პნევმოკონიოზი მიეკუთვნება პროფესიულ დაავადებებს, კერძოდ, საწარმოო მტვრის ხშირი ჩასუნთქვით გამოწვეულ დაავადებებს, რომელთაც ფილტვებში ფიბროზის განვითარება ახასიათებთ. იგი ემართებათ მთის მადნეულისა და ქვანახშირის მაღაროებში, მანთანათმშენებლობებისა და მრეწველობის სხვა დარგებში მომუშავე პირებს.
ჩასუნთქული მტვრის შემადგენლობის მიხედვით განასხვავებენ რამდენიმე სახის პნევმოკონიოზს:

• სილიკოზს - ვითარდება თავისუფალი სილიციუმის ორჟანგის შემცველი საწარმოო მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• სილიკატოზს - ვითარდება სხვა ელემენტთან (მაგალითად, ალუმინთან, მაგნიუმთან) სილიციუმის ორჟანგის შემცველი საწარმოო მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• აზბესტოზი - ვითარდება აზბესტის მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• ტალკოზი - ვითარდება ტალკის (მაგნიუმის სილიკატი) მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• ანთრაკოზი - ვითარდება ქვანახშირის მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• სიდეროზი - ვითარდება რკინის მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• სილიკოანთრაკოზი - ვითარდება სილიციუმის ორჟანგისა და ქვანახშირის მტვრის ნარევის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• ბისინოზი - ვითარდება ბამბის, სელის ან ჯუთის მტვრის ხანგრძლივი ჩასუნთქვის შედეგად;
• ბაგასოზი - ვითარდება შაქრის ლერწმის მტვრის ხანგრძლივი ჩაესუნთქვის შედეგად და სხვა.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. პნევმოკონიოზი ქრონიკული დაავადებაა, რომელიც თანდათანობით ვითარდება. დაავადების მიმდინარეობა დამოკიდებულია შრომის პირობებზე (სამუშაო შენობაში ჰაერის დამტვერიანების ხარისხი და შემადგენლობა), თანმხლები დაავადებების (განსაკუთრებით - სასუნთქი ორგანოებისა და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებების) არსებობა-არარსებობაზე, ორგანიზმის ინდივიდუალურ მგრძნობელობაზე.
სხვადასხვა სახის პნევმიკონიოზი სხვადასხვანაირად მიმდინარეობს, თუმცა საერთო ნიშნებიც აქვთ.
ფიბროზული პროცესის გამოხატულების ხარისხის მიხედვით განასხვავებენ დაავადების რამდენიმე სტადიას. თავდაპირველად შეინიშნება გულმკერდის მიდამოს ტკივილი და მშრალი ხველა. შემდგომ საცნაურდება ფილტვების უკმარისობის ნიშნები, რასაც დროთა განმავლობაში შესაძლოა გულის უკმარისობის ნიშნებიც დაერთოს. არცთუ იშვითად შეიმჩნევა სასუნთქი გზების ლორწოვანი გარსის ცვლილებები (ატროფია ან ჰიპერტოფია), კუჭისა და პანკრეასის ფუნქციათა მოშლა, ირღვევა ნივთიერებათა ცვლა.
პნევმოკონიოზი შეიძლება გართულდეს ფილტვების ანთებით, ტუბერკულოზით, ქრონიკული ბრონქიტით, ბრონქოექტაზიური დაავადებით.

დიაგნოსტიკა. დიაგნოზს სვამენ საწარმოო მტვერთან ავადმყოფის კონტაქტის, მტვრის შემადგენლობის, კონკრეტული სამუშაო პირობების, სასუნთქი ორგანოების გადატანილი დაავადებებისა და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით.

მკურნალობა. პნევმოკონიოზის მკურნალობის ძირითადი მეთოდები მიმართულია ფილტვებში მტვრის ნალექის შემცირებისა და მისი გამოდევნისკენ, მტვერის მოქმედებაზე ქსოვილის ალერგიული რეაქციის შეფერხების, ორგანიზმის იმუნიტეტის ამაღლების, ფილტვების ვენტილაციის, სისხლის მიმოქცევის და ნივთიერებათა ცვლის გაუმჯობესებისკენ. ინიშნება სუნთქვითი ვარჯიშები, სამკურნალო დიეტა, ბრონქების სპაზმის მომხსნელი საშუალებები, საგულე საშუალებები, ანტიბაქტერიული პრეპარატები, ჟანგბადით მკურნალობა, ვიტამინოთერაპია, კურორტოთერაპია, ზოგ შემთხვევაში - კორტიკოსტეროიდული ჰორმონები. სილიკოტუბერკულოზის დროს აუცილებელია ტუბდისპანსერში მკურნალობა.

პროფილაქტიკა. პნევმოკონიოზის პროფილატიკა გულისხმობს საწარმოებში ჰაერის დამტვერიანების წინააღმდეგ ბრძოლას.

პნევმოთორაქსი პლევრის ღრუში ჰაერის ან აირების დაგროვებაა. პლევრა ორი - ვისცერული და პარიეტული - ფურცლისგან შემდგარი გარსია, რომელიც გარს აკრავს ფილტვს. ამ ფურცლებს შორის (ანუ პლევრის ღრუში) ჰაერის დაგროვების შემთხვევაში ფილტვი იჭმუხნება, რასაც სერიოზული სიმპტომები მოჰყვება.
პლევრის ღრუში აირები შეიძლება მოხვდეს:

• ვისცერული პლევრის, დიაფრაგმის, შუასაყრის ან საყლაპავის დაზიანებისას, ფილტვიდან აირის გამოსვლისა და პლევრის ღრუში დაგროვების შედეგად;
• გულმკერდის კედლისა და პარიეტული პლევრის მთლიანობის დარღვევის გამო გარემოდან აირების პლევრის ღრუში მოხვედრის შედეგად;
• ემპიემის ფონზე ბრონქების მიერ აირების პროდუცირების გამო.

პირველ ორ შემთხვევაში პნევმოთორაქსი შეიძლება იყოს ღია, დახურული და სარქვლოვანი.

• ღია პნევმოთორაქსის დროს პლევრაში დაგროვილი ჰაერი გულმკერდის ჭრილობით ან დიდი ბრონქით დაკავშირებულია ატმოსფეროსთან და აირი პლევრის ღრუსკენ და საპირისპირო მიმართულებით თავისუფლად მოძრაობს.
• დახურული პნევმოთორაქსის შემთხვევაში პლევრაში არსებულ ჰაერს ატმოსფეროსთან კავშირი არ აქვს; მისთვის დამახასიათებელია პლევრის ღრუში აირის ერთჯერადი შეღწევა დაზიანების მომენტში, რის შემდეგაც აირი არც ერთი მიმართულებით აღარ მოძრაობს.
• სარქვლოვანი პნევმოთორაქსის დროს ფილტვის დაზიანებული ქსოვილის ნაფლეთი, სარქვლის მსგავსად, ჩასუნთქვის დროს ატარებს ჰაერს, ამოსუნთქვის დროს კი ხურავს ბრონქს და ჰაერი პლევრის ღრუში რჩება. ამრიგად აირი მხოლოდ პლევრის ღრუში გროვდება, რის გამოც ვითარდება სრული კოლაფსი, შუასაყრის გადაადგილება საღ მხარეს, მზარდი სუნთქვითი და გულსისხლძარღვოვანი უკმარისობა.

განასხვავებენ სპონტანურ, ტრავმულ და იატროგენულ პნევმოთორაქსს.
სპონტანურია პნევმოთორაქსი, რომელიც არ უკავშირდება ტრავმას ან რომელიმე აშკარა მიზეზს. ის შეიძლება იყოს როგორც პირველადი, აღმოცენებული კლინიკურად მნიშვნელოვანი ფილტვის პათოლოგიის გარეშე, ასევე მეორეული, რომელიც ფილტვის პათოლოგიის გართულების სახით აღმოცენდება.

• ტრავმული პნევმოთორაქსი ვითარდება გულმკერდის ღრუს ღია ან დახურული ტრავმის შედეგად - ამ დროს ჰაერმა პლევრის ღრუში შეიძლება შეაღწიოს ფილტვის გახეული ქსოვილიდან ან გულმკერდის ფიცრის დეფექტიდან.
• იატროგენული პნევმოთორაქსი წარმოიშობა მკურნალობის ან დიაგნოსტიკური ჩარევის (პლევრის პუნქცია, ცენტრალური ვენების კათეტერიზაცია, თორაკოცენტეზი, პლევრის ბიოფსია) გართულების სახით.

სპონტანური პნევმოთორაქსი
1. პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსი
პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსი წელიწადში 100 000 კაციდან 1-18-ს უვითარდება. ჩვეულებრივ, ემართებათ მაღალ, გამხდარ 10-დან 30 წლამდე ასაკის ვაჟებსა და მამაკაცებს. გაცილებით იშვიათია 40 წლიდან. აღსანიშნავია, რომ თამბაქოს წევა პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსის განვითარების ალბათობას დაახლოებით 20-ჯერ ზრდის.
მართალია, პირველადი სპონტანური პრევმოთორაქსით დაავადებულებს არ აქვთ აშკარად გამოხატული ფილტვისმიერი პათოლოგია, მაგრამ ვიდეოთორაკოსკოპიის დროს მათ 76%-ს და ზოგჯერ 100%-საც კი უდასტურდება სუბპლევრალური ბულების (ჰაერიანი ღრმულების) არსებობა, ღია თორაკოტომიისას კი ეს ბულები 100-დან ასივე შემთხვევაში აღინიშნება. ბულების წარმოშობის მექანიზმი უცნობია. შესაძლოა, ისინი მოწევის შედეგად გააქტიურებული ნეირტოფილებისა და მაკროფაგების გავლენით ფილტვების ელასტიკური ბოჭკოების დეგენერაციის გამო წარმოიშობოდეს. უცნობია მათი გასკდომის მიზეზიც. სწორედ ბულების გახეთქვა იწვევს პნევმოთორაქსს.
დიდი ზომის პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსი ამცირებს ფილტვების სასიცოცხლო მოცულობას და იწვევს სხვადასხვა ხარისხის ჰიპოქსიას. ვინაიდან ამ დროს ფილტვებში აირთა ცვლა არ ირღვევა, ამიტომ არც ჰიპერკაპნია (სისხლში ნახშირორჟანგის მატება) ვითარდება.

სიმპტომები და მიმდინარეობა
პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსი უმეტესად მოსვენებისას აღმოცენდება. პრაქტიკულად ყველა პაციენტი უჩივის გულმკერდის ტკივილს დაზიანებულ მხარეს, ქოშინს. ტკივილი შეიძლება იყოს როგორც სუსტი, ასევე ძალიან ძლიერიც, თუმცა თავდაპირველად უმეტესად მწვავეა, მოგვიანებით კი - ყრუ. სიმპტომები, ჩვეულებრივ, 24 საათში გაივლის, მკურნალობის გარეშეც კი.
მცირე პნევმოპთორაქსის (ჰემითორაქსი 15%-ზე ნაკლებ ადგილს იკავებს) დროს ფიზიკალური სიმპტომატიკა ზოგჯერ არ შეიმჩნევა, ზოგჯერ კი გამოხატულია ტაქიკარდია. თუ პნევმოთორაქსის მოცულობა მეტია, შესაძლოა დაზიანებულ მხარეს გამოვლინდეს გულმკერდის ყაფაზის ექსკურსიის (სუნთქვაში მონაწილეობა) შემცირება, პერკუსიით - კოლოფისებური ხმიანობა, აუსკულტაციით არ ისმინებოდეს სუნთქვა. თუ პულსი 135-ზე მეტია, წნევა დაბალია და გამოხატულია ციანოზი, მაშინ სავარაუდოა დაძაბვის პნევმოპთორაქსი. არტერიულ სისხლში აირების გასინჯვის მონაცემები მწვავე სუნთქვით ალკალოზზე მიუთითებს.

დიაგნოსტიკა
პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსის დიაგნოზს სვამენ ავადმყოფის ჩივილებისა და რენტგენოლოგიური კვლევის საფუძველზე (საჭიროა გულმკერდის რენტგენოგრამის გადაღება დგომისას ან ჯდომისას), მცირე მოცულობის პნევმოთორაქსის (განსაკუთრებით - მწვერვალებში) გამოვლენა უფრო ადვილია, თუ რენტგენოგრაფია და რენტგენოსკოპია ამოსუნთქვის ფაზაში ჩატარდა.

რეციდივის ალბათობა
პირველადი პნევმოთორაქსის რეციდივის ალბათობა 30%-ია. რეციდივი უმეტესად პირველი ეპიზოდიდან პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ვითარდება.
პნევმოთორაქსის ხელახალი განვითარების რისკფაქტორებია ფილტვის ქსოვილის ფიბროზი, ასთენიური აღნაგობა, ახალგაზრდა ასაკი და თამბაქოს წევა. პირველი ეპიზოდის დროს კომპიუტერული ტომოგრაფიით ან თორაკოსკოპიით ბულების გამოვლენა რისკფაქტორად არ მიიჩნევა.

2. მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსი

კეთილსაიმედოდ მიმდინარე პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსისგან განსხვავებით, მეორეული პნევმოთორაქსი არცთუ იშვიათად საშიშია სიცოცხლისთვის. საქმე ის არის, რომ ამ ტიპის ავადმყოფებში პნევმოთორაქსის მიზეზია ფილტვის პათოლოგია, რის გამოც მათი გულ-სისხლძარღვთა სისტემის რეზერვი შეზღუდულია.
მეორეული  სპონტანური პნევმოთორაქსის ძირითადი მიზეზებია:
სასუნთქი გზების პათოლოგია:

• ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება;
• მუკოვისციდოზი;
• ასთმური სტატუსი;

ინფექციური დაავადებები:

• პნევმოცისტური პნევმონია;
• ნეკროზული პნევმონიტი (ანაერობული, გრამუარყოფითი ფლორით ან სტაფილოკოკებით გამოწვეული);

ფილტვების ინტერსტიციული დაავადება:

• სარკოიდოზი;
• იდიოპათიური პნევმოსკლეროზი;
• ვეგენერის გრანულომატოზი;
• ლიმფანგიომიომატოზი;
• ტუბეროზული სკლეროზი;

შემაერთებელი ქსოვილის დაავადებები:

• რევმატოიდული ართრიტი;
• მაანკილოზებელი სპონდილოზი;
• პოლიმიოზიტი ან დერმატომიოზიტი;
• სკლეროდერმია;
• მარფანის სინდრომი;

ავთვისებიანი წარმონაქმნი:

• სარკომა;
• ფილტვების კიბო;
• გულმკერდის ენდომეტრიოზი (ე.წ. მენსტრუალური პნევმოთორაქსი).

ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება და პნევმოცისტური პნევმონია აივ ინფექციასთან ასოცირებული დაავადებებია და  დასავლეთის ქვეყნებში მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსის ყველაზე გავრცელებულ მიზეზს წარმოადგენს. აივინფიცირებულების 2-6%-ს მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსი უვითარდება, რაც ძალზე საშიში გართულებაა.
ლიმფანგიომიომატოზი  არის რეპროდუქციული ასაკის ქალების დაავადება, რომელსაც ახასიათებს ლიმფური ძარღვების გლუვკუნთოვანი უჯრედების პროლიფერაცია. ლიმფანგიომიომატოზით დაავადებულთა 80%-ზე მეტში პნევმოთოპრაქსი შესაძლოა დაავადების პირველი გამოვლინება იყოს. ფილტვების ინტერსტიციული დაავადებების დროს პნევმოთორაქსის მკურნალობა ძალიან ძნელია.
მენსტრუაციასთან დაკავშირებული პნევმოთორაქსი, ჩვეულებრივ, ემართებათ 30-40 წლის ქალებს, რომელთაც აქვთ ან გადაიტანეს ენდომეტრიოზი.  მენსტრუალური პნევმოთორაქსი, წესისამებრ, მარცხენამხრივია და ვლინდება მენსტრუაციის დაწყებიდან 72 საათის შემდეგ. მართალია, ამ სახის პნევმოთორაქსი იშვიათია, მაგრამ ადვილი ამოსაცნობია, რადგან მასზე ეჭვის მიტანა ანამნეზის დაწვრილებითი ანალიზითაც შესაძლებელია. ეს თავიდან გვაცილებს ხანგრძლივ კვლევას და ჰორმონული მკურნალობის დროულად დაწყების საშუალებას იძლევა. უეფექტობის შემთხვევაში ჰორმონულ თერაპიას ემატება პლევროდეზი (პლევრის ოპერაცია მისი ობლიტერიზაციის მიზნით). ვინაიდან ჰორმონული თერაპიის შემთხვევაშიც კი რეციდივის ალბათობა 50%-ია, პლევროდეზი შეიძლება დიაგნოზის დასმისთანავე გაკეთდეს.
მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსის სიხშირე დაახლოებით ისეთივეა, როგორიც პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსისა, თუმცა პირველად სპონტანურ პნევმოთორაქსზე ხშირად გვხდება ასაკოვან (60-65 წლის) პაციენტენში, რაც შეესაბამება საერთო პოპულაციაში ფილტვების ქრონიკული დაავადებების პიკს. ფილტვების ქრონიკული არასპეციფიკური დაავადებების მქონე ავადმყოფებში მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსის სიხშირე 100 000-დან 26-ია.
როცა ალვეოლების შიგნით წნევა აღემატება ფილტვის ინტერსტიციაში არსებულ წნევას (ასეთი რამ შეინიშნება ფილტვების ობსტრუქციული დაავადების დროს), ხველისას ალვეოლა იხევა, ინტერსტიციაში ჰაერი შედის და ფილტვის კართან მიედინება, რაც იწვევს ემფიზემას. თუ ალვეოლა კართან ახლოს გაიხა, იხევა პარიეტული პლევრაც და ჰაერი პლევრის ღრუში ხვდება.
პნევმოთორაქსის განვითარების ალტერნატიული მექანიზმია ფილტვის ნეკროზი, მაგალითად, პნევმოცისტური პნევმონიის დროს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა

ფილტვის პათოლოგიების მქონე პაციენტები პნევმოთორაქსის დროს ყოველთვის უჩივიან ქოშინს, მაშინაც კი, როცა ჰაერი პლევრის ღრუში ცოტაა. უმრავლესობას აღენიშნება გულმკერდის ტკივილი დაზიანების მხარეს. გარდა ამისა, მოსალოდნელია ჰიპოტონია (არტერიული წნევის დაცემა) და ჰიპოქსემია (სისხლში ჟანგბადის ნაკლებობა), ზოგჯერ - ძლიერი და სიცოცხლისთვის სახიფათოც კი. მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსის დროს, პირველადისგან განსხვავებით, ეს სიმპტომები თავისთავად ყოველთვის არ გაივლის. არცთუ იშვიათად ავადმყოფი უჩივის ჰიპერკაპნიას. ფიზიკალური სიმპტომატიკა ღარიბია და შეიძლება შეინიღბოს ძირითადი დაავადების ნიშნებით (განსაკუთრებით - ფილტვების ობსტრუქციული დაავადების დროს). ფილტვების ქრონიკული არასპეციფიკური  დაავადებების შემთხვევაში, თუ პაციენტი უჩივის შეუქცევად ქოშინს (გასაკუთრებით მაშინ, თუ ეს დაზიანების მხარეს გულმკერდის ტკივილთან არის შერწყმული), საეჭვოა პნევმოთორაქსი.
სპონტანური მეორეული პნევმოთორაქსის რეციდივის ალბათობა 39-40%-ია.

დიაგნოსტიკა

დიაგნოზის დასაზუსტებლად ტარდება რენტგენოლოგიური გამოკვლევა და კომპიუტერული ტომოგრაფია.

მკურნალობა

პნევმოთორაქსის მკურნალობა გულისხმობს პლევრის ღრუდან ჰაერის გამოდევნას და რეციდივის ალბათობის შემცირებას. პნევმოთორაქსის მკურნალობის ოპტიმალური მეთოდია პლევრის ღრუს დრენირება. საჭიროების შემთხვევაში ტარდება ქირურგიული ჩარევა ფილტვზე ან თორაკოსკოპიული მიდგომით, ან თორასკოტომიით. არჩევანი დამოკიდებულია პნევმოთორაქსის მოცულობაზე, კლინიკური სურათის სიმძიმეზე, პლევრის ღრუში ჰაერის გაჟონვის მუდმივობაზე და იმაზე, პირველადია პნევმოთორაქსი თუ მეორეული.
მცირე ზომის (ჰემითორაქსის 15%-ზე ნაკლები) პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსის სიმპტომატიკა შეიძლება მინიმალური იყოს. ის, როგორც აღინიშნა, ხშირად თავისთავად გაივლის და ჰაერი 1-2 კვირის განმავლობაში გაიწოვება. აღსანიშნავია, რომ ჟანგბადით ინჰალაცია პლევრის ღრუდან ჰაერის გაწოვას 4-ჯერ აჩქარებს (ჩვეულებრივი ჰაერით სუნთქვისას გაიწოვება 2% დღეში).
ზოგიერთი ექიმი მცირე ზომის პნევმოთორაქსის შემთხვევაშიც კი ითხოვს ავადმყოფის ჰოსპიტალიზებას, მაგრამ თუ პაციენტი ახალგაზრდაა, ხოლო პნევმოთორაქსი - პირველადი, სპონტანური, თანმხლები პათოლოგიის გარეშე, მაშინ ავადმყოფი მეორე დღესვე შეიძლება გაიწეროს, იმ პირობით, რომ საჭიროების შემთხვევაში სასწრაფოდ დაბრუნდება საავადმყოფოში.
მნიშვნელოვანი ზომის (ჰემითორაქსის 15%-ზე მეტი) ან პროგრესირებადი პირველადი სპონტანური პნევმოთორაქსი მოითხოვს პლევრის ღრუში დრენაჟის (მილის) ჩადგმას. მილი შეიძლება დაუკავშირდეს სპეციალურ ავტომატურ საქაჩს (ტუმბოს) ან ჩაიდოს წყლიან ჭურჭელში. დრენაჟს ტოვებენ 2-4 დღით. რეციდივის შემთხვევაში მიმართავენ პლევროდეზიას ან ქირურგიულ ოპერაციას.
მეორეული სპონტანური პნევმოთორაქსი, როგორც ტრავმული, ისე იატროგენულიც, უფრო აგრესიულ მკურნალობას საჭიროებს. აუცილებელია ჰოსპიტალიზაცია, პლევრის ღრუში სათანადო დრენაჟის ჩადგმა და დაკვირვება. აღსანიშნავია, რომ სპონტანური განკურნება იშვიათია, თანაც არსებული პათოლოგიის გამო ფილტვის რეზერვი შემცირებულია და მცირე გავრცელების პნევმოთორაქსიც კი, მოსალოდნელია, სუნთქვის მნიშვნელოვანი უკმარისობით გართულდეს.
მეორეული პნევმოთორაქსის დროს  უკიდურეს შემთხვევაში ქირურგიულ ოპერაციას მიმართავენ. მართვითი სუნთქვის აპარატის გამოყენებისას გასათვალისწინებელია, რომ ფილტვებში ჩასული ჰაერი დაზიანებული ადგილიდან პლევრის ღრუში მოხვდება, ამიტომ ავადმყოფის ხელოვნურ სუნთქვაზე გადაყვანისას აუცილებელია პლევრის ღრუში მილის ჩადგმა.
პლევრის ღრუში მილის ჩადგმა შეიძლება გართულდეს სისხლდენით, ფილტვის ტრავმით, კანქვეშა ემფიზემით ან პლევრის ღრუს ინფიცირებით.

პირველი დახმარება ღია  პნევმოთორაქსის დროს

ღია პნევმოთორაქსის დროს პლევრის ღრუს უშუალო კონტაქტი აქვს გარე სამყაროსთან, ამიტომ მასში იქმნება ატმოსფერულის ფარდი წნევა, რის გამოც პლევრის ღრუში შედის ჰაერი და ფილტვი იჭმუხნება (ფილტვი გაშლილი რომ იყოს, აუცილებელია პლევრის ღრუში უარყოფითი წნევა); შეჭმუხნული ფილტვი სუნთქვაში აღარ მონაწილეობს, მასში აღარ ხდება აირცვლა და სისხლი ვეღარ მდიდრდება ჟანგბადით.
პირველი დახმარება გულისხმობს ღია ჭრილობის ლიკვიდაციას, რისთვისაც გამოიყენება პოლიეთილენის ფირი და დოლბანდი. დაჭრილი აუცილებლად უნდა დავაწვინოთ ნაჭრილობევ გვერდზე, რათა სისხლს ჭრილობიდან დენის საშუალება მიეცეს.
უნდა ვეცადოთ, ტრავმირებულმა რაც შეიძლება ნაკლები იმოძრაოს.
ვინაიდან შემდგომი მკურნალობა სტაციონარში უნდა განხორციელდეს პროფესიონალი ექიმების (ხშირად ქირურგების) მიერ, ამიტომ დაუყოვნებლივ უნდა იქნეს გამოძახებული სასწრაფო დახმარება.

გართულება
პნევმოთორაქსის გართულების მთავარი მიზეზია პლევრის ღრუში დიდი რაოდენობით ჰაერის არსებობა. გართულების თავიდან აცილება შესაძლებელია პლევრის ღრუდან ჰაერის დროული გამოქაჩვით. თუ ეს პროცედურა დროულად არ ჩატარდა, ფილტვის შეჭმუხნულ წილში მოხდება შეხორცება, რაც ფილტვის ბოლომდე გაშლას შეუძლებელს გახდის.

ფილტვებს ფარავს ორი ფურცლისგან შემდგარი გარსი, რომელიც მათ გულმკერდის ღრუსგან გამოყოფს. ამ ფურცლებს პლევრა ეწოდება, მათ ანთებას კი პლევრიტი.
პლევრიტი აღმოცენდება არა დამოუკიდებლად (პირველადად), არამედ ფილტვების ამა თუ იმ დაავადების ან, შედარებით იშვიათად, პლევრის ახლომდებარე სტრუქტურებში (მკერდის ძვალი, დიაფრაგმა, შუასაყარი) მიმდინარე პათოლოგიური პროცესების შედეგად. შესაძლოა, რომელიმე ზოგადი დაავადების ფონზეც წარმოიშვას.
მიზეზის შესაბამისად, რომელიც ძალზე მრავალფეროვანია, გამოყოფენ პლევრიტების ორ დიდ ჯგუფს:
1. ინფექციური პლევრიტი, ანუ პლევრაზე ამა თუ იმ ინფექციის ზემოქმედების შედეგად აღმოცენებული ანთება. ის შეიძლება იყოს ტუბერკულოზური, ბაქტერიული, ვირუსული, სოკოვანი, სიფილისური, ბრუცელოზური და სხვა.
2. არაინფექციური პლევრიტი, რომლის მიზეზიც შეიძლება იყოს, მაგალითად, სიმსივნე, სისტემური დაავადება (წითელი მგლურა, რევმატოიდული ართრიტი, კვანძოვანი პერიართრიტი, რევმატიზმი და სხვა), ტრავმა და ოპერაციული ჩარევა, ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია, ფილტვის ინფარქტი და სხვა.
პლევრიტი შეიძლება იყოს როგორც მშრალი, ასევე ექსუდაციური ან, როგორც ხალხში უწოდებენ, სველი. მშრალი პლევრიტის დროს პლევრის ფურცლებს შორის შეინიშნება ფიბრინული გამონაჟონი, ექსუდაციური პლევრიტის შემთხვევაში კი პლევრის ღრუში გროვდება ანთებითი სითხე, რომელიც, თავის მხრივ, რამდენიმე სახისაა: სეროზული, სეროზულ-ფიბრინული, ჩირქოვანი, ჰემორაგიული (სისხლიანი) და სხვა.
პლევრის ღრუში შეიძლება დაგროვდეს არაანთებითი სითხეც ანუ ტრანსუდატიც. ასეთი რამ ხდება, მაგალითად, გულის უკმარისობის, ნეფროზული სინდრომის, ღვიძლის ციროზის დროს.
მიმდინარეობა და სიმპტომები. მშრალი პლევრიტი, წესისამებრ, მწვავედ იწყება. ავადმყოფი უჩივის გულმკერდის ტკივილს, რომელიც ძლიერდება ღრმა ჩასუნთქვის, ხველის, ცემინებისა და მოძრაობის დროს. ამ დროს ტკივილი ძირითადად ფიბრინული ნადების ზონაში ლოკალიზდება. ზოგჯერ შეინიშნება მშრალი ხველა, სუბფებრილური (38⁰C-მდე) ტემპერატურა. სუნთქვის დროს გულმკერდის მოძრაობაზე დაკვირვების შედეგად ნათელი ხდება, რომ დაავადებული მხარე სუნთქვაში ჩამორჩება.
გარდა ამ სიმპტომებისა, პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს ძირითადი დაავადებისთვის დამახიათებელი სიმპტომებიც. ექიმი ამ დროს ფონენდესკოპით ისმენს პლევრის ხახუნს, რაც მშრალი პლევრიტისთვის მეტად დამახასიათებელი ნიშანია. სისხლში შეიმჩნევა ანთებისთვის ნიშნეული ცვლილებები (მომატებულია ედსი და ლეიკოციტოზი). რაც შეეხება რენტგენულ კვლევას, მშრალი პლევრიტის შემთხვევაში ის საგულისხმო ცვლილებებს არ ავლენს.
ექსუდაციური პლევრიტის დროს ავადმყოფები უჩივიან გულმკერდში სიმძიმის შეგრძნებას, ზოგჯერ – მშრალ ხველასაც. როცა პლევრაში სითხის ჩადგომას წინ უძღვის პლევრის ფურცლების ფიბრინული ანთება (მშრალი პლევრიტი), რომელიც ტკივილით მიმდინარეობს, სითხის ჩადგომასთან ერთად ტკივილი სუსტება ან სრულიად ქრება.
ხშირად დაავადებას თან სდევს ცხელება. თუ ექსუდატი დიდი რაოდენობით დაგროვდა, წამყვანი სიმპტომი ხდება ქოშინი – ავადმყოფი სუნთქავს ხშირ-ხშირად, ზერელედ. ექიმი პერკუსიით და აუსკულტაციით დაავადებისთვის დამახასიათებელ ნიშნებს აღმოაჩენს, მაგრამ დიაგნოზის დასაზუსტებლად აუცილებელია რენტგენული გამოკვლევა, ულტრაბგერითი გამოკვლევა (ექოსკოპია) და პლევრის ღრუს პუნქცია.
ექსუდატის დაჩირქების შემთხვევაში ვითარდება ჩირქოვანი პლევრიტი – პლევრის ემპიემა. ავადმყოფის მდგომარეობა მკვეთრად მძიმდება, ტემპერატურა იმატებს, ხშირად – შესამჩნევადაც, ავადმყოფს ამცივნებს, ინტოქსიკაციის ნიშნები მკვეთრად არის გამოხატული.
ექსუდაციური პლევრიტის პროგნოზი მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული ძირითად დაავადებაზე. სეროზული ექსუდატი, ჩვეულებრივ, ადვილად გაიწოვება და პლევრის ფურცლებს შორის შეხორცებები ვითარდება. განსაკუთრებით ხშირად ხდება ასეთი რამ პლევრის ემპიემის დროს.

