მცენარეებით რევმატიზმის მკურნალობა მედიკამენტური თერაპიის ალტერნატივა არ გახლავთ, მაგრამ ის ამცირებს ქიმიური საშუალებების ტოქსიკურ ზემოქმედებას და პრეპარატებით მიღწეული შედეგის შენარჩუნებას უწყობს ხელს.
ფიტოთერაპია რევმატიზმის აქტიური პროცესის განმავლობაში განუწყვეტლივ უნდა მიმდინარეობდეს. ამასთან, მცენარეული ნაკრები (ან მისი ცალკეული კომპონენტები) ყოველ 1,5-2 თვეში ერთხელ უნდა ვცვალოთ. აქტიური პროცესის ჩაცხრობის შემდეგ ერთი წლის განმავლობაში უნდა ჩავიტაროთ 2-2,5-თვიანი კურსი 2-2-კვირიანი შუალედებით, ხოლო მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში, მყარი რემისიის შემთხვევაშიც კი, ოთხ თვეში ერთხელ (ჩვეულებრივ, გაზაფხულსა და შემოდგომაზე, ასევე - ტონზილიტისა და სხვა ინფექციური კერების გამწვავების შემთხვევაში) აუცილებელია ფიტოთერაპიის 4-6-კვირიანი კურსი.
რევმატიზმის აქტიურ ფაზაში რეკომენდებულია ასეთი ფიტონაკრები:

• კრაზანა, გვირილა, ფიჭვის კვირტი, იასამფერა, შვიტა, ორკბილა;
• მარმუჭი, ქაფურას ყვავილი, წყლის იელის ტოტები, წითელი მოცვის ფოთოლი;
• შავბალახა, მოცხარის ფოთოლი, ანგელოზას ფესვი, ფარსმანდუკი, ქრისტესისხლა;
• ცხვირსატეხელა (ადონისი), კამის თესლი, მატიტელა, ჭინჭარი, ოროვანდის ფესვი, მედგარის ფესვი, გვირილა, ორკბილა;
• შავბალახა, არყის ხის კვირტი, ნემსიწვერა, ვერხვის ქერქი, კრაზანა, თავშავა;
• წითელი მოცვის ფოთოლი, ლობიოს პარკი, ორკბილა, იასამფერა, ქინძის თესლი;
• კრაზანა, ჭინჭარი, ოროვანდის ფესვი, წიწმატურა, გვირილა, მუზარადას ფესვი;
• ჭინჭარი, კოთხუჯის ფესვი, კრაზანა, ფიჭვის კვირტი, წითელი მოცვის ფოთოლი, ორკბილა, შვიტა;
• არყის ხის ფოთოლი, გვირილა, ფარსმანდუკი, მუზარადას ფესვი, ჭინჭარი, ქრისტესისხლა, ოროვანდის ფესვი.

კომპონენტები თანაბარი რაოდენობით უნდა აიღოთ. ნაყენი ასე მზადდება: ხელის ან ელექტროწისქვილში (ყავის საფქვავში) ანდა ხორცსაკეპ მანქანაში დაქუცმაცებულ 2 სუფრის კოვზ მცენარეულ ნაკრებს დაასხით 1 ლიტრი მდუღარე წყალი და მთელი ღამით თერმოსში დატოვეთ. მიიღეთ დღეში 100-150 მლ, მცირე ულუფებად, ჭამამდე 30 წუთით ადრე. სვით 8-12 თვის განმავლობაში. ნაყენს, სურვილისამებრ, შეგიძლიათ დაუმატოთ თაფლი, შაქარი ან მურაბა.
ქრონიკული ტონზილიტის არსებობისას (როგორც გამწვავების, ასევე რემისიის პერიოდში) ეს ნაყენი ყოველდღიურად გამოივლეთ ყელში.
აი კიდევ რამდენიმე რეცეპტი:

• 2 ს/კ დაქუცმაცებულ წყლის იელს დაასხით 700 მლ მდუღარე წყალი, თავდახურულ ჭურჭელში ნახევარი საათით გააჩერეთ და დღის განმავლობაში ჩაისავით სვით.
• 1 ს/კ კუნელის ყვავილს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, თავზე დაახურეთ, დადგით გახურებულ ღუმელზე და 1 საათით დატოვეთ, ოღონდ თვალი ადევნეთ, რომ არ აგიდუღდეთ. შემდეგ გაფილტრეთ. მიიღეთ 1/3 ჭიქა 4-5-ჯერ დღეში, ჭამამდე 20-30 წუთით ადრე.
• 2 ს/კ კუნელის ნაყოფს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, 2 საათის განმავლობაში დადგით ცხელ ღუმელზე (არ აგიდუღდეთ), გაფილტრეთ და მიიღეთ დღეში 3-4-ჯერ, 3-3 სუფრის კოვზი, ჭამამდე 15-20 წუთით ადრე.
• კუნელის ყვავილისა და ნაყოფის 1 ს/კ ნარევს დაასხით 1 ჭიქა არაყი და 7 დღით დატოვეთ მჭიდროდ თავდახურულ ჭურჭელში. შემდეგ გაფილტრეთ. მიიღეთ მეოთხედი ჭიქა ცივ ანადუღარ წყალში განზავებული 20-25 წვეთი ნაყენი დღეში 3-4-ჯერ.
• შავი მოცხარის 10-12 ფოთოლს დაასხით 500 ლ მდუღარე წყალი, დააყენეთ და გააცივეთ. მიიღეთ გაუფილტრავი, ნახევარ-ნახევარი ჭიქა 4-6-ჯერ დღეში.
• მომინანქრებულ ჭურჭელში ჩაყარეთ 6 გ (2 ს/კ) დაქუცმაცებული მოცვის ფოთოლი, დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, დაახურეთ ხუფი და 30 წუთით ცხელი წყლის აბაზანაში ჩადგით. შემდეგ 10 წუთით დააყენეთ, გაფილტრეთ და ანადუღარი წყლით საწყის მოცულობამდე (200 მლ-მდე) შეავსეთ. შეინახეთ მაცივარში არა უმეტეს 2 დღისა. მიიღეთ 1/3 ჭიქა, დღეში 2-3-ჯერ, ჭამიდან 20-30 წუთის შემდეგ.
• 50 გ დაფნის ფოთოლს დაასხით 1,5 ჭიქა ცივი ანადუღარი წყალი, წამოადუღეთ და 5 წუთით ნელ ცეცხლზე დატოვეთ. მიიღეთ ღამე, ერთ ჯერზე, თბილი. სვით სამი დღე ზედიზედ, შემდეგ 10 დღე შეისვენეთ და კიდევ ერთხელ ჩაიტარეთ სამდღიანი კურსი. თუ შარდის გამოყოფის დროს ტკივილმა იჩინა თავი, მკურნალობა არ შეწყვიტოთ, მხოლოდ ნაყენი შედარებით ნაკლებკონცენტრირებული მოამზადეთ (დაასხით 1/2-1 ჭიქით მეტი წყალი).

რევმატიზმი და ლიმონი

ლიმონი მასში შემავალი ლიმონმჟავასა და ვიტამინების წყალობით ორგანიზმზე ანთებასაწინააღმდეგო და ზოგადგამაჯანსაღებელ ზემოქმედებას ახდენს. მისი გამოყენება რევმატიზმის პროფილაქტიკისთვისაც შეიძლება, ხოლო უკვე განვითარებული დაავადების დროს, გულისა და ნერვული სისტემის დაზიანება რომ არ დავუშვათ, ის მკურნალობის სქემაში უნდა ჩავრთოთ.
სახსრების დაზიანების თავიდან ასაცილებლად გამოიყენება ლიმონის ქერქის სპირტიანი ნაყენი. მის მოსამზადებლად დაგჭირდებათ 1 ლიმონი (ან 4-5 ლიმონის ქერქი) და 1/2 ლ არაყი.
მომზადების წესი: ლიმონი გათალეთ, დაჭერით წვრილად, ქერქი კი დააქუცმაცეთ; ამ ყველაფერს დაასხით არაყი და რამდენიმე დღის განმავლობაში გააჩერეთ. ამ ნაყენით ყოველ ღამე დაიზილეთ მტკივანი სახსარი და შეიხვიეთ ფლანელის ან შალის ქსოვილის ნაჭრით.
გახსოვდეთ: მცენარეული ნაკრების მიღებამდე უთუოდ შეამოწმეთ, ხომ არ გაქვთ ალერგია მისი რომელიმე კომპონენტის მიმართ.

რევმატიზმი (სხვაგვარად - მწვავე რევმატული ცხელება, როგორც მას ამჟამად უწოდებენ) წარმოადგენს გადატანილი ტონზილიტის (ანგინის) ან ფარინგიტის შემდგომ ინფექციურ გართულებას შემაერთებელი ქსოვილის სისტემური და ანთებითი დაზიანების სახით. რაკი შემაერთებელი ქსოვილი ადამიანის ორგანიზმის მთავარი საშენი მასალაა, მისი ანთებითი დაზიანება არა რომელიმე ერთი, არამედ რამდენიმე სისტემის დისფუნქციასა და მწყობრიდან გამოსვლას იწვევს.
რევმატიზმი ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა უპირატესად მაინც 6-15 წლამდე ასაკის ბავშვები და მოზარდები ავადდებიან, ამასთან, ქალებს ის მამაკაცებზე 3-ჯერ უფრო ხშირად ემართებათ.
საქართველოში რევმატიზმით დაავადებულია მოსახლეობის დაახლოებით 0,73%. ბოლო წლებში მაჩვენებელი დიდად არ შეცვლილა, მაგრამ შემჩნეულია რევმატიზმის გართულებული ფორმები (რევმატული მანკები, გულის დეკომპენსაცია და თრომბოემბოლიური გართულებები). ამის მიზეზად შეიძლება ჩაითვალოს მოსახლეობის დაბალი სოციალური დონე და ექიმთან დაგვიანებით მისვლა.
თანამედროვე მონაცემებით, არსებობს დაავადების გამომწვევი სამი უმთავრესი ფაქტორი: A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი, ვირუსი (გრიპის, კოქსაკისა და სხვა) და ბაქტერია-ვირუსის კომბინაცია.
პათოგენეზში განსაზღვრულ როლს ასრულებს გენეტიკურ-მემკვიდრეობითი ფაქტორიც.
მიუხედავად იმისა, რომ რევმატიზმის ეტიოპათოგენეზი ბოლომდე შესწავლილი და დადგენილი დღემდე არ არის, A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკის როლი რევმატიზმის განვითარებაში ექსპერიმენტულად გახლავთ დადასტურებული. ყველაზე ხშირად რევმატიზმის განვითარებაში სწორედ ამ მიკროორგანიზმს მიუძღვის ბრალი.

A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი
პათოგენური კოკებით გამოწვეული დაავადებები როგორც კლინიკური მიმდინარეობის, ისე გამომწვევთა რაოდენობის თვალსაზრისით მრავალრიცხოვანი და მრავალფეროვანია.
პიოკოკები (ჩირქმბადი მიკრობები) საკმაოდ დიდი გაერთიანებაა სფეროსებრი მიკროორგანიზმებისა, რომლებსაც ადამიანის სხეულის სხვადასხვა უბანში ჩირქოვანი კერების წარმოქმნის უნარი შესწევთ. სწორედ პიოკოკების მრავალრიცხოვან ოჯახს ეკუთვნის ჰაერში, წყალსა და ნიადაგში უხვად მობინადრე ჯაჭვისებურად მზარდი სტრეპტოკოკებიც.
ანტიგენური სტრუქტურის მიხედვით სტრეპტოკოკთა 6 ჯგუფი არსებობს: A, B, C, D, E და F. მათი ერთი ნაწილი საპროფიტულ ცხოვრებას ეწევა და თავისი არსებობით არავისთვის მოაქვს ზიანი, მეორე ნაწილს წარმოადგენენ პათოგენური ორგანიზმები, რომლებიც ცხოველისა და ადამიანის უამრავ საშიშ დაავადებას იწვევენ.
აღსანიშნავია, რომ ადამიანისთვის პათოგენურ სტრეპტოკოკთა უმრავლესობა, ბეტა-ჰემოლიზურის მსგავსად, სწორედ A ჯგუფის წარმომადგენელია. მას მაღალი კონტაგიოზურობა (გადადების უნარი) ახასიათებს.
ჰემოლიზურ-სტრეპტოკოკული ინფექციის წყარო დაავადებული ადამიანი, მის მიერ გამოყენებული საყოფაცხოვრებო ნივთები და ჰაერია, რომელშიც სტრეპტოკოკები მშვენივრად გრძნობენ თავს, ამიტომ არც არის გასაკვირი, რომ ისინი უმთავრესად სწორედ რესპირატორულ (სასუნთქ) ორგანოებს "ლაშქრავენ".
დაავადებულთან კონტაქტის ან დაბინძურებული ჰაერის შესუნთქვის დროს სტრეპტოკოკი ადამიანის ორგანიზმში იჭრება და ხახაში, ნუშურა ჯირკვლებზე, იდებს ბინას, წარმოქმნის ჩირქმბად ანთებით კერებს, გამოყოფს ცხოველქმედების მომწამვლელ პროდუქტებს და სხვადასხვა სახის ანგინას იწვევს.

რევმატიზმის პათოგენეზი
რევმატიზმის გამომწვევი (A ჯგუფის ბეტა-ჰემოლიზური სტრეპტოკოკი) ორგანიზმში ზედა სასუნთქი გზებიდან ხვდება. ინფიცირება განსაკუთრებით ხშირია დახურულ კოლექტივებში (ბაგა-ბაღში, სკოლაში, სამხედრო ნაწილში...). მწვავე რევმატული ცხელება, ჩვეულებრივ, უეცრად იწყება, თუმცა 2-3 კვირით ადრე მას წინ უძღვის ტონზილიტი და ფარინგიტი. რასაკვირველია, ყველა, ვინც კი ტონზილიტი ან ფარინგიტი გადაიტანა, რევმატიზმით არ ავადდება. რევმატული ცხელების განვითარება მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული ტონზილიტისა და ფარინგიტის დროულ, სწორ მკურნალობასა და ორგანიზმის იმუნურ შესაძლებლობებზე - არასრული და არაკვალიფიციური მკურნალობისას, როცა არ ხდება ორგანიზმში ანგინის გამომწვევი ინფექციური კერის დროული და სრული ლიკვიდაცია, სტრეპტოკოკები ნუშურა ჯირკვლებიდან და ხახიდან სისხლისა და ლიმფის საშუალებით მიმოიფანტებიან მთელ ორგანიზმში, განსაკუთრებით - გულსა და ნერვულ სისტემაში, და ტოქსიკურ ზემოქმედებას ახდენენ მათზე, რის შედეგადაც პათოლოგიურ პროცესში დროთა განმავლობაში ჩათრეული აღმოჩნდება გული, სისხლძარღვები, ნერვული სისტემა, საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატი, კანი და სხვა ორგანოები.
ორგანიზმზე ტოქსიკურად მოქმედებს ამ მიკროორგანიზმთა მიერ გამომუშავებული თერმოსტაბილური ენდოტოქსინები: ჰემოლიზინი (შლის ერითროციტებს), ლეიკოციდინი (აზიანებს ლეიკოციტებს), ფიბრინოლიზინი (შლის ფიბრინულ ქსოვილს). სტრეპტოკოკთა მიერ გამომუშავებულ ტოქსინებს შორის ყველაზე ძლიერია ჰიალურონიდაზა, რომელიც შემაერთებელ ქსოვილს ყველა დანარჩენზე მეტად აზიანებს.
ტოქსინების ზემოქმედებით ორგანიზმი სენსიბილიზაციას განიცდის და სუსტდება, იმატებს მთელ სხეულში, განსაკუთრებით - ანთებით კერებში, კაპილარების განვლადობა, პათოლოგიურად იცვლება სისხლის ბიოქიმიური შედგენილობა, ირღვევა ნერვულ-რეფლექსური და ჰორმონული რეგულაცია.
სტრეპტოკოკული ტოქსინებით ორგანიზმის სენსიბილიზაციის პარალელურად რევმატიზმის პათოგენეზში წამყვან როლს ასრულებს აუტოალერგიაც - ბრძოლა საკუთარი ქსოვილების წინააღმდეგ.
უკვე ნახსენებ ბიოქიმიურ ცვლილებათა გამო დენატურირებულ (სახეშეცვლილ) საკუთარ ქსოვილებსა და სისხლის პლაზმის ცილებს ორგანიზმი უცხოდ აღიქვამს და იმუნური სისტემაც მათ საწინააღმდეგო ანტისხეულების გამომუშავებას იწყებს. რაც უფრო ძლიერია ორგანიზმი, მით მეტ ანტისხეულს გამოიმუშავებს იგი და შემაერთებელი ქსოვილიც მით უფრო სწრაფად ზიანდება.
რევმატიზმის დროს ორი სახის ანტიგენები წარმოიქმნება: სტრეპტოკოკული ტოქსინისა და ქსოვილთა დაშლისას გამოთავისუფლებულ პოლისაქარიდთა ნაერთი და საკუთრივ ქსოვილის დენატურირებული და სახეშეცვლილი ცილა.
ანტიგენებად აღქმულ საკუთარ ქსოვილებთან ბრძოლისას ორგანიზმში იკვრება მანკიერი წრე: დენატურირებული და აუტოანტიგენად ქცეული ცილა იწვევს მის წინააღმდეგ ანტისხეულთა გამომუშავებას, რომელთა სამიზნეც საკუთარი ორგანიზმის შემაერთებელი ქსოვილია, მისი დაზიანების შედეგად წარმოიქმნება ისევ დენატურირებული ცილა და ასე შემდეგ.
დროთა განმავლობაში სტრეპტოკოკული ინტოქსიკაცია და აუტოალერგიულ რეაქციათა ჯაჭვი სერიოზულ ზიანს აყენებს შემაერთებელ ქსოვილს და ანგინის ან რომელიმე სხვა სტრეპტოკოკული ინფექციის გადატანიდან 1-3 კვირის შემდეგ ყალიბდება რევმატიზმად წოდებული სისტემური პათოლოგიური პროცესი, რომლის უმთავრესი გამოვლინებაც გულ-სისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიაა.
საყურადღებოა, რომ რევმატიზმის განვითარების რისკფაქტორებად შეიძლება მივიჩნიოთ ასაკი 6-დან 15 წლამდე, დახურული კოლექტივი, სტრეპტოკოკული ინფექციის გარემოცვა, გადატანილი მწვავე სტრეპტოკოკული ინფექცია და ხშირი ცხვირ-ხახის ინფექციები, გენეტიკური განწყობა (ე.წ. რევმატული ოჯახები), შემაერთებელი ქსოვილის თანდაყოლილი ანომალიები, მომატებული ტენიანობის და დაბალი ტემპერატურის პირობებში მუშაობა და ქვეყნის დაბალი ეკონომიკური დონე.

კლინიკური სურათი
მწვავე რევმატული ცხელების საწყისი სტადიის სიმწვავე ავადმყოფის ასაკზეა დამოკიდებული. ბავშვთა ასაკში რევმატიზმი ნახევარზე მეტად ანგინიდან ან ფარინგიტიდან 2-3 კვირის შემდეგ იწყება. დასაწყისი უეცარია, თან სდევს მაღალი ტემპერატურა, სიმეტრიული მიგრირებადი ტკივილი მსხვილ სახსრებში (უმეტესად - მუხლებში) და კარდიტის ნიშნები (ტკივილი გულის არეში, ქოშინი, გულისცემის გაძლიერება...).
მოზრდილებსა და ახალგაზრდებში რევმატიზმს თანდათანობითი დასაწყისი ახასიათებს, თუმცა ამ შემთხვევაშიც ანგინის ან ფარინგიტის გადატანიდან 2-3 კვირის შემდეგ იჩენს თავს. ამ დროს აღინიშნება სუბფებრილური (38 გრადუსამდე) ტემპერატურა, მსხვილი სახსრების ტკივილი (ართრალგია) და კარდიტის სურათი.
ამის კვალობაზე, ბავშვებში, იშვიათად - მოზარდებსა და ახალგაზრდებში, ტონზილოგენური ან ფარინგეალური ინფექციიდან 2-3 კვირის შემდეგ ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომების უეცარმა აღმოცენებამ უნდა გვაფიქრებინოს, რომ მწვავე რევმატულ ცხელებასთან გვაქვს საქმე. ასეთ დროს აუცილებლად მიმართეთ ექიმს (პედიატრს ან რევმატოლოგს).

რევმატიზმი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემა
პირველი რევმატული შეტევის დროს გულის დაზიანება (რევმოკარდიტი) ასიდან დაახლოებით 50-75 შემთხვევაში ხდება. რევმოკარდიტი - მწვავე რევმატული ცხელების მთავარი სინდრომი - ასიდან 90-95 შემთხვევაში განსაზღვრავს დაავადების მიმდინარეობის სიმძიმესა და შედეგს. უპირატესად ვითარდება ვალვულიტი (სარქვლოვანი აპარატის ანთება), მიოკარდიტი (გულის კუნთოვანი გარსის ანთება) და/ან პერიკარდიტი (გულის გარეთა გარსის ანთება). რევმოკარდიტის, განსაკუთრებით - მისი პირველი გამოვლენის, ერთ-ერთ მთავარ კრიტერიუმს ანტირევმატულ თერაპიაზე კლინიკური სიმპტომების დადებითი დინამიკა (შემსუბუქება) წარმოადგენს. დაავადება ხშირად მწვავედ, ტემპერატურის მომატებით, ძლიერი ოფლიანობით იწყება. ავადმყოფი უჩივის ძლიერ სისუსტეს, ყრუ, ზოგჯერ - მჩხვლეტ ტკივილსა და უსიამოვნო შეგრძნებას გულის მიდამოში, გულისცემის აჩქარებას, გულის ფრიალს და ქოშინს ფიზიკური დატვირთვისას.
გულის რევმატული მანკი დაავადების დაწყებიდან სამ წელიწადში ყალიბდება. პირველი შეტევის შემდეგ მისი ჩამოყალიბების სიხშირე ბავშვებში 20-25%-ს შეადგენს, მოზარდებში - 33%-ს, ხოლო მოზრდილ პაციენტებში - 39-45%-ს. ასიდან 7-10 შემთხვევაში გადატანილი რევმოკარდიტის შემდეგ ბავშვებს მიტრალური სარქვლის პროლაფსი უვითარდებათ. მწვავე რევმატული ცხელების განმეორებითი შეტევები სარქვლოვან პათოლოგიებს, როგორც წესი, ამძიმებს.

რევმატიზმი და სახსრები
მწვავე რევმატული ცხელების პირველი შეტევის შემდეგ სამიდან ორ შემთხვევაში რევმატიზმის ერთ-ერთი წამყვანი სიმპტომი რევმატული პოლიართრიტია. ამ დროს ყველაზე ხშირად მუხლების, კოჭ-წვივის, სხივ-მაჯისა და იდაყვის სახსრები ზიანდება. ავადმყოფი უჩივის მოძრაობის შეზღუდვას (ზოგჯერ - სრულ უმოძრაობამდე), სახსრების ტკივილს, შესივებას, შეწითლებას. შემთხვევათა 10-15%-ში შესაძლოა თავი იჩინოს პოლიართრალგიამ (რამდენიმე სახსრის ტკივილმა), რომელიც ართრიტისგან იმით განსხვავდება, რომ ავადმყოფს მოძრაობა არ ეზღუდება, პალპაციის დროს არ აღენიშნება ტკივილი და ანთების სხვა სიმპტომები.
რევმატული პოლიართრიტი კეთილთვისებიანი მიმდინარეობით, ანთებით დაზიანებათა მფრინავი, ცვალებადი და სიმეტრიული ხასიათით გამოირჩევა. ამ დროს აღნიშნული ცვლილებები ანტირევმატული მკურნალობის ფონზე 2-3 კვირაში რეგრესს (უკუგანვითარებას) განიცდის.
უთუოდ უნდა ითქვას, რომ რევმატული ართრიტი, როგორც წესი, შერწყმულია რევმოკარდიტთან და იზოლირებულად იშვიათად (15%-ში) მიმდინარეობს.

სხვა სიმპტომები
რევმატიზმის დროს სხვა ორგანოებისა და სისტემების ცვლილებები შედარებით იშვიათად ვითარდება. მწვავე რევმატული ცხელების დროს ასიდან 5-7 შემთხვევაში ზემოაღნიშნულ სიმპტომებთან შერწყმულია ცნს-ის დაზიანება - მცირე ქორეა. ის რევმატიზმით დაავადებულთა 6-30%-ში გვხვდება. მეტწილად, როგორც აღვნიშნეთ, ავადდებიან გოგონები და ქალიშვილები. პათოლოგიისთვის დამახასიათებელია უნებლიე მოძრაობები. იშვიათად ეს დაავადება ენცეფალიტსა და მენინგიტში გადაიზრდება.
რევმატიზმის დროს მოსალოდნელია კანის დაზიანება. კერძოდ, კანის საფარველზე შეიძლება წარმოიქმნას რგოლისებრი ერითემა (4-17%), რომელიც უმტკივნეულოა, არ არის მქავანა და თითის დაჭერით ქრება და კანქვეშა რევმატული კვანძები (1-3%). ეს უკანასკნელნი უმეტესად მსხვილი სახსრების მიდამოშია ლოკალიზებული და ხშირად სდევს თან პოლიართრიტსა და კარდიტს. კვანძები უმტკივნეულოა და მკურნალობის შედეგად იოლად ქრება.
რევმატიზმის დროს არაა გამორიცხული სეროზული გარსების დაზიანება - პერიკარდიტის, ძალიან იშვიათად - პლევრიტის სახით.
სხვა კლინიკური სიმპტომებიდან (ე.წ. მცირე კრიტერიუმებიდან), უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვახსენოთ ცხელება, რომელიც რევმატიზმისთვის არასპეციფიკურია და რაიმე თავისებურება არ ახასიათებს. იზოლირებული ქორეის მქონე ბავშვებს ცხელება არ აღენიშნებათ.
ართრალგიები - სახსრებისა და მათ ირგვლივ ძვლების ტკივილი - სახსრების პათოლოგიის შედარებით მსუბუქი ფორმაა და რევმატიზმისათვის არასპეციფიკურია.

