თვეში ერთხელ უნდა ვცვალოთ. აქტიური პროცესის ჩაცხრობის შემდეგ ერთი წლის განმავლობაში უნდა ჩავიტაროთ 2-2,5-თვიანი კურსი 2-2-კვირიანი შუალედებით, ხოლო მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში, მყარი რემისიის შემთხვევაშიც კი, ოთხ თვეში ერთხელ (ჩვეულებრივ, გაზაფხულსა და შემოდგომაზე, ასევე – ტონზილიტისა და სხვა ინფექციური კერების გამწვავების შემთხვევაში) აუცილებელია ფიტოთერაპიის 4-6-კვირიანი კურსი.
რევმატიზმის აქტიურ ფაზაში რეკომენდებულია ასეთი ფიტონაკრები:

• კრაზანა, გვირილა, ფიჭვის კვირტი, იასამფერა, შვიტა, ორკბილა;
• მარმუჭი, ქაფურას ყვავილი, წყლის იელის ტოტები, წითელი მოცვის ფოთოლი;
• შავბალახა, მოცხარის ფოთოლი, ანგელოზას ფესვი, ფარსმანდუკი, ქრისტესისხლა;
• ცხვირსატეხელა (ადონისი), კამის თესლი, მატიტელა, ჭინჭარი, ოროვანდის ფესვი, მედგარის ფესვი, გვირილა, ორკბილა;
• შავბალახა, არყის ხის კვირტი, ნემსიწვერა, ვერხვის ქერქი, კრაზანა, თავშავა;
• წითელი მოცვის ფოთოლი, ლობიოს პარკი, ორკბილა, იასამფერა, ქინძის თესლი;
• კრაზანა, ჭინჭარი, ოროვანდის ფესვი, წიწმატურა, გვირილა, მუზარადას ფესვი;
• ჭინჭარი, კოთხუჯის ფესვი, კრაზანა, ფიჭვის კვირტი, წითელი მოცვის ფოთოლი, ორკბილა, შვიტა;
• არყის ხის ფოთოლი, გვირილა, ფარსმანდუკი, მუზარადას ფესვი, ჭინჭარი, ქრისტესისხლა, ოროვანდის ფესვი.

კომპონენტები თანაბარი რაოდენობით უნდა აიღოთ. ნაყენი ასე მზადდება: ხელის ან ელექტროწისქვილში (ყავის საფქვავში) ანდა ხორცსაკეპ მანქანაში დაქუცმაცებულ 2 სუფრის კოვზ მცენარეულ ნაკრებს დაასხით 1 ლიტრი მდუღარე წყალი და მთელი ღამით თერმოსში დატოვეთ. მიიღეთ დღეში 100-150 მლ, მცირე ულუფებად, ჭამამდე 30 წუთით ადრე. სვით 8-12 თვის განმავლობაში. ნაყენს, სურვილისამებრ, შეგიძლიათ დაუმატოთ თაფლი, შაქარი ან მურაბა.
ქრონიკული ტონზილიტის არსებობისას (როგორც გამწვავების, ასევე რემისიის პერიოდში) ეს ნაყენი ყოველდღიურად გამოივლეთ ყელში.
აი კიდევ რამდენიმე რეცეპტი:

• 2 ს/კ დაქუცმაცებულ წყლის იელს დაასხით 700 მლ მდუღარე წყალი, თავდახურულ ჭურჭელში ნახევარი საათით გააჩერეთ და დღის განმავლობაში ჩაისავით სვით.
• 1 ს/კ კუნელის ყვავილს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, თავზე დაახურეთ, დადგით გახურებულ ღუმელზე და 1 საათით დატოვეთ, ოღონდ თვალი ადევნეთ, რომ არ აგიდუღდეთ. შემდეგ გაფილტრეთ. მიიღეთ 1/3 ჭიქა 4-5-ჯერ დღეში, ჭამამდე 20-30 წუთით ადრე.
• 2 ს/კ კუნელის ნაყოფს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, 2 საათის განმავლობაში დადგით ცხელ ღუმელზე (არ აგიდუღდეთ), გაფილტრეთ და მიიღეთ დღეში 3-4-ჯერ, 3-3 სუფრის კოვზი, ჭამამდე 15-20 წუთით ადრე.
• კუნელის ყვავილისა და ნაყოფის 1 ს/კ ნარევს დაასხით 1 ჭიქა არაყი და 7 დღით დატოვეთ მჭიდროდ თავდახურულ ჭურჭელში. შემდეგ გაფილტრეთ. მიიღეთ მეოთხედი ჭიქა ცივ ანადუღარ წყალში განზავებული 20-25 წვეთი ნაყენი დღეში 3-4-ჯერ.
• შავი მოცხარის 10-12 ფოთოლს დაასხით 500 ლ მდუღარე წყალი, დააყენეთ და გააცივეთ. მიიღეთ გაუფილტრავი, ნახევარ-ნახევარი ჭიქა 4-6-ჯერ დღეში.
• მომინანქრებულ ჭურჭელში ჩაყარეთ 6 გ (2 ს/კ) დაქუცმაცებული მოცვის ფოთოლი, დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, დაახურეთ ხუფი და 30 წუთით ცხელი წყლის აბაზანაში ჩადგით. შემდეგ 10 წუთით დააყენეთ, გაფილტრეთ და ანადუღარი წყლით საწყის მოცულობამდე (200 მლ-მდე) შეავსეთ. შეინახეთ მაცივარში არა უმეტეს 2 დღისა. მიიღეთ 1/3 ჭიქა, დღეში 2-3-ჯერ, ჭამიდან 20-30 წუთის შემდეგ.
• 50 გ დაფნის ფოთოლს დაასხით 1,5 ჭიქა ცივი ანადუღარი წყალი, წამოადუღეთ და 5 წუთით ნელ ცეცხლზე დატოვეთ. მიიღეთ ღამე, ერთ ჯერზე, თბილი. სვით სამი დღე ზედიზედ, შემდეგ 10 დღე შეისვენეთ და კიდევ ერთხელ ჩაიტარეთ სამდღიანი კურსი. თუ შარდის გამოყოფის დროს ტკივილმა იჩინა თავი, მკურნალობა არ შეწყვიტოთ, მხოლოდ ნაყენი შედარებით ნაკლებკონცენტრირებული მოამზადეთ (დაასხით 1/2-1 ჭიქით მეტი წყალი).

რევმატიზმი და ლიმონი

ლიმონი მასში შემავალი ლიმონმჟავასა და ვიტამინების წყალობით ორგანიზმზე ანთებასაწინააღმდეგო და ზოგადგამაჯანსაღებელ ზემოქმედებას ახდენს. მისი გამოყენება რევმატიზმის პროფილაქტიკისთვისაც შეიძლება, ხოლო უკვე განვითარებული დაავადების დროს, გულისა და ნერვული სისტემის დაზიანება რომ არ დავუშვათ, ის მკურნალობის სქემაში უნდა ჩავრთოთ.
სახსრების დაზიანების თავიდან ასაცილებლად გამოიყენება ლიმონის ქერქის სპირტიანი ნაყენი. მის მოსამზადებლად დაგჭირდებათ 1 ლიმონი (ან 4-5 ლიმონის ქერქი) და 1/2 ლ არაყი.
მომზადების წესი: ლიმონი გათალეთ, დაჭერით წვრილად, ქერქი კი დააქუცმაცეთ; ამ ყველაფერს დაასხით არაყი და რამდენიმე დღის განმავლობაში გააჩერეთ. ამ ნაყენით ყოველ ღამე დაიზილეთ მტკივანი სახსარი და შეიხვიეთ ფლანელის ან შალის ქსოვილის ნაჭრით.
გახსოვდეთ: მცენარეული ნაკრების მიღებამდე უთუოდ შეამოწმეთ, ხომ არ გაქვთ ალერგია მისი რომელიმე კომპონენტის მიმართ.

რევმატიზმი (სხვაგვარად – მწვავე რევმატული ცხელება, როგორც მას ამჟამად უწოდებენ) წარმოადგენს გადატანილი ტონზილიტის (ანგინის) ან ფარინგიტის შემდგომ ინფექციურ გართულებას შემაერთებელი ქსოვილის სისტემური და ანთებითი დაზიანების სახით. რაკი შემაერთებელი ქსოვილი ადამიანის ორგანიზმის მთავარი საშენი მასალაა, მისი ანთებითი დაზიანება არა რომელიმე ერთი, არამედ რამდენიმე სისტემის დისფუნქციასა და მწყობრიდან გამოსვლას იწვევს.
რევმატიზმი ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა უპირატესად მაინც 6-15 წლამდე ასაკის ბავშვები და მოზარდები ავადდებიან, ამასთან, ქალებს ის მამაკაცებზე 3-ჯერ უფრო ხშირად ემართებათ.
საქართველოში რევმატიზმით დაავადებულია მოსახლეობის დაახლოებით 0,73%. ბოლო წლებში მაჩვენებელი დიდად არ შეცვლილა, მაგრამ შემჩნეულია რევმატიზმის გართულებული ფორმები (რევმატული მანკები, გულის დეკომპენსაცია და თრომბოემბოლიური გართულებები). ამის მიზეზად შეიძლება ჩაითვალოს მოსახლეობის დაბალი სოციალური დონე და ექიმთან დაგვიანებით მისვლა.
თანამედროვე მონაცემებით, არსებობს დაავადების გამომწვევი სამი უმთავრესი ფაქტორი: A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი, ვირუსი (გრიპის, კოქსაკისა და სხვა) და ბაქტერია-ვირუსის კომბინაცია.
პათოგენეზში განსაზღვრულ როლს ასრულებს გენეტიკურ-მემკვიდრეობითი ფაქტორიც.
მიუხედავად იმისა, რომ რევმატიზმის ეტიოპათოგენეზი ბოლომდე შესწავლილი და დადგენილი დღემდე არ არის, A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკის როლი რევმატიზმის განვითარებაში ექსპერიმენტულად გახლავთ დადასტურებული. ყველაზე ხშირად რევმატიზმის განვითარებაში სწორედ ამ მიკროორგანიზმს მიუძღვის ბრალი.

A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი
პათოგენური კოკებით გამოწვეული დაავადებები როგორც კლინიკური მიმდინარეობის, ისე გამომწვევთა რაოდენობის თვალსაზრისით მრავალრიცხოვანი და მრავალფეროვანია.
პიოკოკები (ჩირქმბადი მიკრობები) საკმაოდ დიდი გაერთიანებაა სფეროსებრი მიკროორგანიზმებისა, რომლებსაც ადამიანის სხეულის სხვადასხვა უბანში ჩირქოვანი კერების წარმოქმნის უნარი შესწევთ. სწორედ პიოკოკების მრავალრიცხოვან ოჯახს ეკუთვნის ჰაერში, წყალსა და ნიადაგში უხვად მობინადრე ჯაჭვისებურად მზარდი სტრეპტოკოკებიც.
ანტიგენური სტრუქტურის მიხედვით სტრეპტოკოკთა 6 ჯგუფი არსებობს: A, B, C, D, E და F. მათი ერთი ნაწილი საპროფიტულ ცხოვრებას ეწევა და თავისი არსებობით არავისთვის მოაქვს ზიანი, მეორე ნაწილს წარმოადგენენ პათოგენური ორგანიზმები, რომლებიც ცხოველისა და ადამიანის უამრავ საშიშ დაავადებას იწვევენ.
აღსანიშნავია, რომ ადამიანისთვის პათოგენურ სტრეპტოკოკთა უმრავლესობა, ბეტა-ჰემოლიზურის მსგავსად, სწორედ A ჯგუფის წარმომადგენელია. მას მაღალი კონტაგიოზურობა (გადადების უნარი) ახასიათებს.
ჰემოლიზურ-სტრეპტოკოკული ინფექციის წყარო დაავადებული ადამიანი, მის მიერ გამოყენებული საყოფაცხოვრებო ნივთები და ჰაერია, რომელშიც სტრეპტოკოკები მშვენივრად გრძნობენ თავს, ამიტომ არც არის გასაკვირი, რომ ისინი უმთავრესად სწორედ რესპირატორულ (სასუნთქ) ორგანოებს “ლაშქრავენ”.
დაავადებულთან კონტაქტის ან დაბინძურებული ჰაერის შესუნთქვის დროს სტრეპტოკოკი ადამიანის ორგანიზმში იჭრება და ხახაში, ნუშურა ჯირკვლებზე, იდებს ბინას, წარმოქმნის ჩირქმბად ანთებით კერებს, გამოყოფს ცხოველქმედების მომწამვლელ პროდუქტებს და სხვადასხვა სახის ანგინას იწვევს.

რევმატიზმის პათოგენეზი
რევმატიზმის გამომწვევი (A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი) ორგანიზმში ზედა სასუნთქი გზებიდან ხვდება. ინფიცირება განსაკუთრებით ხშირია დახურულ კოლექტივებში (ბაგა-ბაღში, სკოლაში, სამხედრო ნაწილში…). მწვავე რევმატული ცხელება, ჩვეულებრივ, უეცრად იწყება, თუმცა 2-3 კვირით ადრე მას წინ უძღვის ტონზილიტი და ფარინგიტი. რასაკვირველია, ყველა, ვინც კი ტონზილიტი ან ფარინგიტი გადაიტანა, რევმატიზმით არ ავადდება. რევმატული ცხელების განვითარება მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული ტონზილიტისა და ფარინგიტის დროულ, სწორ მკურნალობასა და ორგანიზმის იმუნურ შესაძლებლობებზე – არასრული და არაკვალიფიციური მკურნალობისას, როცა არ ხდება ორგანიზმში ანგინის გამომწვევი ინფექციური კერის დროული და სრული ლიკვიდაცია, სტრეპტოკოკები ნუშურა ჯირკვლებიდან და ხახიდან სისხლისა და ლიმფის საშუალებით მიმოიფანტებიან მთელ ორგანიზმში, განსაკუთრებით – გულსა და ნერვულ სისტემაში, და ტოქსიკურ ზემოქმედებას ახდენენ მათზე, რის შედეგადაც პათოლოგიურ პროცესში დროთა განმავლობაში ჩათრეული აღმოჩნდება გული, სისხლძარღვები, ნერვული სისტემა, საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატი, კანი და სხვა ორგანოები.
ორგანიზმზე ტოქსიკურად მოქმედებს ამ მიკროორგანიზმთა მიერ გამომუშავებული თერმოსტაბილური ენდოტოქსინები: ჰემოლიზინი (შლის ერითროციტებს), ლეიკოციდინი (აზიანებს ლეიკოციტებს), ფიბრინოლიზინი (შლის ფიბრინულ ქსოვილს). სტრეპტოკოკთა მიერ გამომუშავებულ ტოქსინებს შორის ყველაზე ძლიერია ჰიალურონიდაზა, რომელიც შემაერთებელ ქსოვილს ყველა დანარჩენზე მეტად აზიანებს.
ტოქსინების ზემოქმედებით ორგანიზმი სენსიბილიზაციას განიცდის და სუსტდება, იმატებს მთელ სხეულში, განსაკუთრებით – ანთებით კერებში, კაპილარების განვლადობა, პათოლოგიურად იცვლება სისხლის ბიოქიმიური შედგენილობა, ირღვევა ნერვულ-რეფლექსური და ჰორმონული რეგულაცია.
სტრეპტოკოკული ტოქსინებით ორგანიზმის სენსიბილიზაციის პარალელურად რევმატიზმის პათოგენეზში წამყვან როლს ასრულებს აუტოალერგიაც – ბრძოლა საკუთარი ქსოვილების წინააღმდეგ.
უკვე ნახსენებ ბიოქიმიურ ცვლილებათა გამო დენატურირებულ (სახეშეცვლილ) საკუთარ ქსოვილებსა და სისხლის პლაზმის ცილებს ორგანიზმი უცხოდ აღიქვამს და იმუნური სისტემაც მათ საწინააღმდეგო ანტისხეულების გამომუშავებას იწყებს. რაც უფრო ძლიერია ორგანიზმი, მით მეტ ანტისხეულს გამოიმუშავებს იგი და შემაერთებელი ქსოვილიც მით უფრო სწრაფად ზიანდება.
რევმატიზმის დროს ორი სახის ანტიგენები წარმოიქმნება: სტრეპტოკოკული ტოქსინისა და ქსოვილთა დაშლისას გამოთავისუფლებულ პოლისაქარიდთა ნაერთი და საკუთრივ ქსოვილის დენატურირებული და სახეშეცვლილი ცილა.
ანტიგენებად აღქმულ საკუთარ ქსოვილებთან ბრძოლისას ორგანიზმში იკვრება მანკიერი წრე: დენატურირებული და აუტოანტიგენად ქცეული ცილა იწვევს მის წინააღმდეგ ანტისხეულთა გამომუშავებას, რომელთა სამიზნეც საკუთარი ორგანიზმის შემაერთებელი ქსოვილია, მისი დაზიანების შედეგად წარმოიქმნება ისევ დენატურირებული ცილა და ასე შემდეგ.
დროთა განმავლობაში სტრეპტოკოკული ინტოქსიკაცია და აუტოალერგიულ რეაქციათა ჯაჭვი სერიოზულ ზიანს აყენებს შემაერთებელ ქსოვილს და ანგინის ან რომელიმე სხვა სტრეპტოკოკული ინფექციის გადატანიდან 1-3 კვირის შემდეგ ყალიბდება რევმატიზმად წოდებული სისტემური პათოლოგიური პროცესი, რომლის უმთავრესი გამოვლინებაც გულ-სისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიაა.
საყურადღებოა, რომ რევმატიზმის განვითარების რისკფაქტორებად შეიძლება მივიჩნიოთ ასაკი 6-დან 15 წლამდე, დახურული კოლექტივი, სტრეპტოკოკული ინფექციის გარემოცვა, გადატანილი მწვავე სტრეპტოკოკული ინფექცია და ხშირი ცხვირ-ხახის ინფექციები, გენეტიკური განწყობა (ე.წ. რევმატული ოჯახები), შემაერთებელი ქსოვილის თანდაყოლილი ანომალიები, მომატებული ტენიანობის და დაბალი ტემპერატურის პირობებში მუშაობა და ქვეყნის დაბალი ეკონომიკური დონე.