დიაგნოსტიკა. თუ არსებობს ეჭვი პლევრის ღრუში სითხის არსებობის თაობაზე, რენტგენული კვლევა აუცილებლად უნდა ჩატარდეს გვერდით პროექციაში, რადგან პირდაპირ პროექციაში კვლევისას 300 მლ-მდე სითხე შესაძლოა არ  კი გამოჩნდეს, მაშინ როცა გვერდით პროექციაში ჰორიზონტალური მდებარეობისას (წოლისას) 50 მლ-მდე სითხეც კი შესამჩნევია. რენტგენოგრამაზე ჩანს ჩრდილი (რენტგენოგრამაზე ჩრდილი თეთრი ფერისაა). სითხეს აქვს მკვეთრად გამოხატული ირიბი საზღვარი. თუ პლევრის სივრცეში სითხესთან ერთად აირიც არის დაგროვილი (ჰიდროპნევმოთორაქსი), მაშინ სითხის ზედა საზღვარი ჰორიზონტალურია. გარდა ამისა რენტგენორგამაზე შეიმჩნევა გულისა და მსხვილი სისხლძარღვების გადაადგილება ჯანმრთელი ფილტვის მხარეს.
დიდი სადიაგნოზო მნიშვნელობა აქვს პლევრის ღრუში არსებული სითხის ხასიათს. მიუხედავად იმისა, რომ ექსუდატად და ტრანსუდატად სითხის დაყოფა აბსოლუტური არ არის, ასეთი კლასიფიკაცია მაინც სასარგებლოა დიფერენციული დიაგნოსტიკის საწარმოებლად და პლევრის ღრუში სითხის ჩადგომის მიზეზის დასადგენად. ექსუდატისა და ტრანსუდატის გასამიჯნავად რეკომენდებულია, პლევრის ღუდან აღებულ სითხეში განისაზღვროს შემდეგი პარამეტრები: ცილის შემცველობა, ლაქტატდეჰიდროგენაზის აქტივობა, ლეიკოციტების რაოდენობა, გლუკოზის დონე, PH. ტრანსუდატისა და ექსუდატის შემთხვევაში მათი მაჩვენებლები განსხვავებულია. იგივე გამოკვლევები უტარდება სისხლსაც.
პლევრის სითხის ციტოლოგიურ გამოკვლევას მისი გამომწვევი დაავადების დასადგენადაც დიდი მნიშვნელობა აქვს. მაგალითად:

• სითხეში ლიმფოციტების არსებობა უფრო მეტად ტუბერკულოზური და სიმსივნური პლევრიტისათვის არის დამახასიათებელი;
• ნეიტროფილების აღმოჩენა მწვავე ანთებით პროცესებზე (პნევმონიაზე, აბსცესზე) მეტყველებს, სითხის რაოდენობის მატება და მასში დაშლილი უჯრედების გაჩენა ემპიემაზე მიუთითებს;
• პლევრის სითხეში ეოზინოფილების გაჩენა, თუ პარალელურად ეოზინიფილიაც (სისხლში ეოზინოფილების მატებაც) დასტურდება, ახასიათებს ალერგიული ბუნების პლევრიტს;
• ჰემორაგიული სითხე მიანიშნებს ფილტვის ინფარქტზე, სიმსივნურ პროცესებზე, ტუბერკულოზზე, გულმკერდის ტრავმაზე, ღვიძლის ციროზზე, ანტიკოაგულანტების ზედოზირებაზე;
• პლევრის ღრუში ლიმფის არსებობა უმეტესად შუასაყრის ავთვისებიანი სიმსივნით არის განპირობებული; სიმსივნის დროს პლევრალურ სითხეში სიმსივნური უჯრედების აღმოჩენაც არის შესაძლებელი.

იშვიათად სადიაგნოზო მნიშვნელობა ენიჭება პლევრის სითხეში გლუკოზის (განსაკუთრებით დაბალია რევმატოიდული ართრიტების დროს), ამილაზის (მაღალია პანკრეატიტის დროს), სპეციფიკური ცილის (სისტემური დაავადებების დროს) განსაზღვრასაც.
მკურნალობა. მშრალი პლევრიტის მკურნალობა მიმართული უნდა იყოს ძირითადი დაავადების (ტუბერკულოზი, პნევმონია, ფილტვის აბსცესი და სხვა) ლიკვიდაციისკენ. პარალელურად უნდა ჩატარდეს სიმპტომური მკურნალობა ანალგეტიკებით (ტკივილის მოსახსნელად) და ხველის შემასუსტებელი პრეპარატებით.
ექსუდაციური პლევრიტის მკურნალობაც მის გამომწვევ დაავადებაზეა დამოკიდებული. იგი კომპლექსურია და მოიცავს:
1. ანტიბიოტიკოთერაპიას ინფექციურ-ალერგიული პლევრიტების დროს და მიზანმიმართულ ქიმიათერაპიას სიმსივნური წარმოშობის პლევრიტის დროს;
2. პლევრის ღრუს სანაციას ექსუდატის ევაკუაციის გზით, საჭიროებისამებრ – ღრუს გამორეცხვას სამკურნალო სითხეებით;
3. მადენსისიბილიზებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალებების დანიშვნას (ტუბერკულოზისა და რევმატული ეტიოლოგიის პლევრიტის დროს ეფექტურია პრედნიზოლონის მიღება);
4. ორგანიზმის დამცავი იმუნური სისტემის გამაძლიერებელი საშუალებების დანიშვნას, ინდივიდუალური რეჟიმის (მწვავე პერიოდში – წოლითი რეჟიმის) შერჩევას, ვიტამინებითა და ცილებით მდიდარი საკვების მიღებას, სითხისა და მარილის შეზღუდვას, ვიტამინოთერაპიას (ც და ბ ჯგუფის ვიტამინებით), პლაზმის შემცვლელი ნივთიერებების ვენაში (წვეთოვნად) შეშვებას. ექსუდატის გაწოვის პროცესში კარგია სამკურნალო ფიზკულტურა, კერძოდ, სუნთქვითი ვარჯიშები; დაავადების ალაგების შემდეგ ფილტვების ფუნქციის აღსადგენად ეფექტურია მასაჟი როგორც ხელით, ისე ვიბრატორითა და ულტრაბგერით;
5. სიმპტომურ თერაპიას: ხველის დროს – ხველის ჩამხშობი საშუალებების, სისხლის მიმოქცევის უკმარისობის დროს – კარდიოტონური პრეპარატების გამოყენებას.
პლევრის ღრუდან სითხის სასწრაფო ევაკუაციის ჩვენებაა:

• გულისა და მსხვილი სისხლძარღვების გადახრა ჯანმრთელ მხარეს და გულის ფუნქციის გამოხატული დარღვევა;
• კოლაფსის ნიშნები (ძლიერი ქოშინი, ციანოზი, ხშირი და სუსტი პულსი, არტერიული წნევის დაქვეითება).

შედარებითი ჩვენებაა:

• მოთენთილობა;
• პლევრიტის მძიმე მიმდინარეობა;
• მკურნალობის მიუხედავად ექსუდატის გაწოვის დაყოვნება.

ერთდროულად 1,5 ლ სითხეზე მეტის გამოღება არ შეიძლება – შესაძლოა, კოლაფსი განვითარდეს.

პროფილაქტიკა. დანიშნული მკურნალობა, რომელიც ექსუდაციური პლევრიტის გამომწვევი დაავადებების წინააღმდეგ არის მიმართული, თავისთავად გამოიწვევს პლევრის ღრუში სითხის რაოდენობის შემცირებას. პარალეაურად ამას ხელს შეუწყობს შარდმდენებით ავადმყოფის დატვირთვა.

პლევრის ღრუში არაანთებითი სითხის დაგროვება
პლევრის ღრუში ტრანსუდატის დაგროვება უმთავრესად გულის უკმარისობით არის გამოწვეული. მისი უშუალო მიზეზია ფილტვსა და სისტემურ ვენებში ჰიდროსტატიკური წნევის მატება, რაც პლევრის სითხის დრენირებას აბრკოლებს. ამ დროს პლევრული სითხე ორივე მხარეს ერთნაირად გროვდება, მარჯვენა პლევრის ღრუში – ოდნავ უფრო მეტი. რენტგენოლოგიური გამოკვლევა პლევრის ღრუში სითხის არსებობასთან ერთად ავლენს მცირე წრის სისხლძარღვების შეგუბებისა და კარდიომეგალიის (დიდი გული) სურათს.
გულის უკმარისობის დროს სითხის ევაკუაცია ნაჩვენებია, თუ მის დაგროვებას თან არ ახლავს ცხელება, სითხე არ არის მეტისმეტად ბევრი, ავადმყოფს არ აწუხებს ძლიერი ქოშინი, რომელიც გულის უკმარისობის სიმძიმეს არ შეესაბამება.
პლევრის ღრუში ტრანსუდატის დაგროვების მიზეზი ასიდან 5-10 შემთხვევაში ასციტით (მუცლის ღრუში სითხის ჩადგომა) მიმდინარე ღვიძლის ციროზია. ასციტური სითხე დიაფრაგმაში არსებული დეფექტის ან ლიმფური სადინარების მეშვეობით გადაადგილდება პლევრის სივრცეში. ასეთ დროს ტრანსუდატი უმეტესად მარჯვენა მხარეს გროვდება და ასციტის უკუგანვითარებასთან ერთად მცირდება.
პლევრის ღრუში ტრანსუდატის აკუმულირება შესაძლოა ნეფროზულმა სინდრომმაც გამოიწვიოს. ამ შემთხვევაში იგი ორმხრივია. პროტეინურიის (შარდში ცილების არსებობა) წარმატებული მკურნალობასთან ერთად ტრანსუდატის რაოდენობაც იკლებს.
ძალზე იშვიათად პლევრის ღრუში ტრანსუდატის დაგროვების მიზეზია საშარდე გზების ობსტრუქცია. ამ დროს ტრანსუდატი ობსტრუქციის მხარეს გროვდება და შარდის სუნი აქვს. საშარდე გზების ობსტრუქციის მოხსნისას ტრანსუდატის რაოდენობაც მცირდება.

პიოდერმიის კლასიფიკაცია

პიოდერმიის ჯგუფები	.                 პიოდერმიის	ფორმები
	ზედაპირული	ღრმა
სტაფილოდერმია	ოსტიოფოლიკულიტი, ფოლიკულიტი, სტაფილოკოკური სიკოზი (ვულგარული)	ღრმა ფოლიკულიტი, ფურუნკული, კარბუნკული, ჰიდრადენიტი
სტრეპტოდერმია	სტრეპტოკოკური იმპეტიგო	ვულგარული ექთიმა
შერეული (სტრეპტოსტაფილოდერმია)	ვულგარული იმპეტიგო	ქრონიკული წყლულოვან-ვეგეტაციური პიოდერმია

ფოლიკულიტი
ფოლიკულიტი სტაფილოდერმიის ერთ-ერთი ფორმაა, რომელიც წარმოადგენს თმის ფოლიკულის ჩირქოვანი ანთების შედეგს და შეიძლება იყოს როგორც ზედაპირული, ასევე ღრმა.
ფოლიკულიტის განვითარების ორი გზა არსებობს. პირველი - თმის ბოლქვის შესართავთან არსებული ოსტიოფოლიკულური პუსტულიდან (ჩირქოვანი მუწუკი) ინფექცია ფოლიკულის სიღრმეში ვრცელდება. ამ პროცესისთვის დამახასიათებელია ფოლიკულის გარშემო სიწითლის (ჰიპერემიის) გაძლიერება და ზომიერი ინფილტრაციის გაჩენა. პუსტულა რამდენიმე დღის განმავლობაში შრება (ხმება) და წარმოშობს ქერქს, რომელიც მალე ძვრება და იწყება პერიფოლიკულურ არეში ანთებითი ცვლილებების უკუგანვითარება.
ზოგჯერ ფოლიკულში ჩნდება აბსცესი, რომლის გახსნისა და მცირეოდენი ჩირქის გამოსვლის შემდეგ შესამჩნევი ხდება მცირე ზომის შეხორცებული და ოდნავ დანაწიბურებული წყლული.
ფოლიკულიტის განვითარების მეორე ვარიანტის დროს ფოლიკულის გარშემო ჩნდება მტკივნეული ვარდისფერი პაპულა (მშრალი მუწუკი), რომლის შუაგულში 2-3 დღეში წარმოიქმნება პუსტულა. ამის შემდეგ პროცესი პირველის ანალოგიურად ვითარდება.
ოსტიოფოლიკულიტი წარმოადგენს თმის ფოლიკულთან მდებარე მცირე ზომის (მუხუდოსოდენა) პუსტულას, რომლის ცენტრიდანაც გამოდის თმა, ხოლო პერიფერიაზე შემოვლებული აქვს ჰიპერემიული (შეწითლებული) გარსი. პუსტულის შიგთავსი მოყვითალო-მომწვანოა.
ოსტიოფოლიკულიტი დიდხანს არ გრძელდება - 3-5 დღის შემდეგ ჰიპერემია თანდათანობით ცხრება, პუსტულის ჩირქოვანი შიგთავსი შრება და წარმოშობს ქერქს, რომელიც მალე ძვრება და ტოვებს მოლურჯო ლაქას, რომელიც ასევე მალე ქრება უკვალოდ.
ღრმა ფოლიკულიტი გამოირჩევა დიდი ზომით (1 სმ-მდე დიამეტრით), მტკივნეულობითა და ღრმა დაზიანებით (მოიცავს მთელ ფოლიკულს), მაგრამ, ფურუნკულისგან განსხვავებით, ჩირქოვან-ნეკროზული ძირი არ გააჩნია.
ფოლიკულიტის მკურნალობა გულისხმობს:

• სტერილური ნემსით პუსტულის გახსნას;
• თმის ეპილაციას;
• გახსნილი პუსტულის დამუშავებას:
• ფუკორცინით;
• 1-2%-იანი ანილინის საღებავიანი სპირტხსნარით;
• 2-5%-იანი იოდის სპირტხსნარით;
• სანგუირიტრინით ან ევკალიმინით;
• პუსტულის გარშემო კანის გასუფთავებას 2%-იანი სალიცილის სპირტით, კერის მიმართულებით.

ღრმა ფოლიკულიტის დროს გამოიყენება იქთიოლი.
ეფექტიანია 30-70%-იან დიმექსიდის ხსნარში გახსნილი ლევომიცეტინის, ლინკომიცინის ან კრემ-ბაქტრობანის ადგილობრივი გამოყენება.
ანტიბიოტიკები და იმუნოპრეპარატები ინიშნება ფოლიკულიტის ქრონიკული მიმდინარეობის შემთხვევაში.
ასევე ინიშნება ულტრაიისფერი სხივებით მკურნალობა.

ვულგარული სიკოზი
ვულგარული სიკოზი (სინონიმი - სტაფილოკოკური სიკოზი) სტაფილოდერმიის ზედაპირული ფორმაა. იგი წარმოადგენს ხანგრძლივად მიმდინარე, მორეციდივე ბუნების მრავლობით ფოლიკულიტსა და ოსტიოფოლიკულიტს და ახასიათებს დაზიანების კერაში, დერმის ზედა შრეზე, მკვეთრად გამოხატული ანთებითი რეაქცია. სიკოზი ყველაზე ხშირად სახეზე (წვერისა და ულვაშის არეში) ლოკალიზდება.
განვითარების პიკზე დაზიანების კერა წარმოადგენს კანის დიფუზურად ინფილტრირებულ წითლად შეფერილ უბანს, რომელიც მოთესილია კვანძებითა და პუსტულებით და ნაწილობრივ დაფარულია ჩირქოვანი ფუფხით, რომელიც თანდათან სცილდება და ზომიერად სისხლმდინარ ზედაპირს აშიშვლებს. თუ დაავადება დიდხანს გაგრძელდა, თმა ადვილად და უმტკივნეულოდ ძვრება. დაზიანების კერაში შეინიშნება ზომიერი ქავილი, წვა, სუსტი ტკივილი, კანის მოჭიმვის შეგრძნება.

დიაგნოსტიკა. საჭიროა ვულგარული სიკოზის პარაზიტული სიკოზისგან დიფერენცირება. სტაფილოკოკური სიკოზი, პარაზიტულისგან განსხვავებით, მიმდინარეობს ქრონიკულად, ხანგრძლივად. ინფილტრაცია ნაკლებად არის გამოხატული, არ ახასიათებს კანიდან წამოწეული კვანძები, დაზიანების კერაში სოკოსა და ჩირქის ელემენტების აღმოჩენა შეუძლებელია.

მკურნალობა. ვულგარული სიკოზის მკურნალობა ძნელია მისი ქრონიკული ფორმის დროს, რომელიც ხშირად ვითარდება ამა თუ იმ თანმხლები დაავადების ფონზე.
სიკოზის მკურნალობა ასეთია:

• დაზიანების კერაში თმას ჭრიან, კანს დღეში ორჯერ ასუფთავებენ 2%-იანი სალიცილის მჟავას სპირტხსნარით;
• ოსტიოფოლიკულიტებს ხსნიან და შემდეგ ამუშავებენ ანილინის საღებავის ხსნარით;
• ინფილტრატის გაჩენის შემთხვევაში ხდება ხელით ეპილაცია და შემდეგ იდება კალიუმის პერმანგანატის ბაცი ხსნარის ცხელი საფენები;
• ქერქის გაჩენის შემთხვევაში ნაჩვენებია ლორინდენ ცეს, ბელოგენტის, გენტამიცინიანი ცელესტოდერმის,  დიპროგენტის, ბაქტრობანის და სხვა კრემების გამოყენება;
• ინფილტრატის გასაწოვად გამოიყენება მარედუცირებელი (შემამცირებელი) კრემები (ბორის (2%)-კუპრის(5%) კრემი);
• რეკომენდებულია ულტრაიისფერი დასხივება.