დიაგნოსტიკა

კლასიკურ შემთხვევაში მწვავე რევმატული ცხელების დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის, თუმცა ძირითადი კლინიკური სიმპტომები (გარდა რგოლისებრი ერითემისა და კანქვეშა რევმატული კვანძებისა, რომლებიც იშვიათად გვხვდება) არასპეციფიკურია, სრულფასოვან დიაგნოსტირებას ართულებს და ჰიპერდიაგნოსტიკამდე მივყავართ.
როგორც პირველადი (მწვავე), ასევე შებრუნებითი (ქრონიკული) რევმატიზმის დიფერენცირება საჭიროა მრავალი დაავადებისგან: ინფექციური ენდოკარდიტისგან, არარევმატული წამოშობის მიოკარდიტისგან, მიტრალური სარქვლის პროლაფსისგან, კარდიომიოპათიისგან, გულის მიქსომისგან, პირველადი ანტიფოსფოლიპიდური სინდრომისგან, სისტემური წითელი მგლურასგან, სხვადასხვა წარმოშობის რეაქციული ართრიტისგან, მაანკილოზებელი სპონდილოართრიტისგან.
რევმატიზმის დიაგნოსტირება ხდება ტ. დ. ჯონსის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებით, რომლებიც ამერიკის კარდიოლოგიური ასოციაციის მიერ არის მიღებული და შემდგომში მოდიფიცირებული.
განასხვავებენ მთავარ (ე.წ. დიდ) და დამატებით (მცირე) კრიტერიუმებს.
დიდი კრიტერიუმებია:

• პოლიართრიტი;
• კარდიტი;
• ქორეა;
• რგოლისებრი ერითემა;
• კანქვეშა კვანძები.

დამატებით კრიტერიუმებად, რომლებიც A ჯგუფის სტრეპტოკოკით გამოწვეულ ინფექციაზე მიუთითებენ, მიიჩნევა ხახის ნაცხიდან A ჯგუფის სტრეპტოკოკის ამოთესვა და/ან სწრაფი რეაქცია სტრეპტოკოკური ანტიგენების ტესტებზე.
შედარებით არასპეციფიკური (მცირე) კრიტერიუმებია:

• ართრალგია, ცხელება;
• ლაბორატორიული მაჩვენებლები - მწვავე ფაზის ცილების მომატება, ედსის, C რეაქტიული ცილის ცვლილებები, ეკგ-ზე PR ინტერვალის გაზრდა.

C რეაქტიული ცილა

C რეაქტიული ცილა რევმატული პროცესის სიმწვავეს, აქტივობას ასახავს, მაგრამ მის დიაგნოსტიკურ მნიშვნელობას გადაჭარბებით აფასებენ, რაც ხშირად სამედიცინო შეცდომის მიზეზი ხდება, ამას კი, თავის მხრივ, სრულიად გაუმართლებელი და არცთუ უვნებელი, ხანგრძლივი მკურნალობა (მაგალითად, ბიცილინის ყოველდღიური შეყვანა) მოჰყვება.
C რეაქტიული ცილა საკმაოდ მგრძნობიარეა, მაგრამ, ისევე როგორც ანთების მწვავე ფაზის სხვა მაჩვენებლები, პირველ რიგში - ედსი (ერითროციტების დალექვის სიჩქარე), სერომუკოიდები, დიფენილამინი, ლეიკოციტები, ცერულოპლაზმინი, - ისიც არასპეციფიკურია და ასევე იმატებს ნებისმიერი სხვა ანთებითი პროცესის დროსაც.

მკურნალობა და პროფილაქტიკა

დროული და ადეკვატური ანტირევმატული მკურნალობის ფონზე რევმატიზმის აქტიური, მწვავე პროცესი შეიძლება არააქტიურ ფორმაში გადავიდეს და ბოლოს სრულიად გაქრეს, მაგრამ თუ პაციენტმა ექიმს დაგვიანებით მიმართა და არასრული მკურნალობა ჩაიტარა, რევმატული პროცესი ქრონიკულ ფორმაში გადაიზრდება და რევმოკარდიტიც რევმატული კარდიოსკლეროზითა და გულის სარქვლოვანი აპარატის დაზიანებით დასრულდება.
ყველა ავადმყოფს, რომელსაც მწვავე რევმატული ცხელების დიაგნოზს დაუსვამენ, სჭირდება ჰოსპიტალიზაცია და ინდივიდუალური თერაპია, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს რევმატული პროცესის მიმდინარეობისა და აქტივობის, გულის სარქვლების დაზიანების, გულის უკმარისობის ხარისხს.
დიაგნოზის დასმისთანავე A ჯგუფის სტრეპტოკოკის უვნებელსაყოფად იწყება პენიცილინოთერაპიის კურსი, ხოლო კურსის ჩამთავრებისთანავე - ბიცილინოპროფილაქტიკა. გარდა ამისა, ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო ანტივირუსული პრეპარატები, ხოლო მეტად მწვავე (მაღალი აქტივობის და შეუპოვრად მიმდინარე) ფაზაში - კორტიკოსტეროიდები შესატყვისი დოზით.
კორტიკოსტეროიდების ოპტიმალური დოზის, მათი დანიშვნის ხანგრძლივობისა და, რაც მთავარია, თანდათანობითი კლების ტემპის შესარჩევად დიდი მნიშვნელობა აქვს ექიმის გამოცდილებას.
გარდა მედიკამენტური მკურნალობისა, პაციენტისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია წოლითი რეჟიმის დაცვა, სრულფასოვანი კვება და რეაბილიტაციური ღონისძიებები.
რევმატული შეტევის სტაციონარული მკურნალობის დასრულების შემდეგ ავადმყოფს სჭირდება რევმატოლოგის ხანგრძლივი (ზოგჯერ - სამუდამო) მეთვალყურეობა და პროფილაქტიკური ღონისძიებები - გახანგრძლივებული პენიცილინის (ბიცილინის, რეტარპენის, ექსტენცილინის...) დროული და რეგულარული შეყვანა. ამ პრეპარატების გამოყენება განმეორებითი შეტევის სიხშირეს და დაავადების პროგრესირებას, სხვადასხვა მონაცემით, 4-17-ჯერ ამცირებს.
მეორეული პროფილაქტიკა სტაციონარშივე იწყება. მისი ხანგრძლივობა თითოეული პაციენტისთვის ინდივიდუალურია. გულის რევმატული მანკის მქონე ყველა ავადმყოფს ისეთი სამედიცინო მანიპულაციების დროს, რომლებსაც თან ახლავს ბაქტერიემია (ასეთია, მაგალითად, კბილის ექსტრაქცია, ტონზილექტომია, ადენოტომია, ოპერაცია ნაწლავებზე და სხვა ქირურგიული ჩარევები), სჭირდება ანტიბიოტიკების პროფილაქტიკური კურსი. პენიცილინის ჯგუფის პრეპარატების მიმართ ალერგიული რეაქციის არსებობისას პროფილაქტიკის ალტერნატიული გზა ექიმმა უნდა შეარჩიოს.

რეჟიმი რევმატიზმის დროს

რევმატიზმის მწვავე ფაზაში სამკურნალო-მამოძრავებელი რეჟიმი ითვალისწინებს წოლით, ნახევრად წოლით (დამზოგველ) და საწრთობ ვარჯიშებს, რომლებიც ინდივიდუალურად, ავადმყოფის მდგომარეობის მიხედვით უნდა შეირჩეს.
წოლითი რეჟიმის დროს სამკურნალო ვარჯიშს მერვე-მეათე დღიდან იწყებენ. თავდაპირველად სრულდება სუნთქვითი ვარჯიშები, ვარჯიშები კუნთების მოსადუნებლად, წვრილი და საშუალო ჯგუფის კუნთების აქტიური ვარჯიში და სხვა.
ნახევრად წოლითი რეჟიმი სამი კვირა გრძელდება. თავდაპირველად ავადმყოფს მჯდომარეს უტარდება სამკურნალო ვარჯიშები, შემდეგ კი - ფეხზე მდგარს (წამოდგომა კვებისთვის, სიარული აივანზე და საპირფარეშოში). ასეთი რეჟიმი მიზნად ისახავს, სასუნთქი და გულ-სისხლძარღვთა სისტემები მომავალი ფიზიკური დატვირთვისთვის მოამზადოს.
გარდა მედიკამენტური მკურნალობისა, აუცილებელია დიეტა, რომელიც იმუნობიოლოგიურ ძალებს აძლიერებს. უნდა მიიღოთ ასაკის შესაბამისი, სრულფასოვანი, ვიტამინებით მდიდარი საკვები. კალორაჟი უნდა იცავდეს ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების თანაფარდობას ნახშირწყლების ოდნავ შემცირების ხარჯზე.
ყურადღება მიაქციეთ სეზონსაც. გაზაფხულზე და ზამთარში, ვიტამინების ნაკლებობისას, ორგანიზმი ამ ნივთიერებებით უნდა დატვირთოთ. კვების მოსაწესრიგებლად მნიშვნელობა აქვს დიეტანამნეზსაც, რომელიც სათანადოდ უნდა იყოს კორეგირებული.

ვიტამინები

A ვიტამინი აძლიერებს ნაწლავის ლორწოვან გარსს, რაც თავიდან აგაცილებთ ალერგიულ რეაქციებს. სრულფასოვანი რაციონი, რომელიც დიდი რაოდენობით ბალასტურ ნივთიერებებს შეიცავს (ასეთია, მაგალითად, ხილი და ბოსტნეული), ნაწლავურ ფლორას არეგულირებს. ერიდეთ ცხოველური წარმოშობის ცხიმებს (ხორცს, არაჟანს, ყველს), ვინაიდან მათში შემავალი ცხიმოვანი მჟავები ორგანიზმში ისეთი ნივთიერებების წარმოქმნას იწვევს, რომლებიც ანთებით პროცესებს აძლევს ბიძგს.
თვალი გადაავლეთ კვების თავისებურებებს. თუ კუნთები, სახსრები, მყესები გტკივათ, ხორცი თევზით შეცვალეთ. უმჯობესია თევზის ის ჯიშები, რომლებიც ცივ წყლებში ბინადრობენ.
თევზს შესანიშნავად ცვლის თევზის ქონი, რომელიც ორგანიზმისთვის აუცილებელ და ყველაზე მნიშვნელოვან საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს.
რევმატიზმით დაავადებულისთვის, რომელსაც დეკომპენსაციის ნიშნები არ აქვს, აქტიურ ფაზაში მაგიდა #15-ია რეკომენდებული. ეცადეთ, რაციონი გაიმდიდროთ შეუცვლელი ამინმჟავებით - ლიზინით, არგინინით, მეთიონინით, ლეიცინით.
როცა დაავადება გულის დაზიანებით მიმდინარეობს, არააქტიურ ფაზაში პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩატარებაა საჭირო. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამკურნალო კვებას: კალორიების, ცილებისა და ვიტამინების ნაკლებობა დეკომპენსაციის განვითარებას შეუწყობს ხელს.
დიდი მნიშვნელობა აქვს აგრეთვე ცილებით მდიდარ საკვებს, მაგრამ გადაჭარბება არ არის საჭირო: მეტისმეტი კვება სიმსუქნეს იწვევს, ეს კი არასასურველ გავლენას ახდენს გულის მუშაობაზე. ავადმყოფი უნდა იკვებებოდეს დღეში 4-ჯერ, მარილის შეზღუდვით, მცირე ულუფებით. დიდი რაოდენობით საკვების მიღება დიაფრაგმის მაღლა დგომას იწვევს, რაც გულის მუშაობისთვის არასასურველ პირობებს ქმნის.
გულით ავადმყოფი უნდა ერიდოს ყაბზობას, რისთვისაც ხილისა და ბოსტნეულის მიღებაა საჭირო.
გულის დეკომპენსაციის დროს ინიშნება რძის, ხაჭოს ან ხილ-შაქრის დიეტა 2-3 ან 10 დღის განმავლობაში.
კალიუმის დიეტა ინიშნება სისხლის მიმოქცევის II-III ხარისხის დარღვევების დროს. ავადმყოფი იღებს 400 მლ რძეს, 300 გ ხაჭოს, 25 გ შაქარს ან 300-400 გ ხაჭოს, 500 გ ვაშლს, 25 გ არაჟანს და 50 გ შაქარს 2-3 დღის განმავლობაში.
რძის დიეტა ინიშნება სისხლის მიმოქცევის II-III ხარისხის დარღვევათა დროს, როცა გამოხატულია ანორექსია (მადის გაუკუღმართება): ავადმყოფი მთელი დღის განმავლობაში, ყოველ 2 საათში ერთხელ (სულ 7-ჯერ) იღებს 100 მლ რძეს. დილა-საღამოს ეძლევა 26 მლ გლუკოზა და 200 მლ ასკორბინის მჟავა. ორი დღის შემდეგ მენიუ ფართოვდება: ემატება კარაქი, პური, კვერცხი, ბურღულის ფაფა.
სტაციონარული მკურნალობის შემდეგ ეტაპობრივი მკურნალობის მეორე რგოლია რევმატოლოგიური სანატორიუმი, რომლის მიზანი რევმატული პროცესის სრული ლიკვიდაციაა. აქ ავადმყოფი ფიზიკურ და გონებრივ დატვირთვას ეგუება და კაჟდება. სანატორიუმში ავადმყოფი საშუალოდ 2-3 თვეს, რევმატული პროცესის სრულ რემისიამდე დაყოფს.
მკურნალობის უკანასკნელი რგოლია პოლიკლინიკა, სადაც ავადმყოფს ხანგრძლივ მეთვალყურეობას უწევენ. ეს გულისხმობს რევმატოლოგთან რეგულარულ სიარულს, წლიურ ბიცილინო-მედიკამენტურ პროფილაქტიკას და პაციენტთა შერჩევას კურორტული მკურნალობისთვის.

ვარჯიში რევმატიზმის დროს

• ჩაიმუხლეთ და დააჯექით ტერფებს, მარჯვენა მუშტით მარცხენა ხელზე დაიკაკუნეთ, აუყევით მაჯიდან მხრისკენ. ვარჯიში 10-ჯერ გაიმეორეთ, მერე კი მეორე ხელზე გადადით.
• მოხარეთ მარჯვენა ხელი, მარცხენა დაიდეთ მარჯვენა ხელის ზურგზე ისე, რომ მარჯვენა მაჯა იატაკისკენ დახაროთ. მოძრაობა გაიმეორეთ 15-ჯერ და ხელი შეცვალეთ.
• მტევანი ზურგით დადეთ იატაკზე მუხლებს შორის. სხეულის სიმძიმის ცენტრი ქუსლებიდან მაჯაზე გადაიტანეთ. მოძრაობა გაიმეორეთ 20-ჯერ და ხელი შეცვალეთ.
• დააჯექით ქუსლებს, ჰორიზონტალურად მოხარეთ მარცხენა ხელი. ხელისგული იატაკისკენ მიმართეთ. გაშალეთ მარჯვენა ხელის თითები. მარცხენა ხელის საჩვენებელი თითით დააწექით წერტილს მარჯვენას საჩვენებელ და შუა თითებს შორის 25 წამის განმავლობაში. იგივე გააკეთეთ ყველა თითსა და მეორე ხელზე.
• ქუსლებზე მჯდომმა 25 წამის განმავლობაში ცალი ხელით დაიზილეთ მეორის მაჯა. შემდეგ ხელები შეცვალეთ.
• მარჯვენა ხელის ცერითა და საჩვენებელი თითით აიღეთ მარცხენა ხელის ერთ-ერთი თითი და წრიული მოძრაობებით დაიზილეთ. გაიმეორეთ ყველა თითზე, ჯერ ერთი, შემდეგ კი მეორე ხელით ათ-ათჯერ.

მსუბუქი ვარჯიში კეთილისმყოფელ ზემოქმედებას ახდენს გულსა და სისხლის მიმოქცევაზე, ააქტიურებს უჯრედში ვიტამინების შემცველობას.
ხუთწუთიანი ძუნძული ან ტრენაჟორებზე ვარჯიში C ვიტამინის ეფექტურობას დაახლოებით 15-ჯერ ზრდის, ამიტომ ურიგო არ იქნება, თუ ვარჯიშის დაწყებამდე ერთ ჭიქა ლიმონის წვენს დალევთ ან ერთ ცალ ვაშლს შეჭამთ.

თუთია და რევმატიზმი

რევმატიზმითა და ართრიტით დაავადებულის სისხლში თუთიის დონე ჯანმრთელთან შედარებით დაბალია. დიეტამ, რომელიც მდიდარია ამ ელემენტით, შეიძლება შეაჩეროს ამ დაავადებების განვითარება, ზოგჯერ კი თავიდან აგაცილოთ კიდეც იგი. ანთებითი, შეშუპებული სახსრების ადგილობრივი მკურნალობა თუთიით შეშუპებასა და ტკივილს ამცირებს.
ამ სფეროში გამოკვლევები გრძელდება. საბოლოო დასკვნები ჯერ კიდევ წინ არის.
მათ, ვინც უკვე გაეცნო Nishi-ს (ნიშის) ჯანმრთელობის სისტემას, იციან, რომ ართროზების მიზეზი მოხარშული საკვებია და გართულებები თავიდან რომ აიცილოთ, აუცილებელია, მოხარშულ საკვებთან ერთად მიიღოთ სამჯერ მეტი ნატურალური ცოცხალი პროდუქტი, შეშუპებულ ადგილებზე კი ვაშლის ძმარი შეიზილოთ.

რაქიტი D ვიტამინის ნაკლებობით გამოწვეული დაავადებაა. ახასიათებს ფოსფორისა და კალციუმის ცვლის დარღვევა, ძვლოვან ქსოვილებში სპეციფიკური დაზიანების განვითარება. რაქიტი ყველაზე ხშირად 2-3 თვიდან 2-3 წლამდე ასაკის ბავშვებს ემართებათ.
D ვიტამინი სტეროიდული ჰორმონია. იგი ორი მოლეკულური ფორმით გვხვდება: D2 (ერგოკალციფეროლი) და D3 (ქოლეკალციფეროლი).
D3 ვიტამინი ადამიანის ორგანიზმში ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით გამომუშავდება, ხოლო D2 მცენარეთა ერგოსტეროლისგან წარმოიშობა.
D3 ვიტამინი შედის საკვებში, უმთავრესად - თევზის ქონსა და კვერცხის ცილაში. რძე და რძის ნაწარმი, ჩვეულებრივ, ვიტამინის ორივე ფორმას შეიცავს.
რაქიტი სხვადასხვა ორგანოსა და სისტემაში მიმდინარე დარღვევების მიზეზია. მისი მთავარი სამიზნეებია ნაწლავები, ძვლები, თირკმელები და პარათირეოიდული ჯირკვალი. D ვიტამინის დეფიციტი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ძვლის ქსოვილის განვითარებასა და ნორმალურ ფუნქციაზე. ცვლილებები განსაკუთრებით მინერალური მარილების - ფოსფორისა და კალციუმის - ცვლაში შეინიშნება. ამ დროს ირღვევა კალციუმის ნაწლავებში შეწოვა და ძვლებში ჩალაგება, რაც იწვევს ძვლოვანი ქსოვილის დარბილებას, ნერვული სისტემისა და სხვა შინაგანი ორგანოების ფუნქციის დარღვევას.
D ვიტამინის დეფიციტით გამოწვეულ კლინიკურ სინდრომს ბავშვებში რაქიტი ეწოდება, ხოლო მოზრდილებში - ოსტეომალაცია (ძვლების დარბილება).
რაქიტის მიზეზები:

• ორსულისა და ჩვილის არასწორი და არასაკმარისი კვება, რაციონში D ვიტამინის ნაკლებობა;
• ჩვილ ასაკში მზის სხივების დეფიციტი, რადგან მზის სხივები ხელს უწყობს ბავშვის კანში D ვიტამინის წარმოქმნას;
• კუჭ-ნაწლავის აშლილობით მიმდინარე დაავადებები, რომელთა დროსაც ნაწლავიდან კალციუმის შეწოვა ირღვევა.

რაქიტის რისკჯგუფში შედიან:

• დღენაკლული ბავშვები;
• ხელოვნურ კვებაზე მყოფი ბავშვები;
• ძუძუზე მყოფი ბავშვები, რომელთა დედები არ იღებენ ვიტამინებით, ცილებითა და ცხიმებით მდიდარ საკვებს და ცოტა ხანს ატარებენ სუფთა ჰაერზე;
• ბავშვები, რომლებიც იზრდებიან აკვანში, რადგან აკვანში მწოლიარე ბავშვის უმოძრაო და უჰაერო მდგომარეობა ხელს უწყობს ძვლებში რაქიტული ცვლილებების განვითარებას;
• ზოგიერთი დაავადება: შეწოვის ფუნქციის მოშლა (ცელიაკია, მუკოვისციდოზი და სხვა), თირკმელებისა და ღვიძლის ქრონიკული პათოლოგიები;
• კრუნჩხვების საწინააღმდეგო თერაპია;
• D ვიტამინისა და კალციუმ-ფოსფორის ცვლის მემკვიდრეობითი ანომალია;
• ეკოლოგიური ფაქტორები.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
საწყის სტადიაში რაქიტი აზიანებს ნერვულ სისტემას. ბავშვს პირველი ნიშნები შეიძლება 4-5 კვირის ასაკშიც კი გამოაჩნდეს, თუმცა დაავადების მანიფესტირება უმეტესად 2-3 თვის ასაკში ხდება. ამ დროს ბავშვებს ხშირად აღენიშნებათ:

• ძილის დარღვევა - უძილობა; ფრთხილი ძილი, ძილში კრთომა;
• ჭირვეულობა და ხშირი ტირილი - ბავშვი შეშინებულია, გაღიზიანებული, ჭირვეული ან მივარდნილი;
• ცუდი მადა;
• ყიფლიბანდის დიდი ზომა; თავის ქალას ნაკერების გარშემო ვითარდება ძვლების არასაკმარისი მინერალიზაცია (კრანიოტაბესი);
• ოფლიანობის მომატება, განსაკუთრებით - კეფის არეში, რაც ამ მიდამოში გამელოტებას იწვევს (ე.წ. კეფის სიქაჩლე) - ბალიშზე სველი თმის ხახუნის გამო.

თუ ღონისძიებები დროულად არ გატარდა, შესაძლოა, ძვლის ქსოვილში ცვლილებები მოხდეს. სახელდობრ:

• ცვლილებები ქალას ძვლებში: კეფის დარბილება და გაბრტყელება, დიდი და მცირე ყიფლიბანდის კიდეების დარბილება, დიდი ყიფლიბანდის მოგვიანებით დახურვა, თავის ასიმეტრია. ამას მოჰყვება ძვლოვანი ქსოვილის ჭარბად განვითარება, შედეგად კი გამოიკვეთება შუბლისა (წინ წამოწეული შუბლის ბორცვებით) და თხემის ბორცვები, თავი კვადრატულ ფორმას მიიღებს (ხშირად რაქიტის დროს თავი შედარებით დიდია და კანქვეშა ვენური ქსელი კარგადაა გამოხატული);
• დიდი, ბაყაყისებური მუცელი - ხშირია ყაბზობა და ფაღარათი;
• კბილების დაგვიანებით ამოსვლა - ამოსული კბილები ხშირად დეფორმული და დემინერალიზებულია;
• გულმკერდის დეფორმაცია - გულმკერდზე შეინიშნება ნეკნთა ბოლოების შემსხვილება (რაქიტული კრიალოსანი); ლავიწები რამდენადმე დეფორმირებულია;
• სხივ-მაჯის სახსრის შემსხვილება (რაქიტული სამაჯური);
• ხოხვისა და სიარულის დაგვიანება, რადგან ქვეითდება კუნთების ტონუსი;
• ქვედა კიდურების 0-სებრი (გარეთ გაზნექილი) ან X-ისებრი (მუხლის არეში შიგნით შედრეკილი და ურთიერთმიახლოებული) დეფორმაცია. იგი მას შემდეგ ვლინდება, რაც ბავშვი ფეხს აიდგამს. დეფორმაციას განიცდის მენჯი და ტერფები.
• იხვისებური სიარული.

რაქიტის ნიშნებს მშობლები ხშირად ყურადღებას არ აქცევენ ან უგულისყუროდ ეკიდებიან ექიმის რჩევებს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ხერხემლისა და ფეხების მნიშვნელოვანი გამრუდება, განვითარდეს ბრტყელტერფიანობა, არასწორად ჩამოყალიბდეს მენჯის ძვლები, რაც რაქიტულ გოგონებს შემდგომში ორსულობისა და მშობიარობისას დიდ პრობლემებს უქმნის.
ასაკოვან ადამიანებში ოსტეომალაციის დროს სიმპტომების გამოვლენა ასაკსა და დაავადების ხანგრძლივობაზეა დამოკიდებული. დაავადების დასაწყისი ხშირად ფარულია. მოგვიანებით პაციენტს აწუხებს ძვლებისა და კუნთების ტკივილი, უჭირს კიბეზე ასვლა და სკამიდან წამოდგომა. ოსტეომალაციისთვის დამახასიათებელია ძვლების ხშირი მოტეხილობები. დაავადება ხშირად აზიანებს ხერხემალს, მენჯისა და ქვედა კიდურების ძვლებს.