კლინიკური სურათი
მწვავე რევმატული ცხელების საწყისი სტადიის სიმწვავე ავადმყოფის ასაკზეა დამოკიდებული. ბავშვთა ასაკში რევმატიზმი ნახევარზე მეტად ანგინიდან ან ფარინგიტიდან 2-3 კვირის შემდეგ იწყება. დასაწყისი უეცარია, თან სდევს მაღალი ტემპერატურა, სიმეტრიული მიგრირებადი ტკივილი მსხვილ სახსრებში (უმეტესად – მუხლებში) და კარდიტის ნიშნები (ტკივილი გულის არეში, ქოშინი, გულისცემის გაძლიერება…).
მოზრდილებსა და ახალგაზრდებში რევმატიზმს თანდათანობითი დასაწყისი ახასიათებს, თუმცა ამ შემთხვევაშიც ანგინის ან ფარინგიტის გადატანიდან 2-3 კვირის შემდეგ იჩენს თავს. ამ დროს აღინიშნება სუბფებრილური (38 გრადუსამდე) ტემპერატურა, მსხვილი სახსრების ტკივილი (ართრალგია) და კარდიტის სურათი.
ამის კვალობაზე, ბავშვებში, იშვიათად – მოზარდებსა და ახალგაზრდებში, ტონზილოგენური ან ფარინგეალური ინფექციიდან 2-3 კვირის შემდეგ ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომების უეცარმა აღმოცენებამ უნდა გვაფიქრებინოს, რომ მწვავე რევმატულ ცხელებასთან გვაქვს საქმე. ასეთ დროს აუცილებლად მიმართეთ ექიმს (პედიატრს ან რევმატოლოგს).

რევმატიზმი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემა
პირველი რევმატული შეტევის დროს გულის დაზიანება (რევმოკარდიტი) ასიდან დაახლოებით 50-75 შემთხვევაში ხდება. რევმოკარდიტი – მწვავე რევმატული ცხელების მთავარი სინდრომი – ასიდან 90-95 შემთხვევაში განსაზღვრავს დაავადების მიმდინარეობის სიმძიმესა და შედეგს. უპირატესად ვითარდება ვალვულიტი (სარქვლოვანი აპარატის ანთება), მიოკარდიტი (გულის კუნთოვანი გარსის ანთება) და/ან პერიკარდიტი (გულის გარეთა გარსის ანთება). რევმოკარდიტის, განსაკუთრებით – მისი პირველი გამოვლენის, ერთ-ერთ მთავარ კრიტერიუმს ანტირევმატულ თერაპიაზე კლინიკური სიმპტომების დადებითი დინამიკა (შემსუბუქება) წარმოადგენს. დაავადება ხშირად მწვავედ, ტემპერატურის მომატებით, ძლიერი ოფლიანობით იწყება. ავადმყოფი უჩივის ძლიერ სისუსტეს, ყრუ, ზოგჯერ – მჩხვლეტ ტკივილსა და უსიამოვნო შეგრძნებას გულის მიდამოში, გულისცემის აჩქარებას, გულის ფრიალს და ქოშინს ფიზიკური დატვირთვისას.
გულის რევმატული მანკი დაავადების დაწყებიდან სამ წელიწადში ყალიბდება. პირველი შეტევის შემდეგ მისი ჩამოყალიბების სიხშირე ბავშვებში 20-25%-ს შეადგენს, მოზარდებში – 33%-ს, ხოლო მოზრდილ პაციენტებში – 39-45%-ს. ასიდან 7-10 შემთხვევაში გადატანილი რევმოკარდიტის შემდეგ ბავშვებს მიტრალური სარქვლის პროლაფსი უვითარდებათ. მწვავე რევმატული ცხელების განმეორებითი შეტევები სარქვლოვან პათოლოგიებს, როგორც წესი, ამძიმებს.

რევმატიზმი და სახსრები
მწვავე რევმატული ცხელების პირველი შეტევის შემდეგ სამიდან ორ შემთხვევაში რევმატიზმის ერთ-ერთი წამყვანი სიმპტომი რევმატული პოლიართრიტია. ამ დროს ყველაზე ხშირად მუხლების, კოჭ-წვივის, სხივ-მაჯისა და იდაყვის სახსრები ზიანდება. ავადმყოფი უჩივის მოძრაობის შეზღუდვას (ზოგჯერ – სრულ უმოძრაობამდე), სახსრების ტკივილს, შესივებას, შეწითლებას. შემთხვევათა 10-15%-ში შესაძლოა თავი იჩინოს პოლიართრალგიამ (რამდენიმე სახსრის ტკივილმა), რომელიც ართრიტისგან იმით განსხვავდება, რომ ავადმყოფს მოძრაობა არ ეზღუდება, პალპაციის დროს არ აღენიშნება ტკივილი და ანთების სხვა სიმპტომები.
რევმატული პოლიართრიტი კეთილთვისებიანი მიმდინარეობით, ანთებით დაზიანებათა მფრინავი, ცვალებადი და სიმეტრიული ხასიათით გამოირჩევა. ამ დროს აღნიშნული ცვლილებები ანტირევმატული მკურნალობის ფონზე 2-3 კვირაში რეგრესს (უკუგანვითარებას) განიცდის.
უთუოდ უნდა ითქვას, რომ რევმატული ართრიტი, როგორც წესი, შერწყმულია რევმოკარდიტთან და იზოლირებულად იშვიათად (15%-ში) მიმდინარეობს.

სხვა სიმპტომები
რევმატიზმის დროს სხვა ორგანოებისა და სისტემების ცვლილებები შედარებით იშვიათად ვითარდება. მწვავე რევმატული ცხელების დროს ასიდან 5-7 შემთხვევაში ზემოაღნიშნულ სიმპტომებთან შერწყმულია ცნს-ის დაზიანება – მცირე ქორეა. ის რევმატიზმით დაავადებულთა 6-30%-ში გვხვდება. მეტწილად, როგორც აღვნიშნეთ, ავადდებიან გოგონები და ქალიშვილები. პათოლოგიისთვის დამახასიათებელია უნებლიე მოძრაობები. იშვიათად ეს დაავადება ენცეფალიტსა და მენინგიტში გადაიზრდება.
რევმატიზმის დროს მოსალოდნელია კანის დაზიანება. კერძოდ, კანის საფარველზე შეიძლება წარმოიქმნას რგოლისებრი ერითემა (4-17%), რომელიც უმტკივნეულოა, არ არის მქავანა და თითის დაჭერით ქრება და კანქვეშა რევმატული კვანძები (1-3%). ეს უკანასკნელნი უმეტესად მსხვილი სახსრების მიდამოშია ლოკალიზებული და ხშირად სდევს თან პოლიართრიტსა და კარდიტს. კვანძები უმტკივნეულოა და მკურნალობის შედეგად იოლად ქრება.
რევმატიზმის დროს არაა გამორიცხული სეროზული გარსების დაზიანება – პერიკარდიტის, ძალიან იშვიათად – პლევრიტის სახით.
სხვა კლინიკური სიმპტომებიდან (ე.წ. მცირე კრიტერიუმებიდან), უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვახსენოთ ცხელება, რომელიც რევმატიზმისთვის არასპეციფიკურია და რაიმე თავისებურება არ ახასიათებს. იზოლირებული ქორეის მქონე ბავშვებს ცხელება არ აღენიშნებათ.
ართრალგიები – სახსრებისა და მათ ირგვლივ ძვლების ტკივილი – სახსრების პათოლოგიის შედარებით მსუბუქი ფორმაა და რევმატიზმისათვის არასპეციფიკურია.

დიაგნოსტიკა

კლასიკურ შემთხვევაში მწვავე რევმატული ცხელების დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის, თუმცა ძირითადი კლინიკური სიმპტომები (გარდა რგოლისებრი ერითემისა და კანქვეშა რევმატული კვანძებისა, რომლებიც იშვიათად გვხვდება) არასპეციფიკურია, სრულფასოვან დიაგნოსტირებას ართულებს და ჰიპერდიაგნოსტიკამდე მივყავართ.
როგორც პირველადი (მწვავე), ასევე შებრუნებითი (ქრონიკული) რევმატიზმის დიფერენცირება საჭიროა მრავალი დაავადებისგან: ინფექციური ენდოკარდიტისგან, არარევმატული წამოშობის მიოკარდიტისგან, მიტრალური სარქვლის პროლაფსისგან, კარდიომიოპათიისგან, გულის მიქსომისგან, პირველადი ანტიფოსფოლიპიდური სინდრომისგან, სისტემური წითელი მგლურასგან, სხვადასხვა წარმოშობის რეაქციული ართრიტისგან, მაანკილოზებელი სპონდილოართრიტისგან.
რევმატიზმის დიაგნოსტირება ხდება ტ. დ. ჯონსის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებით, რომლებიც ამერიკის კარდიოლოგიური ასოციაციის მიერ არის მიღებული და შემდგომში მოდიფიცირებული.
განასხვავებენ მთავარ (ე.წ. დიდ) და დამატებით (მცირე) კრიტერიუმებს.
დიდი კრიტერიუმებია:

• პოლიართრიტი;
• კარდიტი;
• ქორეა;
• რგოლისებრი ერითემა;
• კანქვეშა კვანძები.

დამატებით კრიტერიუმებად, რომლებიც A ჯგუფის სტრეპტოკოკით გამოწვეულ ინფექციაზე მიუთითებენ, მიიჩნევა ხახის ნაცხიდან A ჯგუფის სტრეპტოკოკის ამოთესვა და/ან სწრაფი რეაქცია სტრეპტოკოკური ანტიგენების ტესტებზე.
შედარებით არასპეციფიკური (მცირე) კრიტერიუმებია:

• ართრალგია, ცხელება;
• ლაბორატორიული მაჩვენებლები – მწვავე ფაზის ცილების მომატება, ედსის, C რეაქტიული ცილის ცვლილებები, ეკგ-ზე PR ინტერვალის გაზრდა.

C რეაქტიული ცილა

C რეაქტიული ცილა რევმატული პროცესის სიმწვავეს, აქტივობას ასახავს, მაგრამ მის დიაგნოსტიკურ მნიშვნელობას გადაჭარბებით აფასებენ, რაც ხშირად სამედიცინო შეცდომის მიზეზი ხდება, ამას კი, თავის მხრივ, სრულიად გაუმართლებელი და არცთუ უვნებელი, ხანგრძლივი მკურნალობა (მაგალითად, ბიცილინის ყოველდღიური შეყვანა) მოჰყვება.
C რეაქტიული ცილა საკმაოდ მგრძნობიარეა, მაგრამ, ისევე როგორც ანთების მწვავე ფაზის სხვა მაჩვენებლები, პირველ რიგში – ედსი (ერითროციტების დალექვის სიჩქარე), სერომუკოიდები, დიფენილამინი, ლეიკოციტები, ცერულოპლაზმინი, – ისიც არასპეციფიკურია და ასევე იმატებს ნებისმიერი სხვა ანთებითი პროცესის დროსაც.

მკურნალობა და პროფილაქტიკა

დროული და ადეკვატური ანტირევმატული მკურნალობის ფონზე რევმატიზმის აქტიური, მწვავე პროცესი შეიძლება არააქტიურ ფორმაში გადავიდეს და ბოლოს სრულიად გაქრეს, მაგრამ თუ პაციენტმა ექიმს დაგვიანებით მიმართა და არასრული მკურნალობა ჩაიტარა, რევმატული პროცესი ქრონიკულ ფორმაში გადაიზრდება და რევმოკარდიტიც რევმატული კარდიოსკლეროზითა და გულის სარქვლოვანი აპარატის დაზიანებით დასრულდება.
ყველა ავადმყოფს, რომელსაც მწვავე რევმატული ცხელების დიაგნოზს დაუსვამენ, სჭირდება ჰოსპიტალიზაცია და ინდივიდუალური თერაპია, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს რევმატული პროცესის მიმდინარეობისა და აქტივობის, გულის სარქვლების დაზიანების, გულის უკმარისობის ხარისხს.
დიაგნოზის დასმისთანავე A ჯგუფის სტრეპტოკოკის უვნებელსაყოფად იწყება პენიცილინოთერაპიის კურსი, ხოლო კურსის ჩამთავრებისთანავე – ბიცილინოპროფილაქტიკა. გარდა ამისა, ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო ანტივირუსული პრეპარატები, ხოლო მეტად მწვავე (მაღალი აქტივობის და შეუპოვრად მიმდინარე) ფაზაში – კორტიკოსტეროიდები შესატყვისი დოზით.
კორტიკოსტეროიდების ოპტიმალური დოზის, მათი დანიშვნის ხანგრძლივობისა და, რაც მთავარია, თანდათანობითი კლების ტემპის შესარჩევად დიდი მნიშვნელობა აქვს ექიმის გამოცდილებას.
გარდა მედიკამენტური მკურნალობისა, პაციენტისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია წოლითი რეჟიმის დაცვა, სრულფასოვანი კვება და რეაბილიტაციური ღონისძიებები.
რევმატული შეტევის სტაციონარული მკურნალობის დასრულების შემდეგ ავადმყოფს სჭირდება რევმატოლოგის ხანგრძლივი (ზოგჯერ – სამუდამო) მეთვალყურეობა და პროფილაქტიკური ღონისძიებები – გახანგრძლივებული პენიცილინის (ბიცილინის, რეტარპენის, ექსტენცილინის…) დროული და რეგულარული შეყვანა. ამ პრეპარატების გამოყენება განმეორებითი შეტევის სიხშირეს და დაავადების პროგრესირებას, სხვადასხვა მონაცემით, 4-17-ჯერ ამცირებს.
მეორეული პროფილაქტიკა სტაციონარშივე იწყება. მისი ხანგრძლივობა თითოეული პაციენტისთვის ინდივიდუალურია. გულის რევმატული მანკის მქონე ყველა ავადმყოფს ისეთი სამედიცინო მანიპულაციების დროს, რომლებსაც თან ახლავს ბაქტერიემია (ასეთია, მაგალითად, კბილის ექსტრაქცია, ტონზილექტომია, ადენოტომია, ოპერაცია ნაწლავებზე და სხვა ქირურგიული ჩარევები), სჭირდება ანტიბიოტიკების პროფილაქტიკური კურსი. პენიცილინის ჯგუფის პრეპარატების მიმართ ალერგიული რეაქციის არსებობისას პროფილაქტიკის ალტერნატიული გზა ექიმმა უნდა შეარჩიოს.