სიკოზს ადგილობრივთან ერთად სჭირდება ზოგადი მკურნალობაც ანტიბიოტიკებით, იმუნური პრეპარატებით, თანმხლები დაავადების სამკურნალო პრეპარატებით.
სტაფილოკოკური სიკოზი არცთუ იშვიათად სასქესო ფუნქციის დაქვეითების ფონზე ვითარდება, ამიტომ სათანადო ღონისძიებების გატარება ამ მხრივაც არის საჭირო.
ზედა ტუჩის სიკოზის შემთხვევაში აუცილებელია ყელ-ყურ-ცხვირის ექიმთან მისვლა, რადგან კანის დაზიანების მიზეზი შესაძლოა გამონადენით მიმდინარე ცხვირის ქრონიკული დაავადებები იყოს.
ლუპოიდური სიკოზი სტაფილოკოკური ფოლიკულიტის თავისებური ფორმაა. იგი იწყება ჰიპერემიულ და ინფილტრირებულ კანზე ფოლიკულური პუსტულების გაჩენით. დაზიანების კერის ცენტრში დროთა განმავლობაში ფორმირდება ნაწიბუროვანი ატროფია, რომელიც ფოლიკულის ბოჭკოების სიკვდილს იწვევს, ხოლო მის პერიფერიულ უბნებში ახალი პუსტულები ჩნდება. პროცესი უფრო მეტად ლოყებზე, შუბლზეა ლოკალიზებული და წლობით გრძელდება.
სამკურნალოდ ინიშნება ანტიბიოტიკები, სპეციფიკური და არასპეციფიკური იმუნოთერაპია, ულტრაიისფერი დასხივება. ნაჩვენებია აგრეთვე ფოლიკულიტების გახსნა, ხელით ეპილაცია, ანტიბიოტიკებიანი დიმექსიდის ხსნარის, ანტიბაქტერიული კრემების ადგილობრივი გამოყენება.

ფურუნკული (ძირმაგარა)
ფურუნკული სტაფილოდერმიის ღრმა ფორმაა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია თმის ბუდისა და მისი გარემომცველი ქსოვილების ჩირქოვან-ნეკროზული ანთება.
ფურუნკული შეიძლება წარმოიქმნას ფოლიკულიტისგან ან უფრო ღრმად მდებარე კვანძისგან, რომლის შუაგულშიც ჩნდება ჩირქოვან-ნეკროზული ძირი (ფსკერი).
პირველ შემთხვევაში ფოლიკულიტის გაჩენიდან რამდენიმე დღის შემდეგ მის გარშემო ფორმირდება შეშუპებულ-ინფილტრირებული მუქი წითელი (შინდისფერი) მოზრდილი კვანძი, რომელიც დროთა განმავლობაში იხსნება და ჩირქოვან-ნეკროზული შიგთავსისგან თავისუფლდება. ამის შემდეგ ანთებითი მოვლენები ცხრება, ხოლო წყლული, რომელიც ყალიბდება ჩირქოვან-ნეკროზული ძირის ადგილზე, ნაწიბურდება. დაავადების დაწყებიდან წყლულის შეხორცებამდე საშუალოდ 2 კვირა გაივლის.
მეორე ვარიანტის დროს პროცესი იწყება დერმაში მტკივნეული კვანძების გაჩენით, რომელთა პერიფერიებზე 3-5 დღის შემდეგ ვითარდება ინფილტრატი. ამას თან ახლავს კანის შეშუპება, ტკივილი და შინდისფრად შეფერვა. შემდეგ კვანძის ცენტრალურ ნაწილში ჩნდება უმნიშვნელო რაოდენობის ჩირქი, რომლის ქვეშაც არის მომწვანო ფერის ჩირქოვან-ნეკროზული ძირი. მომდევნო დღეებში ჩირქის რაოდენობა იმატებს, ბოლოს ფურუნკული სკდება და ჩირქი და ნეკროზული მასები გარეთ გამოდის. წყლული მალე ხორცდება და ანთებითი მოვლენები უკუვითარდება.
ფურუნკული შეიძლება გაჩნდეს კანის ნებისმიერ უბანზე, სადაც კი თმა ამოდის, უწინარეს ყოვლისა - იმ ადგილებზე, რომლებიც გამუდმებით განიცდის მექანიკურ გაღიზიანებას: კისრის უკანა მხარეზე, იღლიის ფოსოში, წელზე, ბარძაყის შიგნითა ზედაპირზე და სხვა. ერთეული ფურუნკულები, როგორც წესი, მძიმედ არ მიმდინარეობს, იშვიათად თუ განვითარდება ცხელება და საერთო სისუსტე, ზოგჯერ კი ადგილობრივი გართულებაც - ლიმფანგიტი ან ლიმფადენიტი.
შედარებით არაკეთილსაიმედო მიმდინარეობა ახასიათებს სახის მიდამოში (ტუჩებზე, ცხვირ-ტუჩის მიდამოში) ლოკალიზებულ ფურუნკულს. პროცესმა შეიძლება მიიღოს ავთვისებიანი ხასიათი, მიმდინარეობდეს მაღალი ტემპერატურით და ზოგადი მდგომარეობის დამძიმებით. ლიმფური და ვენური ძარღვების თრომბირების შედეგად დაზიანებული უბანი მკვეთრად შუპდება. შეშუპება შესაძლოა გართულდეს მენინგიტით, სეფსისით, ჩამოყალიბდეს შინაგანი ორგანოების აბსცესი, მოხდეს ცვლილებები სისხლში.
ფურუნკულის გაავთვისებიანება, უპირველეს ყოვლისა, შესაძლოა გამოიწვიოს გამორწყვის მცდელობამ ან პარსვის დროს სამართებლით ტრავმირებამ.
ერთეული ფურუნკული პერიოდულად შესაძლოა ხელახლა გაჩნდეს. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს მორეციდივე ერთეულ ფურუნკულთან და არა ფურუნკულოზთან, რომელსაც განვითარების სხვადასხვა სტადიაზე მყოფი მრავალი ფურუნკულის გაჩენა ახასიათებს.
ლოკალიზაციის მიხედვით გამოყოფენ ადგილობრივ (ორგანულ) და ზოგად (დისემინირებულ) ფურუნკულოზს. ორივე ვარიანტს შეიძლება ჰქონდეს როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული ხასიათი.
ადგილობრივი ფურუნკულოზის მიზეზი, ჩვეულებრივ, პირველადი ფურუნკულის არარაციონალური მკურნალობაა. დისემინირებული ფურუნკულოზის მწვავე მიმდინარეობა ყველაზე ხშირად ორგანიზმის მკვეთრი გადაცივების ან გადახურების დროს შეიმჩნევა, ქრონიკულს კი განაპირობებს სხვადასხვა ენდოგენური ფაქტორი, რომელიც იწვევს ორგანიზმის გამძლეობის დაქვეითებას სტაფილოკოკების მიმართ (ნახშირწყლოვანი ცვლის დარღვევა (შაქრიანი დიაბეტი), ზოგადი დაავადებების ფონზე ორგანიზმის მკვეთრი გამოფიტვა, კორტიკოსტეროიდული და ციტოსტატიკური პრეპარატების ხანგრძლივი მიღება და სხვა).
მკურნალობისას საჭიროა ფურუნკულის გარშემო თმის შეჭრა და დღეში ორჯერ კანის დეზინფიცირება, ისევე, როგორც ფოლიკულიტის დროს, ხოლო მომწიფების სტადიაში - ფურუნკულის ზედაპირზე იქთიოლის მალამოს დადება და დოლბანდის თხელი ფენით დაფარვა. ეს პროცედურა ტარდება დღეში ორჯერ ფურუნკულის გახსნამდე. ამის შემდეგ იქთიოლი უნდა დაიდოს მხოლოდ ფურუნკულის პერიფერიაზე, წყლულზე კი აფენენ ნატრიუმის ქლორიდის ჰიპერტონულ ხსნარში დასველებულ დოლბანდს.
ეფექტურია ლევომეკოლისა და ლევოსინის მალამოების ტურუნდები.
თუ ჩირქოვან-ნეკროზული ძირის გამოსვლა გაძნელებულია, შეიძლება ნოვოკაინში ან ნატრიუმის ქლორიდის იზოტონურ ხსნარში გახსნილი პროტეოლიტური ფერმენტების (0,5%-იანი ტრიფსინის, ქიმოტრიფსინის ან ქიმოფსინის) გამოყენება.
ჩირქოვან-ნეკროზული მასის გამოსვლის შემდეგ წყლულზე უნდა დაიდოს ანტიბიოტიკების (2%-იანი ლინკომიცინი, ტეტრაციკლინი, ბაქტობანი და სხვა) შემცველი მალამოების ნახვევი.
ფურუნკულის მომწიფების ფაზაში ნაჩვენებია ულტრამაღალი სიხშირის სხივები.
ერთეული ფურუნკულის შემთხვევაში ანტიბიოტიკოთერაპია არ ინიშნება. გამონაკლისია სახეზე ლოკალიზებული ფურუნკული, რომელიც რთულდება ლიმფანიგიტით და ლიმფადენიტით და იწვევს ავადმყოფის საერთო მდგომარეობის მოშლას.
ქირურგიული მკურნალობა ნაჩვენებია მხოლოდ აბსცესირებული ფურუნკულის შემთხვევაში.
მრავალობითი ფურუნკულისა და ფირუნკულოზის დროს, ადგილობრივი მკურნალობის პარალელურად, საჭიროა ანტიბიოტიკოთერაპია, იმუნური თერაპია და თანმხლები დაავადებების მკურნალობა.

კარბუნკული
კარბუნკული სტაფილოდერმიის მძიმე ფორმაა და წარმოადგენს დერმის ღრმა ფენებისა და კანქვეშა ქსოვილების მწვავე ჩირქოვან-ნეკროზულ ანთებას.
პროცესი, წესისამებრ, დერმის ღრმა ფენებსა და კანქვეშა ქსოვილებში მკვრივი და მტკივნეული ინფილტრატის წარმოქმნით იწყება. კვანძის ზემოთ კანი მუქ წითელ შეფერილობას იღებს. ამას ემატება შეშუპება, რომელიც კვანძის საზღვრებს გარეთაც ვრცელდება. რამდენიმე დღის შემდეგ ანთებითი მოვლენებისა და ტკივილის გაძლიერების პარალელურად კვანძის ზედაპირზე ნეკროზული ძირის მქონე პუსტულები ჩნდება. მალე ამ ადგილას წარმოიქმნება ღრმა წყლულები, საიდანაც უხვად გამოიყოფა მომწვანო-მორუხო ფერის, ხშირად სისხლიანი მინარევის მქონე მასა.
კარბუნკულის განვითარების პროცესისთვის დამახასიათებელია ცხელება, თავის ტკივილი, საერთო სისუსტე და დაზიანებული არის იმდენად მკვეთრი ტკივილი, რომ საქმე ავადმყოფის დეგრადაციამდე მიდის.
წყლულების გაწმენდასა და მათ საბოლოო შეხორცებას რამდენიმე კვირა სჭირდება. რეგრესირებული კარბუნკულის ადგილას ჩნდება ღრმა ვარსკვლავისებრი ნაწიბური.
ხანდაზმულ, დასუსტებულ და ქრონიკული დაავადებების მქონე პაციენტებში კარბუნკული, გარდა რეგიონული გართულებებისა (ლიმფანგიიტი, ლიმფადენიტი), შეიძლება გადაიზარდოს სეფსისში და ლეტალური შედეგით დასრულდეს.
დიაგნოსტიკა. აუცილებელია ფურუნკულოზის (ახასიათებს მხოლოდ ერთი ნეკროზული ძირის არსებობა) და აბსცესის გამორიცხვა.
მკურნალობა. კარბუნკულის მკურნალობა გულისხმობს:

• ადგილობრივად - იმავე ღონისძიებებს, რასაც ფურუნკულის შემთხვევაში;
• ანტიბიოტიკოთერაპიას (ნებისმიერ შემთხვევაში):
• პენიცილინით;
• ლინკომიცინით;
• ნეტრომიცინით.
• ძიმე შემთხვევაში (მკვეთრი შეშუპება, ინტოქსიკაცია, მაღალი სიცხე):
• პოლიგლუკინი;
• ჰემოდეზი;
• სისხლის გადასხმა.

ქსოვილების გავრცობილი ნეკროზის დროს ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა.

ჰიდრადენიტი
ჰიდრადენიტი არის აპოკრინული საოფლე ჯირკვლების ჩირქოვანი ანთება, რომელსაც სტაფილოკოკი იწვევს. დაავადება ლოკალიზდება მხოლოდ ამ ჯირკვლების არეში, კერძოდ, იღლიის ფოსოებში, ანოგენიტალურ მიდამოში და სარძევე ჯირკვლების დვრილების ირგვლივ. ხანდაზმულებსა და ბავშვებს ჰიდრადენიტი არ ემართებათ, რადგან ამ ასაკში აპოკრინული საოფლე ჯირკვლები არ ფუნქციონირებს. არსებობს მონაცემები, რომ ჰიდრადენიტსა და აკნეს მსგავსი პათოგენეზი აქვს.
ჰიდრადენიტის განვითარების პროცესი იწყება ღრმა და მტკივნეული ინფილტრატების წარმოქმნით. ტკივილის გაძლიერების პარალელურად ინფილტრატები იზრდება და ქმნის კანთან მიხორცებულ ხორკლიან, ფლუქტუაციურ, მოლურჯო-მოვარდისფრო კერას. მალე კვანძი იხსნება და გადმოდის ჩირქი. ამის შემდეგ ანთებითი მოვლენები თანდათანობით ცხრება და ინფილტრატი გაიწოვება. პროცესი 2 კვირა გრძელდება.
აღსანიშნავია, რომ ჰიდრადენიტი საკმაოდ ხშირად აზიანებს ორივე იღლიის ფოსოს და მიდრეკილია რეციდივისკენ.
მკურნალობა. ჰიდრადენიტის ადგილობრივი და ზოგადი მკურნალობა ფუ რუნკულისა და ფურუნკულოზის მკ ურ  ნალობის მსგავსია. ფლუქტუაციის აღმოცენების ან აბსცესის განვითარების შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა.

იმპეტიგო
სტრეპტოკოკული იმპეტიგო სტრეპტოდერმიის ზედაპირული ფორმაა, რომელიც ხშირად უჩნდებათ სახეზე ბავშვებსა და ახალგაზრდა ქალებს. ახასიათებს კანი დან ოდნავ შემაღლებული ღრუიანი, თხელაპკოვანი, პერიფერიაზე ვარდისფერი ვიწრო საყელოს მქონე და მღვრიეშიგთავსიანი სავსე ბუშტუკები (ფლიქტენები). ეს ბუშტუკები სწრაფად სკდება, მათი შიგთავსი შრება და ქარვისფერ ფუფხად გარდაიქმნება. ფუფხის მოცილების შემდეგ რჩება ბაცი წითელი ფერის ეროზიული ზედაპირი, რომელიც მოცილებული გარქოვანებული შრის არშიით არის გარშემორტყმული. ერთი ელემენტის განვითარების ციკლი დაახლოებით ერთკვირიანია, მაგრამ შეიძლება ეს ელემენტები მრავლად წარმოიქმნას და, შესაბამისად, დაავადებაც დიდხანს გაგრძელდეს.
სტრეპტოკოკული იმპეტიგოს სახესხვაობაა ბულოზური იმპეტიგო, რომლის დროსაც ტერფებზე, წვივებზე ან მტევნებზე ჩნდება მსხვილი, ნახევარსფერული, მღვრიე შიგთავსის მქონე ერთეული ელემენტები. არცთუ იშვიათად ბულოზური იმპეტიგო ფრჩხილის ფირფიტის ახლოს არის ლოკალიზებული.
ვულგარული იმპეტიგო სტრეპტოსტაფილოდერმიის გავრცელებული ფორმაა. დაავადება იწყება სახის კანზე სტრეპტოკოკული იმპეტიგოსთვის დამახასიათებელი ფლიქტენების გაჩენით. სტაფილოკოკური ინფექციის თანდართვის გამო ბუშტუკების მღვრიე შიგთავსი ძალიან მალე იღებს მოყვითალო ფერს, რომლის გაშრობის შემდეგ წარმოიქმნება მასიური, ფხვიერი, მოთაფლისფრო (ზოგჯერ მომწვანო ელფერით) ქერქი, რომელზეც ხშირად სისხლის მინარევიც შეინიშნება.
ელემენტები მდებარეობს ჰიპერემიულ კანზე, პერიფერიისკენ მათი რაოდენობა იმატებს და შესაძლოა, კანის საკმაოდ დიდი უბანი მოიცვას. პროცესს თან ახლავს რეგიონული ლიმფადენიტი.
იმპეტიგოს ერთი ელემენტის არსებობა საშუალოდ ერთი კვირა გრძელდება. მაღალი კონტაგიოზურობის (გადადების უნარის) და ბუშტუკის შიგთავსის კანის სხვა უბანზე ადვილად მოხვედრის გამო დაავადება შეიძლება საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდეს. იმპეტიგო ყველაზე ხშირად სახეზე ლოკალიზდება და განვითარების საწყის ეტაპზე შეიძლება ჰერპესად მიიჩნიონ.