დიაგნოსტიკა
რაქიტის დიაგნოზს, როგორც წესი, პედიატრი ბავშვის გასინჯვის დროს სვამს, მაგრამ ზოგჯერ დამატებითი გამოკვლევაა საჭირო. ხანდახან ტარდება სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი (რაქიტის დროს იმატებს ტუტე ფოსფატაზა, მცირდება ფოსფორის დონე, იშვიათად - კალციუმისაც). შარდის ანალიზი საჭირო არ არის. თუ დაავადება სწრაფად პროგრესირებს და მკურნალობას არ ემორჩილება, ინიშნება ძვლების რენტგენოგრაფიული კვლევა. რაქიტის მემკვიდრეობით, D-დამოკიდებულ და D-რეზისტენტულ ფორმებზე ეჭვის შემთხვევაში, ინიშნება დამატებითი ბიოქიმიური სინჯები.

პროფილაქტიკა
რაქიტის პროფილაქტიკა გულისხმობს ბავშვის ძუძუთი კვებას, ყოველდღიურად სუფთა ჰაერზე სეირნობას, რეგულარულ ვარჯიშს, მასაჟს, ცურვას, დამატებით კვებაზე დროულად გადაყვანას. 6 თვიდან სასარგებლოა წიწვის აბაზანები.
პროფილაქტიკის მიზნით D და სხვა ვიტამინების მიცემა მხოლოდ პედიატრის კონსულტაციის შემდეგ უნდა მოხდეს, განსაკუთრებით - ხელოვნური კვების შემთხვევაში, რადგან ბავშვის საკვების უმრავლესობა D ვიტამინს შეიცავს.
პროფილაქტიკის დაწყება მუცლად ყოფნის პერიოდიდანვეა საჭირო. მომავალი დედა ყოველდღე უნდა სეირნობდეს, სწორად იკვებებოდეს, საჭიროების შემთხვევაში უნდა მიიღოს პოლივიტამინი.
გასათვალისწინებელია, რომ თანდაყოლილი რაქიტის მიზეზად შეიძლება იქცეს გვიანი ტოქსიკოზი.
რაქიტის პროფილაქტიკურ ღონისძიებებში შედის:
სწორი მოვლა:

• ბავშვი ჩვილობიდანვე, თანდათანობით, 5-10-წუთობით, მიაჩვიეთ სუფთა ჰაერზე ყოფნასა და ძილს;
• ბავშვი არ უნდა გაზარდოთ აკვანში, გაუნიავებელ ოთახში;
• უნდა ჩააცვათ თავისუფლად, არ ჩაფუთნოთ;
• გაზაფხულის ან ზაფხულის თბილ, მზიან ამინდში (თუ ძლიერ არ ცხელა) ბავშვი ტრუსით და ქუდით დღის უმეტეს ნაწილს, შუადღის გარდა, უნდა ატარებდეს მზეზე;
• ასევე ზამთარშიც, განსაკუთრებით - კარგ ამინდში, სათანადოდ ჩაცმული ბავშვი ხშირად უნდა იყოს გარეთ.

სწორი კვება:

• მეძუძური დედა უნდა იღებდეს ცილებითა და ვიტამინებით მდიდარ, კალორიულ საკვებს;
• ხელოვნურ კვებაზე მყოფი ბავშვები უნდა იღებდნენ ადაპტირებულ (დედის რძის შემადგენლობასთან მიახლოებულ, ვიტამინებით გამდიდრებულ) ნარევებს ან მაწონს.

მეძუძური დედები და 1 წელს გადაცილებული ბავშვები უნდა იკვებებოდნენ შემდეგი პროდუქტებით:

• რძით,
• ხაჭოთი,
• მაწვნით,
• ყველით,
• კვერცხით,
• საქონლისა და ქათმის ხორცით,
• თევზით,
• ხილით (ვაშლით, ალუჩით, ალუბლით, კივით, ატმით, გარგარით, კენკრით),
• ბოსტნეულით (კარტოფილით, კომბოსტოთი, გოგრით, სტაფილოთი, ჭარხლით, მწვანილით).

როგორ ვკვებოთ ბავშვი

ძუძუთი კვების შემთხვევაში:

• თუ ბავშვის წონა შეესაბამება ასაკობრივ ნორმას (აუცილებელია კონტროლი პედიატრის ზედამხედველობით), 4-6 თვემდე იგი უნდა იკვებებოდეს მხოლოდ დედის რძით;
• 4 თვიდან საკვებ რაციონს უნდა დაუმატოთ ხილის: ვაშლის, ალუბლის, ბროწეულის, აგრეთვე კენკრის: მოცხარის, ჟოლოს - წვენი;
• 4,5 თვიდან ბავშვს უნდა მივცეთ გახეხილი ცოცხალი ხილი: ვაშლი, ატამი, გარგარი;
• 4,5-5,5 თვიდან - ბოსტნეულის ფაფა (კარტოფილი, სტაფილო, კომბოსტო, ჭარხალი, ხახვი, მწვანილი);
• 6 თვიდან: ბურღულის - წიწიბურას, ბრინჯის, სიმინდის, შვრიის - ფაფები (ფაფას შეიძლება დაემატოს 1 ჩაის კოვზი კარაქი);
• 6,5 თვიდან - ხაჭო (კვირაში 2-3-ჯერ);
• 7 თვიდან - მაგრად მოხარშული ნახევარი კვერცხის გული დღეგამოშვებით (ვიწყებთ კვერცხის გულის მერვედით და ოდენობას თანდათან ვზრდით), მაწონი, ქათმის თეთრი ხორცი და ღვიძლი (კვირაში ერთხელ);
• 8 თვიდან ბავშვს ეძლევა ძვლის ნახარშზე მომზადებული წვნიანი (კვირაში 1-2-ჯერ), საქონლის მოხარშული, გატარებული ხორცი;
• 9 თვიდან ვაძლევთ საქონლის გატარებული ხორცისგან მომზადებულ გუფთას, მოხარშულ თევზს (კვირაში 1-2-ჯერ), მშრალ უკრემო ნამცხვარს ("პეჩენიას").

ძუძუთი კვებაზე მყოფი 1 წლამდე ასაკის ბავშვების კვების სქემა

ხილის წვენი:
0-3 თვე - 0 მლ; 4 თვე - 5-30 მლ; 5 თვე - 40-50 მლ; 6 თვე - 50-60 მლ; 7 თვე - 60 მლ; 8 თვე - 70 მლ; 9 თვე - 80 მლ; 10-12 თვე - 90-100 მლ;

ხილის პიურე:
0-3 თვე - 0 მლ; 4 თვე - 5-30 მლ; 5 თვე - 40-50 მლ; 6 თვე - 50-60 მლ; 7 თვე - 60 მლ; 8 თვე - 70 მლ; 9 თვე - 80 მლ; 10-12 თვე - 90-100 მლ;

ხაჭო:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 10-30 გ; 7 თვე - 40 გ; 8 თვე - 40 გ; 9 თვე - 40 გ; 10-12 თვე - 50 გ;

კვერცხის გული:
0-6 თვე - 0 ცალი; 7 თვე - 0,25 ცალი; 8 თვე - 0,50 ცალი; 9 თვე - 0,50 ცალი; 10-12 თვე - 0,50 ცალი;

ბოსტნეულის პიურე:
0-4 თვე - 0 გ; 5 თვე - 10-100 გ; 6 თვე - 150 გ; 7 თვე - 150 გ; 8 თვე - 170 გ; 9 თვე - 180 გ; 10-12 თვე - 200 გ;

ფაფები:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 50-100 გ; 7 თვე - 150 გ; 8 თვე - 150 გ; 9 თვე - 180 გ; 10-12 თვე - 200 გ;

ხორცი:
0-7 თვე - 0 გ; 8 თვე - 5-30 გ; 9 თვე - 50 გ; 10-12 თვე - 60-70 გ;

მაწონი ან რძე:
0-7 თვე - 0გ; 8 თვე - 200გ; 9 თვე - 200გ; 10-12 თვე - 400-600გ;

პური (ხორბლის):
0-7 თვე - 0 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 10 გ;

ორცხობილა, მშრალი ნამცხვარი:
0-6 თვე - 0 გ; 7 თვე - 3-5 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 10-15 გ;

ზეთი (მზესუმზირასი, სიმინდისა):
0-4 თვე - 0 გ; 5 თვე - 1-3 გ; 6 თვე - 3 გ; 7 თვე - 3 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 6 გ;

კარაქი:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 1-4 გ; 7 თვე - 4 გ; 8 თვე - 4 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 6 გ;

ხელოვნური კვების შემთხვევაში:

• 4 თვემდე ეძლევა ადაპტირებული (ხელოვნური კვებისთვის რეკომენდებული) ნარევები ან მაწონი;
• 3 კვირიდან ვუმატებთ ალუბლის, ვაშლის, მოცხარის, ჟოლოს, ბროწეულის წვენს;
• 1,5 თვიდან - გახეხილ ცოცხალ ხილს: ვაშლს, ატამს, გარგარს;
• 4 თვიდან - ბოსტნეულის ფაფას (კარტოფილი, სტაფილო, კომბოსტო, ჭარხალი, ხახვი, მწვანილი);
• 4,5 თვიდან - ბურღულის: წიწიბურას, ბრინჯის, სიმინდის, შვრიის - ფაფებს (ფაფას შეიძლება დაემატოს 1 ჩაის კოვზი კარაქი); დღეგამოშვებით ვაძლევთ მოხარშულ ნახევარ კვერცხის გულს (ვიწყებთ მერვედით და ულუფას თანდათან ვზრდით);
• 5 თვიდან ვაძლევთ ბოსტნეულის სუპ-პიურეს, ქათმის თეთრ ხორცს და ღვიძლს (კვირაში 1-ხელ), ხაჭოს (კვირაში 2-3-ჯერ);
• 7 თვიდან - ძვლის ნახარშზე მომზადებულ წვნიანს (კვირაში 1-2-ჯერ);
• 8 თვიდან - საქონლის მოხარშულ, გატარებულ ხორცს;
• 9 თვიდან – საქონლის ხორცისგან მომზადებულ გუფთას, მოხარშულ თევზს (კვირაში 1-2-ჯერ), მშრალ ნამცხვარს ("პეჩენიას").

დღენაკლულ ბავშვებს 3 თვიდან დღეგამოშვებით უნდა მიეცეთ მაგრად მოხარშული კვერცხის გული (ვიწყებთ მერვედით).

ხელოვნურ კვებაზე მყოფი 1 წლამდე ასაკის ბავშვის კვების სქემა

ადაპტირებული ნარევი:
0-1 თვე - 700-800 მლ; 2 თვე - 800-900 მლ; 3 თვე - 800-900 მლ; 4 თვე - 800-900 მლ; 5 თვე - 700 მლ; 6 თვე - 400 მლ; 7 თვე - 300-400 მლ; 8 თვე - 350 მლ; 9 თვე - 200 მლ; 10-12 თვე - 200 მლ;

ხილის წვენი:
0-3 თვე - 0 მლ; 4 თვე - 5-30 მლ; 5 თვე - 40-50 მლ; 6 თვე - 50-60 მლ; 7 თვე - 60 მლ; 8 თვე - 70 მლ; 9 თვე - 80 მლ; 10-12 თვე - 90-100 მლ;

ხილის პიურე:
0-3 თვე - 0 მლ; 4 თვე - 5-30 მლ; 5 თვე - 40-50 მლ; 6 თვე - 50-60 მლ; 7 თვე - 60 მლ; 8 თვე - 70 მლ; 9 თვე - 80 მლ; 10-12 თვე - 90-100 მლ;

ხაჭო:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 40 გ; 7 თვე - 40 გ; 8 თვე - 40 გ; 9 თვე - 40 გ; 10-12 თვე - 50გ;

კვერცხის გული:
0-6 თვე - 0 ცალი; 7 თვე - 0,25 ცალი; 8 თვე - 0,5 ცალი; 9 თვე - 0,5 ცალი; 10-12 თვე - 0,5 ცალი;

ბურღულის ფაფა:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 50-150 გ; 7 თვე - 150 გ; 8 თვე - 170 გ; 9 თვე - 180 გ; 10-12 თვე - 200 გ;

ხორცის ფარში:
0-6 თვე - 0 გ; 7 თვე - 5-30 გ; 8 თვე - 50 გ; 9 თვე - 50 გ; 10-12 თვე - 60-70 გ;

მაწონი ან რძე:
0-6 თვე - 0 გ; 7 თვე - 200 გ; 8 თვე - 200 გ; 9 თვე - 400 გ; 10-12 თვე - 100 გ;

პური (ხორბლის):
0-7 თვე - 0 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 10 გ;

ორცხობილა, მშრალი ნამცხვარი:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 3-5 გ; 7 თვე - 5 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 10 გ; 10-12 თვე - 10-15 გ;

ზეთი (მზესუმზირასი, სიმინდის):
0-4 თვე - 0 გ; 5 თვე - 3 გ; 6 თვე - 3 გ; 7 თვე - 3 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 6 გ;

კარაქი:
0-5 თვე - 0 გ; 6 თვე - 4 გ; 7 თვე - 4 გ; 8 თვე - 5 გ; 9 თვე - 5 გ; 10-12 თვე - 6 გ.

(კვების სქემები შედგენილია შესაბამის ქართულ და უცხოურ ლიტერატურაში არსებული მონაცემების მიხედვით).

მკურნალობა
რაქიტის ნიშნების შემჩნევისთანავე დედამ უნდა მიმართოს პედიატრს, რათა თავიდან აიცილოს მოსალოდნელი გართულებები.
არ შეიძლება რაქიტის მკურნალობა ექიმის კონსულტაციის გარეშე.
რაქიტის მკურნალობა კომპლექსურად უნდა ჩატარდეს, ანუ სპეციფიკურ (მედიკამენტურ) მეთოდებთან ერთად მასში ჩაირთოს არასპეციფიკურიც (დღის სწორად ორგანიზება, სუფთა ჰაერზე ხშირი სეირნობა, ძუძუთი ხანგრძლივი კვება, მეძუძური დედის სწორი კვება, ბავშვის მასაჟი, სამკურნალო ფიზკულტურა და ცურვა). რაქიტის სპეციფიკური მკურნალობა გულისხმობს D ვიტამინის, კალციუმისა და ფოსფორის შემცველი პრეპარატების მიღებას. დოზის შერჩევა და მკურნალობის ხანგრძლივობის დადგენა შეუძლია მხოლოდ პედიატრს ბავშვის მდგომარეობის გათვალისწინებით. D ვიტამინის არასწორმა დოზირებამ შესაძლოა თირკმლის დაზიანება და სხვა საშიში გართულებები გამოიწვიოს.

D ვიტამინით მდიდარი პროდუქტები
D ვიტამინით მდიდარია: რძის ნაწარმი, ნაღების კარაქი, თევზის ქონი, კვერცხის გული, მცენარეული ზეთი, ღვიძლი, კაკალი და სხვა. აღსანიშნავია, რომ ადამიანის ორგანიზმში D ვიტამინი გამომუშავდება ბუნებრივად, მზის სხივების ზემოქმედების შედეგად.

რაქიტი და აცრა
გეგმით გათვალისწინებული ვაქცინაციის ჩატარება შეიძლება მკურნალობის დაწყებიდან მხოლოდ 2-3 კვირის შემდეგ, რათა ორგანიზმმა მკურნალობასთან ადაპტირება მოასწროს - აცრა თავისთავადაც დიდი დატვირთვაა იმუნური სისტემისათვის. ეს განსაკუთრებით ეხება დღენაკლულ ბავშვებს, რომელთაც ნევროლოგიური დარღვევები (მათ შორის - რაქიტის ნევროლოგიური გამოვლინება) აღენიშნებათ ან ქრონიკული დაავადებები აქვთ.

ხალხური მედიცინა გვირჩევს
1. აიღეთ 150-150 გრამი კოთხუჯისა და ჭინჭრის ფესვი, დაასხით 1 ლიტრი მდუღარე წყალი და 10 წუთი ადუღეთ ნელ ცეცხლზე, შემდეგ 50 წუთი გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში, გადაწურეთ, ჩაასხით აბაზანაში (ტემპერატურა - 37⁰C) და აბანავეთ ბავშვი.
2. 100 გ თავშავას დაასხით ერთი სათლი (დაახლოებით 10 ლ) მდუღარე წყალი და დააყენეთ. ნაყენს დაუმატეთ წყლის იელის ნაყენი, რომელიც ასე უნდა მოამზადოთ: 1 სუფრის კოვზ წყლის იელს დაასხით ერთი ჭიქა მდუღარე წყალი და თავდახურულ ჭურჭელში ერთი საათი გააჩერეთ. გაურიეთ თავშავას ნაყენიან წყალში, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა - 37⁰C).
3. 10-10 გრამ კულმუხოსა და ოროვანდის ფესვებს დაასხით 10 ლ მდუღარე წყალი, 50 წუთი გააჩერეთ ნელ ცეცხლზე, საათ-ნახევარი - თავდახურულ ჭურჭელში უცეცხლოდ, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა - 37⁰C).
4. აურიეთ ერთმანეთში 400 გ ორკბილა და 100 გ ფარსმანდუკი, დაასხით 10 ლ მდუღარე წყალი, გააჩერეთ 5 წუთი დაბალ ცეცხლზე, 50 წუთი - თავდახურულ ჭურჭელში უცეცხლოდ, გაფილტრეთ და გამოიყენეთ აბაზანისთვის (ტემპერატურა - 37⁰C).

რადიკულიტი თავ-ზურგტვინის ერთ-ერთი ნერვის ფესვის ანთებაა. იგი მოულოდნელად, მოწმენდილ ცაზე მეხის გავარდნასავით იწყება: მცირე უხერხული მოძრაობის შედეგად ზურგში მწვავე ტკივილი აღმოცენდება. სტატისტიკურად რადიკულიტით დაავადებულია 50 წელს გადაცილებული ყოველი მერვე ადამიანი. ბოლო ხანს დაავადება საგრძნობლად გაახალგაზრდავდა: რადიკულიტს უჩივიან არა მარტო შუახნისა და ხანდაზმული ადამიანები, არამედ ახალგაზრდებიც, უმთავრესად - პროფესიონალი სპორტსმენები და გონებრივი შრომით დაკავებული პირები, მაგალითად, ისინი, ვისი სამუშაოც საათობით კომპიუტერთან ჯდომას მოითხოვს. 

რადიკულიტის მიზეზები
ხერხემლის არხში მოთავსებულია ზურგის ტვინი, რომლიდანაც გამოდის მთელი ორგანიზმის მუშაობაზე პასუხისმგებელი უამრავი ნერვი. რომელიმე მათგანის ტრავმული ან ანთებითი დაზიანებისას ვითარდება რადიკულიტი.                      
ჯერ კიდევ არ არსებობს საყოველთაო აზრი იმის შესახებ, რა შეიძლება ჩაითვალოს რადიკულიტის უშუალო მიზეზად. XIX საუკუნეში მიაჩნდათ, რომ რადიკულიტი ნერვის ფესვის დამოუკიდებლად აღმოცენებული ანთებაა, XX საუკუნის დასაწყისში ვარაუდობდნენ, რომ ყველაფერი მალათაშორისი თიაქრის ბრალია - მალებს შორის არსებული ხრტილი იგლიჯება, გარეთ გამოდის და ნერვის ფესვს ჭყლეტს, ამჟამად კი ვარაუდობენ, რომ რადიკულიტის მიზეზი თავად ხერხემალი, უფრო ზუსტად, მისი დაზიანებაა. მიიჩნევა, რომ ასიდან დაახლოებით 95 შემთხვევაში რადიკულიტი ოსტეოქონდროზით არის განპირობებული, დანარჩენ ხუთში კი ხერხემლის ტრავმით, ამა თუ იმ შინაგანი ორგანოს დაავადებით, ხერხემლის ანთებითი და დისტროფიული დაზიანებით, პერიფერიული ნერვული სისტემის სიმსივნით და სხვა. 

სიმპტომები და მიმდინარეობა
რადიკულიტის მთავარი ნიშანია ტკივილი. მისი ლოკალიზაცია უშუალოდ არის დამოკიდებული იმაზე, ხერხემლის რომელ უბანშია ანთებადი ნერვის ფესვი. დაზიანების ლოკალიზაციის მიხედვით განასხვავებენ:  

• კისრის რადიკულიტს;
• კისერ-მხრის რადიკულიტს;
• გულმკერდის რადიკულიტს;
• გავა-წელის რადიკულიტს, რომელიც, თავის მხრივ, ან მწვავეა, ან ქრონიკული.

კისრის რადიკულიტი
კისრის რადიკულიტის დროს ტკივილი ლოკალიზდება კეფისა და კისრის არეში და ზოგჯერ გადაეცემა ყურში, ძლიერდება თავის მიბრუნება-მობრუნებისას და ხველისას. ტკივილი აღმოცენდება მოულოდნელად, ზოგჯერ - თავის დახრის დროს, და, წესისამებრ, მკეთრია. ამ დროს ავადმყოფი იღებს რეფლექსურ პოზას - თავს უკან და გვერდზე აგდებს.
ოსტეოქონდროზისა და სპონდილოზის ფონზე აღმოცენებული კისრის რადიკულიტის დროს ტკივილს შესაძლოა თან ახლდეს თავბრუხვევა, სმენის დაქვეითება, ბარბაცი და თავის ტვინის სისხლით მომარაგების დეფიციტის სხვა ნიშნები.
კისრის რადიკულიტი გავა-წელის რადიკულიტთან შედარებით იშვიათია, მაგრამ მისი სიმპტომები (კისრის ტკივილი) უფრო მკვეთრია, ვიდრე ხერხემლის სხვა უბნების რადიკულიტისა.
კისრის რადიკულიტი აღმოცენდება ზურგის ტვინის ფესვების მიჭყლეტის შედეგად, მაგალითად, ხერხემალში ასაკობრივი ცვლილებების გამო. კისრის რადიკულიტის მიზეზი ასევე შეიძლება იყოს ნერვის ახლოს მდებარე კუნთებისა და იოგების ანთება, რის შედეგადაც ამ ნერვის ფესვი ზეწოლას განიცდის. ზოგჯერ კისრის რადიკულიტი ხერხემლის კისრის ნაწილის მალათაშუა დისკოს თიაქრის შედეგია.

დიაგნოსტიკა
კისრის რადიკულიტის დიაგნოსტირების მიზნით პაციენტი უნდა გასინჯოს ნევროლოგმა, რომელმაც, პირველ რიგში, უნდა განსაზღვროს მგრძნობელობა, კუნთოვანი ძალა და რეფლექსები. გარდა ამისა უნდა ჩატარდეს ხერხემლის რენტგენოლოგიური, კომპიუტერული ტომოგრაფიული (კტ), მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიული გამოკვლევები.

მკურნალობა
კისრის რადიკულიტის მკურნალობის დროს რეკომენდებულია ხერხემლის კისრის არეში დატვირთვის შეზღუდვა, დროებით იკრძალება თავის დახრა და ტრიალი, რათა ზურგის ტვინის ნერვის ფესვის გაღიზიანება ჩაცხრეს. ამისთვის ნევროლოგი პაციენტს ხშირად კისრის ბანდაჟის ტარებას ურჩევს.
კისრის რადიკულიტის მწვავე პერიოდში ინიშნება ტკივილგამაყუჩებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები. ავადმყოფს კატეგორიულად ეკრძალება დამოუკიდებლად კისრის დაჭიმვის მცდელობა. ტკივილის გაყუჩების შემდეგ ინიშნება სამკურნალო ფიზკულტურა.
ტკივილის გაყუჩების პერიოდში ძალზე ეფექტურია კისრის მსუბუქი მასაჟი, მაგრამ ის მხოლოდ კვალიფიციურმა სპეციალისტმა უნდა ჩაატაროს. სხვაგვარად, არ არის გამორიცხული, მდგომარეობა გაუარესდეს.