რეჟიმი რევმატიზმის დროს

რევმატიზმის მწვავე ფაზაში სამკურნალო-მამოძრავებელი რეჟიმი ითვალისწინებს წოლით, ნახევრად წოლით (დამზოგველ) და საწრთობ ვარჯიშებს, რომლებიც ინდივიდუალურად, ავადმყოფის მდგომარეობის მიხედვით უნდა შეირჩეს.
წოლითი რეჟიმის დროს სამკურნალო ვარჯიშს მერვე-მეათე დღიდან იწყებენ. თავდაპირველად სრულდება სუნთქვითი ვარჯიშები, ვარჯიშები კუნთების მოსადუნებლად, წვრილი და საშუალო ჯგუფის კუნთების აქტიური ვარჯიში და სხვა.
ნახევრად წოლითი რეჟიმი სამი კვირა გრძელდება. თავდაპირველად ავადმყოფს მჯდომარეს უტარდება სამკურნალო ვარჯიშები, შემდეგ კი – ფეხზე მდგარს (წამოდგომა კვებისთვის, სიარული აივანზე და საპირფარეშოში). ასეთი რეჟიმი მიზნად ისახავს, სასუნთქი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემები მომავალი ფიზიკური დატვირთვისთვის მოამზადოს.
გარდა მედიკამენტური მკურნალობისა, აუცილებელია დიეტა, რომელიც იმუნობიოლოგიურ ძალებს აძლიერებს. უნდა მიიღოთ ასაკის შესაბამისი, სრულფასოვანი, ვიტამინებით მდიდარი საკვები. კალორაჟი უნდა იცავდეს ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების თანაფარდობას ნახშირწყლების ოდნავ შემცირების ხარჯზე.
ყურადღება მიაქციეთ სეზონსაც. გაზაფხულზე და ზამთარში, ვიტამინების ნაკლებობისას, ორგანიზმი ამ ნივთიერებებით უნდა დატვირთოთ. კვების მოსაწესრიგებლად მნიშვნელობა აქვს დიეტანამნეზსაც, რომელიც სათანადოდ უნდა იყოს კორეგირებული.

ვიტამინები

A ვიტამინი აძლიერებს ნაწლავის ლორწოვან გარსს, რაც თავიდან აგაცილებთ ალერგიულ რეაქციებს. სრულფასოვანი რაციონი, რომელიც დიდი რაოდენობით ბალასტურ ნივთიერებებს შეიცავს (ასეთია, მაგალითად, ხილი და ბოსტნეული), ნაწლავურ ფლორას არეგულირებს. ერიდეთ ცხოველური წარმოშობის ცხიმებს (ხორცს, არაჟანს, ყველს), ვინაიდან მათში შემავალი ცხიმოვანი მჟავები ორგანიზმში ისეთი ნივთიერებების წარმოქმნას იწვევს, რომლებიც ანთებით პროცესებს აძლევს ბიძგს.
თვალი გადაავლეთ კვების თავისებურებებს. თუ კუნთები, სახსრები, მყესები გტკივათ, ხორცი თევზით შეცვალეთ. უმჯობესია თევზის ის ჯიშები, რომლებიც ცივ წყლებში ბინადრობენ.
თევზს შესანიშნავად ცვლის თევზის ქონი, რომელიც ორგანიზმისთვის აუცილებელ და ყველაზე მნიშვნელოვან საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს.
რევმატიზმით დაავადებულისთვის, რომელსაც დეკომპენსაციის ნიშნები არ აქვს, აქტიურ ფაზაში მაგიდა #15-ია რეკომენდებული. ეცადეთ, რაციონი გაიმდიდროთ შეუცვლელი ამინმჟავებით – ლიზინით, არგინინით, მეთიონინით, ლეიცინით.
როცა დაავადება გულის დაზიანებით მიმდინარეობს, არააქტიურ ფაზაში პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩატარებაა საჭირო. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამკურნალო კვებას: კალორიების, ცილებისა და ვიტამინების ნაკლებობა დეკომპენსაციის განვითარებას შეუწყობს ხელს.
დიდი მნიშვნელობა აქვს აგრეთვე ცილებით მდიდარ საკვებს, მაგრამ გადაჭარბება არ არის საჭირო: მეტისმეტი კვება სიმსუქნეს იწვევს, ეს კი არასასურველ გავლენას ახდენს გულის მუშაობაზე. ავადმყოფი უნდა იკვებებოდეს დღეში 4-ჯერ, მარილის შეზღუდვით, მცირე ულუფებით. დიდი რაოდენობით საკვების მიღება დიაფრაგმის მაღლა დგომას იწვევს, რაც გულის მუშაობისთვის არასასურველ პირობებს ქმნის.
გულით ავადმყოფი უნდა ერიდოს ყაბზობას, რისთვისაც ხილისა და ბოსტნეულის მიღებაა საჭირო.
გულის დეკომპენსაციის დროს ინიშნება რძის, ხაჭოს ან ხილ-შაქრის დიეტა 2-3 ან 10 დღის განმავლობაში.
კალიუმის დიეტა ინიშნება სისხლის მიმოქცევის II-III ხარისხის დარღვევების დროს. ავადმყოფი იღებს 400 მლ რძეს, 300 გ ხაჭოს, 25 გ შაქარს ან 300-400 გ ხაჭოს, 500 გ ვაშლს, 25 გ არაჟანს და 50 გ შაქარს 2-3 დღის განმავლობაში.
რძის დიეტა ინიშნება სისხლის მიმოქცევის II-III ხარისხის დარღვევათა დროს, როცა გამოხატულია ანორექსია (მადის გაუკუღმართება): ავადმყოფი მთელი დღის განმავლობაში, ყოველ 2 საათში ერთხელ (სულ 7-ჯერ) იღებს 100 მლ რძეს. დილა-საღამოს ეძლევა 26 მლ გლუკოზა და 200 მლ ასკორბინის მჟავა. ორი დღის შემდეგ მენიუ ფართოვდება: ემატება კარაქი, პური, კვერცხი, ბურღულის ფაფა.
სტაციონარული მკურნალობის შემდეგ ეტაპობრივი მკურნალობის მეორე რგოლია რევმატოლოგიური სანატორიუმი, რომლის მიზანი რევმატული პროცესის სრული ლიკვიდაციაა. აქ ავადმყოფი ფიზიკურ და გონებრივ დატვირთვას ეგუება და კაჟდება. სანატორიუმში ავადმყოფი საშუალოდ 2-3 თვეს, რევმატული პროცესის სრულ რემისიამდე დაყოფს.
მკურნალობის უკანასკნელი რგოლია პოლიკლინიკა, სადაც ავადმყოფს ხანგრძლივ მეთვალყურეობას უწევენ. ეს გულისხმობს რევმატოლოგთან რეგულარულ სიარულს, წლიურ ბიცილინო-მედიკამენტურ პროფილაქტიკას და პაციენტთა შერჩევას კურორტული მკურნალობისთვის.

ვარჯიში რევმატიზმის დროს

• ჩაიმუხლეთ და დააჯექით ტერფებს, მარჯვენა მუშტით მარცხენა ხელზე დაიკაკუნეთ, აუყევით მაჯიდან მხრისკენ. ვარჯიში 10-ჯერ გაიმეორეთ, მერე კი მეორე ხელზე გადადით.
• მოხარეთ მარჯვენა ხელი, მარცხენა დაიდეთ მარჯვენა ხელის ზურგზე ისე, რომ მარჯვენა მაჯა იატაკისკენ დახაროთ. მოძრაობა გაიმეორეთ 15-ჯერ და ხელი შეცვალეთ.
• მტევანი ზურგით დადეთ იატაკზე მუხლებს შორის. სხეულის სიმძიმის ცენტრი ქუსლებიდან მაჯაზე გადაიტანეთ. მოძრაობა გაიმეორეთ 20-ჯერ და ხელი შეცვალეთ.
• დააჯექით ქუსლებს, ჰორიზონტალურად მოხარეთ მარცხენა ხელი. ხელისგული იატაკისკენ მიმართეთ. გაშალეთ მარჯვენა ხელის თითები. მარცხენა ხელის საჩვენებელი თითით დააწექით წერტილს მარჯვენას საჩვენებელ და შუა თითებს შორის 25 წამის განმავლობაში. იგივე გააკეთეთ ყველა თითსა და მეორე ხელზე.
• ქუსლებზე მჯდომმა 25 წამის განმავლობაში ცალი ხელით დაიზილეთ მეორის მაჯა. შემდეგ ხელები შეცვალეთ.
• მარჯვენა ხელის ცერითა და საჩვენებელი თითით აიღეთ მარცხენა ხელის ერთ-ერთი თითი და წრიული მოძრაობებით დაიზილეთ. გაიმეორეთ ყველა თითზე, ჯერ ერთი, შემდეგ კი მეორე ხელით ათ-ათჯერ.

მსუბუქი ვარჯიში კეთილისმყოფელ ზემოქმედებას ახდენს გულსა და სისხლის მიმოქცევაზე, ააქტიურებს უჯრედში ვიტამინების შემცველობას.
ხუთწუთიანი ძუნძული ან ტრენაჟორებზე ვარჯიში C ვიტამინის ეფექტურობას დაახლოებით 15-ჯერ ზრდის, ამიტომ ურიგო არ იქნება, თუ ვარჯიშის დაწყებამდე ერთ ჭიქა ლიმონის წვენს დალევთ ან ერთ ცალ ვაშლს შეჭამთ.

თუთია და რევმატიზმი

რევმატიზმითა და ართრიტით დაავადებულის სისხლში თუთიის დონე ჯანმრთელთან შედარებით დაბალია. დიეტამ, რომელიც მდიდარია ამ ელემენტით, შეიძლება შეაჩეროს ამ დაავადებების განვითარება, ზოგჯერ კი თავიდან აგაცილოთ კიდეც იგი. ანთებითი, შეშუპებული სახსრების ადგილობრივი მკურნალობა თუთიით შეშუპებასა და ტკივილს ამცირებს.
ამ სფეროში გამოკვლევები გრძელდება. საბოლოო დასკვნები ჯერ კიდევ წინ არის.
მათ, ვინც უკვე გაეცნო Nishi-ს (ნიშის) ჯანმრთელობის სისტემას, იციან, რომ ართროზების მიზეზი მოხარშული საკვებია და გართულებები თავიდან რომ აიცილოთ, აუცილებელია, მოხარშულ საკვებთან ერთად მიიღოთ სამჯერ მეტი ნატურალური ცოცხალი პროდუქტი, შეშუპებულ ადგილებზე კი ვაშლის ძმარი შეიზილოთ.

რაქიტი D ვიტამინის ნაკლებობით გამოწვეული დაავადებაა. ახასიათებს ფოსფორისა და კალციუმის ცვლის დარღვევა, ძვლოვან ქსოვილებში სპეციფიკური დაზიანების განვითარება. რაქიტი ყველაზე ხშირად 2-3 თვიდან 2-3 წლამდე ასაკის ბავშვებს ემართებათ.
D ვიტამინი სტეროიდული ჰორმონია. იგი ორი მოლეკულური ფორმით გვხვდება: D2 (ერგოკალციფეროლი) და D3 (ქოლეკალციფეროლი).
D3 ვიტამინი ადამიანის ორგანიზმში ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით გამომუშავდება, ხოლო D2 მცენარეთა ერგოსტეროლისგან წარმოიშობა.
D3 ვიტამინი შედის საკვებში, უმთავრესად – თევზის ქონსა და კვერცხის ცილაში. რძე და რძის ნაწარმი, ჩვეულებრივ, ვიტამინის ორივე ფორმას შეიცავს.
რაქიტი სხვადასხვა ორგანოსა და სისტემაში მიმდინარე დარღვევების მიზეზია. მისი მთავარი სამიზნეებია ნაწლავები, ძვლები, თირკმელები და პარათირეოიდული ჯირკვალი. D ვიტამინის დეფიციტი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ძვლის ქსოვილის განვითარებასა და ნორმალურ ფუნქციაზე. ცვლილებები განსაკუთრებით მინერალური მარილების – ფოსფორისა და კალციუმის – ცვლაში შეინიშნება. ამ დროს ირღვევა კალციუმის ნაწლავებში შეწოვა და ძვლებში ჩალაგება, რაც იწვევს ძვლოვანი ქსოვილის დარბილებას, ნერვული სისტემისა და სხვა შინაგანი ორგანოების ფუნქციის დარღვევას.
D ვიტამინის დეფიციტით გამოწვეულ კლინიკურ სინდრომს ბავშვებში რაქიტი ეწოდება, ხოლო მოზრდილებში – ოსტეომალაცია (ძვლების დარბილება).
რაქიტის მიზეზები:

• ორსულისა და ჩვილის არასწორი და არასაკმარისი კვება, რაციონში D ვიტამინის ნაკლებობა;
• ჩვილ ასაკში მზის სხივების დეფიციტი, რადგან მზის სხივები ხელს უწყობს ბავშვის კანში D ვიტამინის წარმოქმნას;
• კუჭ-ნაწლავის აშლილობით მიმდინარე დაავადებები, რომელთა დროსაც ნაწლავიდან კალციუმის შეწოვა ირღვევა.

რაქიტის რისკჯგუფში შედიან:

• დღენაკლული ბავშვები;
• ხელოვნურ კვებაზე მყოფი ბავშვები;
• ძუძუზე მყოფი ბავშვები, რომელთა დედები არ იღებენ ვიტამინებით, ცილებითა და ცხიმებით მდიდარ საკვებს და ცოტა ხანს ატარებენ სუფთა ჰაერზე;
• ბავშვები, რომლებიც იზრდებიან აკვანში, რადგან აკვანში მწოლიარე ბავშვის უმოძრაო და უჰაერო მდგომარეობა ხელს უწყობს ძვლებში რაქიტული ცვლილებების განვითარებას;
• ზოგიერთი დაავადება: შეწოვის ფუნქციის მოშლა (ცელიაკია, მუკოვისციდოზი და სხვა), თირკმელებისა და ღვიძლის ქრონიკული პათოლოგიები;
• კრუნჩხვების საწინააღმდეგო თერაპია;
• D ვიტამინისა და კალციუმ-ფოსფორის ცვლის მემკვიდრეობითი ანომალია;
• ეკოლოგიური ფაქტორები.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
საწყის სტადიაში რაქიტი აზიანებს ნერვულ სისტემას. ბავშვს პირველი ნიშნები შეიძლება 4-5 კვირის ასაკშიც კი გამოაჩნდეს, თუმცა დაავადების მანიფესტირება უმეტესად 2-3 თვის ასაკში ხდება. ამ დროს ბავშვებს ხშირად აღენიშნებათ:

• ძილის დარღვევა – უძილობა; ფრთხილი ძილი, ძილში კრთომა;
• ჭირვეულობა და ხშირი ტირილი – ბავშვი შეშინებულია, გაღიზიანებული, ჭირვეული ან მივარდნილი;
• ცუდი მადა;
• ყიფლიბანდის დიდი ზომა; თავის ქალას ნაკერების გარშემო ვითარდება ძვლების არასაკმარისი მინერალიზაცია (კრანიოტაბესი);
• ოფლიანობის მომატება, განსაკუთრებით – კეფის არეში, რაც ამ მიდამოში გამელოტებას იწვევს (ე.წ. კეფის სიქაჩლე) – ბალიშზე სველი თმის ხახუნის გამო.

თუ ღონისძიებები დროულად არ გატარდა, შესაძლოა, ძვლის ქსოვილში ცვლილებები მოხდეს. სახელდობრ:

• ცვლილებები ქალას ძვლებში: კეფის დარბილება და გაბრტყელება, დიდი და მცირე ყიფლიბანდის კიდეების დარბილება, დიდი ყიფლიბანდის მოგვიანებით დახურვა, თავის ასიმეტრია. ამას მოჰყვება ძვლოვანი ქსოვილის ჭარბად განვითარება, შედეგად კი გამოიკვეთება შუბლისა (წინ წამოწეული შუბლის ბორცვებით) და თხემის ბორცვები, თავი კვადრატულ ფორმას მიიღებს (ხშირად რაქიტის დროს თავი შედარებით დიდია და კანქვეშა ვენური ქსელი კარგადაა გამოხატული);
• დიდი, ბაყაყისებური მუცელი – ხშირია ყაბზობა და ფაღარათი;
• კბილების დაგვიანებით ამოსვლა – ამოსული კბილები ხშირად დეფორმული და დემინერალიზებულია;
• გულმკერდის დეფორმაცია – გულმკერდზე შეინიშნება ნეკნთა ბოლოების შემსხვილება (რაქიტული კრიალოსანი); ლავიწები რამდენადმე დეფორმირებულია;
• სხივ-მაჯის სახსრის შემსხვილება (რაქიტული სამაჯური);
• ხოხვისა და სიარულის დაგვიანება, რადგან ქვეითდება კუნთების ტონუსი;
• ქვედა კიდურების 0-სებრი (გარეთ გაზნექილი) ან X-ისებრი (მუხლის არეში შიგნით შედრეკილი და ურთიერთმიახლოებული) დეფორმაცია. იგი მას შემდეგ ვლინდება, რაც ბავშვი ფეხს აიდგამს. დეფორმაციას განიცდის მენჯი და ტერფები.
• იხვისებური სიარული.