მკურნალობა. ჩვეულებრივ, ადგილობრივი მკურნალობა საკმარისია. გამოიყენება:

• ერითრომიცინის 1%-იანი მალამო;
• ბაქტრობანი;
• ლორინდენ ცე;
• დიპროგენტი;
• ლინკომიცინის პასტა;
• ანილინის საღებავების სპირტხსნარი;
• ფუკორცინი;
• მასიური ქერქის არსებობისას - სალიცილის 1-2%-იანი მალამო.

ერთ-ერთი მეთოდია ბუშტუკის (ფლიქტენის) გახსნა.
შინაგანად მისაღები ანტიბიოტიკები მხოლოდ მაშინ ინიშნება, როცა პროცესი გავრცობილია და დიდხანს გასტანს.
დაავადების კონტაგიოზურობის გამო განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ავადმყოფის იზოლაციას. გარდა ამისა:

• ავადმყოფს ეკრძალება დაბანა;
• აუცილებელია ჯანსაღი კანის სალიცილის სპირტით დამუშავება;
• აუცილებელია თეთრეულის სტერილიზაცია;
• აუცილებელია ფრჩხილების მოკლედ დაჭრა და დღეში 2-ჯერ იოდის 2%-იანი ხსნარით დამუშავება;
• გამოიყენება ულტრაიისფერი დასხივება.

ექთიმა
ვულგარული ექთიმა წარმოადგენს სტრეპტოდერმიის ღრმა ფორმას. დაავადება იწყება მსხვილი ბუშტუკების გაჩენით, რომელიც სავსეა მღვრიე, ზოგჯერ ჩირქოვან-ჰემორაგიული შიგთავსით. ბუშტუკებს გარს აკრავს მოვარდისფრო-მოლურჯო არშია. ფლიქტენას შიგთავსი თანდათანობით შრება და წარმოიქმნება ქერქი, რომლის ქვეშაც ჩნდება ღრმა, მტკივნეული, კიდეებშემაღლებული და რბილი ჩირქით ფსკერდაფარული წყლული, რომელიც 2-4 კვირაში ხორცდება.
ყველაზე ხშირად გვხვდება წვივის კანზე ლოკალიზებული ერთეული ექთიმა.
დაავადების განვითარებას ხელს უწყობს ორგანიზმის დამცველობითი ძალების დაქვეითება (გამოწვეული სხვადასხვა ფაქტორით, მათ შორის - ქრონიკული დაავადებებითაც) და ქავანა დერმატოზები.
ვულგარულ ექთიმას სიფილისურისგან განასხვავებს საწყის ეტაპზე ფლიქტე ნებისა და მწვავე ანთებითი მოვლენების არსებობა და ინფილტრატის არარსებობა.
ექთიმას მკურნალობა პიოდერმიის მკურნალობის ანალოგიურია.

ქრონიკული  წყლულოვან-ვეგეტატიური პიოდერმია
ქრონიკული წყლულოვან-ვეგეტატიური პიოდერმია წარმოადგენს ღრმა სტრეპტოსტაფილოდერმიას, რომელსაც ახასიათებს კანზე (უმეტესად - ქვედა კიდურებზე) წყლულოვან-ვეგეტატიური უბნების გაჩენა, ფსევდოეპითელიოზური ჰიპერელაზია და ქრონიკული გრანულომატოზის ნიშნების განვითარება. დაავადებას უმეტესად სტაფილოკოკები და A ჯგუფის სტრეპტოკოკები იწვევს. არცთუ იშვიათად ქრონიკული წყლულოვან-ვეგეტატიური პიოდერმია ემართებათ ადამიანებს, რომლებსაც სჭირთ წყლულოვანი კოლიტი, ალკოჰოლიზმი, ლიმფომა და იმუნოდეფიციტური ხასიათის სხვა დაავადებები.
ქრონიკული წყლულოვან-ვეგეტატიური პიოდერმიის დროს კანი წყლულებით იფარება. წყლულებს აქვს უსწორმასწორო კიდეები, დაფარულია ფსკერის ვეგეტაციებით (მორუხო ჩირქოვანი გამონადენით) და სდის უსიამოვნო სუნი. წყლულოვანი ზედაპირის გარშემო კანი ანთებადი და ინფილტრირებულია.
არ არის გამორიცხული წამოწეული, ჩირქოვანი ქერქითა და ვეგეტატიური ფოლაქებით დაფარული და წვრილი პუსტულებით გარშემორტყმული წყლულების განვითარება.
ქრონიკული წყლულოვან-ვეგეტატიური პიოდერმიის მკურნალობა გულისხმობს იმ დაავადების გამოვლენასა და მკურნალობას, რომელმაც ხელი შეუწყო ქრონიკული პიოდერმიის განვითარებას.
ინიშნება:

• ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები;
• იმუნომოდულატორები;
• ვიტამინები;
• კორტიკოსტეროიდები;
• ციტოსტატიკები;
• პლაზმაფერეზი;
• ანტისტაფილოკოკური პლაზმა;
• სტაფილოკოკური და სტრეპტოკოკული ვაქცინა;
• ოქსიგენაცია;
• ულტრაიისფერი დასხივება;
• ულტრამაღალი სიხშირის სხივებით მკურნალობა;
• ლაზეროთერაპია;
• მადეზინფიცირებელი საშუალებები;
• 5-10%-იანი დერმო-იქთიოლის მალამო;
• ანტიბიოტიკების შემცველი მალამო;
• ეპითელიზაციის მასტიმულირებელი საშუალებები (კურიოზინი, ლევომეკოლი და სხვა).

შანკრიფორმული პიოდერმია ქრონიკული წყლულოვანი პიოდერმიის თავისებურ ფორმას წარმოადგენს. კლინიკური გამოვლინებებით იგი მაგარ შანკრს ჰგავს. პროცესი იწყება სასქესო ორგანოების ან სახის არეში წვრილი ბუშტუკის გაჩენით, რომლებიც გარდაიქმნება ეროზიად ან საფუძველში ინფილტრატის მქონე ზედაპირულ წყლულად. ამ ელემენტის კიდეები უმეტესად დაქანებულია, იშვიათად - ოდნავ შემაღლებული და გარს არტყია წვრილი ანთებითი არშია. ზოგჯერ ეროზია ან წყლული ჰემორაგიული ქერქით ან ჩირქოვანი ნადებით იფარება.
შანკრიფორმული პიოდერმიის დროს რეგიონული ლიმფური კვანძები გადიდებული, გამკვრივებული და უმტკივნეულოა.
შანკრიფორმულ პიოდერმიას უმთავრესად ერთეული დაზიანებები ახასიათებს, მრავლობითი წყლული იშვიათად ჩნდება.
დიაგნოსტიკა. საჭიროა შანკრიფორმული პიოდერმიის მაგარი შანკრისგან დიფერენცირება. ამ უკანასკნელისგან განსხვავებით, შანკრიფორმული პიოდერმიის დროს ეროზიის ან წყლულის გამონაყოფში ვერ აღმოაჩენენ მკრთალ ტრეპონემას, სეროლოგიური რეაქცია სიფილისზე უარყოფითია.
მკურნალობა ტარდება სიფილისის გამორიცხვის შემდეგ.
ადგილობრივად ინიშნება:

• ანტიბიოტიკების შემცველი მალამო;
• ანილინის საღებავი;
• ეპითელიზაციის სტიმულირებისთვის - კურიოზინის ხსნარი: 1 წვეთი 1 კვ. სმ ზედაპირზე.

ზოგადი მკურნალობა გულისხმობს ანტიბიოტიკოთერაპიას (იხ. პიოდერმიის მკურნალობა).

პიოდერმიის მკურნალობა
პიოდერმიით დაავადებულის რეჟიმი, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს კანის მოვლას როგორც დაზიანების კერაში, ისე მის გარეთ.
დაავადების ლოკალური ფორმების შემთხვევაში არ არის რეკომენდებული დაზიანების კერაში და მის მახლობლად კანის დაბანა, ხოლო დისემინირებული პროცესის დროს ბანაობა საერთოდ იკრძალება.
პიოდერმიული ელემენტების განლაგების არეში აუცილებელია თმის შეჭრა (მაგრამ მოპარსვა არ შეიძლება!)
საღ კანს, განსაკუთრებით - დაზიანების კერის მახლობლად, ამუშავებენ მადეზინფიცირებელი ხსნარით (1-2%-იანი სალიცილის მჟავათი, 0,1%-იანი კალიუმის პერმანგანატის წყალხსნარით და სხვა).
ინფექციის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად დაავადებულმა ფრჩხილები მოკლედ უნდა დაიჭრას და დღეში ორჯერ დაიმუშაოს 2%-იანი იოდის წყალხსნარით.
თუ პროცესი გახანგრძლივდა ან გამონაყარი მრავლობითია, ყურადღება უნდა მიექცეს კვებას: ის უნდა იყოს რეგულარული, სრულფასოვანი, ვიტამინებით მდიდარი; უნდა შეიზღუდოს მარილისა და ნახშირწყლების მოხმარება; კატეგორიულად იკრძალება ალკოჰოლი.

ზოგადი მკურნალობა
პიოდერმიის დროს ანტიბიოტიკები ინიშნება პროცესის გახანგრძლივების ან გაქრონიკულების, გავრცობის, ზოგადი მოვლენების (ცხელება, თავის ტკივილი, სისუსტე), რეგიონული გართულებების (ლიმფადენიტი, ლიმფანგიტი) და ღრმა პიოდერმიის სახის არეში ლოკალიზების შემთხვევაში.
მიზანშეწონილია ჩირქის დათესვა და ანტიბიოტიკებისადმი მგრძნობელობის დადგენა. უკანასკნელ ხანს პიოდერმიის სამკურნალოდ პრაქტიკულად აღარ იყენებენ პენიცილინის ჯგუფის პრეპარატებს. დღესდღეობით არსებობს უფრო ეფექტური და იმავდროულად ნაკლები გვერდითი მოვლენების მქონე ანტიბიოტიკები - მაკროლიდები (ერითრომიცინი, ვილპრაფენი, კლაციდი და სხვა), ლინკომიცინი, ტეტრაციკლინი (ტეტრაციკლინი, მეტაციკლინი, დოქსიციკლინი, ვიბრამიცინი). ასევე შეიძლება დაინიშნოს რიფამიცინი, ცეპორინი, კეფზოლი, კლაფორანი, როცეფინი და სხვა ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები. ანტიბიოტიკების დოზა შეირჩევა ინდივიდუალურად, დაავადების კლინიკური სურათისა და პროცესის მიმდინარეობის გათვალისწინებით.
ანტიბიოტიკებზე იშვიათად (უმეტესად - ანტიბიოტიკების აუტანლობის შემთხვევაში) გამოიყენება სულფანილამიდები. ისინი ნაკლებად ეფექტიანი გახლავთ და არცთუ იშვიათად ტოქსიდერმიასაც იწვევენ. ჩვეულებრივ, ინიშნება პროლონგირებული მოქმედების პრეპარატები - დუო სეპტოლი, სულფომონომეტოქსინი, ბისეპტოლი და სხვა.
პიოდერმიის ქრონიკული ფორმის დროს ანტიბაქტერიული თერაპიის პარალელურად მიმართავენ იმუნოთერაპიას. აქტიური სპეციფიკური იმუნოთერაპიის საშუალებებს მიეკუთვნება სტაფილოკოკური ანატოქსინი და სტაფილოკოკური ანტიფაგინი, სტაფილოპროტექტინი, რომელიც წარმოადგენს ციტოპლაზმოტიკური სტაფილოკოკური ანტიგენისა და ანატოქსინის ნარევს. შინაგანი ორგანოების მძიმე დაავადებების მქონე ავადმყოფებს უნიშნავენ ანტისტაფილოკოკურ Y-გლობულინს ან ანტისტაფილოკოკურ ჰიპერიმუნურ პლაზმას.
იმუნიტეტის არასპეციფიკური ფაქტორის სტიმულაციისთვის გამოიყენება აუტოჰემოთერაპია, პიროგენალი, პროდიგიოზანი, ჰემოტრანსფუზინი, მეთილურაცილი, ჩინური ლიმინიკის ხსნარი, ელეუტეროკოკი.
რეციდიული, აგრესიულად მიმდინარე პიოდერმიის დროს იმუნიტეტის არასპეციფიკური ფაქტორების სტიმულაციისთვის იყენებენ იმუნისტიმულატორებს (თიმუსის პრეპარატები (თიმალინი, ტაქტივინი და სხვა), გამა-გლობულინის პრეპარატებს (კუნთის გამა-გლობულინი და სხვა), სინთეტიკურ ქიმიურ ნივთიერებებს (ნეოვირი, ციკლოფერონი და სხვა). პიოდერმიის ქრონიკული ფორმების დროს ნაჩვენებია პოლივიტამინების დანიშვნა.
ადგილობრივი მკურნალობა უნდა ჩატარდეს პიოდერმიის ნებისმიერი ფორმის დროს.
პროფილაქტიკა. როგორც პირველადი (ანამნეზში ჩირქოვანი დაავადებების არარსებობა), ისე მეორეული პიოდერმიის პროფილაქტიკა (დაავადების რეციდივის თავიდან აცილება) გულისხმობს საყოფაცხოვრებო და საწარმოო პირობებში განსაკუთრებული ღონისძიებების გატარებას. საწარმოებში აუცილებელია სანიტარიულ-ტექნიკური და სანიტარიულ-ჰიგიენური ნორმების დაცვა, საწარმოო ტრავმებისა და მიკროტრავმების გამომწვევი ფაქტორების აღმოფხვრა.
პიოდერმიასთან ბრძოლის ერთ-ერთი საშუალებაა მიკროტრავმების დროული დამუშავება, რისთვისაც იყენებენ ანილინის საღებავის ხსნარს, იოდის სპირტხსნარს, აპკის წარმომქმნელ აეროზოლს - ლიფუზოლს.
საჭიროა იმ ქრონიკული დაავადებების გამოვლენა, რომელთა ფონზეც ვითარდება კანის ჩირქოვანი დაზიანებები (შაქრიანი დიაბეტი, საჭმლის მომნელებელი ორგანოების,

პიოდერმია (პიოდერმიტი, კანის ჩირქოვანი დაავადება) პიოკოკებით (ჩირქმბადი ბაქტერიებით): სტაფილოკოკებით, სტრეპტოკოკებით, იშვიათად - პნევმოკოკებით, ლურჯ-მწვანე ჩხირებით და სხვ., - გამოწვეული კანის ჩირქოვან-ანთებითი დაავადებაა. მის წილად მოდის დერმატოლოგიურ დაავადებათა 30-40%.
პიოდერმიას ახასიათებს კანის დაჩირქება, წესისამებრ, მწვავედ მიმდინარეობს, თუმცა ქრონიკული ფორმებიც გვხვდება. დაზიანების სიღრმის კვალობაზე, შეიძლება დასრულდეს კანის საფარველის სრული აღდგენით ან ნაწიბურების განვითარებით.
პიოდერმია შეიძლება იყოს პირველადი, რომელიც აღმოცენდება შეუცვლელ კანზე და მეორეული, რომელიც ვითარდება კანის რომელიმე დაავადების (ხშირად - ქავილით მიმდინარე დააავადებების: მუნის, ეგზემის, ატოპიური დერმატიტის) ფონზე.
პიოდერმიის გამომწვევი უმეტესად სტაფილოკოკი და სტრეპტოკოკია. უფრო სწორად, კანის დაჩირქებას განაპირობებს ამ ჩირქმბადი მიკრობების მიერ ცხოველქმედების პროცესში გამოყოფილი მეტაბოლიზმის პროდუქტები - ეგზოტოქსინები, ენტეროტოქსინები, ფერმენტები და სხვა.
ჯანმრთელი ადამიანის კანზე მუდმივად ბინადრობენ მიკროორგანიზმები, რომელთა რაოდენობაც დამოკიდებულია:

• ადამიანის ასაკზე;
• საოფლე და ცხიმოვანი ჯირკვლების მდგომარეობაზე;
• სამუშაო პირობებზე;
• კანის ჰიგიენაზე;
• ორგანიზმის იმუნურ სისტემაზე.