ვარჯიშები კისრის რადიკულიტის დროს
საწყისი მდგომარეობა - ჯდომითი ან დგომითი, ფეხები - მხრების სიგანეზე, მხრები, გულმკერდი და წელი უძრავადაა, სუნთქვა ერთგვაროვანია, მუცლისმიერი. ვიყურებით მოძრაობის მხარეს. თითოეულ მხარეს უნდა შესრულდეს 10-15 მოძრაობა. ვარჯიშის დროს თავის მოძრაობა უნდა იყოს მსუბუქი, ნელი, კისრის კუნთები - მოდუნებული. ჩავისუნთქავთ, როცა თავი შუაშია, ამოვსუნთქავთ თავის მოძრაობისას.
1. თავი დავხაროთ რაც შეიძლება მეტად და შევახოთ მკერდს. ამ დროს კისერში ვიგრძნობთ დაძაბულობას.
2. თავი მაქსიმალურად გადავწიოთ უკან და შევეხოთ კეფით ზურგს.
3. დავხაროთ თავი მარჯვნივ და მარცხნივ, ამ დროს მხრებს არ ვამოძრავებთ და ვცდილობთ, ყურებით შევეხოთ მხრებს.
4. თავი მაქსიმალურად მოვაბრუნოთ მარჯვნივ და მარცხნივ.
5. "ძაღლი": წარმოვიდგინოთ, რომ ცხვირიდან კეფამდე (წინიდან უკან) ღერძია გავლებული. თავი ვატრიალოთ ამ წარმოსახვითი ღერძის გარშემო ისე, თითქოს ნიკაპი ცხვირის გარშემო ტრიალებს. ეს ვარჯიში ტარდება სამ ვარიანტად: თავი პირდაპირ, თავი დახრილია წინ და თავი გადაწეულია უკან.
6. თავი ვამოძრაოთ წრიულად, თითქოს მხრებზე დაგორავსო.
7. ვამოძრაოთ მხრები წრიულად, თავდაპირველად - მონაცვლეობით, მერე კი ორივე ერთად, ჯერ წინ, მერე უკან. აწევისას ჩავისუნთქოთ, დაშვებისას კი ამოვისუნთქოთ.
8. საწყისი მდგომარეობა - მჯდომარე. იდაყვები ახლო-ახლოს დავაწყოთ მაგიდაზე, ვაბრუნოთ თავი. თითოეულ პოზიციაში გავაჩეროთ 20-40 წამი. ვარჯიში 2-3-ჯერ უნდა შევასრულოთ.
8.1. კეფის უკან გადავაჯვარედინოთ თითები და თავი დავხაროთ ისე, რომ ნიკაპით მკერდს შევეხოთ. დავხუჭოთ თვალები. მცირე ხანს შევყოვნდეთ და ნელ-ნელა დავუბრუნდეთ საწყის პოზიციას.
8.2. ნელა მოვაბრუნოთ თავი და ჩამოვდოთ ნიკაპი მარჯვენა ხელისგულზე. მარცხენა ხელით დავაფიქსიროთ კეფა. თავი ნელ-ნელა შევატრიალოთ ხელებით მარჯვნივ, რამდენადაც შესაძლებელია (მაგრამ დაუძაბავად). თვალები დავხუჭოთ. ამ პოზიციაში მცირე ხანს შევყოვნდეთ და ნელ-ნელა დავუბრუნდეთ საწყის მდგომარეობას. შევცვალოთ ხელების მდგომარეობა და შევასრულოთ იგივე ვარჯიში.
9. კობრას პოზა. საწყისი მდგომარეობა - პირქვე ვწევართ იატაკზე, ფეხები - ერთად, ფეხის წვერები - უკან გაჭიმული, ხელები უნდა მოვხაროთ ისე, რომ თითის წვერები მხრების დონეზე იყოს, იდაყვებით ოდნავ შევეხოთ ტანს. ჩასუნთქვისას თავი მაქსიმალურად ავწიოთ მაღლა, კისრის კუნთები დავჭიმოთ. შემდეგ ზურგის კუნთების დახმარებით ჯერ მხრები წამოვწიოთ, მერე - სხეულის ზედა ნაწილი. მუცლით იატაკს უნდა ვეყრდნობოდეთ. ხელები მოდუნებული უნდა გვქონდეს. როცა ზურგის კუნთები ბოლომდე შეიკუმშება, გავაგრძელოთ წამოწევა ხელების დახმარებით. ბოქვენის არე არ უნდა მოშორდეს იატაკს. შევჩერდეთ ამ პოზაში 5-10 წამს.

კისერ-მხრის რადიკულიტი
კისერ-მხრის რადიკულიტს ახასიათებს კისრის, მხრის სარტყლისა და ხელების ინტენსიური ჭვლისებრი ტკივილი, რომელიც მკვეთრად ძლიერდება ხელების მოძრაობის, ხველის, მიბრუნება-მობრუნებისა და თავის დახრის დროს. ავადმყოფს იდაყვში მოხრილი ხელი ტანზე აქვს მიკრული, თავი კი დაზიანებული ნერვის მხარეს აქვს დახრილი. ზოგჯერ სითბო ტკივილს ამცირებს, სიცივე კი, პირიქით, აძლიერებს. კისერ-მხრის რადიკულიტის მიზეზი იგივეა, რაც კისრის რადიკულიტისა - ნერვის ახლოს მდებარე კუნთისა და მყესების ანთება ან მალათაშუა დისკოს თიაქარი.
კისერ-მხრის რადიკულიტს ზემოთ აღნიშნულ არეებში ტკივილის გარდა ახასიათებს თავის თმიანი ნაწილის მგრძნობელობის დარღვევა, ყურის, ბეჭის, გულმკერდის ზედა ნაწილის ტკივილი და ზოგჯერ - მხედველობის დარღვევა დაზიანების მხარეს.
კისერ-მხრის რადიკულიტის დროს, ისევე როგორც კისრის რადიკულიტის შემთხვევაში, შეტევითი ტკივილი შეიძლება პერიოდულად განმეორდეს.
დიაგნოსტიკა ხდება ისევე, როგორიც კისრის რადიკულიტის დროს.
მკურნალობაც (ვარჯიშებითურთ) კისრის რადიკულიტის მკურნალობის მსგავსია.

გულმკერდის რადიკულიტი
გულმკერდის რადიკულიტს (გულმკერდის შუა ან ქვედა ფესვის დაზიანებას) ახასიათებს შეტევისმაგვარი ტკივილი, რომელიც ძლიერდება მოძრაობის ან ღრმა ჩასუნთქვის დროს, უპირატესად გულმკერდის გვერდითა ნაწილებს მოიცავს და ვრცელდება ნეკნთაშუა არეებზე, სადაც ნეკნთაშუა ნერვები გადის. ამის გამო გულმკერდის რადიკულიტს ნეკნთაშუა ნევრალგიასაც უწოდებენ. ამ დაავადების დროს, განსაკუთრებით - მის ადრეულ სტადიებში, შეინიშნება კანის მომატებული მგრძნობელობა: ტანსაცმლისა და საბნის შეხებაც კი არასასიამოვნო, შემაწუხებელ შეგრძნებებს იწვევს.
ტკივილი ზოგჯერ შეტევითია, ზოგჯერ კი მუდმივი, ძლიერდება ხველისა და ცხვირცემინების, მოხრისა და მკვეთრი მოძრაობის, საზოგადოდ, ფიზიკური დატვირთვის დროს.
გულმკერდის რადიკულიტის მთავარი მიზეზი ოსტეოქონდროზია, ანუ მალათაშუა დისკოების დეგენერაციული პროცესი, რის შედეგად განვითარებული ანთებითი პროცესისა და მალათაშუა თიაქრის გამოც აღმოცენდება მეორეული რადიკულიტი - ზურგის ტვინის ნერვთა ფესვების ანთება. აღნიშნული პათოლოგიური პროცესი უმთავრესად იმას ემუქრება, ვისაც ნახევრად მოხრილს ან პოზის შეუცვლელად უწევს მუშაობა, ხანგრძლივად განიცდის დიდ სტატიკურ დატვირთვას ან პროფესიული საქმიანობის გამო მუდამ რყევასა და ჯანჯღარშია.
ბევრს ჰგონია, რომ გულმკერდის რადიკულიტის მიზეზი სიმძიმის აწევა და გაციებაა. ეს მთლად ასე არ არის. გაციება, ჩვეულებრივ, არ იწვევს გულმკერდის რადიკულიტს (დაავადების საფუძველი, როგორც უკვე ითქვა, ხერხემლის გულმკერდის მალებში მიმდინარე დეგენერაციული პროცესი და მათი ანატომიური სტრუქტურის რღვევაა), თუმცა პათოლოგიურ პროცესს აღრმავებს და ტკივილს აძლიერებს. საქმე ის გახლავთ, რომ გაციებისას რეფლექსურად ვითარდება კუნთების სპაზმი. სწორედ ამის ბრალია დაზიანებულ მხარეს ტკივილის გამძაფრება. კუნთების დაჭიმულობა-დაძაბულობას ასეთ დროს სითბო აქრობს. შალის ქსოვილით ან შემთბარი ქვიშით სავსე ტომრით ჩათბუნება ტკივილს ამცირებს და ადამიანს შვებას ჰგვრის.

დიაგნოსტიკა
აუცილებელია ნევროლოგთან მისვლა. გულმკერდის არეში ტკივილი, გარდა რადიკულიტისა, ზოგიერთი შინაგანი დაავადების სიმპტომიც არის. მაგალითად, ამგვარი ტკივილი ახასიათებს პლევრიტს, ფილტვების ანთებასა და გულის დაავადებებს. ამიტომ სანამ თვითმკურნალობას დაიწყებდეთ, კონსულტაციის მიზნით უნდა მიმართოთ ექიმს, თორემ შეიძლება გამოუსწორებელი შედეგები მიიღოთ.

გავა-წელის რადიკულიტი
რადიკულიტის ფორმებს შორის ყველაზე ხშირად გვხვდება გავა-წელის რადიკულიტი (გავისა და წელის დონეზე ზურგის ტვინის ნერვთა ფესვების დაზიანება). დაავადება უმეტესად მალათაშუა დისკოში, ხერხემლის სახსარში არსებული დეგენერაციული პროცესების (ოსტეოქონდროზის, თიაქრის) ფონზე აღმოცენდება, აქვს გაქრონიკულებისა და ხშირი რეციდივის ტენდენცია. გავა-წელის რადიკულიტი მეტწილად საშუალო ასაკისა და ხანდაზმულ ადამიანებს ემართებათ. ყველაზე ხშირად ეს დაავადება აწუხებთ პირებს, რომელთაც უწევთ არასახარბიელო კლიმატურ პირობებში მუშაობა ან აქვთ დიდი ფიზიკური დატვირთვა. გავა-წელის რადიკულიტის დროს ტკივილი სხვადასხვა ხასიათისა და ლოკალიზაციისაა, კერძოდ, აღმოცენდება საჯდომი ნერვის გასწვრივ და ძლიერდება მოძრაობის, სიარულისა და დახრის დროს.
ჩვეულებრივ, გავა-წელის რადიკულიტი იწყება ერთბაშად, წელის არეში ძლიერი ტკივილის აღმოცენებით.  ტკივილი ვრცელდება თეძოების უკანა ზედაპირზე. შემთხვევათა უმრავლესობაში (80%) ტკივილის შეგრძნება აღმოცენდება წელში და აქედან ვრცელდება ფეხების უკანა მხარეს. გაცილებით იშვიათად ტკივილი ერთდროულად ვითარდება წელსა და ფეხებში და კიდევ უფრო იშვითად - მხოლოდ ფეხში. ტკივილის ლოკალიზაცია და მისი გამოხატულების ხარისხი იმაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ დონეზე მოხდება ნერვის ღეროს ან ფესვის მიჭყლეტა, ასევე - იმ ქსოვილის ბუნებაზე, რომელმაც მიჭყლეტა განაპირობა. განსაკუთრებით ძლიერია ტკივილის სინდრომი ძვლოვანი წანაზარდებით, ხერხემლის დისკოთი და სხვა მკვრივი ქსოვილით (მაგალითად, მალათაშორისი თიაქრით) მიჭყლეტის დროს. შედარებით რბილი ქსოვილით (კუნთი, მყესი) მიჭყლეტისას ტკივილი და მისი გაძლიერების დინამიკა ნაკლებად არის გამოხატული.
წელის მე-5 მალის ნერვის ფესვის ანთების ან დეგენერაციული ცვლილებების შედეგად აღმოცენდება გამჭოლი ტკივილი დუნდულების არეში, თეძოების გვერდით ზედაპირებზე, წვივების წინა ზედაპირზე და ტერფის შიგნითა ნაწილში დიდ თითამდე. მრავალ შემთხვევაში ამ უბნებში აღინიშნება კანის მგრძნობელობის მოშლა (პარესთეზია).
კუდუსუნის პირველი მალის ფესვის დაზიანებისას ტკივილი გადის დუნდულებზე, თეძოების უკანა და წინა ზედაპირებზე, წვივებზე, შემდეგ - ფეხისგულსა და ტერფის გარეთა ზედაპირზე ნეკა თითისკენ. აღინიშნება აქილევსის მყესის რეფლექსის შესუსტება ან გაქრობა. ძალიან ხშირად შეიმჩნევა რამდენიმე ნერვის ფესვის დაზიანება და მაშინ კლინიკური სურათი წარმოდგენილია ცალკეული ფესვის სინდრომთა ერთობლიობით.
გავა-წელის რადიკულიტი, როგორც წესი, ვითარდება მწვავედ და გრძელდება დაახლოებით 2-3 კვირა. პაციენტი ცდილობს, რაც შეიძლება ნაკლები იმოძრაოს, რადგან ნებისმიერი მოძრაობა (სიარული, დახრა, მობრუნება) ტკივილს აძლიერებს. ხშირად ავადმყოფები ხერხემალს დაზიანებულ მხარეს ზნექენ და ამ მდგომარეობაში ჩერდებიან. ამ იძულებით პოზას ტკივილის საწინააღმდეგო სკოლიოზს უწოდებენ.
პაციენტის გასინჯვისას ექიმი აღმოაჩენს, რომ დაძაბულია ზურგის კუნთები (დამცველობითი დაძაბვა). ხერხემლის დაზიანებულ მხარეს ზეწოლისას აღმოცენდება ლოკალური ტკივილი, რომელიც შეიძლება გავრცელდეს დუნდულების ზედაპირზე. ძალიან ხშირად დათვალიერებისას ჩანს ვეგეტოტროფიკული ცვლილებები - კანის გაცივება, სიფითრე, ოფლიანობის მატება, ტერფის პულსაციის დასუსტება და სხვა.
გავა-წელის რადიკულიტს, წესისამებრ, თან ახლავს შემდეგი სიმპტომები:

• ლასეგას სიმპტომი - ზურგზე მწოლიარე ავადმყოფს დაზიანებულ მხარეზე გასწორებული ფეხის აწევისას უჩნდება მკვეთრი ტკივილი წელში, დუნდულის არესა და თეძოების უკანა ზედაპირზე.
• ბეხტერევის სიმპტომი - ზურგზე მწოლიარე ავადმყოფი წამოჯდომისას დაზიანების მხარეს რეფლექსურად ხრის ფეხს.
• ნერის სიმპტომი - თავის მკვეთრი დახრისას წელსა და ფეხში ტკივილი ძლიერდება.
• დეჟერინის სიმპტომი - ჩასუნთქვის, ხველისა და ცემინების დროს ტკივილი ძლიერება.
• ბონეს სიმპტომი - დაზიანების მხარეს დუნდულების ნაოჭი გადასწორდება.

დიაგნოსტიკა
რადიკულიტის დიაგნოსტირება, პირველ რიგში, ავადმყოფის ჩივილების მიხედვით ხდება. მათი მიზეზის დასადგენად აუცილებელია ნევროლოგიური გამოკვლევა, რაც გულისხმობს კუნთების ტონუსის, კიდურების მგრძნობელობის, მტკივნეულობის ლოკალიზაციის განსაზღვრას. მას შემდეგ, რაც ექიმი დიაგნოზს დასვამს, განისაზღვრება დამატებითი ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევის აუცილებლობა.
დიაგნოსტიკის ინსტრუმენტულ მეთოდებს მიეკუთვნება: ულტრაბგერითი გამოკვლევა, რენტგენოგრაფია, ტომოგრაფია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მიელოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია, კონტრასტული დისკოგრაფია, ელექტროსპონდილოგრაფია.

პროფილაქტიკა
რადიკულიტის პროფილაქტიკა გულისხმობს ხერხემლის ტრავმების თავიდან აცილებას. ერიდეთ ასევე გადაცივებას და ორპირ ქარს. სამკურნალო ფიზკულტურა, სპორტით ზომიერი დატვირთვა ზურგს ამაგრებს და რადიკულიტის პროფილაქტიკას უზრუნველყოფს.

მკურნალობა
გავა-წელის (და საერთოდ, ნებისმიერი ფორის) რადიკულიტის მკურნალობა მიმართულია არა მარტო მიჭყლეტილი ნერვის გათავისუფლებისკენ, არამედ მიჭყლეტის მიზეზის კორექციისკენაც.
თუ რადიკულიტი მოულოდნელად დაგატყდათ თავს, ექიმის მოსვლამდე დაწექით მაგარ საწოლზე, დალიეთ გამაყუჩებელი, დაიზილეთ მტკივანი ადგილი ტკივილგამაყუჩებელი მალამოთი და კარგად შეიფუთნეთ შალის ღაზლით.
რადიკულიტის სამკურნალოდ ინიშნება ანთების საწინააღმდეგო, ტკივილგამაყუჩებელი (მათი ბოროტად გამოყენება არ შეიძლება, რადგან ყველა მათგანი მოქმედებს კუჭზე) გამახურებელი საშუალებები (მაგალითად, ფუტკრის ან გველის შხამი, მწარე წიწაკის ნაყენი), ვიტამინების კომპლექსი, ბიოგენური სტიმულატორები (ალოე, მინისებრი სხეული და სხვა). მწვავე პერიოდში ავადმყოფმა მშვიდი, წოლითი რეჟიმი უნდა დაიცვას. ამ პერიოდის გავლის შემდეგ ინიშნება მსუბუქი მანუალური თერაპია, მსუბუქი მასაჟი და სამკურნალო ფიზკულტურა (მათ შორის - წყალქვეშა დაჭიმვები), ეფექტიანია ფიზიოთერაპიული პროცედურებიც. ვარჯიშებისა და მასაჟის თვითნებურად, ექიმის კონსულტაციის გარეშე დაწყებამ შესაძლოა მდგომარეობა გააუარესოს. თუ რადიკულიტი მალათაშორისი დისკოს გამოვარდნამ გამოიწვია, შესაძლოა, საჭირო გახდეს ქირურგიული ჩარევა.

რადიკულიტის სამკურნალო მცენარეული საშუალებები
რადიკულიტის დროს ტკივილს ეფექტურად აყუჩებს მცენარეული მალამოები. მათ მოსამზადებლად თანაბარი რაოდენობით იღებენ ჩამოთვლილ კომპონენტებს:

• ქინძის თესლს, არყის ხის კვირტებს, პიტნას, ბაბუაწვერას ფესვს;
• არყის ხის კვირტებს, მატიტელას, კრაზანას, ვერხვის კვირტებს;
• გულყვითელას ყვავილებს, ქაფურას ყვავილებს, პიტნას, სვიის გირჩებს, ქრისტესისხლას, ევკალიპტის ფოთლებს;
• ოროვანდის ფესვს, პიტნას, მრავალძარღვას, გვირილის ყვავილს;
• ტუხტის ფესვს, ლავანდას, ფარსმანდუკს, შვიტას, ბაბუაწვერას ფესვს;
• მატიტელას ფესვს, კრაზანას, პიტნას, ფიჭვის კვირტებს, ქრისტესისხლას, ევკალიპტის ფოთლებს;
• არყის ხის კვირტებს, პიტნას, გვირილის ყვავილს, ფიჭვის კვირტებს, იასამფერას, ბაბუაწვერას ფესვს.

ამ სამკურნალო მცენარეების შეძენა ფიტოაფთიაქებში შეიძლება.
მალამო ასე მზადდება: აიღეთ რომელიმე ნაკრები, დაფშვენით, 3 სუფრის კოვზს დაასხით 100 მლ მდუღარე წყალი, 5 წუთი ადუღეთ ნელ ცეცხლზე და თან განუწყვეტლივ ურიეთ. შემდეგ კარგად შეათქვიფეთ 75-75 გრამ ღორის (მუცლის) გამდნარ ქონს (შეგიძლიათ, მის ნაცვლად გამოიყენოთ ნაღების მარგარინი) და მცენარეულ ზეთს, გააცივეთ და სიცივეში შეინახეთ. წაისვით მტკივან ადგილას და 3-5 წუთის განმავლობაში იზილეთ, შემდეგ თბილად შეიფუთნეთ. პროცედურა გაიმეორეთ დღეში 3-4-ჯერ.
სასარგებლოა კომპრესიც: მალამო მსუბუქად შეიზილეთ კანში, ზემოდან დაიფარეთ პოლიეთილენი, შემდეგ - შალის ნაჭერი და შეიხვიეთ. კომპრესს არაჩვეულებრივი ეფექტი ექნება, თუ პოლიეთილენის ნაცვლად გამოიყენებთ იასამნის, სალბის ან ბარამბოს ფოთლებს, ხოლო ზემოდან კომბოსტოს ფურცლებს გადააფარებთ.
გაგაცნობთ სხვა შედარებით ხელმისაწვდომ ვარიანტებს:

• ქრონიკული რადიკულიტის დროს რეკომენდებულია ჭვავის საფუვრიანი ცომის კომპრესი. თავდაპირველად წელი სკიპიდარით უნდა გაიწმინდოთ, ვიდრე კანი არ გაწითლდება, შემდეგ მტკივან ადგილზე დაიდოთ დოლბანდში გახვეული ცომი, დაიფაროთ გასანთლული ქაღალდი, ზემოდან კი თბილი ქსოვილი და 40 წუთს გაიჩეროთ. კომპრესი კეთდება დღეგამოშვებით. წვის შეგრძნების შესამცირებლად დალიეთ ფინჯანი თბილი რძე, რომელშიც გახსნილია 1 ჩაის კოვზი საჭმელი სოდა. თუ კანი დაგეწვათ, მკურნალობა დროებით შეწყვიტეთ. მოსარჩენად საკმარისია 3-5 კომპრესი.
• კარგია მოხარშული ვერხვის ფოთლების კომპრესები და აბაზანები.
• ვერხვის კვირტებისა და ფოთლების ნაყენი: 1 სუფრის კოვზს ვასხამთ 1 ჭიქა მდუღარეს, ვაჩერებთ 1 საათს და ვიღებთ 1-2 სუფრის კოვზს დღეში 5-6-ჯერ.     ქერქის ნაყენი: გამომშრალ, დაქუცმაცებულ ქერქს ვასხამთ წყალს (1:20), ვადუღებთ მდუღარე წყლის აბაზანაზე 30 წუთის განმავლობაში და ვიღებთ 1-2 სუფრის კოვზს დღეში 3-4-ჯერ.     მალამო: აიღეთ თანაბარი რაოდენობის დაფშვნილი კვირტი და ნაღების კარაქი და ერთმანეთში აურიეთ.
• სუფთა რბილი ქსოვილი დაასველეთ შავი ბოლოკის წვენში, დაიდეთ მტკივან ადგილზე, შეიხვიეთ თბილი ქსოვილით. თუ არ გექნებათ ძლიერი წვა, კომპრესი შეიძლება 2-3 დღე დაიტოვოთ. აუცილებლობის შემთხვევაში პროცედურა გაიმეორეთ.
• წვრილად დაკეპეთ ნიორი და ძილის წინ 5-7 წუთით დაიდეთ მტკივან ადგილზე. ყურადღებით იყავით, კანი არ დაგეწვათ. ამის შემდეგ მტკივან ადგილას შეიზილეთ მზესუმზირას ზეთი და ღამით თბილად შეიხვიეთ.
• რადიკულიტის დროს 1 სუფრის კოვზ გვიმრის ფესურას ვასხამთ 1 ჭიქა ადუღებულ წყალს, ვათბობთ ნელ ცეცხლზე 15-20 წუთის განმავლობაში და 2 საათით ვაყენებთ. ვიღებთ თითო ყლუპს დღეში 3-4-ჯერ, ჭამამდე 30 წუთით ადრე. ფრთხილად, მცენარე შხამიანია!
• გათალეთ და გახეხეთ შავი ბოლოკი. დადეთ ბამბის ან სელის ქსოვილზე თხელ ფენად და ზემოდან დააფარეთ იგივე ქსოვილი. დაიდეთ ეს საფენი მტკივან ადგილას, ზემოდან დააფარეთ გასანთლული ქაღალდი და შეიხვიეთ თბილი თავშლით. გაიჩერეთ კომპრესი მაქსიმალურად დიდხანს. თანდათანობით შეიგრძნობთ კანის სიმხურვალეს. შეტევის მოსახსნელად ზოგჯერ საკმარისია 2-3 პროცედურა.
• 50 მლ წყალში გახსენით 1/4 ტაბლეტი ფურაცილინი, კარგად ადუღეთ (სანამ წამალი ბოლომდე არ გაიხსნება). შემდეგ დაამატეთ 1 სუფრის კოვზი თაფლი და გულდასმით მოურიეთ. აიღეთ ჩვეულებრივი მდოგვის საფენი, ამოავლეთ თაფლისა და ფურაცილინის ხსნარში და დაიდეთ წელზე. 5-6 წუთის შემდეგ მოიხსენით საფენი, კანზე დარჩენილ სითხეს დააფარეთ პოლიეთილენის ქსოვილი და შეიხვიეთ შალის თავშლით. ამ სახვევით დაიძინეთ და მხოლოდ დილით მოიხსენით.
• ძალიან ეფექტური მეთოდია უმი კარტოფილის მიკვრა მტკივან ადგილას.
• აიღეთ 300 გ 3-5-წლიანი ალოეს ფოთოლი, თანაც მოჭრამდე 5 დღე არ მორწყოთ მცენარე. გაატარეთ ფოთლები ხორცსაკეპ მანქანაში, დაამატეთ მიღებულ მასას 500 გ ნატურალური მაისის თაფლი, 500 მლ წითელი ღვინო, გულდასმით აურიეთ და 5 დღე დადგით გრილ, ბნელ ადგილას. პირველი 5 დღე მიიღეთ დღეში თითო-თითო ჩაის კოვზი ჭამამდე ერთი საათით ადრე, ხოლო შემდეგ დღეებში - დღეში თითო-თითო სუფრის კოვზი ჭამამდე ერთი საათით ადრე. მკურნალობის კურსია 2-3 კვირიდან 1,5 თვემდე.