რაქიტის ნიშნებს მშობლები ხშირად ყურადღებას არ აქცევენ ან უგულისყუროდ ეკიდებიან ექიმის რჩევებს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ხერხემლისა და ფეხების მნიშვნელოვანი გამრუდება, განვითარდეს ბრტყელტერფიანობა, არასწორად ჩამოყალიბდეს მენჯის ძვლები, რაც რაქიტულ გოგონებს შემდგომში ორსულობისა და მშობიარობისას დიდ პრობლემებს უქმნის.
ასაკოვან ადამიანებში ოსტეომალაციის დროს სიმპტომების გამოვლენა ასაკსა და დაავადების ხანგრძლივობაზეა დამოკიდებული. დაავადების დასაწყისი ხშირად ფარულია. მოგვიანებით პაციენტს აწუხებს ძვლებისა და კუნთების ტკივილი, უჭირს კიბეზე ასვლა და სკამიდან წამოდგომა. ოსტეომალაციისთვის დამახასიათებელია ძვლების ხშირი მოტეხილობები. დაავადება ხშირად აზიანებს ხერხემალს, მენჯისა და ქვედა კიდურების ძვლებს.

დიაგნოსტიკა
რაქიტის დიაგნოზს, როგორც წესი, პედიატრი ბავშვის გასინჯვის დროს სვამს, მაგრამ ზოგჯერ დამატებითი გამოკვლევაა საჭირო. ხანდახან ტარდება სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი (რაქიტის დროს იმატებს ტუტე ფოსფატაზა, მცირდება ფოსფორის დონე, იშვიათად – კალციუმისაც). შარდის ანალიზი საჭირო არ არის. თუ დაავადება სწრაფად პროგრესირებს და მკურნალობას არ ემორჩილება, ინიშნება ძვლების რენტგენოგრაფიული კვლევა. რაქიტის მემკვიდრეობით, D-დამოკიდებულ და D-რეზისტენტულ ფორმებზე ეჭვის შემთხვევაში, ინიშნება დამატებითი ბიოქიმიური სინჯები.

პროფილაქტიკა
რაქიტის პროფილაქტიკა გულისხმობს ბავშვის ძუძუთი კვებას, ყოველდღიურად სუფთა ჰაერზე სეირნობას, რეგულარულ ვარჯიშს, მასაჟს, ცურვას, დამატებით კვებაზე დროულად გადაყვანას. 6 თვიდან სასარგებლოა წიწვის აბაზანები.
პროფილაქტიკის მიზნით D და სხვა ვიტამინების მიცემა მხოლოდ პედიატრის კონსულტაციის შემდეგ უნდა მოხდეს, განსაკუთრებით – ხელოვნური კვების შემთხვევაში, რადგან ბავშვის საკვების უმრავლესობა D ვიტამინს შეიცავს.
პროფილაქტიკის დაწყება მუცლად ყოფნის პერიოდიდანვეა საჭირო. მომავალი დედა ყოველდღე უნდა სეირნობდეს, სწორად იკვებებოდეს, საჭიროების შემთხვევაში უნდა მიიღოს პოლივიტამინი.
გასათვალისწინებელია, რომ თანდაყოლილი რაქიტის მიზეზად შეიძლება იქცეს გვიანი ტოქსიკოზი.
რაქიტის პროფილაქტიკურ ღონისძიებებში შედის:
სწორი მოვლა:

• ბავშვი ჩვილობიდანვე, თანდათანობით, 5-10-წუთობით, მიაჩვიეთ სუფთა ჰაერზე ყოფნასა და ძილს;
• ბავშვი არ უნდა გაზარდოთ აკვანში, გაუნიავებელ ოთახში;
• უნდა ჩააცვათ თავისუფლად, არ ჩაფუთნოთ;
• გაზაფხულის ან ზაფხულის თბილ, მზიან ამინდში (თუ ძლიერ არ ცხელა) ბავშვი ტრუსით და ქუდით დღის უმეტეს ნაწილს, შუადღის გარდა, უნდა ატარებდეს მზეზე;
• ასევე ზამთარშიც, განსაკუთრებით – კარგ ამინდში, სათანადოდ ჩაცმული ბავშვი ხშირად უნდა იყოს გარეთ.

სწორი კვება:

• მეძუძური დედა უნდა იღებდეს ცილებითა და ვიტამინებით მდიდარ, კალორიულ საკვებს;
• ხელოვნურ კვებაზე მყოფი ბავშვები უნდა იღებდნენ ადაპტირებულ (დედის რძის შემადგენლობასთან მიახლოებულ, ვიტამინებით გამდიდრებულ) ნარევებს ან მაწონს.

მეძუძური დედები და 1 წელს გადაცილებული ბავშვები უნდა იკვებებოდნენ შემდეგი პროდუქტებით:

• რძით,
• ხაჭოთი,
• მაწვნით,
• ყველით,
• კვერცხით,
• საქონლისა და ქათმის ხორცით,
• თევზით,
• ხილით (ვაშლით, ალუჩით, ალუბლით, კივით, ატმით, გარგარით, კენკრით),
• ბოსტნეულით (კარტოფილით, კომბოსტოთი, გოგრით, სტაფილოთი, ჭარხლით, მწვანილით).

როგორ ვკვებოთ ბავშვი

ძუძუთი კვების შემთხვევაში:

• თუ ბავშვის წონა შეესაბამება ასაკობრივ ნორმას (აუცილებელია კონტროლი პედიატრის ზედამხედველობით), 4-6 თვემდე იგი უნდა იკვებებოდეს მხოლოდ დედის რძით;
• 4 თვიდან საკვებ რაციონს უნდა დაუმატოთ ხილის: ვაშლის, ალუბლის, ბროწეულის, აგრეთვე კენკრის: მოცხარის, ჟოლოს – წვენი;
• 4,5 თვიდან ბავშვს უნდა მივცეთ გახეხილი ცოცხალი ხილი: ვაშლი, ატამი, გარგარი;
• 4,5-5,5 თვიდან – ბოსტნეულის ფაფა (კარტოფილი, სტაფილო, კომბოსტო, ჭარხალი, ხახვი, მწვანილი);
• 6 თვიდან: ბურღულის – წიწიბურას, ბრინჯის, სიმინდის, შვრიის – ფაფები (ფაფას შეიძლება დაემატოს 1 ჩაის კოვზი კარაქი);
• 6,5 თვიდან – ხაჭო (კვირაში 2-3-ჯერ);
• 7 თვიდან – მაგრად მოხარშული ნახევარი კვერცხის გული დღეგამოშვებით (ვიწყებთ კვერცხის გულის მერვედით და ოდენობას თანდათან ვზრდით), მაწონი, ქათმის თეთრი ხორცი და ღვიძლი (კვირაში ერთხელ);
• 8 თვიდან ბავშვს ეძლევა ძვლის ნახარშზე მომზადებული წვნიანი (კვირაში 1-2-ჯერ), საქონლის მოხარშული, გატარებული ხორცი;
• 9 თვიდან ვაძლევთ საქონლის გატარებული ხორცისგან მომზადებულ გუფთას, მოხარშულ თევზს (კვირაში 1-2-ჯერ), მშრალ უკრემო ნამცხვარს (“პეჩენიას”).

ძუძუთი კვებაზე მყოფი 1 წლამდე ასაკის ბავშვების კვების სქემა

ხილის წვენი:
0-3 თვე – 0 მლ; 4 თვე – 5-30 მლ; 5 თვე – 40-50 მლ; 6 თვე – 50-60 მლ; 7 თვე – 60 მლ; 8 თვე – 70 მლ; 9 თვე – 80 მლ; 10-12 თვე – 90-100 მლ;

ხილის პიურე:
0-3 თვე – 0 მლ; 4 თვე – 5-30 მლ; 5 თვე – 40-50 მლ; 6 თვე – 50-60 მლ; 7 თვე – 60 მლ; 8 თვე – 70 მლ; 9 თვე – 80 მლ; 10-12 თვე – 90-100 მლ;

ხაჭო:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 10-30 გ; 7 თვე – 40 გ; 8 თვე – 40 გ; 9 თვე – 40 გ; 10-12 თვე – 50 გ;

კვერცხის გული:
0-6 თვე – 0 ცალი; 7 თვე – 0,25 ცალი; 8 თვე – 0,50 ცალი; 9 თვე – 0,50 ცალი; 10-12 თვე – 0,50 ცალი;

ბოსტნეულის პიურე:
0-4 თვე – 0 გ; 5 თვე – 10-100 გ; 6 თვე – 150 გ; 7 თვე – 150 გ; 8 თვე – 170 გ; 9 თვე – 180 გ; 10-12 თვე – 200 გ;

ფაფები:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 50-100 გ; 7 თვე – 150 გ; 8 თვე – 150 გ; 9 თვე – 180 გ; 10-12 თვე – 200 გ;

ხორცი:
0-7 თვე – 0 გ; 8 თვე – 5-30 გ; 9 თვე – 50 გ; 10-12 თვე – 60-70 გ;

მაწონი ან რძე:
0-7 თვე – 0გ; 8 თვე – 200გ; 9 თვე – 200გ; 10-12 თვე – 400-600გ;

პური (ხორბლის):
0-7 თვე – 0 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 10 გ;

ორცხობილა, მშრალი ნამცხვარი:
0-6 თვე – 0 გ; 7 თვე – 3-5 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 10-15 გ;

ზეთი (მზესუმზირასი, სიმინდისა):
0-4 თვე – 0 გ; 5 თვე – 1-3 გ; 6 თვე – 3 გ; 7 თვე – 3 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 6 გ;

კარაქი:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 1-4 გ; 7 თვე – 4 გ; 8 თვე – 4 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 6 გ;

ხელოვნური კვების შემთხვევაში:

• 4 თვემდე ეძლევა ადაპტირებული (ხელოვნური კვებისთვის რეკომენდებული) ნარევები ან მაწონი;
• 3 კვირიდან ვუმატებთ ალუბლის, ვაშლის, მოცხარის, ჟოლოს, ბროწეულის წვენს;
• 1,5 თვიდან – გახეხილ ცოცხალ ხილს: ვაშლს, ატამს, გარგარს;
• 4 თვიდან – ბოსტნეულის ფაფას (კარტოფილი, სტაფილო, კომბოსტო, ჭარხალი, ხახვი, მწვანილი);
• 4,5 თვიდან – ბურღულის: წიწიბურას, ბრინჯის, სიმინდის, შვრიის – ფაფებს (ფაფას შეიძლება დაემატოს 1 ჩაის კოვზი კარაქი); დღეგამოშვებით ვაძლევთ მოხარშულ ნახევარ კვერცხის გულს (ვიწყებთ მერვედით და ულუფას თანდათან ვზრდით);
• 5 თვიდან ვაძლევთ ბოსტნეულის სუპ-პიურეს, ქათმის თეთრ ხორცს და ღვიძლს (კვირაში 1-ხელ), ხაჭოს (კვირაში 2-3-ჯერ);
• 7 თვიდან – ძვლის ნახარშზე მომზადებულ წვნიანს (კვირაში 1-2-ჯერ);
• 8 თვიდან – საქონლის მოხარშულ, გატარებულ ხორცს;
• 9 თვიდან – საქონლის ხორცისგან მომზადებულ გუფთას, მოხარშულ თევზს (კვირაში 1-2-ჯერ), მშრალ ნამცხვარს (“პეჩენიას”).

დღენაკლულ ბავშვებს 3 თვიდან დღეგამოშვებით უნდა მიეცეთ მაგრად მოხარშული კვერცხის გული (ვიწყებთ მერვედით).

ხელოვნურ კვებაზე მყოფი 1 წლამდე ასაკის ბავშვის კვების სქემა

ადაპტირებული ნარევი:
0-1 თვე – 700-800 მლ; 2 თვე – 800-900 მლ; 3 თვე – 800-900 მლ; 4 თვე – 800-900 მლ; 5 თვე – 700 მლ; 6 თვე – 400 მლ; 7 თვე – 300-400 მლ; 8 თვე – 350 მლ; 9 თვე – 200 მლ; 10-12 თვე – 200 მლ;

ხილის წვენი:
0-3 თვე – 0 მლ; 4 თვე – 5-30 მლ; 5 თვე – 40-50 მლ; 6 თვე – 50-60 მლ; 7 თვე – 60 მლ; 8 თვე – 70 მლ; 9 თვე – 80 მლ; 10-12 თვე – 90-100 მლ;

ხილის პიურე:
0-3 თვე – 0 მლ; 4 თვე – 5-30 მლ; 5 თვე – 40-50 მლ; 6 თვე – 50-60 მლ; 7 თვე – 60 მლ; 8 თვე – 70 მლ; 9 თვე – 80 მლ; 10-12 თვე – 90-100 მლ;

ხაჭო:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 40 გ; 7 თვე – 40 გ; 8 თვე – 40 გ; 9 თვე – 40 გ; 10-12 თვე – 50გ;

კვერცხის გული:
0-6 თვე – 0 ცალი; 7 თვე – 0,25 ცალი; 8 თვე – 0,5 ცალი; 9 თვე – 0,5 ცალი; 10-12 თვე – 0,5 ცალი;

ბურღულის ფაფა:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 50-150 გ; 7 თვე – 150 გ; 8 თვე – 170 გ; 9 თვე – 180 გ; 10-12 თვე – 200 გ;

ხორცის ფარში:
0-6 თვე – 0 გ; 7 თვე – 5-30 გ; 8 თვე – 50 გ; 9 თვე – 50 გ; 10-12 თვე – 60-70 გ;

მაწონი ან რძე:
0-6 თვე – 0 გ; 7 თვე – 200 გ; 8 თვე – 200 გ; 9 თვე – 400 გ; 10-12 თვე – 100 გ;

პური (ხორბლის):
0-7 თვე – 0 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 10 გ;

ორცხობილა, მშრალი ნამცხვარი:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 3-5 გ; 7 თვე – 5 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 10 გ; 10-12 თვე – 10-15 გ;

ზეთი (მზესუმზირასი, სიმინდის):
0-4 თვე – 0 გ; 5 თვე – 3 გ; 6 თვე – 3 გ; 7 თვე – 3 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 6 გ;

კარაქი:
0-5 თვე – 0 გ; 6 თვე – 4 გ; 7 თვე – 4 გ; 8 თვე – 5 გ; 9 თვე – 5 გ; 10-12 თვე – 6 გ.

(კვების სქემები შედგენილია შესაბამის ქართულ და უცხოურ ლიტერატურაში არსებული მონაცემების მიხედვით).

მკურნალობა
რაქიტის ნიშნების შემჩნევისთანავე დედამ უნდა მიმართოს პედიატრს, რათა თავიდან აიცილოს მოსალოდნელი გართულებები.
არ შეიძლება რაქიტის მკურნალობა ექიმის კონსულტაციის გარეშე.
რაქიტის მკურნალობა კომპლექსურად უნდა ჩატარდეს, ანუ სპეციფიკურ (მედიკამენტურ) მეთოდებთან ერთად მასში ჩაირთოს არასპეციფიკურიც (დღის სწორად ორგანიზება, სუფთა ჰაერზე ხშირი სეირნობა, ძუძუთი ხანგრძლივი კვება, მეძუძური დედის სწორი კვება, ბავშვის მასაჟი, სამკურნალო ფიზკულტურა და ცურვა). რაქიტის სპეციფიკური მკურნალობა გულისხმობს D ვიტამინის, კალციუმისა და ფოსფორის შემცველი პრეპარატების მიღებას. დოზის შერჩევა და მკურნალობის ხანგრძლივობის დადგენა შეუძლია მხოლოდ პედიატრს ბავშვის მდგომარეობის გათვალისწინებით. D ვიტამინის არასწორმა დოზირებამ შესაძლოა თირკმლის დაზიანება და სხვა საშიში გართულებები გამოიწვიოს.

D ვიტამინით მდიდარი პროდუქტები
D ვიტამინით მდიდარია: რძის ნაწარმი, ნაღების კარაქი, თევზის ქონი, კვერცხის გული, მცენარეული ზეთი, ღვიძლი, კაკალი და სხვა. აღსანიშნავია, რომ ადამიანის ორგანიზმში D ვიტამინი გამომუშავდება ბუნებრივად, მზის სხივების ზემოქმედების შედეგად.

რაქიტი და აცრა
გეგმით გათვალისწინებული ვაქცინაციის ჩატარება შეიძლება მკურნალობის დაწყებიდან მხოლოდ 2-3 კვირის შემდეგ, რათა ორგანიზმმა მკურნალობასთან ადაპტირება მოასწროს – აცრა თავისთავადაც დიდი დატვირთვაა იმუნური სისტემისათვის. ეს განსაკუთრებით ეხება დღენაკლულ ბავშვებს, რომელთაც ნევროლოგიური დარღვევები (მათ შორის – რაქიტის ნევროლოგიური გამოვლინება) აღენიშნებათ ან ქრონიკული დაავადებები აქვთ.