პიოდერმია ყველაზე ხშირად საპროფიტული კოკების (მიკროორგანიზმები, რომლებიც ყოველთვის ბინადრობენ ადამიანის კანზე, იკვებებიან მკვდარი უჯრედებით და არ ვნებენ მასპინძელს) პათოგენურ მიკრობებად გარდაქმნის შედეგად ვითარდება, ამიტომ კანის ჩირქოვანი დაზიანება იშვიათად არის კონტაგიოზური (გადამდები).
კანის დამცველობითი ფუნქციის დაქვეითებას დიდწილად განაპირობებს გარეგანი ფაქტორები (კანის ამა თუ იმ სახის ტრავმა, მათ შორის - მიკროტრავმებიც), ორგანიზმის ხანგრძლივი გადაცივება ან გადახურება. პიოდერმიის ღრმა, ქრონიკული, მორეციდივე ფორმების განვითარებას იწვევს შინაგან ორგანოთა ქრონიკული დაავადებები:

• შაქრიანი დიაბეტი;
• საჭმლის მომნელებელი სისტემის დაავადებები;
• ღვიძლის დაავადებები:
• სისხლის დაავადებები:
• ვიტამინური ბალანსის მოშლა;
• დაავადებები, რომლებიც ფიტავს ორგანიზმს.

პიოდერმიის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნერვული სისტემის ფუნქციური მოშლილობა და კანის სებორეული მდგომარეობა. უკანასკნელ შემთხვევაში ცხიმი ჭარბად გამოიყოფა, ხოლო მისი ქიმიური შემადგენლობა იცვლება, რაც ხელს უწყობს კანის სტერილიზაციური თვისებების დაქვეითებას და ჩირქმბადი კოკების გააქტიურებას.
ქრონიკული პიოდერმიის ერთ-ერთი მიზეზია კორტიკოსტეროიდებით ზოგადი დაავადების ხანგრძლივი მკურნალობა.
არცთუ იშვიათად პიოდერმიით დაავადებულებს უყალიბდებათ ფოკალური ქრონიკული ინფექციის კერები, რაც განაპირობებს სპეციფიკურ სენსიბილიზაციას (ორგანიზმის მგრძნობელობის მომატებას რომელიმე გამღიზიანებლის მიმართ), რომელიც აუტოიმუნურ პროცესებთან ერთად საგრძნობლად ართულებს დაავადების მიმდინარეობას.
აღსანიშნავია, რომ ორგანიზმში მიმდინარე ყველა ეს ცვლილება იმუნიტეტის სისუსტით არის განპირობებული.
პიოდერმიის საყოველთაოდ მიღებული კლასიფიკაცია ჯერჯერობით არ არსებობს, თუმცა პრაქტიკული თვალსაზრისით ყველაზე მოხერხებულია ის კლასიფიკაცია, რომელიც გამომწვევის ხასიათსა და კანის დაზიანების სიღრმეს ეფუძნება.

პიელონეფრიტი თირკმელების ინფექციური დაავადებაა, რომლის დროსაც ზიანდება თირკმლის ქსოვილი, თირკმლის მენჯი და ფიალები. ის უმეტესად ცალმხრივია, იშვიათად - ორმხრივიც.
პიელონეფრიტს აღმავალი ინფექცია იწვევს. ჯანმრთელ ადამიანს სტერილური შარდი აქვს, მაგრამ ბაქტერიას შეუძლია, ახლომდებარე ორგანოებიდან (მაგალითად, ნაწლავებიდან, სასქესო ორგანოებიდან) ლიმფური და სისხლძარღვოვანი სისტემის საშუალებით საშარდე გზებში მოხვდეს და იქ გამრავლდეს. პიელონეფრიტი მოსალოდნელია მაშინაც, როცა დარღვეულია თირკმელებიდან შარდის გამოყოფა (მაგალითად, საშარდე გზების ობსტრუქცია კენჭებით, სიმსივნური წარმონაქმნით, სტრიქტურებით,  პროსტატის ჰიპერტოფიის გამო). ეს იწვევს შარდის სტაზს (შეგუბებას) და მასში ბაქტერიების გამრავლებას.
პიელონეფრიტით ადამიანი ნებისმიერ ასაკში შეიძლება დაავადდეს, მაგრამ ეს პათოლოგია უმეტესად 7 წლამდე ასაკის ბავშვებს შორის გვხვდება, ასევე ხშირია 18-დან 30 წლამდე ასაკის ქალებში, ორსულებსა და ხანში შესულ მამაკაცებშიც.
7 წლამდე ასაკის ბავშვებს შორის პიელონეფრიტის მიზეზს წარმოადგენს რეფლუქსი - მდგომარეობა, როდესაც შარდი შარდის ბუშტიდან შარდსაწვეთს უბრუნდება.
18-დან 30 წლამდე ასაკის ქალებში ამ დაავადების განვითარების მიზეზია საშარდე სისტემის ანატომიური თავისებურება – შარდსადენი, რომელიც შარდის ბუშტიდან შარდის გამოყოფას უზრუნველყოფს, ქალს უფრო სწორი და მოკლე აქვს, ვიდრე მამაკაცს, რაც კანის ზედაპირიდან, გარეთა სასქესო ორგანოებიდან და სწორი ნაწლავიდან შარდის ბუშტში მიკრობების შეღწევას აადვილებს.
ხშირია (და მეტად საყურადღებოა!) პიელონეფრიტი ორსულებს შორის.
ხანში შესულ მამაკაცებში პიელონეფრიტის მიზეზი წინამდებარე ჯირკვლის (პროსტატის) ადენომაა.
პიელონეფრიტის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია შარდკენჭოვანი დაავადება, რომელსაც თირკმლის ჭვალის – უძლიერესი ტკივილის შეტევები ახლავს.
ზემოთ ჩამოთვლილი ყველა დაავადება არღვევს შარდის დინებას თირკმლიდან და, შესაბამისად, ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ბაქტერიების გამრავლებისთვის.
პიელონეფრიტის აღმოცენებას ხელს უწყობს:

• შაქრიანი დიაბეტი;
• ქრონიკული ანთებითი დაავადებები;
• ორგანიზმის საერთო იმუნიტეტის დაქვეითება.

პიელონეფრიტით დაავადების ალბათობა იზრდება შარდის ბუშტის კათეტერიზაციის, ცისტოსკოპიის (სპეციალური ხელსაწყოს – ცისტოსკოპის მეშვეობით მისი დათვალიერების), რეტროგრადული უროგრაფიის დროს. ეს უკანასკნელი საშარდე სისტემის რენტგენოლოგიური გამოკვლევაა, რომლის დროსაც საკონტრასტო ნივთიერება რეტროგრადულად ანუ შარდის დინების საპირისპიროდ კათეტერის მეშვეობით შეჰყავთ შარდის ბუშტში ან შარდსაწვეთსა და თირკმელში.

კლინიკური სურათი და მიმდინარეობა
მწვავე პიელონეფრიტის დროს ტემპერატურა ერთბაშად 39-40 გრადუსამდე იმატებს, ვითარდება სისუსტე, შემცივნება, თავის ტკივილი, ჭარბი ოფლდენა, შესაძლოა გულისრევა და ღებინება. ტემპერატურის მატებასთან ერთად აღმოცენდება წელის ტკივილი, რომელიც, წესისამებრ, ცალმხრივია. ტკივილის ინტენსივობა სხვადასხვაგვარია – ყრუც შეიძლება იყოს და მეტისმეტად შემაწუხებელიც. ზოგჯერ ტკივილის შეგრძნება მუცლის ქვედა ნაწილშია ლოკალიზებული და საზარდულის არისკენ განიცდის ირადიაციას.
როდესაც პიელონეფრიტი თირკმლის კენჭების ფონზე ვითარდება, მას, როგორც წესი, წინ უძღვის თირკმლის ჭვალი – ეგრეთ წოდებული კენჭის გავლა. მართალია, პიელონეფრიტის გაურთულებელ შემთხვევებში შარდის გამოყოფა არ ირღვევა, მაგრამ იცვლება შარდი – ის მღვრიეა, ზოგჯერ მოწითალო, რაც სისხლის მინარევის არსებობას მოწმობს, მძაფრსუნიანი. არცთუ იშვიათად პიელონეფრიტი ვლინდება მტკივნეული შარდვით, რასაც მედიცინაში სტრანგურიას უწოდებენ.
მწვავე პიელონეფრიტის სადიაგნოზო კრიტერიუმებია:

• დაავადების უეცარი დასაწყისი;
• მაღალი სიცხე;
• დიზურია - შარდის გახშირება და ღამის შარდვა;
• პიურია (შარდში ჩირქის არსებობა), ბაქტერიურია და ჰემატურია.

არანამკურნალები პიელონეფრიტი შეიძლება გადაიზარდოს ქრონიკულ ფორმაში, ანდა განვითარდეს ჩირქოვანი პროცესი თირკმელებში, რომელიც ვლინდება ავადმყოფის მდგომარეობის გაუარესებით და ტემპერატურის მკვეთრი ცვალებადობით (დილით 35-36-დან საღამოს 40-41 გრადუსამდე).
ქრონიკული პიელონეფრიტი უმეტესად იმ მწვავე პიელონეფრიტის შედეგია, რომლის მკურნალობაც ბოლომდე არ (ან ვერ) იქნა მიყვანილი, მაგალითად, როცა მწვავე ანთება კი ჩაცხრა, მაგრამ გამომწვევის ბოლომდე განადგურება და თირკმელებიდან შარდის ნორმალური გამოყოფის აღდგენა ვერ მოხერხდა.
ქრონიკულ პიელონეფრიტს ახასიათებს წელის არეში ლოკალიზებული მუდმივი ყრუ, შემაწუხებელი ტკივილი, განსაკუთრებით - ცივ ამინდში. დროდადრო მწვავდება და მწვავე პიელონეფრიტს ემსგავსება.

დიაგნოსტიკა
აღნიშნული სიმპტომების საფუძველზე ექიმი ივარაუდებს, რომ პაციენტს პიელონეფრიტი აქვს და სათანადო გამოკვლევებს უნიშნავს. უპირველეს ყოვლისა, შარდის საერთო ანალიზს, რომელიც ავლენს ლეიკოციტებს, ბაქტერიებს, ცილას. ინფექციის გამომწვევის იდენტიფიკაციისთვის შარდს თესავენ სპეციალურ ნიადაგზე, სადაც ხდება მიკრობების ზრდა-გამრავლება. ამავე მეთოდით არკვევენ მგრძნობელობას ანტიბიოტიკების მიმართ - ადგენენ, რომელი პრეპარატით მკურნალობა იქნება უფრო ეფექტიანი.
ვინაიდან შარდვის დროს ტკივილი და შარდის გამოკვლევით გამოვლენილი ანთების ნიშნები შესაძლოა სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების დროსაც აღმოცენდეს, პიელონეფრიტის დიაგნოსტირებისთვის რეკომენდებულია ქალებში - საშოს, ხოლო მამაკაცებში ურეთრის (შარდსადენის) ნაცხის გამოკვლევა.

მკურნალობა
დიდი მნიშვნელობა აქვს მკურნალობის დროულად დაწყებას და ბოლომდე მიყვანას. დაავადების გაურთულებელი შემთხვევები დროული მკურნალობის შემთხვევაში განსაკუთრებულ საფრთხეს არ წარმოადგენს. პაციენტებს, რომლებიც მაღალი რისკის ჯგუფს ქმნიან (ბავშვები, შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულები, თირკმლისა და საშარდე გზების ანომალიის მქონენი), შესაძლოა ქრონიკული პიელონეფრიტი ჩამოუყალიბდეთ, ეს უკანასკნელი კი დროთა განმავლობაში თირკმელების ქრონიკული უკმარისობის მიზეზად იქცეს.
მწვავე და ქრონიკული პიელონეფრიტის მკურნალობის პრინციპი მსგავსია – იყენებენ ანტიბაქტერიულ პრეპარატებს, თუმცა ქრონიკული პიელონეფრიტის მკურნალობა გაცილებით ხანგრძლივი და შრომატევადი პროცესია.
ანტიბაქტერიული პრეპარატები (პრეპარატები, რომლებიც ეფექტურია, საზოგადოდ, საშარდე გზების ინფექციის დროს) ან ემპირიულად ინიშნება, ან იყენებენ იმ საშუალებებს, რომელთა ეფექტიც კონკრეტული პაციენტისთვის დადგენილია ზემოთ აღწერილი ბაქტერიოლოგიური კვლევის შედეგად. დაავადების გაურ¬თულებელ შემთხვევებში, ჩვეულებრივ, ტაბლეტირებული მედიკამენტები გამოიყენება.
პაციენტებმა უნდა გაითვალისწინონ ერთი რამ – მიუხედავად იმისა, რომ მწვავე ანთების მოვლენები 3-4 დღეში მცირდება, მკურნალობა, სულ ცოტა, ორ კვირას მაინც მოითხოვს. ასე რომ, მედიკამენტების მიღების თვითნებურად შეწყვეტა დაუშვებელია, მკურნალობის ხანგრძლივობა მხოლოდ ექიმმა შეიძლება დაადგინოს.
ანტიბაქტერიული მკურნალობის დასრულების შემდეგ აუცილებელია შარდის საკონტროლო გამოკვლევა, რათა ექიმი დარწმუნდეს, რომ შარდში ლეიკოციტები და ბაქტერიები აღარ არის.
ანტიბაქტერიული მკურნალობის დასრულებისა და პიელონეფრიტის ნიშნების გაქრობის შემდეგ ექიმი აუცილებლად დანიშნავს დამატებით გამოკვლევას, რათა გამოვლინდეს პიელონეფრიტის მაპროვოცირებელი ფაქტორები ან გამოირიცხოს მათი არსებობა. ამ მიზნით შეიძლება ჩატარდეს:

• ინტრავენური უროგრაფია – ვენაში შეჰყავთ საკონტრასტო ნივთიერება, რომელიც თირკმელების მეშვეობით გამოიყოფა და შედეგად რენტგენის სურათზე თირკმლის მენჯფიალოვანი სისტემის გამოსახულებას ვიღებთ;
• საშარდე სისტემის ექოსკოპია;
• ცისტოსკოპია – სპეციალური ხელსაწყოს – ცისტოსკოპის მეშვეობით შარდსადენის გავლით შარდის ბუშტის დათვალიერება.

თუ გამოკვლევის პროცესში გაირკვა, რომ ერთ-ერთი შარდსაწვეთი კენჭმა დაახშო და თირკმლიდან შარდის დენა შეწყდა, დღის წესრიგში დგება მცირე ქირურგიული ჩარევის საკითხი. კენჭს იღებენ სპეციალური ხელსაწყოს მეშვეობით, რომელიც შარდსადენის გავლით ჯერ შარდის ბუშტში, მერე კი შარდსაწვეთში შეჰყავთ.

პროფილაქტიკა
შესაძლოა, ვერც კი წარმოიდგინოთ, რომ ამ დაავადებას თავიდან აიცილებთ მარტივი წესების დაცვით:

• ეცადეთ, გამორეცხოთ ბაქტერიები საშარდე სისტემიდან, არ მისცეთ მათ იქ დაბუდებისა და გამრავლების საშუალება. ამისთვის აუცილებელია, მიიღოთ სათანადო ოდენობის სითხე, თანაც 0,5 ლიტრი აუცილებლად წყალი უნდა იყოს. სათანადო ოდენობით სითხის მიღება უზრუნველყოფს შარდის წარმოქმნას და საშარდე სისტემის ორგანოებში მის განახლებას, თანაც ეს ღონისძიება შარდკენჭოვანი დაავადების – პიელონეფრიტის ერთ-ერთი უმთავრესი პროვოკატორის - პროფილაქტიკაც არის.
• მუდმივად სვით C ვიტამინით მდიდარი მჟავე წვენები. ისინი ხელს უწყობენ შარდის შემჟავებას, მჟავა არეში კი ბაქტერიების გამრავლება ფერხდება.
• შორისის მიდამოს ჰიგიენის დროს ქალებს უნდა ახსოვდეთ, რომ დაბანა და გამშრალება საჭიროა წინიდან უკან და დაუშვებელია პირიქით. ამ გზით მცირდება განავლის მიკროორგანიზმების სწორი ნაწლავიდან საშარდე გზებში მოხვედრის რისკი.
• სქესობრივი კავშირის წინ აუცილებელია გარეთა სასქესო ორგანოების ტუალეტი, რაც ამცირებს საშარდე გზებში ბაქტერიების მოხვედრის ალბათობას. სქესობრივი კონტაქტის შემდეგ მოშარდვა ხელს უწყობს საშარდე გზებში მოხვედრილი ბაქტერიების გამოდევნას.
• პროფილაქტიკურ ღონისძიებად შეიძლება ჩაითვალოს საშარდე სისტემის აგებულების დარღვევის გამო შარდის შეგუბების შემთხვევაში ქირურგიული მკურნალობა შარდის პასაჟის აღდგენის მიზნით.