- ჟილბერის სინდრომი (ჟილბერის დაავადება) მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელიც ვლინდება სისხლში ბილირუბინის (არაპირდაპირის) დონის მუდმივი ან პერიოდული მატებით, სიყვითლით და ზოგიერთი სხვა სიმპტომით. ეს დარღვევა პირველად 1907 წელს აღწერა ფრანგმა ექიმმა ნ. ჟილბერმა. სწორედ აქედან მომდინარეობს მისი სახელწოდება. ხშირად მას არაჰემოლიზურ ოჯახურ სიყვითლესაც უწოდებენ. ჟილბერის სინდრომი არ არის საშიში დაავადება და სპეციფიკურ მკურნალობას არ საჭიროებს.
ჟილბერის სინდრომის მიზეზია ღვიძლის ფერმენტ გლუკურონილტრანსფერაზის გენეტიკურად განპირობებული უკმარისობა (ამ დროს ფერმენტის აქტივობა 30%-მდეა შემცირებული). ამ დარღვევას UGT1A1 გენში დამატებითი ნუკლეოტიდების არსებობა განაპირობებს. გლუკურონილტრანსფერაზა ბილირუბინის ცვლაში მონაწილეობს. ბილირუბინი ნაღვლის ძირითადი წითელი პიგმენტია, რომელიც ჰემოგლობინის ცვლის საბოლოო პროდუქტს წარმოადგენს. განასხვავებენ მის ორ ფრაქციას - პირდაპირსა და არაპირდაპირს. ჯანმრთელი ადამიანის სისხლში, ჩვეულებრივ, მხოლოდ თავისუფალი ბილირუბინის აღმოჩენაა შესაძლებელი. ღვიძლში ის გლუკურონის მჟავას უერთდება, რის შედეგადაც წარმოიქმნება პირდაპირი ბილირუბინი. ეს რეაქცია სწორედ ფერმენტ გლუკურონილტრანსფერაზის მონაწილეობით მიმდინარეობს. მისი ნაკლებობის ან არასაკმარისი აქტივობის შემთხვევაში ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის უნარი მცირდება, სისხლში იმატებს არაპირდაპირი (შეუკავშირებელი) ბილირუბინის დონე და ვითარდება სიყვითლე.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
ჟილბერის სინდრომის დროს სისხლში არაპირდაპირი ბილირუბინის დონის მატება დაბადებიდანვე შეინიშნება, მაგრამ ახალშობილებს სისხლში ბილირუბინის დონე ისედაც აქვთ მომატებული (ფიზიოლოგიური სიყვითლე), ამიტომ დაავადება შედარებით გვიან ხდება თვალსაჩინო. შესაძლოა, 20 წლამდეც ვერ გამოავლინონ.
ჟილბერის სინდრომის სიმპტომები არ არის მუდმივი და ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვის (სპორტით დაკავება), სტრესის, შიმშილის, ალკოჰოლის მიღების, ზოგიერთი წამლის მიღების, ასევე - ვირუსული დაავადებების (გრიპის, ვირუსული ჰეპატიტის და სხვა) გადატანის შემდეგ.

ძირითადი სიმპტომები

• კანის, თვალის სკლერისა და ლორწოვანი გარსის სიყვითლე. ის შეიძლება იყოს მსუბუქიც, ოდნავ შესამჩნევიც და მკვეთრად გამოხატულიც (სისხლში ბილირუბინის დონის ძლიერი მატების დროს). შიმშილის, ოპერაციის, ცხელების, ინფექციის, ფიზიკური გადაძაბვისა და ალკოჰოლის მიღების ფონზე სიყვითლე უფრო ინტენსიურია. ჟილბერის სინდრომის მქონე ადამიანებს ხანგრძლივი შიმშილის ან დაბალკალორიული კვების შემდეგ მაღალი აქვთ სისხლში ბილირუბინის დონე. მაგალითად, იმ ავადმყოფების სისხლში, რომელთა დღიური კალორაჟი 2 დღის განმავლობაში 1260 კჯ-ს (300 კკალ-ს) არ აღემატება, საერთო ბილირუბინის დონე, ძირითადად - არაპირდაპირი ბილირუბინის ხარჯზე, 25 მკმოლ/ლიტრს (1,5მგ%-ს) და მეტსაც კი აღწევს. ასეთი ეფექტი მხოლოდ გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითებისას შეიმჩნევა - ჰემოლიზის დროს შრატის ბილირუბინის კონცენტრაცია საკვების კალორიულობაზე არ არის დამოკიდებული. ღვიძლის ფუნქციების ბიოქიმიური მაჩვენებლები და მისი მორფოლოგიური სურათი უცვლელია;
• ადვილად დაღლა და სისუსტე;
• მარჯვენა ფერდქვეშა არეში დისკომფორტისა და ტკივილის შეგრძნება.

ზოგიერთ ავადმყოფს ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის უნარის შემცირებასთან ერთად უძლიერდება ჰემოლიზი (სისხლის წითელი ბურთულების - ერითროციტების დაშლა), რის გამოც სისხლში უფრო იმატებს არაპირდაპირი ბილირუბინის ოდენობა.
გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითება და ღვიძლის მიერ ბილირუბინის ჩაჭერის შესუსტება ორგანიზმიდან მისი გამოდევნის უნარსაც ამცირებს. ამ დროს ხშირად მცირდება ღვიძლის მიერ ნაღვლის მჟავების ჩაჭერისა და ელიმინაციის უნარიც.
წინათ ჟილბერის სინდრომს განიხილავდნენ როგორც მსუბუქ არაპირდაპირ ჰიპერბილირუბინემიას ჰემოლიზის გარეშე, მაგრამ მონიშნულ ბილირუბინსა და ერითროციტებზე დაკვირვებამ ცხადყო, რომ არსებობს ამ სინდრომის სულ ცოტა ორი სახესხვაობა. პირველს მიაკუთვნებენ ავადმყოფებს ბილირუბინის დაქვეითებული ელიმინაციით ჰემოლიზის გარეშე, მეორეს კი ავადმყოფებს, რომლებსაც ჰემოლიზს (ხშირად - ფარულს) უდგენენ. მათ სისხლში ჭარბად არის არაპირდაპირი ბილირუბინი.
გლუკურონილტრანსფერაზის აქტივობის დაქვეითება კიდევ ორ შედეგს იწვევს:

• ფენობარბიტალის მიღების შემდეგ ამ ფერმენტის აქტივობა იმატებს, ხოლო შრატში ბილირუბინის კონცენტრაცია ეცემა;
• ნაღველში ოდნავ იმატებს პირდაპირი ბილირუბინის დონე.

სიყვითლეს ავადმყოფი ხშირად ვერ ამჩნევს, მას შემთხვევით, სხვა მიზნით ჩატარებული გამოკვლევისას აღმოაჩენს ხოლმე ექიმი. გავრცელების მიხედვით ამ დაავადებას არაპირდაპირი ჰიპერბილირუბინემიით მიმდინარე სიყვითლეებს შორის მეორე ადგილი უკავია (პირველს ჰემოლიზური ანემია იკავებს).
შრატში ბილირუბინის განსაზღვრისას ჟილბერის სინდრომი შესაძლოა მოსახლეობის 3-10%-ს აღმოაჩნდეს. ამ დროს საერთო ბილირუბინი უმეტესად 21-51 მკმოლ/ლიტრის (1,2-3მგ%) ფარგლებში მერყეობს და იშვიათად აღემატება 86 მკმოლ/ლიტრს (5მგ%). ვანდერბერგის რეაქციის ჩატარებისას პირდაპირი ბილირუბინი 20%-ზე ნაკლებია, მაგრამ გაცილებით ზუსტი მეთოდებით მაღალეფექტური თხევადი - ქრომატოგრაფიით ჩატარებულმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ჟილბერის სინდრომის დროს მომატებულია პრაქტიკულად მხოლოდ არაპირდაპირი ბილირუბინი.

დიაგნოსტიკა
ჟილბერის სინდრომის მთავარი სადიაგნოზო ნიშანია სისხლში ბილირუბინის დონის მატება არაპირდაპირი ფრაქციის ხარჯზე (არაპირდაპირი ბილირუბინის მატება). დაავადების დიაგნოსტიკის მიზნით იყენებენ ფენობარბიტალებით სინჯს: ჟილბერის სინდრომის დროს ფენობარბიტალების მიღების შემდეგ სისხლში ბილირუბინის დონე იკლებს.
ჟილბერის სინდრომის არსებობა შეიძლება ვიეჭვოთ მსუბუქი არაპირდაპირი ჰიპერბილირუბინემიის დროს, როდესაც:

• გამოვლენილი არ არის კლინიკური სიმპტომები;
• გამოხატული არ არის ჰემოლიზი;
• ღვიძლის სხვა ბიოქიმიური მაჩვენებლები ნორმალურია;
• სინათლის მიკროსკოპით გამოკვლევისას ღვიძლის უჯრედები შეცვლილი არ არის.

მკურნალობა
ჟილბერის სინდრომის დროს სპეციფიკური მკურნალობა არ არის საჭირო. სათანადო რეჟიმის დაცვის შემთხვევაში ბილირუბინი ნორმაში რჩება ან ოდნავ იმატებს და პათოლოგიურ სიმპტომებს არ იწვევს.
ჟილბერის სინდრომის დროს რეჟიმი გულისხმობს მძიმე ფიზიკური დატვირთვის გამორიცხვას, ალკოჰოლსა და ცხიმიან საკვებზე უარის თქმას, ინსოლაციისგან თავის შეკავებას. არ არის რეკომენდებული შიმშილობა, კვებიდან კვებამდე ხანგრძლივი ინტერვალი და ზოგიერთი მედიკამენტის (მათ შორის - ანტიბიოტიკების, კრუნჩხვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების) მიღება. გამწვავების (სიყვითლის გაძლიერების) პერიოდში ინიშნება დიეტა #5, ვიტამინოთერაპია, ნაღველმდენი საშუალებები. მაგრამ, როგორც წესი, ესეც კი არ ხდება საჭირო, რადგან სიყვითლე თავისთავად ალაგდება. როცა სისხლში ბილირუბინის დონე 50 მკმოლ/ლ-ს აღწევს და ამას თან ახლავს ავადმყოფის საერთო მდგომარეობის გაუარესება, შეიძლება დაინიშნოს ფენობარბიტალის მოკლე კურსი. ფენობარბიტალი შედის ისეთი პრეპარატების შემადგენლობაში, როგორებიცაა კორვალოლი და ვალოკორდინი, ამიტომ ზოგიერთი ამ წვეთებს ამჯობინებს, თუმცა ამგვარი მკურნალობა პაციენტების მხოლოდ მცირე ნაწილისთვის არის შედეგიანი. ასევე შესაძლებელია ჰეპატოპროტექტორების (ღვიძლის ფუნქციის გამაუმჯობესებელი წამლების) კურსობრივი დანიშვნა. ღვიძლის არეში ნებისმიერი სითბური ფიზიოთერაპიული პროცედურა მავნებელია.
ჟილბერის სინდრომის პროგნოზი კეთილსაიმედოა, იმდენად, რომ იგი შეიძლება ნორმის ერთ-ერთ ვარიანტადაც კი ჩაითვალოს. ჟილბერის სინდრომით დაავადებული პრაქტიკულად ჯანმრთელია და, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სპეციფიკური მკურნალობა არ სჭირდება. ჟილბერის სინდრომის დროს შესაძლოა განვითარდეს ქოლეცისტიტი ან ფსიქოსომატური დარღვევები.

პულპიტი კბილის რბილი ქსოვილის (ნერვის) ანთებაა, რომელსაც მასში შეჭრილი პათოგენური მიკრობები იწვევს. ახასიათებს ძლიერი (აუტანელი) ტკივილი, ტკივილის პროვოცირება ტემპერატურული გამღიზიანებლით და ტკივილის გაძლიერება ღამით.
პულპიტი უმეტესად კარიესის გართულებაა. მისი უშუალო მიზეზია მიკრობი, რომელიც პულპაში - კბილის რბილ ქსოვილში - კბილის მაგარი ქსოვილის დაზიანების შედეგად აღწევს. პულპიტის გამომწვევი უმეტესად სტრეპტოკოკია (ჰემოლიზური და არაჰემოლიზური), შედარებით იშვიათად - სტაფილოკოკი და ლაქტობაცილა. კბილის ანთება მეტწილად კარიესული ღრუს მიმდებარე ინფიცირებული უბნიდან იწყება, მერე და მერე კი მიკრობები და მათი ტოქსინები უფრო ღრმად იჭრებიან.
გარდა ინფექციისა, პულპიტი შესაძლოა გამოიწვიოს კბილის ტრავმამ (გატეხამ) და ტემპერატურულმა ან ქიმიურმა (მჟავა, ტუტე) ფაქტორებმა. პულპიტის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ექიმის არასწორი ქმედებაც - კბილის პრეპარირება ორთოპედიული კონსტრუქციით, უხარისხო ბჟენის ჩასმა და სხვა.
პულპიტი შეიძლება იყოს როგორც მწვავე, ისე ქრონიკულიც. თითოეული მათგანი კიდევ რამდენიმე ფორმად იყოფა.
მწვავე პულპიტის ფორმებია:

• პულპის ჰიპერემია;
• სეროზული შემოსაზღვრული;
• სეროზული დიფუზური;
• ჩირქოვანი;
• ტრავმული.

ქრონიკული პულპიტის ფორმებია:

• ფიბროზული;
• ჰიპერტროფიული (პროლიფერაციული);
• განგრენოზული;
• გართულებული.

ტერმინი "მწვავე პულპიტი" გულისხმობს მდგომარეობას, როდესაც პულპაში ინფექცია იჭრება კბილის კარიესული დაავადების გამო გათხელებული კედლიდან ისე, რომ პულპის ღრუს მთლიანობა დარღვეული არ არის. მწვავე პულპიტს თავდაპირველად აქვს კეროვანი ხასიათი და მიმდინარეობს როგორც სეროზული ანთება (სეროზული პულპიტი), შემდეგ ჩნდება ჩირქოვანი ექსუდატი (ჩირქოვანი პულპიტი). ამასთან, პულპის დახურულ ღრუში ჩირქის დაგროვების გამო იწყება ძლიერი ტკივილი.
ქრონიკული პულპიტი ყველაზე ხშირად მწვავე პულპიტისგან ვითარდება. ის უმეტესად ფიბროზულია. ამ დროს იზრდება ბოჭკოვანი შემაერთებელი ქსოვილი. ჰიპერტროფიული ფორმის დროს ხდება პულპის ქსოვილის გამოზრდა ღია კარიესული ღრუდან. რაც შეეხება განგრენოზულ ფორმას, ამ დროს გვირგვინოვან პულპაში აღმოჩნდება დაშლილი ქსოვილი, ხოლო ფესვის პულპაში - გრანულაციური.

კლინიკური სურათი და მიმდინარეობა

მწვავე კეროვანი და დიფუზური პულპიტი
მწვავე პულპიტის ძირითადი სიმპტომებია:

• ძალიან ძლიერი ტკივილი, რომელიც თავისთავად (უმიზეზოდ) აღმოცენდება;
• შეტევითი ხასიათის ტკივილი - მტკივნეული და უმტკივნეულო პერიოდების მონაცვლეობა;
• თერმული გამღიზიანებლის ზემოქმედების შედეგად აღმოცენებული ხანგრძლივი ტკივილი, რომელიც, კარიესის თანმხლები ტკივილისგან განსხვავებით, გამაღიზიანებელი ფაქტორის მოშორების შემდეგაც ძლიერდება და გრძელდება;
• ტკივილის გაძლიერება ღამით.

გარდა ამისა, ტკივილი ვრცელდება სახის სხვადასხვა უბანში - სამწვერა ნერვის ტოტების გასწვრივ (მწვავე კეროვან პულპიტს ტკივილის გადაცემა არ ახასიათებს, პაციენტს ზუსტად შეუძლია მტკივნეულ კბილზე მითითება). პულპიტის დროს, პერიოდონტიტისგან განსხვავებით, კბილზე პერკუსია (დაკაკუნება) არ იწვევს (ან იწვევს უმნიშვნელო) ტკივილის პროვოცირებას. ანთების ჩირქოვან ფაზაში გადასვლასთან ერთად ტკივილი ძლიერდება და მოპულსირე ხდება.
ანთებითი პროცესი, ჩვეულებრივ, პულპის შემოფარგლული უბნიდან იწყება, მაგრამ თუ ტკივილი ორ დღეზე მეტხანს გაგრძელდა, ეს დიფუზური ანთების მანიშნებელია.
ზოგჯერ მწვავე ანთება გადადის ქრონიკულში და მიმდინარეობს ტალღისებურად, გამწვავებისა და რემისიის მონაცვლეობით.

ქრონიკული პულპიტი
ქრონიკული ფიბროზული პულპიტი
პულპიტის ეს ფორმა მწვავე ანთების გაქრონიკულების შედეგად ვითარდება. თავდაპირველად აღმოცენდება კბილის ძლიერი ტკივილი, შემდეგ ტკივილი ყუჩდება, იღებს პერიოდულ ხასიათს და თავს იჩენს სხვადასხვა გამღიზიანებლის ზემოქმედებისას, მათ შორის - ჰაერის შესუნთქვის დროსაც. არც ის არის გამორიცხული, ტკივილი საერთოდ არ იგრძნობოდეს ან პაციენტი მხოლოდ სუსტ უსიამოვნო შეგრძნებას უჩიოდეს.
სტომატოლოგი კბილზე ხშირად აღმოაჩენს ღრმა კარიესულ ღრუს.

ქრონიკული ჰიპერტროფიული (პროლიფერაციული) პულპიტი
ჰიპერტროფიული პულპიტი ქრონიკული ფიბროზული პულპიტისგან ვითარდება. ამ დროს პულპის ქსოვილი იზრდება და ავსებს კარიესულ ღრუს (ჰიპერტროფიული ფიბროზული პოლიპი). დამახასიათებელია ძლიერი ტკივილის აღმოცენება ამა თუ იმ გამღიზიანებლის (ღეჭვა, ცივი, ცხელი, მჟავე, ტკბილი, მარიალიანი) ზემოქმედებისას და სისხლდენა.

ქრონიკული განგრენოზული პულპიტი
თუ ხანგრძლივად მიმდინარე ფიბროზულ პულპიტს ყურადღება არ მივაქციეთ, ის შესაძლოა განგრენოზულ ფორმაში გადაიზარდოს. ამასთან, კარიესულ ღრუში ლპობითი ინფექციის გავლენით პულპა იშლება და სხვადასხვა გამღიზიანებლის ზემოქმედებისას ხანგრძლივი ყრუ ტკივილი აღმოცენდება. ცხელი ტკივილს აძლიერებს, ხოლო ცივი აყუჩებს. პირის ღრუში ჩნდება სიდამპლის სუნი.
არანამკურნალები ან ცუდად ნამკურნალები ქრონიკული პულპიტი შესაძლოა პერიოდონტიტით გართულდეს.

მკურნალობა
არსებობს პულპიტის მკურნალობის ორი მეთოდი - კონსერვატიული (ბიოლოგიური) და ქირურგიული.
კონსერვატიული (ბიოლოგიური) მეთოდით მკურნალობის დროს სიცოცხლის უნარის მქონე პულპა და ნერვი ნარჩუნდება ანტიბიოტიკებისა და სხვა ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატების, აგრეთვე - კალციუმის შემცველი პრეპარატების დახმარებით. კონსერვატიულ მეთოდს იყენებენ პულპის შექცევადი ანთებითი დაავადებისა და ტრავმული პულპიტის დროს. ეს მეთოდი ეფექტურია ახალგაზრდა ჯანმრთელი ადამიანებისთვის.
ქირურგიული მეთოდი გულისხმობს პულპის ამოკვეთას, ექსტირპაციას. ეს მეთოდი ორგვარია: ვიტალური და დევიტალური. ვიტალური ექსტირპაცია გულისხმობს პულპის ამოღებას ანესთეზიის თანხლებით, ხოლო დევიტალური - პულპის ამოღებას მისი სიცოცხლისუნარიანობის დაკარგვის (ნერვის მოკვლის) შემდეგ, რაც სპეციალური ნივთიერებებით ხორციელდება. ანესთეზიის ან ნერვის მოკვლის შემდეგ სტომატოლოგი აშორებს დაზიანებულ ქსოვილებს და ქმნის არხებთან პირდაპირი მიდგომის გზებს. შემდგომ ხდება ამ არხების მექანიკური და მედიკამენტური დამუშავება, გამოშრობა და დაბჟენა.
პულპიტის პროფილაქტიკა კარიესის დროული მკურნალობაა.
რა არის საჭირო, როცა პულპიტს ვეჭვობთ:

• კარიესული ღრუდან საკვების ნარჩენების მოშორება;
• პირის ღრუში წყლის გამოვლება. ამასთან, უნდა გვახსოვდეს, რომ თუ კბილში არ არის ჩირქი, თბილი წყლის გამოვლება ტკივილს აყუჩებს, ხოლო ჩირქის არსებობის შემთხვევაში უმჯობესია ცივი წყლის გამოვლება;
• კარიესულ ღრუში ჩაიდეთ ტკივილგამაყუჩებლიანი (ანალგინი, ასპირინი) ბამბის ბურთულა;
• მიიღეთ ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება (ანალგინი, ტემპალგინი და სხვა);
• სასწრაფოდ მიმართეთ სტომატოლოგს.

პროქტიტი არის სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ანთებითი დაავადება. ხშირად მას ახლავს პროქტოსიგმოიდიტი (სიგმოიდური ნაწლავის, რომელიც მდებარეობს სწორი ნაწლავის მაღლა, ლორწოვანი გარსის ანთება). პროქტიტი განსხვავდება პარაპროქტიტისგან, რომლის დროსაც შეინიშნება არა თავად სწორი ნაწლავის, არამედ მის გარშემო არსებული ქსოვილების ანთება.
ცნობილია პროქტიტის რამდენიმე მიზეზი:

• არასწორი კვება - ცხარე საკვებისა და ალკოჰოლის ხშირი მოხმარება (ალიმენტური პროქტიტი).
• შეკრულობა, რომელსაც თან ახლავს ვენური შეგუბება სწორი ნაწლავის კედლებში. შეგუბება იწვევს  ლორწოვანი გარსის ტრავმატიზებას და შეგუბებით პროქტიტს.
• პარაზიტებით (ტრიქომონები, ბალანტიდები, ამება) ინვაზია (პარაზიტული პროქტიტი), გონოკოკური ინფექცია (გონოკოკური პროქტიტი).

პროქტიტის განვითარებას შესაძლოა წინ უძღოდეს გაციება, მცირე მენჯის ღრუს ორგანოების დაავადებები (ცისტიტი, ვულვოვაგინიტი, პროსტატიტი, დუგლასის ფოსოს  აბსცესი), ასევე - სწორი ნაწლავის  არაანთებითი დაავადებები (მაგალითად, ჰემოროი).
პროქტიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც.
მწვავე პროქტიტი ყალიბდება რამდენიმე საათის ან დღის განმავლობაში და ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ზერელე დაზიანება. განასხვავებენ მწვავე პროქტიტის რამდენიმე ფორმას:

• კატარულ-ჰემორაგიული პროქტიტი. ახასიათებს წერტილოვანი  გაფანტული სისხლჩაქცევები სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე.
• კატარულ-ჩირქოვანი პროქტიტი. პროქტიტის ამ ფორმის დროს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსი  იფარება ჩირქოვანი ნადებით.
• პოლიპოზური პროქტიტი. ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე პოლიპის მსგავსი წარმონაქმნების (წანაზარდების) გაჩენა.
• ეროზიული (წყლულოვანი) პროქტიტი. მიმდინარეობს სწორი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე  ეროზიების  განვითარებით ან სისხლჩაქცევებით.

ქრონიკული პროქტიტი
ქრონიკული პროქტიტი ვითარდება თვეების, წლების განმავლობაში და ახასიათებს სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ღრმა დაზიანებები. განასხვავებენ ქრონიკული პროქტიტის შემდეგ ფორმებს:

• ატროფიული პროქტიტი - სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ნაოჭები გადასწორებულია, თავად ლორწოვანი - განლეული.
• ჰიპერტროფიული პროქტიტი - სწორი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ნაოჭები გასქელებულია და იღებს ბორცვოვან სახეს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
მწვავე პროქტიტის სიმპტომები რამდენიმე საათში ან დღეში ყალიბდება. მისი ძირითადი სიმპტომია სწორი ნაწლავის მიდამოს ტკივილი, რომელსაც თან ახლავს ანალური ხვრელიდან სისხლიანი ან ჩირქიანი გამონადენი. დეფეკაციის დროს ტკივილი ძლიერდება. ზოგჯერ მწვავე პროქტიტი ტემპერატურის მატებით მიმდინარეობს.
მწვავე პროქტიტის სიმპტომებია აგრეთვე შორისის არეში არსებული ტკივილი, რომელიც გადაეცემა სასქესო ორგანოებსა და წელს, შეკრულობა, ფაღარათი (სისხლიანი გამონადენით).
ქრონიკული პროქტიტი ვითარდება ხანგრძლივად და ახასიათებს გამწვავებისა და დაცხრომის ფაზების მონაცვლეობა.
გამწვავების ფაზაში ანალური ხვრელის მიდამოში პერიოდულად ტკივილი აღმოცენდება.
რემისიის ფაზაში პროქტიტი უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და დისკომფორტს არ იწვევს. ერთადერთი გამოვლინებაა განავალში ლორწოს არსებობა.
გონორეული პროქტიტი არცთუ იშვიათად იწვევს სწორი ნაწლავის შევიწროებას და ქრონიკულ შეკრულობას.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
პროქტიტის დიაგნოზს სვამენ  ავადმყოფის ჩივილებისა და სპეციალური გამოკვლევის შედეგების საფუძველზე. ეს გამოკვლევებია:

• სწორი ნაწლავის გამოკვლევა თითით. ექიმი თითით გასინჯვით შეიგრძნობს, რომ სწორი ნაწლავის კედელზე ანთებითი პროცესია.
• რექტოსკოპია -  სწორი ნაწლავის კედლის დათვალიერება სპეციალური ხელსაწყოთი - რექტოსკოპით. კვლევის ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, პროქტიტი ანალოგიურად მიმდინარე ჰემოროესგან ან სწორი ნაწლავის ნახეთქისგან  განვასხვაოთ.
• ნაწლავის შიგთავსის ციტოლოგიური ანალიზი და ნაწლავის კედლის ბიოფსია საშუალებას იძლევა, დავადგინოთ ანთებითი ცვლილებების ხარისხი და ქრონიკული პროქტიტი სწორი ნაწლავის სიმსივნური დაავადებისგან განვასხვაოთ.
• განავლის გამოკვლევა. ეს ნაწლავური ფლორის განსაზღვრის საშუალებას იძლევა.