ხალხური მედიცინა გვირჩევს
1. აიღეთ 150-150 გრამი კოთხუჯისა და ჭინჭრის ფესვი, დაასხით 1 ლიტრი მდუღარე წყალი და 10 წუთი ადუღეთ ნელ ცეცხლზე, შემდეგ 50 წუთი გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში, გადაწურეთ, ჩაასხით აბაზანაში (ტემპერატურა – 37⁰C) და აბანავეთ ბავშვი.
2. 100 გ თავშავას დაასხით ერთი სათლი (დაახლოებით 10 ლ) მდუღარე წყალი და დააყენეთ. ნაყენს დაუმატეთ წყლის იელის ნაყენი, რომელიც ასე უნდა მოამზადოთ: 1 სუფრის კოვზ წყლის იელს დაასხით ერთი ჭიქა მდუღარე წყალი და თავდახურულ ჭურჭელში ერთი საათი გააჩერეთ. გაურიეთ თავშავას ნაყენიან წყალში, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა – 37⁰C).
3. 10-10 გრამ კულმუხოსა და ოროვანდის ფესვებს დაასხით 10 ლ მდუღარე წყალი, 50 წუთი გააჩერეთ ნელ ცეცხლზე, საათ-ნახევარი – თავდახურულ ჭურჭელში უცეცხლოდ, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა – 37⁰C).
4. აურიეთ ერთმანეთში 400 გ ორკბილა და 100 გ ფარსმანდუკი, დაასხით 10 ლ მდუღარე წყალი, გააჩერეთ 5 წუთი დაბალ ცეცხლზე, 50 წუთი – თავდახურულ ჭურჭელში უცეცხლოდ, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა – 37⁰C).

რადიკულიტი თავ-ზურგტვინის ერთ-ერთი ნერვის ფესვის ანთებაა. იგი მოულოდნელად, მოწმენდილ ცაზე მეხის გავარდნასავით იწყება: მცირე უხერხული მოძრაობის შედეგად ზურგში მწვავე ტკივილი აღმოცენდება. სტატისტიკურად რადიკულიტით დაავადებულია 50 წელს გადაცილებული ყოველი მერვე ადამიანი. ბოლო ხანს დაავადება საგრძნობლად გაახალგაზრდავდა: რადიკულიტს უჩივიან არა მარტო შუახნისა და ხანდაზმული ადამიანები, არამედ ახალგაზრდებიც, უმთავრესად – პროფესიონალი სპორტსმენები და გონებრივი შრომით დაკავებული პირები, მაგალითად, ისინი, ვისი სამუშაოც საათობით კომპიუტერთან ჯდომას მოითხოვს. 

რადიკულიტის მიზეზები
ხერხემლის არხში მოთავსებულია ზურგის ტვინი, რომლიდანაც გამოდის მთელი ორგანიზმის მუშაობაზე პასუხისმგებელი უამრავი ნერვი. რომელიმე მათგანის ტრავმული ან ანთებითი დაზიანებისას ვითარდება რადიკულიტი.                      
ჯერ კიდევ არ არსებობს საყოველთაო აზრი იმის შესახებ, რა შეიძლება ჩაითვალოს რადიკულიტის უშუალო მიზეზად. XIX საუკუნეში მიაჩნდათ, რომ რადიკულიტი ნერვის ფესვის დამოუკიდებლად აღმოცენებული ანთებაა, XX საუკუნის დასაწყისში ვარაუდობდნენ, რომ ყველაფერი მალათაშორისი თიაქრის ბრალია – მალებს შორის არსებული ხრტილი იგლიჯება, გარეთ გამოდის და ნერვის ფესვს ჭყლეტს, ამჟამად კი ვარაუდობენ, რომ რადიკულიტის მიზეზი თავად ხერხემალი, უფრო ზუსტად, მისი დაზიანებაა. მიიჩნევა, რომ ასიდან დაახლოებით 95 შემთხვევაში რადიკულიტი ოსტეოქონდროზით არის განპირობებული, დანარჩენ ხუთში კი ხერხემლის ტრავმით, ამა თუ იმ შინაგანი ორგანოს დაავადებით, ხერხემლის ანთებითი და დისტროფიული დაზიანებით, პერიფერიული ნერვული სისტემის სიმსივნით და სხვა. 

სიმპტომები და მიმდინარეობა
რადიკულიტის მთავარი ნიშანია ტკივილი. მისი ლოკალიზაცია უშუალოდ არის დამოკიდებული იმაზე, ხერხემლის რომელ უბანშია ანთებადი ნერვის ფესვი. დაზიანების ლოკალიზაციის მიხედვით განასხვავებენ:  

• კისრის რადიკულიტს;
• კისერ-მხრის რადიკულიტს;
• გულმკერდის რადიკულიტს;
• გავა-წელის რადიკულიტს, რომელიც, თავის მხრივ, ან მწვავეა, ან ქრონიკული.

კისრის რადიკულიტი
კისრის რადიკულიტის დროს ტკივილი ლოკალიზდება კეფისა და კისრის არეში და ზოგჯერ გადაეცემა ყურში, ძლიერდება თავის მიბრუნება-მობრუნებისას და ხველისას. ტკივილი აღმოცენდება მოულოდნელად, ზოგჯერ – თავის დახრის დროს, და, წესისამებრ, მკეთრია. ამ დროს ავადმყოფი იღებს რეფლექსურ პოზას – თავს უკან და გვერდზე აგდებს.
ოსტეოქონდროზისა და სპონდილოზის ფონზე აღმოცენებული კისრის რადიკულიტის დროს ტკივილს შესაძლოა თან ახლდეს თავბრუხვევა, სმენის დაქვეითება, ბარბაცი და თავის ტვინის სისხლით მომარაგების დეფიციტის სხვა ნიშნები.
კისრის რადიკულიტი გავა-წელის რადიკულიტთან შედარებით იშვიათია, მაგრამ მისი სიმპტომები (კისრის ტკივილი) უფრო მკვეთრია, ვიდრე ხერხემლის სხვა უბნების რადიკულიტისა.
კისრის რადიკულიტი აღმოცენდება ზურგის ტვინის ფესვების მიჭყლეტის შედეგად, მაგალითად, ხერხემალში ასაკობრივი ცვლილებების გამო. კისრის რადიკულიტის მიზეზი ასევე შეიძლება იყოს ნერვის ახლოს მდებარე კუნთებისა და იოგების ანთება, რის შედეგადაც ამ ნერვის ფესვი ზეწოლას განიცდის. ზოგჯერ კისრის რადიკულიტი ხერხემლის კისრის ნაწილის მალათაშუა დისკოს თიაქრის შედეგია.

დიაგნოსტიკა
კისრის რადიკულიტის დიაგნოსტირების მიზნით პაციენტი უნდა გასინჯოს ნევროლოგმა, რომელმაც, პირველ რიგში, უნდა განსაზღვროს მგრძნობელობა, კუნთოვანი ძალა და რეფლექსები. გარდა ამისა უნდა ჩატარდეს ხერხემლის რენტგენოლოგიური, კომპიუტერული ტომოგრაფიული (კტ), მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიული გამოკვლევები.

მკურნალობა
კისრის რადიკულიტის მკურნალობის დროს რეკომენდებულია ხერხემლის კისრის არეში დატვირთვის შეზღუდვა, დროებით იკრძალება თავის დახრა და ტრიალი, რათა ზურგის ტვინის ნერვის ფესვის გაღიზიანება ჩაცხრეს. ამისთვის ნევროლოგი პაციენტს ხშირად კისრის ბანდაჟის ტარებას ურჩევს.
კისრის რადიკულიტის მწვავე პერიოდში ინიშნება ტკივილგამაყუჩებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები. ავადმყოფს კატეგორიულად ეკრძალება დამოუკიდებლად კისრის დაჭიმვის მცდელობა. ტკივილის გაყუჩების შემდეგ ინიშნება სამკურნალო ფიზკულტურა.
ტკივილის გაყუჩების პერიოდში ძალზე ეფექტურია კისრის მსუბუქი მასაჟი, მაგრამ ის მხოლოდ კვალიფიციურმა სპეციალისტმა უნდა ჩაატაროს. სხვაგვარად, არ არის გამორიცხული, მდგომარეობა გაუარესდეს.

ვარჯიშები კისრის რადიკულიტის დროს
საწყისი მდგომარეობა – ჯდომითი ან დგომითი, ფეხები – მხრების სიგანეზე, მხრები, გულმკერდი და წელი უძრავადაა, სუნთქვა ერთგვაროვანია, მუცლისმიერი. ვიყურებით მოძრაობის მხარეს. თითოეულ მხარეს უნდა შესრულდეს 10-15 მოძრაობა. ვარჯიშის დროს თავის მოძრაობა უნდა იყოს მსუბუქი, ნელი, კისრის კუნთები – მოდუნებული. ჩავისუნთქავთ, როცა თავი შუაშია, ამოვსუნთქავთ თავის მოძრაობისას.
1. თავი დავხაროთ რაც შეიძლება მეტად და შევახოთ მკერდს. ამ დროს კისერში ვიგრძნობთ დაძაბულობას.
2. თავი მაქსიმალურად გადავწიოთ უკან და შევეხოთ კეფით ზურგს.
3. დავხაროთ თავი მარჯვნივ და მარცხნივ, ამ დროს მხრებს არ ვამოძრავებთ და ვცდილობთ, ყურებით შევეხოთ მხრებს.
4. თავი მაქსიმალურად მოვაბრუნოთ მარჯვნივ და მარცხნივ.
5. “ძაღლი”: წარმოვიდგინოთ, რომ ცხვირიდან კეფამდე (წინიდან უკან) ღერძია გავლებული. თავი ვატრიალოთ ამ წარმოსახვითი ღერძის გარშემო ისე, თითქოს ნიკაპი ცხვირის გარშემო ტრიალებს. ეს ვარჯიში ტარდება სამ ვარიანტად: თავი პირდაპირ, თავი დახრილია წინ და თავი გადაწეულია უკან.
6. თავი ვამოძრაოთ წრიულად, თითქოს მხრებზე დაგორავსო.
7. ვამოძრაოთ მხრები წრიულად, თავდაპირველად – მონაცვლეობით, მერე კი ორივე ერთად, ჯერ წინ, მერე უკან. აწევისას ჩავისუნთქოთ, დაშვებისას კი ამოვისუნთქოთ.
8. საწყისი მდგომარეობა – მჯდომარე. იდაყვები ახლო-ახლოს დავაწყოთ მაგიდაზე, ვაბრუნოთ თავი. თითოეულ პოზიციაში გავაჩეროთ 20-40 წამი. ვარჯიში 2-3-ჯერ უნდა შევასრულოთ.
8.1. კეფის უკან გადავაჯვარედინოთ თითები და თავი დავხაროთ ისე, რომ ნიკაპით მკერდს შევეხოთ. დავხუჭოთ თვალები. მცირე ხანს შევყოვნდეთ და ნელ-ნელა დავუბრუნდეთ საწყის პოზიციას.
8.2. ნელა მოვაბრუნოთ თავი და ჩამოვდოთ ნიკაპი მარჯვენა ხელისგულზე. მარცხენა ხელით დავაფიქსიროთ კეფა. თავი ნელ-ნელა შევატრიალოთ ხელებით მარჯვნივ, რამდენადაც შესაძლებელია (მაგრამ დაუძაბავად). თვალები დავხუჭოთ. ამ პოზიციაში მცირე ხანს შევყოვნდეთ და ნელ-ნელა დავუბრუნდეთ საწყის მდგომარეობას. შევცვალოთ ხელების მდგომარეობა და შევასრულოთ იგივე ვარჯიში.
9. კობრას პოზა. საწყისი მდგომარეობა – პირქვე ვწევართ იატაკზე, ფეხები – ერთად, ფეხის წვერები – უკან გაჭიმული, ხელები უნდა მოვხაროთ ისე, რომ თითის წვერები მხრების დონეზე იყოს, იდაყვებით ოდნავ შევეხოთ ტანს. ჩასუნთქვისას თავი მაქსიმალურად ავწიოთ მაღლა, კისრის კუნთები დავჭიმოთ. შემდეგ ზურგის კუნთების დახმარებით ჯერ მხრები წამოვწიოთ, მერე – სხეულის ზედა ნაწილი. მუცლით იატაკს უნდა ვეყრდნობოდეთ. ხელები მოდუნებული უნდა გვქონდეს. როცა ზურგის კუნთები ბოლომდე შეიკუმშება, გავაგრძელოთ წამოწევა ხელების დახმარებით. ბოქვენის არე არ უნდა მოშორდეს იატაკს. შევჩერდეთ ამ პოზაში 5-10 წამს.

კისერ-მხრის რადიკულიტი
კისერ-მხრის რადიკულიტს ახასიათებს კისრის, მხრის სარტყლისა და ხელების ინტენსიური ჭვლისებრი ტკივილი, რომელიც მკვეთრად ძლიერდება ხელების მოძრაობის, ხველის, მიბრუნება-მობრუნებისა და თავის დახრის დროს. ავადმყოფს იდაყვში მოხრილი ხელი ტანზე აქვს მიკრული, თავი კი დაზიანებული ნერვის მხარეს აქვს დახრილი. ზოგჯერ სითბო ტკივილს ამცირებს, სიცივე კი, პირიქით, აძლიერებს. კისერ-მხრის რადიკულიტის მიზეზი იგივეა, რაც კისრის რადიკულიტისა – ნერვის ახლოს მდებარე კუნთისა და მყესების ანთება ან მალათაშუა დისკოს თიაქარი.
კისერ-მხრის რადიკულიტს ზემოთ აღნიშნულ არეებში ტკივილის გარდა ახასიათებს თავის თმიანი ნაწილის მგრძნობელობის დარღვევა, ყურის, ბეჭის, გულმკერდის ზედა ნაწილის ტკივილი და ზოგჯერ – მხედველობის დარღვევა დაზიანების მხარეს.
კისერ-მხრის რადიკულიტის დროს, ისევე როგორც კისრის რადიკულიტის შემთხვევაში, შეტევითი ტკივილი შეიძლება პერიოდულად განმეორდეს.
დიაგნოსტიკა ხდება ისევე, როგორიც კისრის რადიკულიტის დროს.
მკურნალობაც (ვარჯიშებითურთ) კისრის რადიკულიტის მკურნალობის მსგავსია.

გულმკერდის რადიკულიტი
გულმკერდის რადიკულიტს (გულმკერდის შუა ან ქვედა ფესვის დაზიანებას) ახასიათებს შეტევისმაგვარი ტკივილი, რომელიც ძლიერდება მოძრაობის ან ღრმა ჩასუნთქვის დროს, უპირატესად გულმკერდის გვერდითა ნაწილებს მოიცავს და ვრცელდება ნეკნთაშუა არეებზე, სადაც ნეკნთაშუა ნერვები გადის. ამის გამო გულმკერდის რადიკულიტს ნეკნთაშუა ნევრალგიასაც უწოდებენ. ამ დაავადების დროს, განსაკუთრებით – მის ადრეულ სტადიებში, შეინიშნება კანის მომატებული მგრძნობელობა: ტანსაცმლისა და საბნის შეხებაც კი არასასიამოვნო, შემაწუხებელ შეგრძნებებს იწვევს.
ტკივილი ზოგჯერ შეტევითია, ზოგჯერ კი მუდმივი, ძლიერდება ხველისა და ცხვირცემინების, მოხრისა და მკვეთრი მოძრაობის, საზოგადოდ, ფიზიკური დატვირთვის დროს.
გულმკერდის რადიკულიტის მთავარი მიზეზი ოსტეოქონდროზია, ანუ მალათაშუა დისკოების დეგენერაციული პროცესი, რის შედეგად განვითარებული ანთებითი პროცესისა და მალათაშუა თიაქრის გამოც აღმოცენდება მეორეული რადიკულიტი – ზურგის ტვინის ნერვთა ფესვების ანთება. აღნიშნული პათოლოგიური პროცესი უმთავრესად იმას ემუქრება, ვისაც ნახევრად მოხრილს ან პოზის შეუცვლელად უწევს მუშაობა, ხანგრძლივად განიცდის დიდ სტატიკურ დატვირთვას ან პროფესიული საქმიანობის გამო მუდამ რყევასა და ჯანჯღარშია.
ბევრს ჰგონია, რომ გულმკერდის რადიკულიტის მიზეზი სიმძიმის აწევა და გაციებაა. ეს მთლად ასე არ არის. გაციება, ჩვეულებრივ, არ იწვევს გულმკერდის რადიკულიტს (დაავადების საფუძველი, როგორც უკვე ითქვა, ხერხემლის გულმკერდის მალებში მიმდინარე დეგენერაციული პროცესი და მათი ანატომიური სტრუქტურის რღვევაა), თუმცა პათოლოგიურ პროცესს აღრმავებს და ტკივილს აძლიერებს. საქმე ის გახლავთ, რომ გაციებისას რეფლექსურად ვითარდება კუნთების სპაზმი. სწორედ ამის ბრალია დაზიანებულ მხარეს ტკივილის გამძაფრება. კუნთების დაჭიმულობა-დაძაბულობას ასეთ დროს სითბო აქრობს. შალის ქსოვილით ან შემთბარი ქვიშით სავსე ტომრით ჩათბუნება ტკივილს ამცირებს და ადამიანს შვებას ჰგვრის.