ქრონიკული პიელონეფრიტის პროფილაქტიკა
ქრონიკული პიელონეფრიტის პროფილაქტიკისთვის თავი უნდა ვარიდოთ დაავადებებს, რომლებიც მაპროვოცირებელ როლს ასრულებს – შარდკენჭოვან დაავადებას, წინამდებარე ჯირკვლის ადენომას, აგრეთვე - ყველა იმ მდგომარეობას, რომელიც შარდის პასაჟს არღვევს.

პიელონეფრიტი ორსულებში
თირკმლის დაავადებებიდან ორსულებში ყველაზე ხშირად პიელონეფრიტი გვხვდება.
ორსულობისას პიელონეფიტს უმთავრესად პირობითპათოგენური მიკრობები იწვევს. ეს ის მიკრობებია, რომლებიც მუდმივად ბინადრობენ ჩვენს ორგანიზმში და მას არაფერს ვნებენ, მაგრამ იმუნური სისტემის დასუსტებისას ხელშემწყობი ფაქტორების გავლენით აქტიურდებიან და დაავადებას იწვევენ. ყველაზე ხშირად პიელონეფრიტის გამომწვევებად გვევლინებიან სტრეპტოკოკი, სტაფილოკოკი, ურეაპლაზმა, ტრიქომონა, ნაწლავის ჩხირი.
პიელონეფრიტი უმეტესად პირველმშობიარეებს ემართებათ, რაც ორსულობასთან მათი ორგანიზმის არასაკმარისი ადაპტაციით აიხსნება.
პიელონეფრიტის განვითარებას ხელს უწყობს:

• ორსულობისთვის დამახასიათებელი ჰორმონული ძვრები. მაგალითად, პლაცენტის მიერ გამომუშავებული ჰორმონი პროგესტერონი იწვევს ნაწლავების, შარდის ბუშტისა და შარდსაწვეთების მოდუნებას, ამის გამო ვითარდება ყაბზობა და ირღვევა შარდის გამოყოფა, რაც ხელს უწყობს შარდის შეფერხებას ზემოთა საშარდე გზებში;
• გადიდებული საშვილოსნოს შარდსაწვეთებზე ზეწოლა;
• თირკმელებში ფარულად არსებული ინფექციის გააქტიურება;
• ორგანიზმში ინფექციის ქრონიკული კერების (ანგინა, კარიესული კბილები, ფურუნკულოზი) არსებობა.

ორსულობისას თირკმლის ქრონიკული დაავადებები მწვავდება. გამწვავება შესაძლოა მოხდეს ორსულობის როგორც ადრეულ პერიოდში - მე-15-16 კვირისთვის, ასევე მიწურულს - 26-30-ე კვირას (უმეტესად სწორედ ასეა). ამ დროს ინტენსიურად მზარდი საშვილოსნო იწყებს შარდსაწვეთის მიჭყლეტას, რის შედეგადაც ირღვევა შარდის ევაკუაცია და აქტიურდება თირკმელებში არსებული ინფექცია. ეს პერიოდი პიელონეფრიტიანი ორსულისთვის კრიტიკულად მიიჩნევა.

თირკმლის დაავადებების გავლენა ორსულობის მიმდინარეობაზე
წესისამებრ, მწვავე პიელონეფრიტი ორსულობაზე გავლენას არ ახდენს, ქრონიკული პიელონეფრიტის დროს კი ხშირია სპონტანური აბორტი და ნაადრევი მშობიარობა.
ორსულობა ხშირად რთულდება მეორე ნახევრის ტოქსიკოზით (გესტოზით), რომელიც მძიმედ მიმდინარეობს და მკურნალობას ძნელად ემორჩილება.
ამ პერიოდში ხშირად იჩენს თავს ორსულთა ანემია, არცთუ იშვიათად ირღვევა პლაცენტის ფუნქცია, ყოველივე ეს კი აფერხებს ნაყოფის ზრდასა და განვითარებას.
განასხვავებენ მწვავე და ქრონიკულ პიელონეფიტს.
მწვავე პიელონეფრიტი იწყება მწვავედ, შემცივნებით. მკვეთრად - 39-40 გრადუსამდე - იმატებს სხეულის ტემპერატურა. ორსული უჩივის სისუსტეს, თავის ტკივილს, ძლიერ ოფლიანობას. მოსალოდნელია გულისრევა და პირღებინებაც, რაც ხშირად ორსულობის პირველი ნახევრის ტოქსიკოზის სიმპტომებში ერევათ. ტემპერატურის მატებასთან ერთად წელის არეში აღმოცენდება ტკივილი, რომელიც გადაეცემა შარდსაწვეთებს, საზარდულს, ქვედა კიდურებსა და სასქესო ბაგეებს. ტკივილი, წესისამებრ, ცალმხრივია, უმეტესად - მარჯვენამხრივი, რაც იმით აიხსნება, რომ ორსულობის დროს მარჯვენა საკვერცხის ვენა განივრდება და ჭყლეტს შარდსაწვეთს, რის გამოც ირღვევა შარდის ნორმალური ევაკუაცია.
ცისტიტის დართვის შემთხვევაში შარდვა ხშირი და მტკივნეული ხდება.
ქრონიკული პიელონეფრიტი, წესისამებრ, ბავშვობაში იწყება. დაავადებას ხანგრძლივი რემისია ახასიათებს, ამიტომ მას ყურადღებას არ აქცევენ. ქრონიკული პიელონეფრიტი სწორედ ნებაზე მიშვებული პროცესის შედეგია - მწვავე ანთება ცხრება, მაგრამ თირკმელებში ბაქტერიები რჩება. ჰორმონული ძვრების (სქესობრივი მომწიფების პერიოდი, სქესობრივი ცხოვრების დასაწყისი, ორსულობა, მშობიარობა) ფონზე ხშირად თავს იჩენს ყრუ, მღრღნელი ტკივილი წელის მიდამოში. ტკივილი უმეტესად ნესტიან ამინდში აღმოცენდება. გარდა ამისა, დროდადრო ქრონიკული პიელონეფრიტი მწვავდება, რაც მწვავე პროცესის ნიშნებით ვლინდება.
გამწვავებიდან გამწვავებამდე ავადმყოფი თავს კარგად გრძნობს, თუმცა ზოგჯერ უჩივის გაურკვეველ სისუსტეს, ყრუ ტკივილს წელის მიდამოში. ორსულთა 5-10%-ს აღენიშნება უსიმპტომო ბაქტერიურია - შარდში ბაქტერიების არსებობა აშკარა კლინიკური სიმპტომების გარეშე, 40%-ში კი ქრონიკული პიელონეფრიტი კლინიკურად გამოვლენილ სახეს იღებს.

პიელონეფრიტის გავლენა ნაყოფზე
პიელონეფრიტი, განსაკუთრებით კი მისი ქრონიკული ფორმა, ნაყოფზე არასასურველ გავლენას ახდენს. მუცლადყოფნის პერიოდში ინფიცირებული ახალშობილები განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან მშობიარობის შემდგომი ჩირქოვან-სეპტიკური დაავადებების მიმართ.

გართულებები
ორსულობისა და მშობიარობის მოსალოდნელ გართულებათა მიხედვით განასხვავებენ რისკის სამ ხარისხს:
პირველი ხარისხი - მწვავე პიელონეფრიტი, რომელიც განვითარდა ორსულობის დროს;
მეორე ხარისხი - ქრონიკული პიელონეფრიტი;
მესამე ხარისხი - ქრონიკული პიელონეფრიტი, რომელსაც ერთვის მაღალი წნევა ან აზოტემია, ასევე - პიელონეფრიტი ცალი თირკმლის უქონლობის ფონზე.
პირველი და მეორე ხარისხის რისკის მქონე ქალებისთვის ორსულობის შენარჩუნება შესაძლებელია, ოღონდ აუცილებელია შარდის მუდმივი კონტროლი - ანალიზი თვეში ერთხელ (22-ედან 28-ე კვირამდე - კვირაში ერთხელ) - და ნეფროლოგის მეთვალყურეობა. მესამე ხარისხის შემთხვევაში რისკის ორსულობა უკუნაჩვენებია, ვინაიდან დედის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება.
ნებაზე მიშვებული მწვავე პიელონეფრიტი გადაიზრდება ქრონიკულ ფორმაში ან განვითარდება თირკმლის ჩირქოვანი დაავადება - აბსცესი ან კარბუნკული, რაც არასასურველ გავლენას მოახდენს როგორც დედის, ისე ნაყოფის ჯანმრთელობაზე.

ლოგინობის ხანა
გესტაციური პიელონეფრიტის შემდეგ ქალების 20%-ს თირკმელების ფუნქცია დაქვეითებული აქვს, რის გამოც ლოგინობის მე-4 და მე-12-14 დღეებში - კრიტიკულ პერიოდში - დაავადება შესაძლოა გამწვავდეს, ამიტომ ქალის გაწერამდე აუცილებელია გამოკვლევა და გამწვავების პროფილაქტიკა, ხოლო შემდეგ - უროლოგის მეთვალყურეობა.

მკურნალობა
ორსულობისას პიელონეფრიტის შემთხვევაში უნდა გატარდეს შემდეგი ღონისძიებები:

• ქალი სამშობიაროში ორსულობის 36-ე კვირას უნდა მოთავსდეს.
• დედისა და ნაყოფისთვის გართულებათა თავიდან ასაცილებლად ჩატარდეს პროფილაქტიკური მკურნალობა.
• მშობიარობამ ჩაიაროს ჩვეულებრივ, ბუნებრივი გზით, მაგრამ არტერიული წნევის მუდმივი კონტროლის ფონზე.
• საკეისრო კვეთა ჩატარდეს მხოლოდ თანაარსებული სამეანო გართულებების შემთხვევაში.
• სამკურნალოდ გამოყენებულ იქნეს ანტიბაქტერიული, დეზინტოქსიკაციური და იმუნური სისტემის მასტიმულირებელი საშუალებები.
• ორსულობის პირველ ტრიმესტრში დაინიშნოს პენიცილინის ჯგუფის ანტიბიოტიკები, რომლებსაც ნაყოფზე ტოქსიკური ზემოქმედება არ ახასიათებს (ამპიცილინი, ოქსაცილინი, მეტიცილინი), ხოლო მეორეში, პლაცენტის დამცავი ფუნქციის ჩართვის შემდეგ, ანტიბიოტიკების სპექტრი შეიძლება გაფართოვდეს. კერძოდ, ნებადართულია ცეფალოსპორინებისა და სხვა ჯგუფის ანტიბაქტერიული პრეპარატების (ნევიგრამონი, უროსულფანი, 5-ნოკი) გამოყენება.
• ანტიბიოტიკებთან ერთად დაინიშნოს დეზინტოქსიკაციური, ინფუზიური, სედაციური თერაპია, ვიტამინები, შარდმდენები.

ბოლო ხანს უროლოგიური პრაქტიკაში წარმატებით იყენებენ მცენარეული წარმოშობის პრეპარატს კანეფრონს, რომელსაც აქვს ანტისეპტიკური, ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზური, ანტიბაქტერიული, დიურეზული მოქმედება.
პიელონეფრიტიანი ორსული სტაციონარში უნდა მოთავსდეს:

• ორსულობის გართულების დროს;
• დაავადების გამწვავების დროს;
• კრიტიკულ პერიოდში (22-28-ე კვირას) თირკმელების ფუნქციური მდგომარეობის დასადგენად;
• ნაყოფის ჰიპოქსიისა და ჰიპოტროფიის გამოვლენისას.

რჩევები:

• ორსულობის დროს აკრძალულია ტეტრაციკლინი, სტრეპტომიცინი, ლევომიცეტინი, ბისეპტოლი, ფურაზოლიდონი, სულფადიმეტოქსინი - ეს პრეპარატები ნაყოფზე ძალზე მავნე ზემოქმედებას ახდენს.
• სიფრთხილეა საჭირო კანამიცინის, გენტამიცინის გამოყენებისას - მათ ოტოტოქსიკური და ნეფროტოქსიკური მოქმედება ახასიათებთ.
• დაჩირქებისა და კენჭოვანი დაავადების შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული მკურნალობა.
• ორსულობის გართულებათა პროფილაქტიკისთვის საჭიროა მუდმივი დაკვირვება არტერიულ წნევაზე, წონაზე, საშვილოსნოს ტონუსზე, ნაყოფის მდგომარეობაზე.
• მშობიარობა სასურველია ბუნებრივი გზით. საკეისრო კვეთა ტარდება სამეანო ჩვენებით.
• საჭიროა შარდის ბუშტის ხშირი დაცლა, ასევე - წოლა სპეციალურად შერჩეულ პოზებში, რომლებიც აადვილებს შარდის ევაკუაციას - მუხლ-იდაყვის პოზაში ან მარცხენა გვერდზე.

პერიტონიტი მუცლის სეროზული გარსის - პერიტონეუმის - ანთებაა, რომელსაც ახასიათებს მძიმე საერთო სიმპტომატიკა და ორგანიზმის სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოებისა და სისტემების ფუნქციის რღვევა.
მიმდინარეობის მიხედვით პერიტონიტი შეიძლება იყოს მწვავე ან ქრონიკული, გავრცელების მიხედვით კი – ადგილობრივი ან გავრცობილი.
პერიტონიტი უმეტესად მეორეულად ვითარდება, წესისამებრ, ანთებითად შეცვლილი (მაგალითად, ნაღვლის ბუშტი, აპენდიქსი) ან პერფორირებული ორგანოებიდან ინფექციის გავრცელების, მუცლის ღრუში შემავალი ჭრილობისა და ღია თუ დახურული ტრავმების შედეგად. პირველადი პერიტონიტი საკმაოდ იშვიათია. მას მიკროორგანიზმებით მუცლის ფარის პირველადი დაზიანება განაპირობებს (ეს მიკროორგანიზმები მასში ჰემატოგენური ან ლიმფოგენური გზით ხვდებიან).
კლინიკური სურათი და მიმდინარეობა. მწვავე პერიტონიტი საკმაოდ საშიში დაავადებაა. ის შეიძლება იყოს დიფუზურიც და შემოსაზღვრულიც. უკანასკნელ შემთხვევაში ფაშარ შემაერთებელქსოვილოვან შეხორცებათა ნაადრევი წარმოქმნის გამო ანთებითი პერიტონეუმი მომიჯნავე ორგანოებთან ხორცდება და ანთებითი პროცესი შემოისაზღვრება, შემოსაზღვრულ მიდამოში კი ჩირქი გროვდება - წარმოიქმნება აბსცესი.
აბსცესი სხვადასხვა ლოკალიზაციისაა: დიაფრაგმისქვეშა, ღვიძლქვეშა, მენჯის ღრუსი, პარააპენდიკულარული და ა.შ.
პერიტონიტის კლინიკურ სურათს პირველადი დაავადება, პროცესის განვითარების ხანგრძლივობა, მისი გავრცელების ხარისხი და სტადია განსაზღვრავს. ავადმყოფს, ჩვეულებრივ, აწუხებს ტკივილი, რომლის ხასიათი და ლოკალიზაცია ძირითად დაავადებაზეა დამოკიდებული. გარდა ტკივილისა, აღინიშნება გულისრევა, ღებინება, მუცლის შებერილობა, იმატებს სხეულის ტემპერატურა.
პირველი 24 საათის განმავლობაში, რომელსაც რეაქტიული ფაზა ეწოდება, წამყვანი სიმპტომებია მუდმივი მკვეთრი ტკივილი, რომელიც სხეულის მდებარეობის შეცვლის, ხველების, მოძრაობის დროს ძლიერდება. ავადმყოფი, ჩვეულებრივ, ზურგზე ან გვერდზე წევს, ფეხები მუცლისკენ მიაქვს, გაურბის ზედმეტ მოძრაობას. პათოლოგიის დამახასიათებელ ნიშნად მიიჩნევა შჩოტკინ-ბლუმბერგის სიმპტომი - მუცლის ზედაპირზე ხელის დაჭერით და უეცარი აშვებით ტკივილის მკვეთრი გაძლიერება.