პროქტიტის მკურნალობა დაავადების მიზეზსა და ფორმაზეა დამოკიდებული. პროქტიტის მკურნალობის სქემა გულისხმობს სპეციალურ რეჟიმს, დიტას, ჰიგიენას, მედიკამენტურ თერაპიას.

რეჟიმი. პროქტიტის მძიმე ფორმის შემთხვევაში (ეროზიული, წყლულოვანი, პოლიპოზური, კატარულ-ჩირქოვანი) ნაჩვენებია ჰოსპიტალიზაცია. მწვავე პროქტიტის დროს ინიშნება წოლითი რეჟიმი.
დიეტა. პროქტიტის დროს ინიშნება უჯრედისით შეზღუდული (ნაკლები ბოსტნეული, ხილი, ბურღულეული) დიეტა. სუნელები და ცხარე კერძები, ალკოჰოლი და შემწვარი ხორცი იკრძალება. მწვავე პროქტიტის დროს ავადმყოფი უნდა იკვებებოდეს რძის ნაწარმით, რბილი (ნაზი) ხორცის წვნიანით, გატარებული ხორცის კერძით.

მწვავე პროქტიტის მკურნალობა
მწვავე პროქტიტს მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით, რომლებიც მის გამომწვევ ინფექციას ანადგურებს. ანტიბიოტიკოთერაპია ინიშნება ანტიბიოტიკებისადმი პათოგენური მიკროფლორის მგრძნობელობის გათვალისწინებით. წამალს, მის დოზებსა და მკურნალობის ხანგრძლივობას არჩევს ექიმი.

ჰიგიენური ღონისძიებები
მწვავე პროქტიტის დროს იყენებენ გვირილის ნახარშისა და კოლარგოლის ხსნარის მიკროოყნებს. მწვავე სტადიის ჩაცხრობის შემდეგ შეიძლება დაინიშნოს ზეთოვანი მიკროოყნები, თბილი შხაპი შორისის მიდამოში, მაგნიუმის პერმანგანატის (მარგანცოვკის) 0.01%-იანი ხსნარის მჯდომარე აბაზანები.

ქრონიკული პროქტიტის მკურნალობა
ქრონიკულ პროქტიტს, წესისამებრ, ამბულატორიულად მკურნალობენ, იმავე საშუალებებით, რითაც მწვავეს.
ქრონიკული პროქტიტის რემისიის სტადიაში ნაჩვენებია კურორტული მკურნალობა: ტალახი, აბაზანები.
ქრონიკული პროქტიტის დროს კარგია ნაწლავების გაწმენდა თბილი ტუტე მინერალური წყლით - ბორჯომით, ნაბეღლავით, ლიკანით. გამორეცხვა ააქტიურებს ნაწლავების მოტორულ ფუნქციას და ლორწოს გამოდევნას უწყობს ხელს.
ასევე აუცილებელია შეკრულობის პროფილაქტიკა სამკურნალო ვარჯიშებით, მასაჟით.

პროქტიტის ქირურგიული მკურნალობა
ქირურგიულ ჩარევას მაშინ მიმართავენ, თუ ნაწლავებში შეხორცებები გაჩნდა.

პროგნოზი
დროული მკურნალობის შემთხვევაში მწვავე პროქტიტის პროგნოზი კეთილსაიმედოა. დაავადება გამოჯანმრთელებით სრულდება.
ქრონიკული პროქტიტის შემთხვევაში მკურნალობის ძირითადი კურსის დასრულების შემდეგ შესაძლოა დაავადება ისევ გამწვავდეს. გამწვავების რისკს ამცირებს დიეტისა და ჰიგიენის ზედმიწევნით დაცვა.

ხალხური მედიცინა გვირჩევს

• როდესაც პროქტიტი ჯერ კიდევ საწყის სტადიაშია, პროცესი შეიძლება შევაფერხოთ აბზინდის ნაყენით - უნდა მივიღოთ დილა-საღამოს, წყლით გაზავებული, 12-15 წვეთი.
• გამოწურეთ გულყვითელას ყვავილები, წვენი გააზავეთ წყლით, თანაფარდობით 1:3 და გაიკეთეთ ოყნები (50 მლ).
• სასარგებლოა 10-15-წუთიანი ცივი და ნელთბილი მჯდომარე აბაზანები.
• აიღეთ თანაბარი რაოდენობის მუხის ქერქი, სელის ყვავილები და წალიკა და მოამზადეთ მალამო შემდეგი რეცეპტით: 2 სუფრის კოვზი გამხმარი ნარევი დაფქვით, აურიეთ 100 გ გამდნარ თბილ ღორის ქონში, გააჩერეთ 12 საათი. ეს მალამო დაადეთ ბამბის ტამპონს და შეიყვანეთ სწორ ნაწლავში. გაიჩერეთ 2 საათი. გაიკეთეთ დღეში 1-2-ჯერ.

პროსტატიტი მამაკაცის წინამდებარე ჯირკვლის ანთებაა. წინამდებარე ჯირკვალი, პროსტატა, უზრუნველყოფს სპერმის გათხევადებას, ხელს უწყობს განაყოფიერების პროცესს, მონაწილეობს შარდვის აქტსა და ეაკულაციის - თესლდანთხევის - პროცესში. პროსტატას აქვს ჰორმონული ფუნქციაც, რომელსაც ამჟამად იკვლევენ.
პროსტატიტი ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა 25-დან 50 წლამდე ასაკის მამაკაცებს შორის. 30 წლის შემდეგ პროსტატიტით ავადდება ძლიერი სქესის წარმომადგენელთა 30%, 40 წლის შემდეგ - 40%, 50 წლის შემდეგ - 50% და ა.შ.
პროსტატიტს იწვევს:
1) სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები: ქლამიდია, ურეაპლაზმა, მიკოპლაზმა, ჰერპესის ვირუსი, ციტომეგალოვირუსი, ტრიქომონადა, გონოკოკი, კანდიდას გვარის სოკო, ასევე - ნაწლავის ჩხირი (Esherichia coli), რომელთაც შეუძლიათ ურეთრის დაზიანება და პროსტატის ქსოვილში გადასვლა;
2) მცირე მენჯის ორგანოებში სისხლის მიმოქცევის დარღვევა (შეგუბებითი მოვლენები იწვევს ჯირკვლის ანთებას), მჯდომარე ცხოვრების წესი (მძღოლები, ოფისის მუშაკები), სქესობრივი ცხოვრებისგან ხანგრძლივი თავშეკავება;
3)ხშირი გადაცივება (დაივინგი, სერფინგი, ბაიდარა, სამთო-სათხილამურო სპორტი), შეკრულობა;
4) სხვადასხვა ორგანოს ანთებითი და ჩირქოვანი დაავადებები (მათ შორის - ანგინა, ქრონიკული ბრონქიტი, გრიპი, ტუბერკულოზი, პნევმონია, კარბუნკული, ფურუნკული);
5) შორისის ქრონიკული ტრავმა (ველოსიპედისტები,  მოტოციკლისტები, ავტომობილისტები), თუმცა, სპეციალისტების აზრით, ეს ფაქტორი იმდენად პროსტატიტის განვითარების მიზეზი არ არის, რამდენადაც ხელს უწყობს ლატენტურად (ფარულად) და შეუმჩნეველი სიმპტომებით მიმდინარე ინფექციური პროცესის გამოვლენას;
6) დაბოლოს, იმუნური სისტემის დათრგუნულობა, სტრესი, ფსიქიკური და ფიზიკური გადატვირთვა, უხარისხო (არაბალანსირებული) კვება.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
პროსტატიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც. ქრონიკული პროსტატიტი ხშირად არასათანადოდ ნამკურნალევი მწვავე პროსტატიტის შედეგია, თუმცა შესაძლოა, პროცესი იმთავითვე ქვემწვავედ, დუნედ მიედინებოდეს, არ იქცევდეს ყურადღებას და შედეგად დაავადების ქრონიკული ფორმა ჩამოყალიბდეს.
ქრონიკულ პროსტატიტს განაპირობებს მწვავე პროსტატიტის ხშირი რეციდივიც. მწვავე პროსტატიტის რამდენიმე ეპიზოდის გამეორება მეორეულ მორფოლოგიურ ცვლილებებს იწვევს, რასაც საბოლოოდ ქრონიკულ პროსტატიტამდე მივყავართ.
დაავადების გაქრონიკულებას ხელს უწყობს მკურნალობის თვითნებური, ნაადრევი შეწყვეტა, დაწყებული მკურნალობის გაგრძელება არა სპეციალისტის მეთვალყურეობით, არამედ საკუთარი შეხედულებისამებრ.
ქრონიკულ პროსტატიტს ახასიათებს გამწვავების პერიოდები.
მწვავე პროსტატიტი, ასევე - ქრონიკული ფორმის გამწვავება ამგვარად ვლინდება:

• სხეულის ტემპერატურა მომატებულია 39-40°C-მდე, ავადმყოფს ამცივნებს.
• წარმოიშობა შარდვასთან  დაკავშირებული ჩივილები. ვინაიდან წინამდებარე ჯირკვალი მდებარეობს შარდის ბუშტის ქვეშ, ხოლო ურეთრა გაივლის ამ ჯირკვალს, ამიტომ პროსტატის გადიდების დროს თავს იჩენს შარდვის სხვადასხვა სახის დარღვევა:
• შარდვის დაწყების გაძნელება;
• წყვეტილი შარდვა;
• შარდის სუსტი ნაკადი;
• წვეთ-წვეთად შარდვა;
• შარდის ბუშტის არასრული დაცლის შეგრძნება;
• უნებლიე შარდვა, გახშირებული შარდვა, განსაკუთრებით - ღამის საათებში;
• იძულებითი ჭინთვა მოშარდვის სურვილით და შარდის შეუკავებლობა ამ დროს;
• სქესობრივი ფუნქციის მოშლა:
• ურეთრისა და სწორი ნაწლავის ტკივილი ეაკულაციის დროს;
• სუსტი ერექცია;
• ნაადრევი ეაკულაცია;
• ორგაზმის დაკარგვა (ანორგაზმია);
• ტკივილის შეგრძნება მუცლის ქვედა ნაწილში, საზარდულების არეში, თეძოების ან წელის არეში შიგნიდან ტკივილი;
• ნერვული სისტემის მოშლა (ნერვოზული მდგომარეობა, განპირობებული ავადმყოფის ყურადღების გადატანით თავის მდგომარეობაზე).

პროსტატიტი შეიძლება ერთბაშად განვითარდეს როგორც მწვავე ანთებითი დაავადება. ასეთ დროს აღინიშნება ცხელება, სხეულის ტემპერატურის 39-40°C-მდე მომატება, მწვავე ტკივილი შორისის, საზარდულის, ბოქვენის, ანუსის მიდამოში. შარდვა და დეფეკაცია იმდენად მტკივნეულია, რომ ეს ფიზიოლოგიური პროცესები სატანჯველად იქცევა. შესაძლოა, წინამდებარე ჯირკვალზე გაჩნდეს აბსცესი (ჩირქგროვა) და სხვა.
უმეტესად კი დაავადება ფარულად  ვითარდება და თანდათან იღებს ქრონიკულ ხასიათს. ქრონიკული პროსტატიტის დროს ჩივილები უფრო მრავალფეროვანია, სქესობრივი ფუნქციის დარღვევიდან დაწყებული, ნერვულ-ფსიქიკური მოშლილობით დამთავრებული. ხშირად ასეთი ავადმყოფები წლების მანძილზე მიმართავენ თერაპევტს გაუთავებელი ჩივილებით წელის ტკივილის, დაღლილობის, გულის არეში ტკივილის გამო. შედეგად დაისმის რადიკულიტის, ვეგეტოსისხლძარღვოვანი დისტონიის, ნევროზის დიაგნოზი და მხოლოდ ექიმის სწორად მიმართული საუბარი გამოავლენს ხოლმე ჩივილის ნამდვილ მიზეზს.

ვირუსული პროსტატიტები
ცალკე უნდა შევეხოთ ვირუსულ პროსტატიტებს, რომლებსაც ჰერპესვირუსი, ციტომეგალოვირუსი, პაპილომავირუსი იწვევს. ამ ვირუსებით გამოწვეული ურეთრიტი (შარსადენის ანთება) ართულებს პროსტატიტის მიმდინარეობას და იწვევს უშვილობას.
ამ ტიპის პროსტატიტები განსაკუთრებით საყურადღებოა,  რადგან ვირუსის აღმოჩენა შესაძლებელია მხოლოდ სპერმის ან სეკრეტის ლაბორატორიული გამოკვლევით. ხშირად ასეთი ავადმყოფები მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით, მაგრამ უშედეგოდ, რადგან ვირუსული დაავადება ანტიბიოტიკებს არ ემორჩილება; ის მკურნალობის სრულიად სხვა ტაქტიკას - ანტივირუსულ მკურნალობას, იმუნოთერაპიას და ა. შ. - მოითხოვს.

გართულებები
ყველაზე არასასურველი და მძიმე გართულება, რაც შეიძლება ქრონიკულ პროსტატიტს მოჰყვეს, პროსტატის კიბოა. ბოლო ხანს ჩატარებულ გამოკვლევათა შედეგების თანახმად, ქრონიკული პროსტატიტის დროს პერმანენტულად ხდება კინინების - განსაზღვრული ტიპის ნივთიერებების - პროდუქცია. კინინები ატიპური (კიბოსეული) უჯრედების გამრავლებას განაპირობებს. ამგვარად, ქრონიკულ პროსტატიტსა და პროსტატის კიბოს შორის უშუალო კავშირია.
გარდა ამისა, ქრონიკული პროსტატიტი რთულდება ვეზიკულიტით – სათესლე ბუშტუკების ანთებით, ეპიდიდიმოორქიტით – საკვერცხეებისა და მისი დანამატების ანთებით. შედეგია უნაყოფობა (წინამდებარე ჯირკვალი ვეღარ გამოიმუშავებს საკმარისი რაოდენობის ხარისხიან სეკრეტს, რომელიც აუცილებელია სპერმატოზოიდის მოძრაობისთვის), იმპოტენცია, ნაადრევი ეაკულაცია (თესლის გამოყოფა). ამიტომ პროსტატიტის დიაგნოსტირება ადრეულ სტადიაშივე აუცილებელია. ამაზე მნიშვნელოვანწილად  არის დამოკიდებული მკურნალობის შედეგი.

პროსტატიტი და
იმპოტენცია
ზევით უკვე შევეხეთ ამ საკითხს, მაგრამ გვინდა განვმარტოთ, რომ პროსტატის ანთება თავისთავად არ იწვევს იმპოტენციას, თუმცა ნებაზე მიშვებულმა ქრონიკულმა პროსტატიტმა, ისევე როგორც სათესლე პარკის ანთებამ, შესაძლოა გამოიწვიოს სქესობრივი ლტოლვის დათრგუნვა, არასაკმარისი ერექცია, ნაადრევი ან დაჩქარებული ეაკულაცია და ე.წ. წაშლილი ორგაზმი.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
პროსტატიტის დიაგნოსტიკისთვის მნიშვნელოვანია შარდის სეგმენტური (და არა საერთო) ანალიზი. ეს გამოკვლევა იძლევა შარდში არსებული ცვლილებების გენეზის დადგენის საშუალებას. კვლევა ძალზე მარტივია. მის ჩასატარებლად საკმარისია, ცალ-ცალკე ჭურჭელში შეგროვდეს შარდის I, II და III ულუფა. წესისამებრ, პროსტატის მასაჟის შემდეგ მიღებული შარდის III ულუფა შეიცავს პროსტატის სეკრეტს. მისი ანალიზის დროს გამოვლენილი ცვლილებები, ანთებითი უჯრედები და ბაქტერიები მიუთითებს, რომ ანთებითი პროცესი სწორედ წინამდებარე ჯირკვალშია ლოკალიზებული.
ჩვეულებრივი პროსტატის სეკრეტის ანალიზით ცვლილებების გამომწვევი პროცესის ლოკალიზაციაზე მაღალი სიზუსტით მსჯელობა შეუძლებელია - ამ დროს პროსტატის სეკრეტი გაივლის ურეთრას (შარდსადენს) და თუ ურეთრაში ანთებითი პროცესია, შედეგი ცრუ დადებითი აღმოჩნდება. სწორედ ამიტომ არის უფრო სარწმუნო შარდის სეგმენტური ანალიზის მონაცემები.
არანაკლებ მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა ექოსკოპიური გამოკვლევა.
გარდა ამისა, აუცილებელია:

• გამოკვლევა სქესობრივი გზით გადამდებ ინფექციებზე;
• რექტალური გამოკვლევა თითით;
• სისხლის ანალიზი პროსტატასპეციფიკურ ანტიგენზე და ბიოფსია (ჩვენებისამებრ) პროსტატის სიმსივნის გამორიცხვის მიზნით და სხვა.

კვლევის შედეგების მიღების შემდეგ ექიმი უროლოგი შეადგენს მკურნალობის პროგრამას. ეს პროგრამა მოიცავს სამკურნალო ღონისძიებების მთელ სპექტრს. პროსტატიტის პროვოცირებას ყოველთვის რამდენიმე ფაქტორი ახდენს, ამიტომ მოქმედებაც ერთდროულად რამდენიმე მიმართულებით არის საჭირო. მკურნალობის კომპლექსურ პროგრამაში შედის ანტიბაქტერიული მკურნალობა, მკურნალობა პრეპარატებით, რომლებიც აუმჯობესებს სისხლძარღვების ტონუსს, ფიზიოთერაპიული პროცედურები (მაგნიტოლაზეროინდუქტოთერაპია, ულტრაბგერა, რეფლექსოთერაპია, წურბელებით მკურნალობა), ასევე - ზოგადგამაჯანსაღებელი საშუალებები. ინიშნება პროსტატის მასაჟის კურსი.
პროსტატის მასაჟის კურსი, მიუხედავად იმისა, რომ უსიამოვნო შეგრძნებებს იწვევს, აუცილებელი პროცედურაა. პირველ რიგში - დიაგნოსტიკისთვის, როცა აუცილებელია წინამდებარე ჯირკვლიდან გამოსაკვლევად სეკრეტის აღება. გარდა ამისა, განსაზღვრულ შემთხვევებში მასაჟს მიმართავენ ჯირკვალში შეგუბებითი მოვლენების მოსახსნელად.
პროსტატიტის ანტიბაქტერიული მკურნალობა სპეციალისტმა უნდა ჩაატაროს, რათა ზუსტად იქნეს შერჩეული სათანადო ანტიბაქტერიული პრეპარატი, განისაზღვროს დოზები და მკურნალობის ხაგრძლივობა. ზოგჯერ, როცა პაციენტები თვითმკურნალობას მიმართავენ, იყენებენ ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკებს, ირჩევენ მათ უსაფუძვლო კომბინაციებს, ხშირად დროზე  ადრე  წყვეტენ  მკურნალობას,  რაც დაუშვებელია.

პროფილაქტიკა
პროსტატიტის პროფილაქტიკა ითვალისწინებს:

• ფიზიკური აქტივობის გაზრდას (მეტადრე - თუ მამაკაცს მუშაობისას უმეტესად ჯდომა უხდება. ამ შემთხვევაში სხეული საათში ერთხელ მსუბუქად მაინც უნდა გაავარჯიშოთ), ვარჯიშს, სეირნობას, სირბილს, ცურვას, ჩოგბურთის თამაშს და სხვა. რეკომენდებულია კიბეზე ფეხით ასვლა-ჩამოსვლა (მით უმეტეს, თუ მხოლოდ 3-4 სართული გაქვთ ასავლელი). განსაკუთრებით სასარგებლოა ველოსიპედით სიარული - ამ დროს ხდება წინამდებარე ჯირკვლების მასაჟი, ეს კი არეგულირებს მათში სისხლისა და ლიმფის მიმოქცევას და ხელს უშლის წინამდებარე ჯირკვლების დასნებოვნებას;
• ძილის მართებულ რეჟიმს;
• სრულფასოვან, მაგრამ დამზოგველ კვებას. რაციონიდან უნდა გამოირიცხოს მწარე, ცხარე, შებოლილი და სანელებლებით შეზავებული კერძები. მკვეთრად უნდა შეიზღუდოს ალკოჰოლის, ლუდისა და გაზიანი სასმელების მიღება. კვების რაციონში უნდა შედიოდეს მოხარშული ხორცი (საქონლის ან ქათმის), მოხარშული თევზი, რძე და მისი პროდუქტები (ხაჭო, არაჟანი, ყველი, მაწონი), ბურღულეული (ბრინჯი, წიწიბურა), ბოსტნეული და ახალი ხილი, ნიგოზი, არარაფინირებული ზეთი და მწვანილი. ხილისა და ბოსტნეულის სიმცირის შემთხვევაში აუცილებელია პოლივიტამინების მიღება.
• ერიდეთ გადაცივებას. ეცადეთ, დიდხანს არ დარჩეთ სიცივეში. დაუშვებელია ცივ ზედაპირზე (ცივ ქვაზე, ბორდიურზე) ჯდომა.
• რეკომენდებულია რეგულარული სქესობრივი ცხოვრება, რათა შენარჩუნდეს სპერმის მუდმივი ცირკულაცია და წინამდებარე ჯირკვლის აქტიური სისხლმომარაგება, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები პროსტატიტის პროვოცირებას ახდენს, ამიტომ სქესობრივი ცხოვრება უნდა იყოს რეგულარულიც და უსაფრთხოც.
• თუ სქესობრივი გზით გადამდები დაავადება გაქვთ, აუცილებლად მიმართეთ ექიმს, ნუ დაიწყებთ თვითმკურნალობას და ნუ მიუშვებთ დაავადებას ნებაზე. გახსოვდეთ: პროსტატიტის ერთ-ერთი სახეობაა გონორეული პროსტატიტი. ის შეიძლება განვითარდეს გონორეის გადატანის შემდეგ. თუ ძირითადი დაავადება ბოლომდე არ განიკურნა, განვითარდება გონორეული ურეთრიტი, ეს უკანასკნელი კი პროსტატიტის მიზეზად იქცევა. მამაკაცებს, რომლებიც გონორეას სერიოზულ დაავადებად არ მიიჩნევენ, უნდა ახსოვდეთ, რომ მძიმე გართულებების თავიდან ასაცილებლად მისი დროული და საფუძვლიანი მკურნალობაა საჭირო.
• ყურადღება უნდა მიექცეს კუჭ-ნაწლავის რეგულარულ მოქმედებას. ხშირი ყაბზობის შემთხვევაში მიიღეთ სასაქმებელი საშუალება - დღეს ფარმაცევტულ ბაზარზე ასეთი საშუალებების ფართო არჩევანია.
• ყოველი მამაკაცი წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა გადიოდეს აუცილებელ პროფილაქტიკურ შემოწმებას. პირველ რიგში გამოკვლეული უნდა იქნეს წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტი და ჩატარდეს უროლოგიური კვლევა.
• გადატანილი პროსტატიტის შემდეგ საჭიროა ერთთვიანი პრევენციული ამბულატორიული კურსის ჩატარება წელიწადში არანაკლებ 2-ჯერ.
• გახსოვდეთ: ხშირად პროსტატიტის გამოვლინება უმნიშვნელოა. თუ დროდადრო გაწუხებთ სუსტი ტკივილი შორისის არეში, უსიამოვნო შეგრძნება მოშარდვის ან დეფეკაციის დროს, უმნიშვნელო გამონადენი შარდსადენი არხიდან, კონსულტაციისთვის მიმართეთ ექიმს.

პროსტატიტის მკურნალობა ხალხური მედიცინით
არსებობს შესანიშნავი ხალხური საშუალებები, რომლებიც ეფექტურია არა მარტო პროსტატიტის, არამედ შარდსასქესო ორგანოების სხვა ტიპის ანთებათა დროსაც. ესენია წითელი მოცვი, ასკილი და შავი მოცხარი. მათ პროფილაქტიკისთვისაც იყენებენ.

წითელი მოცვი
პროსტატიტის დროს  გამოიყენება წითელი მოცვის ფოთლების ნახარში. ფოთლები უნდა მოგროვდეს ადრე გაზაფხულზე, სანამ თოვლი ბოლომდე დადნება. ნახარში ასე მზადდება: 10 გ ფოთოლს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი და 3-5 წუთი ადუღეთ, შემდეგ გაწურეთ. მიიღეთ თბილი, მთელი ულუფა, დღეში სამჯერ. ნახარშის შენახვა არ შეიძლება. ის უნდა მომზადდეს უშუალოდ მიღების წინ.

ასკილი
ასკილი შეგიძლიათ შეიძინოთ აფთიაქში ან თვითონვე დაკრიფოთ. მომზადების წესი: 2 სუფრის კოვზ დანაყილ ასკილს დაასხით 0,5 ლ მდუღარე წყალი და 10 წუთი ადუღეთ მომინანქრებულ ჭურჭელში, მერე ერთი დღე თავდახურული გააჩერეთ. მიიღეთ დღეში ორჯერ, ჭამის შემდეგ, 1/2 ჭიქა.

შავი მოცხარი
პროსტატიტის სამკურნალოდ გამოიყენება შავი მოცხარის ნორჩი ფოთლების ნაყენი: 25-30 გრამ წვრილად დაკუწულ ფოთოლს დაასხით 0,5 ლ მდუღარე წყალი. ჭურჭელს თავზე დაახურეთ და შეფუთეთ. დააცადეთ გაცივება. მიიღეთ 1/2 ჭიქა დღეში სამჯერ.