დიაგნოსტიკა
აუცილებელია ნევროლოგთან მისვლა. გულმკერდის არეში ტკივილი, გარდა რადიკულიტისა, ზოგიერთი შინაგანი დაავადების სიმპტომიც არის. მაგალითად, ამგვარი ტკივილი ახასიათებს პლევრიტს, ფილტვების ანთებასა და გულის დაავადებებს. ამიტომ სანამ თვითმკურნალობას დაიწყებდეთ, კონსულტაციის მიზნით უნდა მიმართოთ ექიმს, თორემ შეიძლება გამოუსწორებელი შედეგები მიიღოთ.

გავა-წელის რადიკულიტი
რადიკულიტის ფორმებს შორის ყველაზე ხშირად გვხვდება გავა-წელის რადიკულიტი (გავისა და წელის დონეზე ზურგის ტვინის ნერვთა ფესვების დაზიანება). დაავადება უმეტესად მალათაშუა დისკოში, ხერხემლის სახსარში არსებული დეგენერაციული პროცესების (ოსტეოქონდროზის, თიაქრის) ფონზე აღმოცენდება, აქვს გაქრონიკულებისა და ხშირი რეციდივის ტენდენცია. გავა-წელის რადიკულიტი მეტწილად საშუალო ასაკისა და ხანდაზმულ ადამიანებს ემართებათ. ყველაზე ხშირად ეს დაავადება აწუხებთ პირებს, რომელთაც უწევთ არასახარბიელო კლიმატურ პირობებში მუშაობა ან აქვთ დიდი ფიზიკური დატვირთვა. გავა-წელის რადიკულიტის დროს ტკივილი სხვადასხვა ხასიათისა და ლოკალიზაციისაა, კერძოდ, აღმოცენდება საჯდომი ნერვის გასწვრივ და ძლიერდება მოძრაობის, სიარულისა და დახრის დროს.
ჩვეულებრივ, გავა-წელის რადიკულიტი იწყება ერთბაშად, წელის არეში ძლიერი ტკივილის აღმოცენებით.  ტკივილი ვრცელდება თეძოების უკანა ზედაპირზე. შემთხვევათა უმრავლესობაში (80%) ტკივილის შეგრძნება აღმოცენდება წელში და აქედან ვრცელდება ფეხების უკანა მხარეს. გაცილებით იშვიათად ტკივილი ერთდროულად ვითარდება წელსა და ფეხებში და კიდევ უფრო იშვითად – მხოლოდ ფეხში. ტკივილის ლოკალიზაცია და მისი გამოხატულების ხარისხი იმაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ დონეზე მოხდება ნერვის ღეროს ან ფესვის მიჭყლეტა, ასევე – იმ ქსოვილის ბუნებაზე, რომელმაც მიჭყლეტა განაპირობა. განსაკუთრებით ძლიერია ტკივილის სინდრომი ძვლოვანი წანაზარდებით, ხერხემლის დისკოთი და სხვა მკვრივი ქსოვილით (მაგალითად, მალათაშორისი თიაქრით) მიჭყლეტის დროს. შედარებით რბილი ქსოვილით (კუნთი, მყესი) მიჭყლეტისას ტკივილი და მისი გაძლიერების დინამიკა ნაკლებად არის გამოხატული.
წელის მე-5 მალის ნერვის ფესვის ანთების ან დეგენერაციული ცვლილებების შედეგად აღმოცენდება გამჭოლი ტკივილი დუნდულების არეში, თეძოების გვერდით ზედაპირებზე, წვივების წინა ზედაპირზე და ტერფის შიგნითა ნაწილში დიდ თითამდე. მრავალ შემთხვევაში ამ უბნებში აღინიშნება კანის მგრძნობელობის მოშლა (პარესთეზია).
კუდუსუნის პირველი მალის ფესვის დაზიანებისას ტკივილი გადის დუნდულებზე, თეძოების უკანა და წინა ზედაპირებზე, წვივებზე, შემდეგ – ფეხისგულსა და ტერფის გარეთა ზედაპირზე ნეკა თითისკენ. აღინიშნება აქილევსის მყესის რეფლექსის შესუსტება ან გაქრობა. ძალიან ხშირად შეიმჩნევა რამდენიმე ნერვის ფესვის დაზიანება და მაშინ კლინიკური სურათი წარმოდგენილია ცალკეული ფესვის სინდრომთა ერთობლიობით.
გავა-წელის რადიკულიტი, როგორც წესი, ვითარდება მწვავედ და გრძელდება დაახლოებით 2-3 კვირა. პაციენტი ცდილობს, რაც შეიძლება ნაკლები იმოძრაოს, რადგან ნებისმიერი მოძრაობა (სიარული, დახრა, მობრუნება) ტკივილს აძლიერებს. ხშირად ავადმყოფები ხერხემალს დაზიანებულ მხარეს ზნექენ და ამ მდგომარეობაში ჩერდებიან. ამ იძულებით პოზას ტკივილის საწინააღმდეგო სკოლიოზს უწოდებენ.
პაციენტის გასინჯვისას ექიმი აღმოაჩენს, რომ დაძაბულია ზურგის კუნთები (დამცველობითი დაძაბვა). ხერხემლის დაზიანებულ მხარეს ზეწოლისას აღმოცენდება ლოკალური ტკივილი, რომელიც შეიძლება გავრცელდეს დუნდულების ზედაპირზე. ძალიან ხშირად დათვალიერებისას ჩანს ვეგეტოტროფიკული ცვლილებები – კანის გაცივება, სიფითრე, ოფლიანობის მატება, ტერფის პულსაციის დასუსტება და სხვა.
გავა-წელის რადიკულიტს, წესისამებრ, თან ახლავს შემდეგი სიმპტომები:

• ლასეგას სიმპტომი – ზურგზე მწოლიარე ავადმყოფს დაზიანებულ მხარეზე გასწორებული ფეხის აწევისას უჩნდება მკვეთრი ტკივილი წელში, დუნდულის არესა და თეძოების უკანა ზედაპირზე.
• ბეხტერევის სიმპტომი – ზურგზე მწოლიარე ავადმყოფი წამოჯდომისას დაზიანების მხარეს რეფლექსურად ხრის ფეხს.
• ნერის სიმპტომი – თავის მკვეთრი დახრისას წელსა და ფეხში ტკივილი ძლიერდება.
• დეჟერინის სიმპტომი – ჩასუნთქვის, ხველისა და ცემინების დროს ტკივილი ძლიერება.
• ბონეს სიმპტომი – დაზიანების მხარეს დუნდულების ნაოჭი გადასწორდება.

დიაგნოსტიკა
რადიკულიტის დიაგნოსტირება, პირველ რიგში, ავადმყოფის ჩივილების მიხედვით ხდება. მათი მიზეზის დასადგენად აუცილებელია ნევროლოგიური გამოკვლევა, რაც გულისხმობს კუნთების ტონუსის, კიდურების მგრძნობელობის, მტკივნეულობის ლოკალიზაციის განსაზღვრას. მას შემდეგ, რაც ექიმი დიაგნოზს დასვამს, განისაზღვრება დამატებითი ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევის აუცილებლობა.
დიაგნოსტიკის ინსტრუმენტულ მეთოდებს მიეკუთვნება: ულტრაბგერითი გამოკვლევა, რენტგენოგრაფია, ტომოგრაფია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მიელოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია, კონტრასტული დისკოგრაფია, ელექტროსპონდილოგრაფია.

პროფილაქტიკა
რადიკულიტის პროფილაქტიკა გულისხმობს ხერხემლის ტრავმების თავიდან აცილებას. ერიდეთ ასევე გადაცივებას და ორპირ ქარს. სამკურნალო ფიზკულტურა, სპორტით ზომიერი დატვირთვა ზურგს ამაგრებს და რადიკულიტის პროფილაქტიკას უზრუნველყოფს.

მკურნალობა
გავა-წელის (და საერთოდ, ნებისმიერი ფორის) რადიკულიტის მკურნალობა მიმართულია არა მარტო მიჭყლეტილი ნერვის გათავისუფლებისკენ, არამედ მიჭყლეტის მიზეზის კორექციისკენაც.
თუ რადიკულიტი მოულოდნელად დაგატყდათ თავს, ექიმის მოსვლამდე დაწექით მაგარ საწოლზე, დალიეთ გამაყუჩებელი, დაიზილეთ მტკივანი ადგილი ტკივილგამაყუჩებელი მალამოთი და კარგად შეიფუთნეთ შალის ღაზლით.
რადიკულიტის სამკურნალოდ ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო, ტკივილგამაყუჩებელი (მათი ბოროტად გამოყენება არ შეიძლება, რადგან ყველა მათგანი მოქმედებს კუჭზე) გამახურებელი საშუალებები (მაგალითად, ფუტკრის ან გველის შხამი, მწარე წიწაკის ნაყენი), ვიტამინების კომპლექსი, ბიოგენური სტიმულატორები (ალოე, მინისებრი სხეული და სხვა). მწვავე პერიოდში ავადმყოფმა მშვიდი, წოლითი რეჟიმი უნდა დაიცვას. ამ პერიოდის გავლის შემდეგ ინიშნება მსუბუქი მანუალური თერაპია, მსუბუქი მასაჟი და სამკურნალო ფიზკულტურა (მათ შორის – წყალქვეშა დაჭიმვები), ეფექტიანია ფიზიოთერაპიული პროცედურებიც. ვარჯიშებისა და მასაჟის თვითნებურად, ექიმის კონსულტაციის გარეშე დაწყებამ შესაძლოა მდგომარეობა გააუარესოს. თუ რადიკულიტი მალათაშორისი დისკოს გამოვარდნამ გამოიწვია, შესაძლოა, საჭირო გახდეს ქირურგიული ჩარევა.

რადიკულიტის სამკურნალო მცენარეული საშუალებები
რადიკულიტის დროს ტკივილს ეფექტურად აყუჩებს მცენარეული მალამოები. მათ მოსამზადებლად თანაბარი რაოდენობით იღებენ ჩამოთვლილ კომპონენტებს:

• ქინძის თესლს, არყის ხის კვირტებს, პიტნას, ბაბუაწვერას ფესვს;
• არყის ხის კვირტებს, მატიტელას, კრაზანას, ვერხვის კვირტებს;
• გულყვითელას ყვავილებს, ქაფურას ყვავილებს, პიტნას, სვიის გირჩებს, ქრისტესისხლას, ევკალიპტის ფოთლებს;
• ოროვანდის ფესვს, პიტნას, მრავალძარღვას, გვირილის ყვავილს;
• ტუხტის ფესვს, ლავანდას, ფარსმანდუკს, შვიტას, ბაბუაწვერას ფესვს;
• მატიტელას ფესვს, კრაზანას, პიტნას, ფიჭვის კვირტებს, ქრისტესისხლას, ევკალიპტის ფოთლებს;
• არყის ხის კვირტებს, პიტნას, გვირილის ყვავილს, ფიჭვის კვირტებს, იასამფერას, ბაბუაწვერას ფესვს.

ამ სამკურნალო მცენარეების შეძენა ფიტოაფთიაქებში შეიძლება.
მალამო ასე მზადდება: აიღეთ რომელიმე ნაკრები, დაფშვენით, 3 სუფრის კოვზს დაასხით 100 მლ მდუღარე წყალი, 5 წუთი ადუღეთ ნელ ცეცხლზე და თან განუწყვეტლივ ურიეთ. შემდეგ კარგად შეათქვიფეთ 75-75 გრამ ღორის (მუცლის) გამდნარ ქონს (შეგიძლიათ, მის ნაცვლად გამოიყენოთ ნაღების მარგარინი) და მცენარეულ ზეთს, გააცივეთ და სიცივეში შეინახეთ. წაისვით მტკივან ადგილას და 3-5 წუთის განმავლობაში იზილეთ, შემდეგ თბილად შეიფუთნეთ. პროცედურა გაიმეორეთ დღეში 3-4-ჯერ.
სასარგებლოა კომპრესიც: მალამო მსუბუქად შეიზილეთ კანში, ზემოდან დაიფარეთ პოლიეთილენი, შემდეგ – შალის ნაჭერი და შეიხვიეთ. კომპრესს არაჩვეულებრივი ეფექტი ექნება, თუ პოლიეთილენის ნაცვლად გამოიყენებთ იასამნის, სალბის ან ბარამბოს ფოთლებს, ხოლო ზემოდან კომბოსტოს ფურცლებს გადააფარებთ.
გაგაცნობთ სხვა შედარებით ხელმისაწვდომ ვარიანტებს:

• ქრონიკული რადიკულიტის დროს რეკომენდებულია ჭვავის საფუვრიანი ცომის კომპრესი. თავდაპირველად წელი სკიპიდარით უნდა გაიწმინდოთ, ვიდრე კანი არ გაწითლდება, შემდეგ მტკივან ადგილზე დაიდოთ დოლბანდში გახვეული ცომი, დაიფაროთ გასანთლული ქაღალდი, ზემოდან კი თბილი ქსოვილი და 40 წუთს გაიჩეროთ. კომპრესი კეთდება დღეგამოშვებით. წვის შეგრძნების შესამცირებლად დალიეთ ფინჯანი თბილი რძე, რომელშიც გახსნილია 1 ჩაის კოვზი საჭმელი სოდა. თუ კანი დაგეწვათ, მკურნალობა დროებით შეწყვიტეთ. მოსარჩენად საკმარისია 3-5 კომპრესი.
• კარგია მოხარშული ვერხვის ფოთლების კომპრესები და აბაზანები.
• ვერხვის კვირტებისა და ფოთლების ნაყენი: 1 სუფრის კოვზს ვასხამთ 1 ჭიქა მდუღარეს, ვაჩერებთ 1 საათს და ვიღებთ 1-2 სუფრის კოვზს დღეში 5-6-ჯერ.     ქერქის ნაყენი: გამომშრალ, დაქუცმაცებულ ქერქს ვასხამთ წყალს (1:20), ვადუღებთ მდუღარე წყლის აბაზანაზე 30 წუთის განმავლობაში და ვიღებთ 1-2 სუფრის კოვზს დღეში 3-4-ჯერ.     მალამო: აიღეთ თანაბარი რაოდენობის დაფშვნილი კვირტი და ნაღების კარაქი და ერთმანეთში აურიეთ.
• სუფთა რბილი ქსოვილი დაასველეთ შავი ბოლოკის წვენში, დაიდეთ მტკივან ადგილზე, შეიხვიეთ თბილი ქსოვილით. თუ არ გექნებათ ძლიერი წვა, კომპრესი შეიძლება 2-3 დღე დაიტოვოთ. აუცილებლობის შემთხვევაში პროცედურა გაიმეორეთ.
• წვრილად დაკეპეთ ნიორი და ძილის წინ 5-7 წუთით დაიდეთ მტკივან ადგილზე. ყურადღებით იყავით, კანი არ დაგეწვათ. ამის შემდეგ მტკივან ადგილას შეიზილეთ მზესუმზირას ზეთი და ღამით თბილად შეიხვიეთ.
• რადიკულიტის დროს 1 სუფრის კოვზ გვიმრის ფესურას ვასხამთ 1 ჭიქა ადუღებულ წყალს, ვათბობთ ნელ ცეცხლზე 15-20 წუთის განმავლობაში და 2 საათით ვაყენებთ. ვიღებთ თითო ყლუპს დღეში 3-4-ჯერ, ჭამამდე 30 წუთით ადრე. ფრთხილად, მცენარე შხამიანია!
• გათალეთ და გახეხეთ შავი ბოლოკი. დადეთ ბამბის ან სელის ქსოვილზე თხელ ფენად და ზემოდან დააფარეთ იგივე ქსოვილი. დაიდეთ ეს საფენი მტკივან ადგილას, ზემოდან დააფარეთ გასანთლული ქაღალდი და შეიხვიეთ თბილი თავშლით. გაიჩერეთ კომპრესი მაქსიმალურად დიდხანს. თანდათანობით შეიგრძნობთ კანის სიმხურვალეს. შეტევის მოსახსნელად ზოგჯერ საკმარისია 2-3 პროცედურა.
• 50 მლ წყალში გახსენით 1/4 ტაბლეტი ფურაცილინი, კარგად ადუღეთ (სანამ წამალი ბოლომდე არ გაიხსნება). შემდეგ დაამატეთ 1 სუფრის კოვზი თაფლი და გულდასმით მოურიეთ. აიღეთ ჩვეულებრივი მდოგვის საფენი, ამოავლეთ თაფლისა და ფურაცილინის ხსნარში და დაიდეთ წელზე. 5-6 წუთის შემდეგ მოიხსენით საფენი, კანზე დარჩენილ სითხეს დააფარეთ პოლიეთილენის ქსოვილი და შეიხვიეთ შალის თავშლით. ამ სახვევით დაიძინეთ და მხოლოდ დილით მოიხსენით.
• ძალიან ეფექტური მეთოდია უმი კარტოფილის მიკვრა მტკივან ადგილას.
• აიღეთ 300 გ 3-5-წლიანი ალოეს ფოთოლი, თანაც მოჭრამდე 5 დღე არ მორწყოთ მცენარე. გაატარეთ ფოთლები ხორცსაკეპ მანქანაში, დაამატეთ მიღებულ მასას 500 გ ნატურალური მაისის თაფლი, 500 მლ წითელი ღვინო, გულდასმით აურიეთ და 5 დღე დადგით გრილ, ბნელ ადგილას. პირველი 5 დღე მიიღეთ დღეში თითო-თითო ჩაის კოვზი ჭამამდე ერთი საათით ადრე, ხოლო შემდეგ დღეებში – დღეში თითო-თითო სუფრის კოვზი ჭამამდე ერთი საათით ადრე. მკურნალობის კურსია 2-3 კვირიდან 1,5 თვემდე.

– ჟილბერის სინდრომი (ჟილბერის დაავადება) მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელიც ვლინდება სისხლში ბილირუბინის (არაპირდაპირის) დონის მუდმივი ან პერიოდული მატებით, სიყვითლით და ზოგიერთი სხვა სიმპტომით. ეს დარღვევა პირველად 1907 წელს აღწერა ფრანგმა ექიმმა ნ. ჟილბერმა. სწორედ აქედან მომდინარეობს მისი სახელწოდება. ხშირად მას არაჰემოლიზურ ოჯახურ სიყვითლესაც უწოდებენ. ჟილბერის სინდრომი არ არის საშიში დაავადება და სპეციფიკურ მკურნალობას არ საჭიროებს.
ჟილბერის სინდრომის მიზეზია ღვიძლის ფერმენტ გლუკურონილტრანსფერაზის გენეტიკურად განპირობებული უკმარისობა (ამ დროს ფერმენტის აქტივობა 30%-მდეა შემცირებული). ამ დარღვევას UGT1A1 გენში დამატებითი ნუკლეოტიდების არსებობა განაპირობებს. გლუკურონილტრანსფერაზა ბილირუბინის ცვლაში მონაწილეობს. ბილირუბინი ნაღვლის ძირითადი წითელი პიგმენტია, რომელიც ჰემოგლობინის ცვლის საბოლოო პროდუქტს წარმოადგენს. განასხვავებენ მის ორ ფრაქციას – პირდაპირსა და არაპირდაპირს. ჯანმრთელი ადამიანის სისხლში, ჩვეულებრივ, მხოლოდ თავისუფალი ბილირუბინის აღმოჩენაა შესაძლებელი. ღვიძლში ის გლუკურონის მჟავას უერთდება, რის შედეგადაც წარმოიქმნება პირდაპირი ბილირუბინი. ეს რეაქცია სწორედ ფერმენტ გლუკურონილტრანსფერაზის მონაწილეობით მიმდინარეობს. მისი ნაკლებობის ან არასაკმარისი აქტივობის შემთხვევაში ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის უნარი მცირდება, სისხლში იმატებს არაპირდაპირი (შეუკავშირებელი) ბილირუბინის დონე და ვითარდება სიყვითლე.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
ჟილბერის სინდრომის დროს სისხლში არაპირდაპირი ბილირუბინის დონის მატება დაბადებიდანვე შეინიშნება, მაგრამ ახალშობილებს სისხლში ბილირუბინის დონე ისედაც აქვთ მომატებული (ფიზიოლოგიური სიყვითლე), ამიტომ დაავადება შედარებით გვიან ხდება თვალსაჩინო. შესაძლოა, 20 წლამდეც ვერ გამოავლინონ.
ჟილბერის სინდრომის სიმპტომები არ არის მუდმივი და ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვის (სპორტით დაკავება), სტრესის, შიმშილის, ალკოჰოლის მიღების, ზოგიერთი წამლის მიღების, ასევე – ვირუსული დაავადებების (გრიპის, ვირუსული ჰეპატიტის და სხვა) გადატანის შემდეგ.

ძირითადი სიმპტომები

• კანის, თვალის სკლერისა და ლორწოვანი გარსის სიყვითლე. ის შეიძლება იყოს მსუბუქიც, ოდნავ შესამჩნევიც და მკვეთრად გამოხატულიც (სისხლში ბილირუბინის დონის ძლიერი მატების დროს). შიმშილის, ოპერაციის, ცხელების, ინფექციის, ფიზიკური გადაძაბვისა და ალკოჰოლის მიღების ფონზე სიყვითლე უფრო ინტენსიურია. ჟილბერის სინდრომის მქონე ადამიანებს ხანგრძლივი შიმშილის ან დაბალკალორიული კვების შემდეგ მაღალი აქვთ სისხლში ბილირუბინის დონე. მაგალითად, იმ ავადმყოფების სისხლში, რომელთა დღიური კალორაჟი 2 დღის განმავლობაში 1260 კჯ-ს (300 კკალ-ს) არ აღემატება, საერთო ბილირუბინის დონე, ძირითადად – არაპირდაპირი ბილირუბინის ხარჯზე, 25 მკმოლ/ლიტრს (1,5მგ%-ს) და მეტსაც კი აღწევს. ასეთი ეფექტი მხოლოდ გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითებისას შეიმჩნევა – ჰემოლიზის დროს შრატის ბილირუბინის კონცენტრაცია საკვების კალორიულობაზე არ არის დამოკიდებული. ღვიძლის ფუნქციების ბიოქიმიური მაჩვენებლები და მისი მორფოლოგიური სურათი უცვლელია;
• ადვილად დაღლა და სისუსტე;
• მარჯვენა ფერდქვეშა არეში დისკომფორტისა და ტკივილის შეგრძნება.

ზოგიერთ ავადმყოფს ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის უნარის შემცირებასთან ერთად უძლიერდება ჰემოლიზი (სისხლის წითელი ბურთულების – ერითროციტების დაშლა), რის გამოც სისხლში უფრო იმატებს არაპირდაპირი ბილირუბინის ოდენობა.
გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითება და ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის შესუსტება ორგანიზმიდან მისი გამოდევნის უნარსაც ამცირებს. ამ დროს ხშირად მცირდება ღვიძლის მიერ ნაღვლის მჟავების ჩაჭერისა და ელიმინაციის უნარიც.
წინათ ჟილბერის სინდრომს განიხილავდნენ როგორც მსუბუქ არაპირდაპირ ჰიპერბილირუბინემიას ჰემოლიზის გარეშე, მაგრამ მონიშნულ ბილირუბინსა და ერითროციტებზე დაკვირვებამ ცხადყო, რომ არსებობს ამ სინდრომის სულ ცოტა ორი სახესხვაობა. პირველს მიაკუთვნებენ ავადმყოფებს ბილირუბინის დაქვეითებული ელიმინაციით ჰემოლიზის გარეშე, მეორეს კი ავადმყოფებს, რომლებსაც ჰემოლიზს (ხშირად – ფარულს) უდგენენ. მათ სისხლში ჭარბად არის არაპირდაპირი ბილირუბინი.
გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითება კიდევ ორ შედეგს იწვევს:

• ფენობარბიტალის მიღების შემდეგ ამ ფერმენტის აქტივობა იმატებს, ხოლო შრატში ბილირუბინის კონცენტრაცია ეცემა;
• ნაღველში ოდნავ იმატებს პირდაპირი ბილირუბინის დონე.

სიყვითლეს ავადმყოფი ხშირად ვერ ამჩნევს, მას შემთხვევით, სხვა მიზნით ჩატარებული გამოკვლევისას აღმოაჩენს ხოლმე ექიმი. გავრცელების მიხედვით ამ დაავადებას არაპირდაპირი ჰიპერბილირუბინემიით მიმდინარე სიყვითლეებს შორის მეორე ადგილი უკავია (პირველს ჰემოლიზური ანემია იკავებს).
შრატში ბილირუბინის განსაზღვრისას ჟილბერის სინდრომი შესაძლოა მოსახლეობის 3-10%-ს აღმოაჩნდეს. ამ დროს საერთო ბილირუბინი უმეტესად 21-51 მკმოლ/ლიტრის (1,2-3მგ%) ფარგლებში მერყეობს და იშვიათად აღემატება 86 მკმოლ/ლიტრს (5მგ%). ვანდერბერგის რეაქციის ჩატარებისას პირდაპირი ბილირუბინი 20%-ზე ნაკლებია, მაგრამ გაცილებით ზუსტი მეთოდებით მაღალეფექტური თხევადი – ქრომატოგრაფიით ჩატარებულმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ჟილბერის სინდრომის დროს მომატებულია პრაქტიკულად მხოლოდ არაპირდაპირი ბილირუბინი.

დიაგნოსტიკა
ჟილბერის სინდრომის მთავარი სადიაგნოზო ნიშანია სისხლში ბილირუბინის დონის მატება არაპირდაპირი ფრაქციის ხარჯზე (არაპირდაპირი ბილირუბინის მატება). დაავადების დიაგნოსტიკის მიზნით იყენებენ ფენობარბიტალებით სინჯს: ჟილბერის სინდრომის დროს ფენობარბიტალების მიღების შემდეგ სისხლში ბილირუბინის დონე იკლებს.
ჟილბერის სინდრომის არსებობა შეიძლება ვიეჭვოთ მსუბუქი არაპირდაპირი ჰიპერბილირუბინემიის დროს, როდესაც:

• გამოვლენილი არ არის კლინიკური სიმპტომები;
• გამოხატული არ არის ჰემოლიზი;
• ღვიძლის სხვა ბიოქიმიური მაჩვენებლები ნორმალურია;
• სინათლის მიკროსკოპით გამოკვლევისას ღვიძლის უჯრედები შეცვლილი არ არის.

მკურნალობა
ჟილბერის სინდრომის დროს სპეციფიკური მკურნალობა არ არის საჭირო. სათანადო რეჟიმის დაცვის შემთხვევაში ბილირუბინი ნორმაში რჩება ან ოდნავ იმატებს და პათოლოგიურ სიმპტომებს არ იწვევს.
ჟილბერის სინდრომის დროს რეჟიმი გულისხმობს მძიმე ფიზიკური დატვირთვის გამორიცხვას, ალკოჰოლსა და ცხიმიან საკვებზე უარის თქმას, ინსოლაციისგან თავის შეკავებას. არ არის რეკომენდებული შიმშილობა, კვებიდან კვებამდე ხანგრძლივი ინტერვალი და ზოგიერთი მედიკამენტის (მათ შორის – ანტიბიოტიკების, კრუნჩხვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების) მიღება. გამწვავების (სიყვითლის გაძლიერების) პერიოდში ინიშნება დიეტა #5, ვიტამინოთერაპია, ნაღველმდენი საშუალებები. მაგრამ, როგორც წესი, ესეც კი არ ხდება საჭირო, რადგან სიყვითლე თავისთავად ალაგდება. როცა სისხლში ბილირუბინის დონე 50 მკმოლ/ლ-ს აღწევს და ამას თან ახლავს ავადმყოფის საერთო მდგომარეობის გაუარესება, შეიძლება დაინიშნოს ფენობარბიტალის მოკლე კურსი. ფენობარბიტალი შედის ისეთი პრეპარატების შემადგენლობაში, როგორებიცაა კორვალოლი და ვალოკორდინი, ამიტომ ზოგიერთი ამ წვეთებს ამჯობინებს, თუმცა ამგვარი მკურნალობა პაციენტების მხოლოდ მცირე ნაწილისთვის არის შედეგიანი. ასევე შესაძლებელია ჰეპატოპროტექტორების (ღვიძლის ფუნქციის გამაუმჯობესებელი წამლების) კურსობრივი დანიშვნა. ღვიძლის არეში ნებისმიერი სითბური ფიზიოთერაპიული პროცედურა მავნებელია.
ჟილბერის სინდრომის პროგნოზი კეთილსაიმედოა, იმდენად, რომ იგი შეიძლება ნორმის ერთ-ერთ ვარიანტადაც კი ჩაითვალოს. ჟილბერის სინდრომით დაავადებული პრაქტიკულად ჯანმრთელია და, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სპეციფიკური მკურნალობა არ სჭირდება. ჟილბერის სინდრომის დროს შესაძლოა განვითარდეს ქოლეცისტიტი ან ფსიქოსომატური დარღვევები.

პულპიტი კბილის რბილი ქსოვილის (ნერვის) ანთებაა, რომელსაც მასში შეჭრილი პათოგენური მიკრობები იწვევს. ახასიათებს ძლიერი (აუტანელი) ტკივილი, ტკივილის პროვოცირება ტემპერატურული გამღიზიანებლით და ტკივილის გაძლიერება ღამით.
პულპიტი უმეტესად კარიესის გართულებაა. მისი უშუალო მიზეზია მიკრობი, რომელიც პულპაში – კბილის რბილ ქსოვილში – კბილის მაგარი ქსოვილის დაზიანების შედეგად აღწევს. პულპიტის გამომწვევი უმეტესად სტრეპტოკოკია (ჰემოლიზური და არაჰემოლიზური), შედარებით იშვიათად – სტაფილოკოკი და ლაქტობაცილა. კბილის ანთება მეტწილად კარიესული ღრუს მიმდებარე ინფიცირებული უბნიდან იწყება, მერე და მერე კი მიკრობები და მათი ტოქსინები უფრო ღრმად იჭრებიან.
გარდა ინფექციისა, პულპიტი შესაძლოა გამოიწვიოს კბილის ტრავმამ (გატეხამ) და ტემპერატურულმა ან ქიმიურმა (მჟავა, ტუტე) ფაქტორებმა. პულპიტის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ექიმის არასწორი ქმედებაც – კბილის პრეპარირება ორთოპედიული კონსტრუქციით, უხარისხო ბჟენის ჩასმა და სხვა.
პულპიტი შეიძლება იყოს როგორც მწვავე, ისე ქრონიკულიც. თითოეული მათგანი კიდევ რამდენიმე ფორმად იყოფა.
მწვავე პულპიტის ფორმებია:

• პულპის ჰიპერემია;
• სეროზული შემოსაზღვრული;
• სეროზული დიფუზური;
• ჩირქოვანი;
• ტრავმული.

ქრონიკული პულპიტის ფორმებია:

• ფიბროზული;
• ჰიპერტროფიული (პროლიფერაციული);
• განგრენოზული;
• გართულებული.

ტერმინი “მწვავე პულპიტი” გულისხმობს მდგომარეობას, როდესაც პულპაში ინფექცია იჭრება კბილის კარიესული დაავადების გამო გათხელებული კედლიდან ისე, რომ პულპის ღრუს მთლიანობა დარღვეული არ არის. მწვავე პულპიტს თავდაპირველად აქვს კეროვანი ხასიათი და მიმდინარეობს როგორც სეროზული ანთება (სეროზული პულპიტი), შემდეგ ჩნდება ჩირქოვანი ექსუდატი (ჩირქოვანი პულპიტი). ამასთან, პულპის დახურულ ღრუში ჩირქის დაგროვების გამო იწყება ძლიერი ტკივილი.
ქრონიკული პულპიტი ყველაზე ხშირად მწვავე პულპიტისგან ვითარდება. ის უმეტესად ფიბროზულია. ამ დროს იზრდება ბოჭკოვანი შემაერთებელი ქსოვილი. ჰიპერტროფიული ფორმის დროს ხდება პულპის ქსოვილის გამოზრდა ღია კარიესული ღრუდან. რაც შეეხება განგრენოზულ ფორმას, ამ დროს გვირგვინოვან პულპაში აღმოჩნდება დაშლილი ქსოვილი, ხოლო ფესვის პულპაში – გრანულაციური.