მკურნალობა სატაცურის წვენით
წვენი უნდა სვათ იმდენი, რამდენიც გესიამოვნებათ. შესამჩნევი შედეგისათვის აუცილებელია დღეში არანაკლებ 600 მლ-ისა.
ცხოველური ცხიმების მუდმივი მიღება ტვირთავს თირკმელებსა და სხვა გამომყოფ ორგანოებს, შედეგად ორგანიზმიდან სულ უფრო ნაკლები შარდოვანა გამოიყოფა და, შესაბამისად, მეტი შთაინთქმება კუნთების მიერ. ეს პროცესი წინამდებარე ჯირკვლის დაავადების ერთ-ერთი მიზეზია. ამ შემთხვევაში კარგია სატაცურის წვენი სტაფილოს, ჭარხლისა და კიტრის წვენთან ერთად.

ოხრახუშის თესლი
1) ოხრახუშის თესლი დაფქვით, 4 ჩაის კოვზ ფხვნილს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი, ადუღეთ 15 წუთი, გააცივეთ, გაწურეთ. მიიღეთ 1 სუფრის კოვზი დღეში 4-6-ჯერ.
2) 1 ჩაის კოვზ თესლს დაასხით 1 ჭიქა ცივი წყალი და 8 სთ გააჩერეთ. მიიღეთ 1/4 ჭიქა დღეში 4-ჯერ. კარგია წინამდებარე ჯირკვლის ანთების დროს.

შიმშილით მკურნალობა
თუ გაქვთ ჭარბი წონა და პროსტატა გადიდიბულია, რეკომენდებულია რამდენიმედღიანი შიმშილობა. მაგრამ შიმშილი მხოლოდ მცირე ხნით შეგიმსუბუქებთ მდგომარეობას. თუ ცხოვრების წესი არ შეიცვალეთ, ჯირკვლის ზომა სათანადოდ არ შემცირდება. შიმშილის დროს შარდვა შედარებით თავისუფალია, ქრება ზოგიერთი უსიამოვნო შეგრძნება.
პროსტატიტის საწყის სტადიაში ერთ-ორდღიანი შიმშილობა საკმარისია შარდის ნორმალური დენის აღსადგენად. შეიძლება დროდადრო, საჭიროებისამებრ, ამ პროცედურის გამეორება, მაგრამ უნდა გახსოვდეთ, რომ ეს მხოლოდ დროებითი დამხმარე საშუალებაა. კვალიფიციური, პროფესიული სამედიცინო ჩარევის გარეშე შეიძლება ჯანმრთელობას გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოთ.  

პოლინევროპათიები ნერვული სისტემის დაავადებათა დიდი ჯგუფია, რომლისთვისაც დამახასიათებელია პერიფერიული ნერვული ბოჭკოების დიფუზური დაზიანება (ტერმინები "პოლინევრიტი" და "პოლინევროპათია" სინონიმებია. "პოლინევრიტი" მოძველებული ტერმინია, ამჟამად იგი აღარ იხმარება და სამედიცინო ლიტერატურაში მხოლოდ ტერმინი "პოლინევროპათია" ფიგურირებს).
პერიფერიულ ნერვებს ქმნიან მამოძრავებელი და მგრძნობიარე ნერვული ბოჭკოები. მათი საშუალებით ცენტრალური ნერვული სისტემიდან კუნთებისკენ მიემართება მოტორული იმპულსები (ისინი განაპირობებენ კუნთის შეკუმშვასა და მოდუნებას ანუ მოძრაობას), ხოლო კუნთებიდან და კანიდან ცენტრალური ნერვული სისტემისკენ - მგრძნობიარე იმპულსები (აღვიქვამთ შეხებას, სითბო-სიცივეს, კიდურებისა და სხეულის მდებარეობას სივრცეში და სხვა).
პოლინევროპათიის დროს ხდება ნერვების დიფუზური დაზიანება. პირველად პროცესში უმეტესად ქვედა კიდურების ნერვები ერთვება, თუმცა შესაძლოა, დაავადება დაიწყოს ზედა კიდურების ან თავის ტვინის ნერვების დაზიანებით (ეს ის ნერვებია, რომლებიც მიმიკური და საყლაპავი კუნთების, ენის მოძრაობას და თავის მიდამოს მგრძნობელობას უზრუნველყოფენ).

მიზეზები. პოლინევროპათიები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა – მადემიელინიზებელ პოლინევროპათიებად და აქსონოპათიებად. თითოეულ ნერვულ ბოჭკოს გარს აკრავს თავისებური ნივთიერების - მიელინის გარსი, რომელიც ნერვული იმპულსის სწრაფ და იზოლირებულ გატარებას განაპირობებს. განსაზღვრულ ვითარებაში ეს გარსი ირღვევა და ნერვული ბოჭკოები შიშვლდება, რასაც იმპულსის გატარების დარღვევა და კლინიკური სიმპტომოკომპლექსის განვითარება მოსდევს. ეს არის მადემიელინიზებელი პოლინევროპათია. აქსონოპათიების დროს კი თავად ნერვული ბოჭკოები ზიანდება, ხოლო მათი მიელინის გარსი შენარჩუნებულია. აქსონოპათიების კლინიკური გამოვლინებები განსხვავდება მადემიელინიზებელი პოლინევროპათიების კლინიკური სურათისაგან.
პოლინევროპათია შეიძლება იყოს როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული.
ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი მწვავე პოლინევროპათიაა გიენ-ბარეს სინდრომი. ეს ძალიან საშიში დაავადებაა, რომელიც გადაუდებელ ჰოსპიტალიზაციასა და მკურნალობას მოითხოვს. მას მწვავე მადემიელინიზებელ პოლირადიკულონევროპათიასაც უწოდებენ (პოლირადიკულონევროპათია ნიშნავს, რომ პერიფერიულ ნერვებთან ერთად დაზიანებულია ზურგის ტვინიდან გამომავალი ნერვული ფესვებიც). გიენ-ბარეს სინდრომი ვითარდება ორგანიზმის იმუნური სისტემის არაადეკვატური ფუნქციობის შედეგად. ნორმაში იმუნური სისტემა ებრძვის ორგანიზმში მოხვედრილ უცხო ნივთიერებებს, ბაქტერიებსა თუ ვირუსებს და მათ განადგურებას ცდილობს. ზოგ შემთხვევაში იმუნური სისტემა შეცდომას უშვებს და საკუთარი ორგანიზმის ქსოვილებს უტევს (ამას აუტოიმუნურ რეაქციას უწოდებენ), რაც იწვევს კიდეც დაავადების განვითარებას. ამის ერთ-ერთი მაგალითია გიენ-ბარეს სინდრომი _ იმუნური სისტემა საკუთარი ორგანიზმის ნერვული ბოჭკოების მიელინის გარსის განადგურებას ცდილობს. გიენ-ბარეს სინდრომი შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციამ. დაავადებულთა 60%-ს სინდრომის განვითარებამდე 1-3 კვირით ადრე სასუნთქი გზების ან კუჭ-ნაწლავის ინფექციის სიმპტომები აღენიშნება. გადატანილი ინფექცია წარმოადგენს მაპროვოცირებელ ფაქტორს ზემოთ აღწერილი აუტოიმუნური რეაქციის განვითარებისთვის. ზოგჯერ ამგვარ მაპროვოცირებელ გავლენას ახდენს ვაქცინაცია (აცრა), ქირურგიული ჩარევა, პერიფერიული ნერვების ტრავმა.
პოლინევროპათიების დიდი ჯგუფია პოლინევროპათიები, რომლებიც ვითარდება შინაგანი ორგანოების სხვადასხვა დაავადების დროს. მათ შორის ერთი ყველაზე გავრცელებულთაგანია დიაბეტური პოლინევროპათია. არსით ეს დაავადება აქსონოპათიაა. პერიფერიული ნერვული სისტემის დაზიანება შაქრიანი დიაბეტის ერთ-ერთი ძირითადი გართულებაა. დაავადებულთა 8%-ს შაქრიანი დიაბეტის დიაგნოზის დასმის დროისთვის უკვე აღენიშნება დიაბეტური ნევროპათიის ესა თუ ის გამოვლინება. დაავადების ხანგრძლივობისა და პაციენტის ასაკის პარალელურად პერიფერიული ნერვული სისტემის დაზიანების ალბათობაც იმატებს. როდესაც შაქრიანი დიაბეტის ხანგრძლივობა 20 წელზე მეტია, ნევროპათიის ნიშნები აქვს პაციენტთა ნახევარზე მეტს. შაქრიანი დიაბეტის დროს ნერვული ბოჭკოები ზიანდება როგორც მათი მკვებავი წვრილი სისხლძარღვების დაზიანების (რის გამოც აღნიშნული ბოჭკოების სისხლით მომარაგება ირღვევა (მიკროანგიოპათია)), აგრეთვე ნერვულ ბოჭკოებში ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის შედეგად.
პოლინევროპათიის მეორე გავრცელებული მიზეზია თირკმლის ქრონიკული უკმარისობა. პოლინევროპათია ამ დაავადების მქონეთა ნახევარს აღენიშნება. მედიცინაში მას ურემიულ პოლინევროპათიას უწოდებენ. ურემიული პოლინევროპათიის მიზეზია ნერვულ ბოჭკოებში ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა შარდის მავნე ნაერთების (კრეატინინი, შარდოვანა) დაგროვების გამო.
პოლინევროპათიები ხშირია შემაერთებელი ქსოვილის დიფუზური დაავადებების დროს, _ ისეთებისა, როგორიც არის სისტემური წითელი მგლურა, რევმატოიდული ართრიტი, კვანძოვანი პოლიარტერიიტი, სისტემური სკლეროდერმია. ხშირია პოლინევროპათიები ავთვისებიანი სიმსივნეების, ინფექციური დაავადებების (დიფტერიის, შიდსის, ბორელიოზის) დროსაც.
პოლინევროპათია ასევე შეიძლება გამოწვეული იყოს სამკურნალო პრეპარატების ან ტოქსინის ზემოქმედებით. ტოქსიკური პოლინევროპათიებიდან აღსანიშნავია ალკოჰოლური პოლინევროპათია.
ალკოჰოლური პოლინევროპათია ალკოჰოლის რეგულარული ჭარბი მოხმარებისას ვითარდება და გამოწვეულია როგორც ალკოჰოლის ტოქსიკური მეტაბოლიტების უშუალო ზემოქმედებით, ასევე B1 ვიტამინის (და შესაძლოა, სხვა ვიტამინებისაც) დეფიციტით, რაც ალკოჰოლიზმით დაავადებულთა არასათანადო და ერთგვაროვანი (უპირატესად - ნახშირწყლოვანი) კვებით არის განპირობებული.
არსებობს აგრეთვე მემკვიდრეობით პოლინევროპათიათა საკმაოდ დიდი ჯგუფი.

სიმპტომები. ავადმყოფი, წესისამებრ, უჩივის ტერფებისა და მტევნების დაბუჟების შეგრძნებას და სისუსტეს. როგორც აღვნიშნეთ, პოლინევროპათიების დროს უმეტესად ქვედა კიდურები ზიანდება. ტერფების მგრძნობელობის მოშლის გამო ავადმყოფს შესაძლოა გაუჭირდეს სიარული ან ჰქონდეს შეგრძნება, რომ მყარ ზედაპირზე კი არა, ბამბაზე დადის. სიბნელეში სიარული შეუძლებელი ხდება. გარდა დაბუჟებისა, კიდურებში შესაძლოა თავი იჩინოს პარესთეზიებმა - უჩვეულო შეგრძნებებმა, რომლებიც გარეშე გამღიზიანებლით არ არის გამოწვეული. მაგალითად, კიდურების გაყინვის ან სიმხურვალის, ღიტინის, ჩხვლეტის ან ჭიანჭველების ცოცვის შეგრძნებამ. თუ დაზიანებულია თავის ტვინის ნერვებიც, შესაძლოა განვითარდეს მიმიკური კუნთების სისუსტე, ღეჭვის, ყლაპვის გაძნელება და სხვა.
მიმდინარეობა პოლინევროპათიის ტიპზეა დამოკიდებული.
გიენ-ბარეს სინდრომი ყველაზე გავრცელებული მწვავე პოლინევროპათიაა. ქალებსა და მამაკაცებში იგი ერთნაირი სიხშირით გვხვდება და ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა უფრო ხშირია ხანდაზმულებში. ამ სინდრომის განვითარების მიზეზები ზემოთ ვახსენეთ.
გიენ-ბარეს სინდრომი სწრაფად პროგრესირებს. მისი ძირითადი კლინიკური გამოვლინებაა კიდურების პროგრესირებადი სისუსტე, რომელიც შესაძლოა ავადმყოფის სრული უმოძრაობის მიზეზად იქცეს. თავდაპირველად სისუსტე ვითარდება ტერფებში და თანდათან მიიწევს ზევით - ჩაითრევს ხელებს, ტორსისა და კისრის, მიმიკურ, სასუნთქ კუნთებს. სისუსტე საშუალოდ 7-15 დღის განმავლობაში პროგრესირებს, თუმცა მძიმე შემთხვევებში შესაძლოა, რამდენიმე საათში განვითარდეს ოთხივე კიდურის დამბლა. ამ სინდრომის დროს მგრძნობელობის დარღვევა და პარესთეზიები სისუსტესთან შედარებით ნაკლებად არის გამოხატული. დამახასიათებელია აგრეთვე კიდურების, ზურგის, მხრისა და მენჯის სარტყლის მიდამოების ტკივილი. პაციენტთა უმრავლესობას აღენიშნება გულის რიტმის დარღვევა და არტერიული წნევის მერყეობა.
გიენ-ბარეს სინდრომი სიცოცხლისთვის საშიში დაავადებაა და გადაუდებელ ჰოსპიტლიზაციას საჭიროებს. სათანადო მკურნალობისას სრული აღდგენა ასიდან 70 შემთხვევაში ხდება, თუმცა საკმაო ხანს - 1-2 წელიწადს - მოითხოვს. ასიდან 15-20 შემთხვევაში ზოგიერთ კუნთში რჩება გამოხატული სისუსტე.
დიაბეტური პოლინევროპათია, წესისამებრ, იწყება ტერფებიდან და ძალიან ნელა პროგრესირებს. ძალის დაქვეითება არ აღინიშნება, წამყვანია მგრძნობელობის დარღვევები: დაბუჟება, წვის ან გაყინვის, ჩხვლეტის შეგრძნება და ტკივილი. კანი ხდება ძალიან მგრძნობიარე - ხშირად ავადმყოფი თეთრეულის შეხებასაც კი ვერ იტანს.
შაქრიანი დიაბეტისა და თირკმლის ქრონიკული უკმარისობის დროს პოლინევროპათიის პროგნოზი დამოკიდებულია ამ დაავადებათა მიმდინარეობასა და სხვა ფაქტორებზე, პირველ შემთხვევაში - სისხლში გლუკოზის დონის ადეკვატურ კონტროლზე, მეორეში კი ურემიის კონტროლზე.
ურემიული პოლინევროპათია ქვემწვავედ ვითარდება. მას დიაბეტური პოლინევროპათიის მსგავსი მგრძნობელობის დარღვევები ახასიათებს, რასაც ემატება ოთხივე კიდურის კუნთთა სისუსტე და ატროფია.
ალკოჰოლურ პოლინევროპათიას ახასიათებს ძლიერი მწველი ტკივილი, დაბუჟება და პარესთეზიები ტერფებსა და წვივებში. თანდათანობით (ზოგჯერ _ მწვავედ) ვითარდება წვივის კუნთების მტკივნეული სპაზმები და ტერფის გამშლელების სისუსტე, რაც ტერფების ჩამოკიდებას იწვევს.
ალკოჰოლური პოლინევროპათიის დროს ალკოჰოლის მიღების შეწყვეტა, სრულფასოვანი კვება და სათანადო მკურნალობა ხელს უწყობს სიმპტომების ალაგებას, თუმცა ეს პროცესი ნელა მიმდინარეობს და ხშირად არასრულია.

დიაგნოსტიკა. პოლინევროპათიის დიაგნოზის დასმა შედარებით ადვილია. გაცილებით რთულია მისი მიზეზის დადგენა. მიზეზის დადგენა კი აუცილებელია მკურნალობის ეფექტური წარმართვისათვის. უპირველეს ყოვლისა, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს იმის გარკვევას, ხომ არ გადაიტანა პაციენტმა ცოტა ხნის წინ რომელიმე ინფექციური დაავადება, ხომ არ ჰქონია ტოქსინებთან ურთიერთობა, იღებს თუ არა რომელიმე სამკურნალო პრეპარატს და ა.შ. ნევროლოგიური გასინჯვის პროცესში ექიმს მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მიღება შეუძლია.
აუცილებელია სისხლისა და შარდის საერთო და ბიოქიმიური ანალიზები, გულმკერდის ღრუს რენტგენოლოგიური გამოკვლევა, მუცლის ღრუს ორგანოთა ულტრაბგერითი გამოკვლევა და ა.შ. მნიშვნელოვანია თავ-ზურგტვინის სითხის გამოკვლევაც.
აუცილებელია ელექტრონეირომიოგრაფიული გამოკვლევა, რომლის მეშვეობითაც დასტურდება პოლინევროპათიის არსებობა, ხდება მისი დიფერენცირება ზურგის ტვინის წინა რქების დაზიანებისა და მიოპათიისგან (ეს კუნთების დაავადებაა). ამ მეთოდით ადგენენ აგრეთვე ნერვების დაზიანების ხარისხს და იმას, თუ რა ტიპის პოლინევროპათიასთან აქვთ საქმე – მადემიელინიზებელთან თუ აქსონოპათიასთან.
პოლინევროპათიების პროფილაქტიკა გულისხმობს ორგანიზმის ზოგად გაკაჟებას, რაც ინფექციური დაავადებების მიმართ გამძლეობას გაზრდის, მავნე ჩვევებზე უარის თქმას, ტოქსიკურ ნივთიერებებთან ურთიერთობის თავიდან აცილებას, შაქრიანი დიაბეტისა და სხვა ქრონიკული დაავადებების შემთხვევაში - სათანადო მკურნალობასა და მონიტორინგს.

პნევმონია ფილტვის ქსოვილის ინფექციური ბუნების ანთებაა, რომელიც უპირატესად ალვეოლებს (მათში ანთებითი ექსუდატის განვითარებით) და ფილტვების ინტერსტიციულ ქსოვილს აზიანებს.
ტერმინი "პნევმონია" გულისხმობს დაავადებათა ჯგუფს, სადაც თითოეულ დაავადებას აქვს თავისი ეტიოლოგია, პათოგენეზი, კლინიკური სურათი, რენტგენოლოგიური ნიშნები, ლაბორატორიული მონაცემები და საჭიროებს თავისებურ მკურნალობას.
პნევმონია შეიძლება მიმდინარეობდეს როგორც დამოუკიდებელი დაავადების, ისე სხვა დაავადების გართულების სახით.
ფილტვის ქსოვილში არაინფექციური ხასიათის ანთებას პნევმონიტს ან ალვეოლიტს (უპირატესად - ფილტვების რესპირატორული ნაწილის დაზიანების შემთხვევაში) უწოდებენ. ამგვარი ასეპტიკური ანთებითი პროცესების ფონზე არცთუ იშვიათად ვითარდება ბაქტერიული, ვირუსულ-ბაქტერიული და სოკოვანი პნევმონია.
დიაგნოსტიკის ძირითადი მეთოდია ფილტვების რენტგენოლოგიური გამოკვლევა, მკურნალობისა - ანტიბიოტიკოთერაპია. დაგვიანებული დიაგნიოსტიკა და ანტიბიოტიკოთერაპია (8 საათზე მეტი ხნით დაგვიანების შემთხვევაში) ამძიმებს დაავადების პროგნოზს და ზრდის ლეტალური დასასტულის ალბათობას.

პნევმონიის კლასიფიკაცია
პნევმონიის სახის დადგენას მკურნალობისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს.
ფილტვების კლინიკურ-მორფოლოგიური ანუ ანატომიური ერთეულების დაზიანების მიხედვით განასხვავებენ:

• წილოვან, ფიბრინოზულ, კრუპოზულ პნევმონიას - დაზიანებულია მთელი წილი;
• სეგმენტურ პნევმონიას - დაზიანებულია წილის სეგმენტი;
• წილაკოვან, კეროვან, კატარულ პნევმონიას, ბრონქოპნევმონიას - დაზიანებულია ფილტვის წილაკი;
• ტოტალურ პნევმონიას - დაზიანება მოიცავს მთელ ფილტვს.

გარდა ამისა, პნევმონია შეიძლება იყოს ცალმხრივი, როდესაც მხოლოდ ერთი ფილტვი ზიანდება და ორმხრივი - როდესაც ზიანდება ორივე ფილტვი.

პათოგენეზის მიხედვით განსხვავებენ:

• პირველად პნევმონიას, რომელიც დამოუკიდებელ დაავადებად აღმოცენდება;
• მეორეულ პნევმონიას, რომელიც პნევმონია ვითარდება რომელიმე სხვა, თუნდაც ფილტვის დაავადების ფონზე.

კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ მწვავე პნევმონიას და გახანგრძლივებულ პნევმონიას.
იმისდა მიხედვით, სად განვითარდა პნევმონია, გამოყოფენ:

• საყოფაცხოვრებო პირობებში სპონტანურად ანუ თავისთავად აღმოცენებულ პნევმონიას;
• ჰოსპიტალურ პნევმონიას.

გამომწვევის მიხედვით კი ცნობილია შემდეგი სახის პნევმონიები: ბაქტერიული, ვირუსული, რიკეტსიული, მიკოპლაზმური და სოკოვანი.
წარმოშობის მომენტის მიხედვით პნევმონია შეიძლება იყოს: ასპირაციული, პოსტოპერაციული, ტრავმის შემდგომი;
დესტრუქციული ანუ ფილტვის ქსოვილის ანატომიური სტრუქტურის დაშლით მიმდინარე და ჰემორაგიული ანუ სისხლდენით ან სისხლჩაქცევით მიმდინარე პნევმონია.

დაავადების წარმოშობა
პნევმონიის ეტიოლოგია უკავშირდება სასუნთქი გზების ზედა ნაწილების მიკროფლორას, რომლის შემადგენლობაც გარემოზე, პაციენტის ასაკსა და ჯანმრთელობის საერთო მდგომარეობაზეა დამოკიდებული. ფილტვების ანთების გამოწვევა მრავალ მიკროორგანიზმს შეუძლია. მათ შორის აღსანიშნავია პნევმოკოკი, სტაფილოკოკი და სტრეპტოკოკი, პნევმონიის კლებსიელა, პფაიფერის ჩხირი, ნაწლავის ჩხირი, პროტეუსი, ჰემოფილური და ლურჯი ჩირქის ჩხირი, ქუ-ცხელების გამომწვევი, ლეგიონელა, შავი ჭირის ჩხირი, ზოგიერთი ვირუსი, მიკოპლაზმა, სოკო.
აღსანიშნავია, რომ დაავადების განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ვირუსულ-ბაქტერიული ასოციაციები.
გამოვლენილია პნევმონიის გამომწვევების ახალი ჯგუფი - ბაქტეროიდები, რომლებსაც დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნევდნენ პირის ღრუს არაპათოგენურ ფლორად. პნევმოცისტას, აცინობაქტერიას, ასპერგილას, აერომონას და ბრანქამელას, რომლებიც ადრე მხოლოდ ჰოსპიტალური პნევმონიების გამომწვევებად იყვნენ მიჩნეულნი, ,,სახლის“ პნევმონიების გამოწვევაც შეუძლიათ.
პნევმონიის წარმომშობი ისეთი ფაქტორები, როგორიც არის, მაგალითად, ქიმიური და ფიზიკური აგენტები (ფილტვებზე ქიმიური ნივთიერებების (ბენზინი და სხვა) ზემოქმედება), თერმული ფაქტორები (გადაცივება ან დამწვრობა), რადიაქტიური გამოსხივება, ჩვეულებრივ, ინფექციურ აგენტებთან არის შერწყმული.
პნევმონია შესაძლოა ფილტვებში მიმდინარე ალერგიული რეაქციის შედეგადაც განვითარდეს და სისტემური დაავადების გამოვლინებაც იყოს (ინტერსტიციული პნევმონია შემაერთებელი ქსოვილის დაავადების დროს).

დაავადების გზები
პნევმონიის დროს ფილტვის ქსოვილის ინფიცირება შესაძლებელია ოთხი გზით (უმთავრესად მოქმედებს პირველი ორი):
1. ასპირაცია ცხვირ-ხახიდან ან პირ-ხახიდან. ეს პნევმონიის პათოგენეზში ინფიცირების მთავარი გზაა. მიკროორგანიზმების ნაწილი, მაგალითად, შ. პნეუმონიაე, ნორმალურ პირობებშიც შეიძლება ბინადრობდეს პირ-ხახაში, მაგრამ სასუნთქი გზების ქვედა ნაწილები მათგან თავისუფალია. მოზრდილთა ნახევარი ძილის დროს, ჩვეულებრივ, ჩაისუნთქვავს პირ-ხახის სეკრეტს, მაგრამ ორგანიზმის დამცავი მექანიზმები, ერთი მხრივ - ხველის რეფლექსი, მუკოცილიარული კლირენსი, ალვეოლური მაკროფაგების ანტიბაქტერიული აქტივობა და მეორე მხრივ - სეკრეტული იმუნოგლობულინები უზრუნველყოფენ ინფიცირებული სეკრეტის სასუნთქი გზების ქვედა ნაწილებიდან გამოდევნას და მათ სტერილურობას.
ტრაქეობრონქული ხის თვითგამწმენდი მექანიზმის დაზიანებისას პნევმონიის განვითარებისთვის სასურველი პირობები იქმნება.
2. ჩასუნთქულ ჰაერთან ერთად. მიკრობებით დაბინძურებული ჰაერის ჩასუნთქვა პნევმონიის შედარებით იშვიათი მიზეზია; ეს ფაქტორი მთავარ როლს ასრულებს ობლიგატური გამომწვევებით სასუნთქი გზების ქვედა ნაწილების ინფიცირებაში.
3. მიკროორგანიზმების ჰემატოგენური გავრცელება არაფილტვისმიერი კეროვანი ინფექციის (ენდოკარდიტი, სეპტიკური თრომბოფლებიტი) კერიდან.
4. ინფექციის გავრცელება მეზობელი კერებიდან (მაგალითად, თირკმლის აბსცესის დროს) ან ინფიცირება გულმკერდის შემავალი ჭრილობების ინფიცირების შედეგად.
პნევმონიის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ფილტვ-ბრონქის სისტემის დამცავი მექანიზმებისა და ჰუმორული და ქსოვილოვანი იმუნიტეტის დარღვევა.
ინფექციისგან სასუნთქი გზების დასაცავად ადამიანის ორგანიზმს აქვს რამდენიმე მექანიზმი:

• აეროდინამიკური ფილტრაცია – ხელს უშლის უცხო ნაწილაკთა მოხვედრას ბრონქოალვეოლურ სისტემაში;
• წამწამისებრი ეპითელიუმი;
• იმუნოგლობულინები;
• კომპლემენტის სისტემა;
• ფილტვების ადგილობრივი არასპეციფიკური დაცვის მექანიზმები;
• ალვეოლარული მიკროფაგები.