კლინიკური სურათი და მიმდინარეობა

მწვავე კეროვანი და დიფუზური პულპიტი
მწვავე პულპიტის ძირითადი სიმპტომებია:

• ძალიან ძლიერი ტკივილი, რომელიც თავისთავად (უმიზეზოდ) აღმოცენდება;
• შეტევითი ხასიათის ტკივილი – მტკივნეული და უმტკივნეულო პერიოდების მონაცვლეობა;
• თერმული გამღიზიანებლის ზემოქმედების შედეგად აღმოცენებული ხანგრძლივი ტკივილი, რომელიც, კარიესის თანმხლები ტკივილისგან განსხვავებით, გამაღიზიანებელი ფაქტორის მოშორების შემდეგაც ძლიერდება და გრძელდება;
• ტკივილის გაძლიერება ღამით.

გარდა ამისა, ტკივილი ვრცელდება სახის სხვადასხვა უბანში – სამწვერა ნერვის ტოტების გასწვრივ (მწვავე კეროვან პულპიტს ტკივილის გადაცემა არ ახასიათებს, პაციენტს ზუსტად შეუძლია მტკივნეულ კბილზე მითითება). პულპიტის დროს, პერიოდონტიტისგან განსხვავებით, კბილზე პერკუსია (დაკაკუნება) არ იწვევს (ან იწვევს უმნიშვნელო) ტკივილის პროვოცირებას. ანთების ჩირქოვან ფაზაში გადასვლასთან ერთად ტკივილი ძლიერდება და მოპულსირე ხდება.
ანთებითი პროცესი, ჩვეულებრივ, პულპის შემოფარგლული უბნიდან იწყება, მაგრამ თუ ტკივილი ორ დღეზე მეტხანს გაგრძელდა, ეს დიფუზური ანთების მანიშნებელია.
ზოგჯერ მწვავე ანთება გადადის ქრონიკულში და მიმდინარეობს ტალღისებურად, გამწვავებისა და რემისიის მონაცვლეობით.

ქრონიკული პულპიტი
ქრონიკული ფიბროზული პულპიტი
პულპიტის ეს ფორმა მწვავე ანთების გაქრონიკულების შედეგად ვითარდება. თავდაპირველად აღმოცენდება კბილის ძლიერი ტკივილი, შემდეგ ტკივილი ყუჩდება, იღებს პერიოდულ ხასიათს და თავს იჩენს სხვადასხვა გამღიზიანებლის ზემოქმედებისას, მათ შორის – ჰაერის შესუნთქვის დროსაც. არც ის არის გამორიცხული, ტკივილი საერთოდ არ იგრძნობოდეს ან პაციენტი მხოლოდ სუსტ უსიამოვნო შეგრძნებას უჩიოდეს.
სტომატოლოგი კბილზე ხშირად აღმოაჩენს ღრმა კარიესულ ღრუს.

ქრონიკული ჰიპერტროფიული (პროლიფერაციული) პულპიტი
ჰიპერტროფიული პულპიტი ქრონიკული ფიბროზული პულპიტისგან ვითარდება. ამ დროს პულპის ქსოვილი იზრდება და ავსებს კარიესულ ღრუს (ჰიპერტროფიული ფიბროზული პოლიპი). დამახასიათებელია ძლიერი ტკივილის აღმოცენება ამა თუ იმ გამღიზიანებლის (ღეჭვა, ცივი, ცხელი, მჟავე, ტკბილი, მარიალიანი) ზემოქმედებისას და სისხლდენა.

ქრონიკული განგრენოზული პულპიტი
თუ ხანგრძლივად მიმდინარე ფიბროზულ პულპიტს ყურადღება არ მივაქციეთ, ის შესაძლოა განგრენოზულ ფორმაში გადაიზარდოს. ამასთან, კარიესულ ღრუში ლპობითი ინფექციის გავლენით პულპა იშლება და სხვადასხვა გამღიზიანებლის ზემოქმედებისას ხანგრძლივი ყრუ ტკივილი აღმოცენდება. ცხელი ტკივილს აძლიერებს, ხოლო ცივი აყუჩებს. პირის ღრუში ჩნდება სიდამპლის სუნი.
არანამკურნალები ან ცუდად ნამკურნალები ქრონიკული პულპიტი შესაძლოა პერიოდონტიტით გართულდეს.

მკურნალობა
არსებობს პულპიტის მკურნალობის ორი მეთოდი – კონსერვატიული (ბიოლოგიური) და ქირურგიული.
კონსერვატიული (ბიოლოგიური) მეთოდით მკურნალობის დროს სიცოცხლის უნარის მქონე პულპა და ნერვი ნარჩუნდება ანტიბიოტიკებისა და სხვა ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატების, აგრეთვე – კალციუმის შემცველი პრეპარატების დახმარებით. კონსერვატიულ მეთოდს იყენებენ პულპის შექცევადი ანთებითი დაავადებისა და ტრავმული პულპიტის დროს. ეს მეთოდი ეფექტურია ახალგაზრდა ჯანმრთელი ადამიანებისთვის.
ქირურგიული მეთოდი გულისხმობს პულპის ამოკვეთას, ექსტირპაციას. ეს მეთოდი ორგვარია: ვიტალური და დევიტალური. ვიტალური ექსტირპაცია გულისხმობს პულპის ამოღებას ანესთეზიის თანხლებით, ხოლო დევიტალური – პულპის ამოღებას მისი სიცოცხლისუნარიანობის დაკარგვის (ნერვის მოკვლის) შემდეგ, რაც სპეციალური ნივთიერებებით ხორციელდება. ანესთეზიის ან ნერვის მოკვლის შემდეგ სტომატოლოგი აშორებს დაზიანებულ ქსოვილებს და ქმნის არხებთან პირდაპირი მიდგომის გზებს. შემდგომ ხდება ამ არხების მექანიკური და მედიკამენტური დამუშავება, გამოშრობა და დაბჟენა.
პულპიტის პროფილაქტიკა კარიესის დროული მკურნალობაა.
რა არის საჭირო, როცა პულპიტს ვეჭვობთ:

• კარიესული ღრუდან საკვების ნარჩენების მოშორება;
• პირის ღრუში წყლის გამოვლება. ამასთან, უნდა გვახსოვდეს, რომ თუ კბილში არ არის ჩირქი, თბილი წყლის გამოვლება ტკივილს აყუჩებს, ხოლო ჩირქის არსებობის შემთხვევაში უმჯობესია ცივი წყლის გამოვლება;
• კარიესულ ღრუში ჩაიდეთ ტკივილგამაყუჩებლიანი (ანალგინი, ასპირინი) ბამბის ბურთულა;
• მიიღეთ ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება (ანალგინი, ტემპალგინი და სხვა);
• სასწრაფოდ მიმართეთ სტომატოლოგს.

პროქტიტი არის სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ანთებითი დაავადება. ხშირად მას ახლავს პროქტოსიგმოიდიტი (სიგმოიდური ნაწლავის, რომელიც მდებარეობს სწორი ნაწლავის მაღლა, ლორწოვანი გარსის ანთება). პროქტიტი განსხვავდება პარაპროქტიტისგან, რომლის დროსაც შეინიშნება არა თავად სწორი ნაწლავის, არამედ მის გარშემო არსებული ქსოვილების ანთება.
ცნობილია პროქტიტის რამდენიმე მიზეზი:

• არასწორი კვება – ცხარე საკვებისა და ალკოჰოლის ხშირი მოხმარება (ალიმენტური პროქტიტი).
• შეკრულობა, რომელსაც თან ახლავს ვენური შეგუბება სწორი ნაწლავის კედლებში. შეგუბება იწვევს  ლორწოვანი გარსის ტრავმატიზებას და შეგუბებით პროქტიტს.
• პარაზიტებით (ტრიქომონები, ბალანტიდები, ამება) ინვაზია (პარაზიტული პროქტიტი), გონოკოკური ინფექცია (გონოკოკური პროქტიტი).

პროქტიტის განვითარებას შესაძლოა წინ უძღოდეს გაციება, მცირე მენჯის ღრუს ორგანოების დაავადებები (ცისტიტი, ვულვოვაგინიტი, პროსტატიტი, დუგლასის ფოსოს  აბსცესი), ასევე – სწორი ნაწლავის  არაანთებითი დაავადებები (მაგალითად, ჰემოროი).
პროქტიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც.
მწვავე პროქტიტი ყალიბდება რამდენიმე საათის ან დღის განმავლობაში და ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ზერელე დაზიანება. განასხვავებენ მწვავე პროქტიტის რამდენიმე ფორმას:

• კატარულ-ჰემორაგიული პროქტიტი. ახასიათებს წერტილოვანი  გაფანტული სისხლჩაქცევები სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე.
• კატარულ-ჩირქოვანი პროქტიტი. პროქტიტის ამ ფორმის დროს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსი  იფარება ჩირქოვანი ნადებით.
• პოლიპოზური პროქტიტი. ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე პოლიპის მსგავსი წარმონაქმნების (წანაზარდების) გაჩენა.
• ეროზიული (წყლულოვანი) პროქტიტი. მიმდინარეობს სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე  ეროზიების  განვითარებით ან სისხლჩაქცევებით.

ქრონიკული პროქტიტი
ქრონიკული პროქტიტი ვითარდება თვეების, წლების განმავლობაში და ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ღრმა დაზიანებები. განასხვავებენ ქრონიკული პროქტიტის შემდეგ ფორმებს:

• ატროფიული პროქტიტი – სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ნაოჭები გადასწორებულია, თავად ლორწოვანი – განლეული.
• ჰიპერტროფიული პროქტიტი – სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ნაოჭები გასქელებულია და იღებს ბორცვოვან სახეს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
მწვავე პროქტიტის სიმპტომები რამდენიმე საათში ან დღეში ყალიბდება. მისი ძირითადი სიმპტომია სწორი ნაწლავის მიდამოს ტკივილი, რომელსაც თან ახლავს ანალური ხვრელიდან სისხლიანი ან ჩირქიანი გამონადენი. დეფეკაციის დროს ტკივილი ძლიერდება. ზოგჯერ მწვავე პროქტიტი ტემპერატურის მატებით მიმდინარეობს.
მწვავე პროქტიტის სიმპტომებია აგრეთვე შორისის არეში არსებული ტკივილი, რომელიც გადაეცემა სასქესო ორგანოებსა და წელს, შეკრულობა, ფაღარათი (სისხლიანი გამონადენით).
ქრონიკული პროქტიტი ვითარდება ხანგრძლივად და ახასიათებს გამწვავებისა და დაცხრომის ფაზების მონაცვლეობა.
გამწვავების ფაზაში ანალური ხვრელის მიდამოში პერიოდულად ტკივილი აღმოცენდება.
რემისიის ფაზაში პროქტიტი უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და დისკომფორტს არ იწვევს. ერთადერთი გამოვლინებაა განავალში ლორწოს არსებობა.
გონორეული პროქტიტი არცთუ იშვიათად იწვევს სწორი ნაწლავის შევიწროებას და ქრონიკულ შეკრულობას.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
პროქტიტის დიაგნოზს სვამენ  ავადმყოფის ჩივილებისა და სპეციალური გამოკვლევის შედეგების საფუძველზე. ეს გამოკვლევებია:

• სწორი ნაწლავის გამოკვლევა თითით. ექიმი თითით გასინჯვით შეიგრძნობს, რომ სწორი ნაწლავის კედელზე ანთებითი პროცესია.
• რექტოსკოპია –  სწორი ნაწლავის კედლის დათვალიერება სპეციალური ხელსაწყოთი – რექტოსკოპით. კვლევის ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, პროქტიტი ანალოგიურად მიმდინარე ჰემოროესგან ან სწორი ნაწლავის ნახეთქისგან  განვასხვაოთ.
• ნაწლავის შიგთავსის ციტოლოგიური ანალიზი და ნაწლავის კედლის ბიოფსია საშუალებას იძლევა, დავადგინოთ ანთებითი ცვლილებების ხარისხი და ქრონიკული პროქტიტი სწორი ნაწლავის სიმსივნური დაავადებისგან განვასხვაოთ.
• განავლის გამოკვლევა. ეს ნაწლავური ფლორის განსაზღვრის საშუალებას იძლევა.

პროქტიტის მკურნალობა დაავადების მიზეზსა და ფორმაზეა დამოკიდებული. პროქტიტის მკურნალობის სქემა გულისხმობს სპეციალურ რეჟიმს, დიტას, ჰიგიენას, მედიკამენტურ თერაპიას.

რეჟიმი. პროქტიტის მძიმე ფორმის შემთხვევაში (ეროზიული, წყლულოვანი, პოლიპოზური, კატარულ-ჩირქოვანი) ნაჩვენებია ჰოსპიტალიზაცია. მწვავე პროქტიტის დროს ინიშნება წოლითი რეჟიმი.
დიეტა. პროქტიტის დროს ინიშნება უჯრედისით შეზღუდული (ნაკლები ბოსტნეული, ხილი, ბურღულეული) დიეტა. სუნელები და ცხარე კერძები, ალკოჰოლი და შემწვარი ხორცი იკრძალება. მწვავე პროქტიტის დროს ავადმყოფი უნდა იკვებებოდეს რძის ნაწარმით, რბილი (ნაზი) ხორცის წვნიანით, გატარებული ხორცის კერძით.

მწვავე პროქტიტის მკურნალობა
მწვავე პროქტიტს მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით, რომლებიც მის გამომწვევ ინფექციას ანადგურებს. ანტიბიოტიკოთერაპია ინიშნება ანტიბიოტიკებისადმი პათოგენური მიკროფლორის მგრძნობელობის გათვალისწინებით. წამალს, მის დოზებსა და მკურნალობის ხანგრძლივობას არჩევს ექიმი.

ჰიგიენური ღონისძიებები
მწვავე პროქტიტის დროს იყენებენ გვირილის ნახარშისა და კოლარგოლის ხსნარის მიკროოყნებს. მწვავე სტადიის ჩაცხრობის შემდეგ შეიძლება დაინიშნოს ზეთოვანი მიკროოყნები, თბილი შხაპი შორისის მიდამოში, მაგნიუმის პერმანგანატის (მარგანცოვკის) 0.01%-იანი ხსნარის მჯდომარე აბაზანები.

ქრონიკული პროქტიტის მკურნალობა
ქრონიკულ პროქტიტს, წესისამებრ, ამბულატორიულად მკურნალობენ, იმავე საშუალებებით, რითაც მწვავეს.
ქრონიკული პროქტიტის რემისიის სტადიაში ნაჩვენებია კურორტული მკურნალობა: ტალახი, აბაზანები.
ქრონიკული პროქტიტის დროს კარგია ნაწლავების გაწმენდა თბილი ტუტე მინერალური წყლით – ბორჯომით, ნაბეღლავით, ლიკანით. გამორეცხვა ააქტიურებს ნაწლავების მოტორულ ფუნქციას და ლორწოს გამოდევნას უწყობს ხელს.
ასევე აუცილებელია შეკრულობის პროფილაქტიკა სამკურნალო ვარჯიშებით, მასაჟით.

პროქტიტის ქირურგიული მკურნალობა
ქირურგიულ ჩარევას მაშინ მიმართავენ, თუ ნაწლავებში შეხორცებები გაჩნდა.

პროგნოზი
დროული მკურნალობის შემთხვევაში მწვავე პროქტიტის პროგნოზი კეთილსაიმედოა. დაავადება გამოჯანმრთელებით სრულდება.
ქრონიკული პროქტიტის შემთხვევაში მკურნალობის ძირითადი კურსის დასრულების შემდეგ შესაძლოა დაავადება ისევ გამწვავდეს. გამწვავების რისკს ამცირებს დიეტისა და ჰიგიენის ზედმიწევნით დაცვა.

ხალხური მედიცინა გვირჩევს

• როდესაც პროქტიტი ჯერ კიდევ საწყის სტადიაშია, პროცესი შეიძლება შევაფერხოთ აბზინდის ნაყენით – უნდა მივიღოთ დილა-საღამოს, წყლით გაზავებული, 12-15 წვეთი.
• გამოწურეთ გულყვითელას ყვავილები, წვენი გააზავეთ წყლით, თანაფარდობით 1:3 და გაიკეთეთ ოყნები (50 მლ).
• სასარგებლოა 10-15-წუთიანი ცივი და ნელთბილი მჯდომარე აბაზანები.
• აიღეთ თანაბარი რაოდენობის მუხის ქერქი, სელის ყვავილები და წალიკა და მოამზადეთ მალამო შემდეგი რეცეპტით: 2 სუფრის კოვზი გამხმარი ნარევი დაფქვით, აურიეთ 100 გ გამდნარ თბილ ღორის ქონში, გააჩერეთ 12 საათი. ეს მალამო დაადეთ ბამბის ტამპონს და შეიყვანეთ სწორ ნაწლავში. გაიჩერეთ 2 საათი. გაიკეთეთ დღეში 1-2-ჯერ.