დაავადების განვითარება ერთ-ერთი დამცავი მექანიზმის დარღვევით არის განპირობებული, ამიტომ პნევმონიით შეიძლება დაავადდეს ნებისმიერი, თუნდაც მანამდე აბსოლუტურად ჯანსაღი ადამიანი.

რისკფაქტორები
პნევმონიის განვითარებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს რისკფაქტორებს - ფაქტორებს, რომელთა არსებობისას დაავადების განვითარების ალბათობა დიდია.

პნევმონიის განვითარების რისკფაქტორებია
ადრეული ასაკის ბავშვებში:

• მუცლადყოფნის პერიოდის ჰიპოქსია და ასფიქსია;
• სამშობიარო ტრავმა;
• ახააშობილთა პნევმოპათია;
• გულის თანდაყოლილი მანკი;
• ფილტვების განვითარების მანკი;
• მუკოვისციდოზი;
• მემკვიდრეობითი იმუნოდეფიციტი;
• ჰიპოტროფია;
• ჰიპოვიტამიინოზი;

სასკოლო ასაკის ბავშვებში:

• ცხვირ-ხახის ქრონიკული კეროვანი ინფექცია;
• მორეციდივე ბრონქიტი;
• მუკოვისციდოზი;
• გულის შეძენილი მანკი;
• იმუნოდეფიციტური მდგომარეობა;

ზრდასრულებში:

• მწეველთა და ქრონიკული ბრონქიტი;
• ფილტვის ქრონიკული დაავადებები;
• ენდოკრინული დაავადებები;
• გულის უკმარისობა;
• იმუნოდეფიციტური მდგომარეობა;
• გულმკერდისა და მუცლის ღრუს ქირურგიული ოპერაცია;
• ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში დიდხანს ყოფნა;
• ალკოჰოლიზმი;
• ნარკომანია.

პნევმონიის სამკურნალოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს დაავადების გამომწვევის, ფორმის, დამცავი მექანიზმების მდგომარეობისა და ხელშემწყობი ფაქტორების დადგენას.

სიმპტომები და მიმდინარეობა

პნევმონიის სიმპტომები და მიმდინარეობა დამოკიდებულია მის ეტიოლოგიაზე, ხასიათზე, მიმდინარეობის ფაზაზე, მორფოლოგიურ სუბსტრატზე, ფილტვებში გავრცელებასა და გართულებებზე.

კრუპოზული პნევმონია
კრუპოზული (პნევმოკოკური) პნევმონია იწყება მწვავედ, ხშირად მოსდევს გაციებას. ახასიათებს: ძლიერი შემცივნება; ტემპერატურის 39-40 გრადუსამდე მატება (38 გრადუსზე დაბალი ან 41 გრადუსზე მაღალი ტემპერატურა იშვიათია); დაზიანებული ფილტვის მხარეს - ტკივილი, რომელიც ძლიერდება ხველის დროს; ხველა, რომელიც თავდაპირველად მშრალია, მოგვიანებით კი გამოიყოფა ჩირქოვანი ან სისხლიანი ნახველი.
პნევმონიას ანალოგიური ან შედარებით ნაკლები სიმძაფრის დასაწყისი ახასიათებს რესპირატორული დაავადების ან ქრონიკული ბრონქიტის ფონზე. მდგომარეობა მძიმეა. კანი ჰიპერემიული და ციანოზურია, სუნთქვა - გახშირებული და ზედაპირული, სუნთქვისას ნესტოები იბერება. ხშირია ჰერპესული გამონაყარი.
ანტიბაქტერიული თერაპიის გარეშე მაღალი ტემპერატურა საშუალოდ ერთ კვირას გრძელდება და მკვეთრად (კრიტიკულ ზღვრამდე) ეცემა, ხოლო ანტიბაქტერიული პრეპარატების მიღებისას თანდათანობით იკლებს. დაზიანებული ფილტვის მხარეს გულმკერდი სუნთქვაში ჩამორჩება. დაავადების მორფოლოგიური სტადიის შესაბამისად, ამ არეში პერკუსიით ვლინდება მოყრუებული ტიმპანიტი, ფილტვის ხმიანობის შემოკლება და ფილტვის ხმიანობა. მორფოლოგიური სტადიების მიხედვით სხვადასხვაა აუსკულტაციური მონაცემებიც. კერძოდ, შეინიშნება ვეზიკულური სუნთქვის გაძლიერება და კრეპიტაცია, ბრონქული სუნთქვა და ვეზიკულური ან შესუსტებული ვეზიკულური სუნთქვა, რომლის ფონზეც ისმინება კრეპიტაცია. გაღვიძლების ფაზაში ისმინება ბრონქოფონია. ფილტვებში მორფოლოგიური ცვლილებების არათანაბარი განვითარების გამო პერკუტორული და აუსკულტაციური სურათი შესაძლოა მკვეთრად იყოს გამოხატული. პლევრის დაზიანების დროს ისმინება პლევრის ხახუნი. დაავადების განვითარების პერიოდში პულსი გახშირებულია, არტერიული წნევა - დაქვეითებული. ხშირად აღინიშნება პირველი ტონის მოყრუება და მეორე ტონის აქცენტი ფილტვის არტერიაზე. ცვლილებებია სისხლშიც: დამახასიათებელია ნეიტროფილური ლეიკოციტოზი, იშვიათად - ჰიპერლეიკოციტოზი. ლეიკოციტოზის არარსებობა, მით უმეტეს - ლეიკოპენია, ზოგჯერ პროგნოზულად არახელსაყრელი ნიშანია. იმატებს ედსი.
რენტგენოლოგიურად, განსაკუთრებით - გვერდით რენტგენოგრამაზე, ვლინდება ფილტვის მთელი წილის ან მისი ნაწილის ჰომოგენური დაჩრდილვა. აღსანიშნავია, რომ დაავადების პირველ საათებში რენტგენოსკოპია შესაძლოა საკმარისი არ აღმოჩნდეს.
ატიპურად მიმდინარე კრუპოზული პნევმონია დამახასიათებელია ალკოჰოლიზმით დაავადებულთათვის.
სტაფილოკოკური პნევმონია. პნევმოკოკურის ანალოგიურად, თუმცა უმეტესად - შედარებით მძიმედ, მიმდინარეობს სტაფილოკოკური პნევმონია. მას თან ახლავს ფილტვების დესტრუქცია, თხელკედლიანი ჰაერით სავსე ღრუებისა და ფილტვის აბსცესების წარმოქმნა. მკვეთრად გამოხატული ინტოქსიკაციით მიმდინარეობს ბრონქული სისტემის ვირუსული ინფექციებით გართულებული სტაფილოკოკური პნევმონია (ვირუსულ-ბაქტერიული პნევმონია). ასეთი პნევმონიების სიხშირე საგრძნობლად იმატებს გრიპის ეპიდემიის დროს. ამგვარი პნევმონიისათვის დამახასიათებელი ინტოქსიკაციური სინდრომი ვლინდება ჰიპერთერმიით, შემცივნებით, კანის საფარველისა და ლორწოვანის ჰიპერემიით, თავის ტკივილით, თავბრუხვევით, გამოხატული ქოშინით, სისხლიანი ხველით, ტაქიკარდიით, გულისრევით, ღებინებით. მძიმე ინფექციურ-ტოქსიკური შოკის დროს ვითარდება სისხლძარღვოვანი უკმარისობა (არტერიული წნევა - 90-80/60-50 მმ ვწყ სვ., სიფითრე, კიდურების გაცივება, წებოვანი ოფლი). ინტოქსიკაციური სინდრომის პროგრესირების კვალდაკვალ თავს იჩენს ცერებრული დარღვევები, გულის უკმარისობა, გულის რიტმის დარღვევა, შოკური ფილტვი, ჰეპატორენული სინდრომი, დსშ სინდრომი, ტოქსიკური ენტეროკოლიტი. ასეთ პნევმონიას შესაძლოა სწრაფი ლეტალური დასასრული მოჰყვეს.
კლებსიელებით გამოწვეული პნევმონიები. მძიმედ მიმდინარეობს კლებსიელებით გამოწვეული პნევმონიებიც, თუმცა გვხვდება შედარებით იშვიათად (უმეტესად - ალკოჰოლიზმის ფონზე) და ათიდან დაახლოებით 5 შემთხვევაში ლეტალურად სრულდება.
კლებსიელებით გამოწვეულ პნევმონიებს ახასიათებს დაზიანების ნახევარწილოვანი (მეტწილად ზემო წილები) გავრცელება. ნახველი უმეტესად ჟელესებრი, წებოვანია, შედარებით იშვიათად - ჩირქოვანი ან ჟანგისფერი. ტიპობრივია აბსცესების წარმოქმნა და ემპიემით გართულება.

კეროვანი პნევმონიები
კეროვანი პნევმონიები (ბრონქოპნევმონიები) ვითარდება ფილტვებში შეგუბებითი პროცესების დროს, ორგანიზმის მძიმე, გამომფიტავი დაავადებების, ოპერაციის შემდგომ პერიოდში, ტრავმების შედეგად განვითარებული ცხიმოვანი ემბოლიის, თრომბოემბოლიების ფონზე, ასევე - როგორც ზედა სასუნთქი გზებისა და ბრონქების მწვავე ან ქრონიკული ანთების გართულება. დაავადება შესაძლოა დაიწყოს შემცივნებით, მაგრამ არა ისეთით, როგორიც გვხვდება წილოვანი პნევმონიის დროს; სხეულის ტემპერატურა ამ დროს 38-38,5 გრადუსია, იშვიათად - უფრო მაღალი. აღმოცენდება ან ძლიერდება ხველა მშრალი ან ლორწოვან-ჩირქოვანი ნახველით. ხველის ან ჩასუნთქვის დროს გულმკერდში შესაძლოა თავი იჩინოს ტკივილმა. კეროვანი (ჩვეულებრივ, სტაფილოკოკური) პნევმონიის დროს მდგომარეობა უარესდება: ვითარდება ციანოზი, ქოშინი, პერკუსიის დროს ფილტვის ხმიანობა შემოკლებულია, სუნთქვა შესაძლოა იყოს გაძლიერებული ვეზიკულური, ისმინება წვრილი და საშუალობუშტუკოვანი ხიხინი. რენტგენოლოგიური გამოკვლევა ავლენს აბსცესირებულ კერებს.
ვირუსული, ქუ-რიკეტსოზული და მიკოპლაზმური პნევმონიისთვის დამახასიათებელია ინტოქსიკაციური მოვლენების (ცხელება, თავისა და კუნთების ტკივილი, ძლიერი სისუსტე) სიმკვეთრე და სასუნთქი ორგანოების დაზიანების ნიშნების არარსებობა ან სუსტი გამოვლინება. რენტგენოგრამაზე (ზოგჯერ - მხოლოდ ტომოგრამაზე) ვლინდება წილოვანი, სუბსეგმენტური და სეგმენტური ჩრდილები, ფილტვის სურათის გაძლიერება.
გავრცობილი და კეროვანი (განსაკუთრებით - სტაფილოკოკური) პნევმონიები მიმდინარეობს ნეიტროფილური ლეიკოციტოზით, ედსის მომატებით. ვირუსულ, რიკეტსიულ და მიკოპლაზმურ პნევმონიებს, ჩვეულებრივ, თან არ ახლავს ლეიკოციტოზი. ზოგჯერ შეინიშნება ლეიკოპენია.
ქრონიკული პნევმონიები. ქრონიკული პნევმონია არასრულფასოვნად ნამკურნალები მწვავე პნევმონიის ან ერთი და იმავე ფილტვის განმეორებითი მწვავე პნევმონიის შედეგია.
ქრონიკული პნევმონიის დროს ფილტვებში ხშირად ვხვდებით ბრონქოექტაზიას - ბრონქების გაფართოებას, დეფორმაციას. ქრონიკული ანთებითი პროცესის გამო ბრონქის კედლის კუნთოვანი ქსოვილი შემაერთებელი ქსოვილით იცვლება, რაც მისი ელასტიკურობის დაქვეითებას იწვევს. ბრონქის კედელი იჭიმება, განსაზღვრულ ადგილებზე წარმოიშობა ბრონქოექტაზი - ცილინდრული ფორმის გაფართოება, სადაც გროვდება ლორწოვან-ჩირქოვანი გამონადენი. ამ ცვლილებებიდან გამომდინარეობს ის ჩივილები, რომლებზეც ავადმყოფები მიუთითებენ. დაავადებას ახასიათებს ტალღისებური მიმდინარეობა: პერიოდულად მწვავდება, ხოლო სათანადო ღონისძიებების შემდეგ ცხრება. ქრონიკული პნევმონიის დროს ჩივილები ისეთივეა, როგორიც მწვავეს დროს: ნახველიანი ხველა, ქოშინი, გულმკერდის ტკივილი, ტემპერატურის მომატება. მაგრამ, მწვავესგან განსხვავებით, ქრონიკული პნევმონიის დროს ეს სიმპტომები ნელა ლაგდება და სრული გამოჯანმრთელება არ მიიღწევა. გამწვავებათა სიხშირე დამოკიდებულია ორგანიზმის თავისებურებაზე, გარემო პირობებზე. გახანგრძლივებული და ხშირი გამწვავება იწვევს ფილტვის ქსოვილის სკლეროზს (პნევმოსკლეროზს) და ბრონქების გაფართოებას (ბრონქოექტაზებს). სწორედ ეს გართულებებია, დაავადების მიმდინარეობას რომ ამძიმებს. ირღვევა ფილტვების ვენტილაცია, აირთა ცვლა, ვითარდება ფილტვის უკმარისობა, რაც შემდეგ გულ-სისხლძარღვთა სისტემისმხრივ ცვლილებებსაც განაპირობებს. ავადმყოფი უჩივის მტანჯველ ხველას, ზოგჯერ - უხვი (500 მლ) მომწვანო, უსიამოვნოსუნიანი ნახველით. ხშირია სისხლიანი ხველა, ფილტვიდან სისხლდენაც კი 200-300 მლ სისხლის დაკარგვით. აღინიშნება ქოშინი ფიზიკური დატვირთვისას, ტემპერატურის მომატება, ოფლიანობა. ტემპერატურის მომატება თან სდევს პროცესის გამწვავებას და ფილტვებში ნახველის შეგუბებას. გარეგნულად თვალში საცემია სიგამხდრე, მოგვიანებით ვითარდება კანის სიმშრალე, ყალიბდება ჰიპოვიტამინოზის ნიშნები,  დოლის ჯოხისებრი თითები, საათის მინისებრი ფრჩხილები. ფილტვების მოსმენისას ექიმს ესმის სველი ხიხინი, ბრონქული სუნთქვა. ბრონქოგრაფიით მიღებული სურათი ჰგავს ფოთლოვან ხეს. სისხლში აღინიშნება ლეიკოციტების, ედრ-ის მომატება.

პნევმონიის გართულება
პნევმონიის გართულებებია:

• პლევრული გამონადენი;
• პლევრის ემპიემა;
• ფილტვის ქსოვილის დესტრუქცია/აბსცედირება;
• მწვავე რესპირაციული დისტრეს-სინდრომი;
• სუნთქვის მწვავე უკმარისობა;
• სეპტიკური შოკი, მეორეული ბაქტერიემია, სეფსისი;
• პერიკარდიტი, მიოკარდიტი;
• ნეფრიტი და სხვა.

დიაგნოსტიკა
პნევმონიის სადიაგნოზო კრიტერიუმებად მიიჩნევა ფილტვის ქსოვილის დაზიანებული კეროვანი ინფილტრაციის რენტგენოლოგიური დადასტურება და შემდეგი ნიშნებიდან თუნდაც ორის თანაარსებობა:

• მწვავე ცხელება დაავადების დასაწყისში (T>38);
• ნახველიანი ხველა;
• ლოკალური კრეპიტაცია და/ან წვრილბუშტუკოვანი ხიხინი, უხეში ბრონქული სუნთქვა, პერკუტორული ხმიანობის შესუსტება;
• ლეიკოციტოზი >10X109/ლ და/ან ჩხირბირთვიანების მატება (>10%).

მკურნალობა
პნევმონიის მკურნალობა შესაძლებელია შინაც, მაგრამ თუ საერთო მდგომარეობა მძიმეა, ავადმყოფი დაუყოვნებლივ უნდა მოთავსდეს საავადმყოფოში. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჰოსპიტალიზაციის კრიტერიუმების განსაზღვრა. ცნობილია რამდენიმე კლინიკურ-ლაბორატორიული სკალა, რომლებიც ეფუძნება პნევმონიის სიმძიმის შეფასებასა და პროგნოზს. ამჟამად ჰოსპიტალიზაციის აუცილებლობა განისაზღვრება პროგნოზული სკალით CURB-65/CRB-65. ბრიტანეთის თორაკალური საზოგადოების სკალა ითვალისწინებს 5 ან 4 პარამეტრს:

• C - ცნობიერების დაკარგვა
• U - სისხლის შარდმჟავა აზოტი>7მმოლ/ლ
• R - სუნთქვის სიხშირე>30/წთ
• B - დაბალი სისტოლური (
• 65-65 წელზე უფროსი ასაკი

პრაქტიკულობის თვალსაზრისით გაცილებით საყურადღებოა CRB-65 სკალა, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელია ამბულატორიულ პირობებში.
ნებისმიერი პროგნოზული სკალა მკურნალობის ადგილის შესარჩევი ორიენტირია. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ეს საკითხი ინდივიდუალურად უნდა გადაწყდეს. ჰოსპიტალიზაციისათვის უნდა გაითვალისწინონ შემდეგი ჩვენებები:

• სუნთქვის სიხშირე - >30/წთ;
• დიასტოლური წნევა -
• სისტოლური წნევა -
• გულისცემის სიხშირე - >125/წთ.
• ტემპერატურა - 40,00C
• ცნობიერების დარღვევა;
• ლეიკოციტების რაოდენობა პერიფერიულ სისხლში - 25,0X109/ლ;
• პნევმონიური ინფილტრაცია ლოკალიზებით ერთზე მეტ წილში;
• პლევრული გამონადენის არსებობა;
• ფილტვებში კეროვან-ინფილტრაციული ცვლილებების სწრაფი გავრცელება (ინფილტრაციის ზომების მატება >50%-ით უახლოესი 2 დღის განმავლობაში);
• ჰემატოკრიტი -
• სეფსისი ან პოლიორგანული უკმარისობა მეტაბოლური აციდოზით (PH
• კოაგულოპათია.

მკურნალობა

• პნევმონიაზე ეჭვის შემთხვევაში ავადმყოფს უნდა მიეცეს რჩევა წოლითი რეჟიმის, სიგარეტისთვის თავის დანებების, სითხის საკმარისი რაოდენობით მიღების შესახებ.
• პლევრული ტკივილის საწინააღმდეგოდ საკმარისია მარტივი ანალგეტიკების მიღება, ისეთებისა, როგორიც არის, მაგალითად, პარაცეტამოლი.
• ყველა პაციენტს უნდა ჩაუტარდეს ოქსიგენოთერაპია.
• საჭიროების შემთხვევაში აუცილებელია სითხის ინტრავენური შევსება.
• სხეულის ტემპერატურა, სუნთქვის სიხშირე, პულსი, სხეულის წნევა, ცნობიერება, ჟანგბადის სატურაცია უნდა შეფასდეს მინიმუმ ორჯერ დღეში, თუ პაციენტის მდგომარეობა მძიმეა - უფრო ხშირადაც.
• განმეორებით უნდა ჩატარდეს CRP დონის გამოკვლევა და გულმკერდის რენტგენოგრაფია, თუ პაციენტის მდგომარეობის გაუმჯობესების დინამიკა არ შეესაბამება ჩატარებულ მკურნალობას.

ანტიბიოტიკოთერაპია

• მსუბუქი პნევმონიის დროს უმეტესად საკმარისია პერორალურად (აბები, კაფსულები) მისაღები ანტიბიოტიკებით.
• ამოქსიცილინით მონოთერაპია შესაძლებელია, თუ პაციენტს ადრე არ ჩაუტარებია ანტიბიოტიკებით მკურნალობა. შედარებით მძიმე შემთხვევაში მიზანშეწონილია ამოქსიცილინისა და მაკროლიდის (ერითრომიცინი, კლარითრომიცინი, სპირამიცინი) კომბინაცია. მაკროლიდით მონოთერაპია უნდა დაინიშნოს, თუ ჰოსპიტალიზაციამდე ჩატარებული ამოქსიცილინის ადეკვატური კურსი უეფექტო აღმოჩნდა. თუმცა ამოქსიცილინით თერაპიის ადეკვატურობა ძნელი შესაფასებელია, ამიტომ ასეთ შემთხვევებში მიზანშეწონილია კომბინირებული თერაპია.
• ახალი ფთორქინოლონები პირველი რიგის პრეპარატებად არ გამოიყენება. ისინი სასარგებლო ალტერნატიული საშუალებებია განსაზღვრული კატეგორიის პაციენტებისთვის.
• მძიმე პნევმონიის შემთხვევაში პარენტერალური ანტიბიოტიკოთერაპია (ინექციები) უნდა დაიწყოს დიაგნოზის დასმისთანავე. მიზანშეწონილია თერაპიის დაწყება პარენტერალური ანტიბიოტიკებით 3-4 დღის განმავლობაში, ვიდრე ტემპერატურა არ მიაღწევს ნორმალურ მაჩვენებელს, არ შესუსტდება ინტოქსიკაცია და დაავადების სხვა სიმპტომები. მკურნალობის კურსის დასრულებამდე შეიძლება გადასვლა პარენტერალურიდან პერორალურ მკურნალობაზე.

მძიმე პნევმონიის შემთხვევაში მკურნალობა უნდა ჩატარდეს ფართო სპექტრის ბეტალაქტამური ანტიბიოტიკებით, ისეთებით, როგორიც არის, მაგალითად, კო-ამოქსიკლავი მეორე (ცეფუროქსიმი) ან მესამე თაობის (ცეფოტაქსიმი, ცეფტრიაქსონი) ცეფალოსპორინი მაკროლიდთან (კლარიტრომიცინი ან ერითრომიცინი) ერთად.
როდესაც პაციენტს აქვს ბეტალაქტამური საშუალებების ან მაკროლიდების აუტანლობა, მიზანშეწონილია რესპირაციული ფტორქინოლონის (ლევოფლოქსაცინი) და ინტრავენური ბენზილპენიცილინის კომბინაცია.
პნევმონიის მსუბუქი ფორმის დროს ანტიბაქტერიული თერაპიის შედეგად სხეულის ტემპერატურის ნორმალიზება მოსალოდნელია 3-4 დღის შემდეგ. მკურნალობის ხანგრძლივობა შეადგენს 7-10 დღეს. ამავე პერიოდში შეინიშნება ლეიკოციტოზის შემცირება. მიკოპლაზმური ან ქლამიდიური ეტიოლოგიის პნევმონიის შემთხვევაში მკურნალობა 14 დღეს გრძელდება, თუმცა არსებობს კლინიკური მონაცემები უფრო ხანმოკლე ეფექტური ანტიბაქტერიული მკურნალობის შესახებ.

პროფილაქტიკა
პნევმონიის პროფილაქტიკის მიზნით იყენებენ პნევმოკოკურ და გრიპულ ვაქცინას. პნევმოკოკური ვაქცინის გამოყენება იმიტომ მიიჩნევა მიზანშეწონილად, რომ პნევმონიის მთავარ გამომწვევად დღემდე რჩება S. pneumoniae. გრიპული ვაქცინის ეფექტიანობა მოხუცებში საკმაოდ მაღალია. ვაქცინაცია მიზანშეწონილია შემდეგი ჯგუფებისთვის:

• პირებისთვის, რომლებიც ხანგრძლივად ცხოვრობენ მოხუცებულთა სახლში;
• 65 წელს გადაცილებული პაციენტებისთვის, რომელთაც აქვთ სასუნთქი, საშარდე, ღვიძლის და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ქრონიკული დაავადებები;
• ზრდასრული პირებისთვის, რომლებსაც სჭირდებათ უწყვეტი სამედიცინო ზედამხედველობა და იმყოფებიან სტაციონარში (შაქრიანი დიაბეტი, თირკმლის დაავადებები, ჰემოგლობინოპათიები, იმუნოდეფიციტური მდგომარეობა აივ ინფექციის ჩათვლით);
• ორსულებისთვის II-III ტრიმესტრში;
• ექიმებისთვის, ექთნებისთვის;
• პაციენტის ოჯახის წევრებისთვის (ბავშვების ჩათვლით);
• მედიცინის მუშაკებისთვის, რომლებიც ბინაზე უვლიან ავადმყოფებს.