თუ პერიტონიტის წყარო მუცლის ზემო ნაწილშია ლოკალიზებული, ტკივილი შესაძლოა ზურგში, ბეჭქვეშა მიდამოში გადაეცეს. გულისრევას, ჩვეულებრივ, შვება არ მოაქვს, პულსი გახშირებულია - 100-110 წუთში, არტერიული წნევა ნორმალური ან დაქვეითებულია.
ზოგიერთი დაავადების დროს (ღრუ ორგანოთა პერფორაცია, ბადექონის სისხლძარღვთა თრომბოზი და ემბოლია, გაუვალობა, პანკრეონეკროზი) შესაძლოა შოკიც განვითარდეს.
როცაPპერიტონიტის წყარო მცირე მენჯშია ლოკალიზებული, თავს იჩენს დეფეკაციის ცრუ სურვილი, დიზურიული (შარდვის დარღვევის) სიმპტომატიკა. ხდება ტკივილის ირადიაცია გავისა და შორისის არეში. კუჭის მოქმედება ნორმალურია, თუმცა განავალი ზოგჯერ თხევადია, მოსალოდნელია ჭინთვების განვითარებაც. ზოგიერთი დაავადების, მაგალითად, ნაწლავთა ინვაგინაციის დროს განავლოვანი მასები სისხლის მინარევებს შეიცავს.
პერიტონიტის ტოქსიკურ სტადიას ყველა ის სიმპტომი ახასიათებს, რომლებიც რეაქტიული ფაზის დროს ვლინდება, თუმცა ადგილობრივი სიმპტომატიკა ამ დროს შედარებით უკანა პლანზე გადაინაცვლებს. ტკივილები და ადგილობრივი მტკივნეულობა მცირდება, კუნთთა დაჭიმულობა სუსტდება, შეიმჩნევა მუცლის შებერილობა, კუჭის მოქმედება და აირების გამოყოფა წყდება. ძლიერდებაPპერიტონიტის ზოგადი გამოვლინებები. ინტოქსიკაციის გაძლიერების კვალდაკვალ პულსი მკვეთრად ხშირდება (110-120 დარტყმამდე წუთში), არტერიული წნევა ქვეითდება, სხეულის ტემპერატურა მაღალ ციფრებს (38-39-ს და მეტს) აღწევს და ამ დონეზე ნარჩუნდება. სუნთქვა ხშირდება. შარდის გამოყოფა მცირდება და იშვიათდება.
ტერმინალურ სტადიაში ვლინდება ადინამია, ცნობიერების დაბინდვა, ეიფორია. სახის ნაკვთები წაწვეტებულია, თვალები - ჩაცვენილი, კანი - ფერმკრთალი, ოფლით დაცვარული, დაჰკრავს დამახასიათებელი ციანოზური (მოლურჯო) ელფერი, ენა მშრალია და მუქი ნადები აქვს. ამ ნიშანთა ერთობლიობას ჰიპოკრატეს სახეს უწოდებენ. წესისამებრ, ვითარდება უხვი ღებინება, მუცელი მკვეთრად არის შებერილი, აირების გამოყოფა წყდება, აღინიშნება მუცლის გავრცობილი მტკივნეულობა.
აბსცესის ჩამოყალიბებისას ავადმყოფის ზოგადი მდგომარეობა უარესდება, ტემპერატურა იმატებს და მუდმივ ხასიათს იღებს, მუცლის ღრუში ჩნდება აბსცესის ადგილობრივი სიმპტომატიკა, ლოკალური მტკივნეულობა და დაჭიმულობა. სხვა ადგილებში მუცელი რბილია.
შემოსაზღვრული პერიტონიტის დროს კლინიკური სურათი ისეთი მძიმე არ არის, როგორიც დიფუზურის დროს და პირველად დაავადებას (მწვავე აპენდიციტს, მწვავე ქოლეცისტიტს) შეესაბამება.
ქალის სასქესო ორგანოების ანთებით პათოლოგიებს მოჰყვება პელვიოპერიტონიტი - მცირე მენჯის პერიტონეუმის ანთებითი დაავადება. მას დამახასიათებელი კლინიკური სურათი აქვს. მცირე მენჯის ღრუში ინფექცია ხვდება საშვილოსნოს მილების გზით, ასევე - ჰემატოგენური ან ლიმფოგენური გზით. ანთების პირველად კერას საშვილოსნო, საკვერცხეები ან საშვილოსნოს მილები წარმოადგენს. იწყება მწვავედ, მაღალი ტემპერატურით, რომელიც 38-39 და უფრო მაღალ მაჩვენებელს აღწევს. მწვავე ტკივილები მუცლის ქვედა ნაწილში ძლიერდება შარდვისა და დეფეკაციის დროს. მუცელი შებერილია, მისი წინა კედელი - დაჭიმული, ვლინდება შჩოტკინ-ბლუმბერგის სიმპტომი. ენა მშრალია, ნადებით დაფარული, მოსალოდნელია სლოკინი, გულისრევა, ღებინება.
ქრონიკული სტადიისთვის დამახასიათებელია ტკივილი მუცლის ქვედა არეში, რომელიც გაცივების, ფიზიკური დაძაბულობის, მენსტრუაციის დროს ძლიერდება. არცთუ იშვიათია მენსტრუალური, რეპროდუქციული და სქესობრივი ფუნქციის დარღვევა. ქრონიკულ სტადიაში ექსუდატი გაიწოვება, მცირე მენჯის ღრუში ჩნდება შეხორცებები, რომლებსაც საშვილოსნოსა და მისი დანამატების მდებარეობის ცვლილებამდე მივყავართ.

მკურნალობა
პერიტონიტის გამომწვევის მოცილების ან მისი მიდამოს დრენირების შემდეგ ტკივილი მცირდება, უმჯობესდება ზოგადი მდგომარეობა, სისხლის სურათი და იწყება გამოჯანმრთელება. ზოგჯერ გამოჯანმრთელება მოჰყვება ანთების შემოსაზღვრას და მის თანდათანობით ლიკვიდაციას. ამ შემთხვევაში ანთების არეში კუნთთა დაჭიმულობა და ტკივილი თანდათან იკლებს. ისინჯება ანთებითი ინფილტრატი, მტკივნეულობა ზომიერია. აბსცესის ფორმირებისას პაციენტის მდგომარეობა უარესდება, ტემპერატურა იმატებს და მუდმივი ხდება.
პერიტონიტის მკურნალობა დაავადების ფორმის, სტადიის, გამომწვევის ხასიათის, პროცესის გავრცელების, მეტაბოლური პროცესებისა და სასიცოცხლო ორგანოთა ფუნქციის დარღვევის ხარისხის გათვალისწინებით ტარდება. მკურნალობის პრინციპებია ინფექციის წყაროს რაც შეიძლება ადრეული და დროული ლიკვიდაცია ოპერაციული ჩარევით ან მისი შემოსაზღვრა დრენირების გზით.
ანტიბაქტერიული თერაპიითა და გამორეცხვებით მუცლის ღრუში ინფექციის დათრგუნვის პარალელურად, რა თქმა უნდა, აუცილებელია სისტემური ანტიბაქტერიული თერაპია, ასევე - ბრძოლა პარალიზურ ნაწლავურ გაუვალობასთან, ზოგადი ინტოქსიკაციისა და შინაგანი ორგანოების ფუნქციური მდგომარეობის კორექცია.
მეორეული პერიტონიტის დროს ოპერაციული ჩარევა აუცილებელია. მისი მიზანია ექსუდატისა და ინფიცირებული ქსოვილის მოცილება, ინფექციური კერის ლიკვიდაცია ან შემოსაზღვრა და მუცლის ღრუს დრენაჟი.
დაავადების პროგნოზი პერიტონიტის გამომწვევ ძირითად პათოლოგიაზეა დამოკიდებული. მართებულ მკურნალობას, წესისამებრ, სრული გამოჯანსაღება მოჰყვება, თუმცა არც შეხორცებათა განვითარებაა გამორიცხული.

პერიოსტიტი ძვლისაზრდელას ანთებითი დაავადებაა, რომელიც, ჩვეულებრივ, ძვლის შიდა ან ზედაპირულ შრეზე იწყება და შემდეგ მთელ ძვალზე ვრცელდება. ძვლისაზრდელას (პერიოსტის) ძვალთან მჭიდრო კონტაქტის გამო ანთებითი პროცესი ადვილად გადადის ერთი ქსოვილიდან მეორეზე (ოსტეოპერიოსტიტი).
კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით პერიოსტიტი შეიძლება იყოს მწვავე და ქრონიკული, ხოლო პათოლოგანატომიური სურათის და ნაწილობრივ ეტიოლოგიის მიხედვით - მარტივი, ფიბროზული, ჩირქოვანი, სეროზული, ოსიფიცირებული, ტუბერკულოზური და სიფილისური.
მარტივი პერიოსტიტი მწვავე ასეპტიკური ანთებითი პროცესია, რომლის დროსაც შეიმჩნევა ჰიპერემია, ძვლისაზრდელას უმნიშვნელო გასქელება და ინფილტრაცია. პალპაციით (ხელით მოსინჯვით) შესაძლოა ხაოიანი ზედაპირი შეიგრძნოთ.
მარტივი პერიოსტიტი ყველაზე ხშირად დაჟეჟვის, მოტეხილობის (ტრავმული პერიოსტიტი) ან ანთებითი კერის ძვლისაზრდელას სიახლოვეს ლოკალიზების (მაგალითად, ძვალში ან კუნთებში) შემთხვევაში ვითარდება.
მარტივ პერიოსტიტს ახასიათებს განსაზღვრული მიდამოს ტკივილი და შეშუპება. ძვლისაზრდელა ყველაზე ხშირად რბილი ქსოვილებით ნაკლებად დაცულ არეში (მაგალითად, დიდი წვივის ძვლის წინა ზედაპირზე, იდაყვის ძვალზე) ზიანდება. ანთებითი პროცესი უმეტესად რამდენიმე კვირაში თავისთავად გაივლის, მაგრამ ზოგჯერ იწვევს ფიბროზულ დაზიანებას, კალციუმის მარილების დალექვას ან ძვლოვანი ქსოვილის ახალწარმონაქმნების (ოსტეოფიტების) გაჩენას, ანუ ოსიფიცირებულ პერიოსტიტში გადაიზრდება.
ოსიფიცირებული პერიოსტიტი ძვლისაზრდელას ანთების გავრცელებული ფორმაა. იგი აღმოცენდება პერიოსტის ხანგრძლივი გაღიზიანების შედეგად და ახასიათებს ჰიპერემიული და პროლიფიცირებული ძვლისაზრდელას შიდა შრიდან ახალი ძვლის ინტენსიური განვითარება. ეს პროცესი ზოგჯერ დამოუკიდებლად მიმდინარეობს, უმეტესად კი ირგვლივ არსებული ქსოვილების ანთებაც ახლავს თან. ოსიფიცირებული პერიოსტიტი ვითარდება ძვალში არსებული ანთებითი ან ნეკროზული კერების (მაგალითად, ოსტეომიელიტი) მიდამოში, წვივზე ქრონიკული ვარიკოზული წყლულის ქვეშ, ანთებითი ცვლილებებით დაზიანებული სახსრის ახლოს, ძვლის კორტიკალურ შრეში ტუბერკულოზური კერების არსებობისას.
ოსტეოფიცირებული პერიოსტიტის მოვლენებით გამოწვეული გაღიზიანების დაცხრობის შემდეგ ძვლის შემდგომი წარმოქმნა წყდება. ოსტეოფიტების მსხვილ კომპონენტებში შეიძლება მოხდეს ძვლის შიდა გადაწყობა (მედულიზაცია) და ქსოვილმა მიიღოს სპონგიოზური (ღრუბლისებური) ძვლის სახე.
ზოგჯერ ოსიფიცირებული პერიოსტიტი იწვევს სინოსტაზს (სინოვიური სითხის შეგუბება), რაც უმეტესად შეინიშნება ხერხემლის მეზობელ მალებს შორის, წვივის ძვლებს შორის, იშვიათად - ტერფის ძვლებსა და მაჯის ძვლებს შორის.

ფიბროზული პერიოსტიტი
ფიბროზული პერიოსტიტი ვითარდება თანდათანობით და მიმდინარეობს ქრონიკულად. იგი აღმოცენდება წლობით მიმდინარე გაღიზიანების შედეგად და ვლინდება ძვლისაზრდელას კოჟიჟისებრი გასქელებით, რომელიც მჭიდროდ არის შეზრდილი ძვალთან. მაგალითად, ფიბროზული პერიოსტიტი შეიმჩნევა დიდ წვივის ძვალზე წვივზე ქრონიკული წყლულის, ძვლის ნეკროზის, სახსრის ქრონიკული ანთების და სხვათა დროს. ფიბროზული ქსოვილის მნიშვნელოვნად განვითარებამ შესაძლოა ძვლის ზედაპირული დაზიანება გამოიწვიოს. ზოგჯერ, პროცესის ხანგრძლივი მიმდინარეობის შემთხვევაში, ძვლოვან ქსოვილზე ჩნდება სიმსივნური წარმონაქმნები. გამღიზიანებლის მოშორების შემდეგ, ჩვეულებრივ, პროცესის უკუვითარდება.

ჩირქოვანი პერიოსტიტი
ჩიქოვანი პერიოსტიტი, წესისამებრ, ვითარდება ძვლისაზრდელას დაზიანების შემდეგ ან მეზობელი ორგანოებიდან მასში ინფექციის შეჭრის შემთხვევაში (მაგალითად, ყბის პერიოსტიტი კბილის კარიესის დროს), ასევე - ჰემატოგენური გზით (მაგალითად, პიემიის დროს მეტასტაზური პერიოსტიტი). მეტასტაზური პერიოსტიტი, ჩვეულებრივ, აზიანებს რომელიმე გრძელი ლულოვანი ძვლის (ბარძაყის, წვივის, მხრის ძვლის) ძვლისაზრდელას ან ერთდროულად რამდენიმე ძვალს. ჩირქოვანი პერიოსტიტის მთავარი კომპონენტია მწვავე ჩირქოვანი ოსტეომიელიტი. არის შემთხვევები, როდესაც ჩირქოვანი პერიოსტიტის დროს ინფექციის წყაროს აღმოჩენა ვერ ხერხდება.
ჩირქოვანი პერიოსტიტი იწყება ძვლისაზრდელას ჰიპერემიით, მასში სეროზული ან ფიბროზული ექსუდატის გაჩენით, შემდეგ კი ვითარდება ჩიქოვანი ინფილტარაცია, რომელიც ადვილად სცილდება ძვალს. პერიოსტის ფაშარი (ფხვიერი) შიგნითა შრე იჟღინთება ჩირქით, რომელიც შემდეგ პერიოსტსა და ძვალს შორის გროვდება და წარმოქმნის სუბპერიოსტულ აბსცესს. პროცესის მნიშვნელოვანი გავრცელების შემთხვევაში პერიოსტი შრევდება, რამაც შესაძლოა ძვლის კვების დარღვევა და მისი ზედაპირული ნეკროზი გამოიწვიოს. თუ ჩირქმა ძვლის ტვინის სივრცეში შეაღწია, ნეკროზი მოიცავს ძვლის მთელ უბანს ან მთლიანად ძვალს. ანთებითი პროცესი შეიძლება შეჩერდეს (განსაკუთრებით - ჩირქის დროული მოშორების ან ორგანიზმიდან მისი თავისთავად გამოსვლის შემთხვევაში), ანდა მოედოს გარემომცველ რბილ ქსოვილებს და მთელ ძვალს.
პროცესის სწრაფი მიმდინარეობის შემთხვევაში ხდება ძვლისაზრდელას აშრევება, რასაც განაპირობებს ძვლისაზრდელასა და კორტიკულ შრეში არსებული ჩირქი ან ინფილტრატი (ანთებითი ან სიმსივნური). ასეთი რამ მოსალოდნელია მწვავე ოსტეომიელიტის, იუნგას სიმსივნისა და რეტიკულოსარკომის დროს. მწვავე ანთებითი პროცესის დროს, როცა პერიოსტის ქვეშ გროვდება ჩირქი და იქმნება დიდი წნევა, ძვლისაზრდელა შესაძლოა გაგლიჯოს - ამ ადგილას ძვლის წარმოქმნა გაგრძელდეს.

სეროზული ალბუმინური პერიოსტიტი
სეროზული ალბუმინური პერიოსტიტი ის ფორმაა, როდესაც ძვლისაზრდელაში მიმდინარე ანთებით პროცესს თან ახლავს ალბუმინით მდიდარი, სეროზულ-ლორწოვანი ხასიათის ექსუდატის წარმოქმნა, რომელიც გროვდება ძვლისაზრდელას ქვეშ. ექსუდატი გარემოცულია მოყავისფრო-მოწითალო გრანულაციური ქსოვილით. გარედან იგი მთლიანად გარსით არის დაფარული და ჰგავს კისტას, რომელიც ქალაში ლოკალიზაციის შემთხვევაში ტვინის თიაქარში ერევათ. ექსუდატის რაოდენობა ზოგჯერ 2 ლიტრსაც კი აღწევს. ის, ჩვეულებრივ, დაგროვილია ძვლისაზრდელას ქვეშ ან თავად ძვლისაზრდელაზე კისტისმაგვარი ტომრის სახით. შეიძლება, ძვლისაზრდელას გარეთა ზედაპირზეც დაგროვდეს. უკანასკნელ შემთხვევაში გამოხატულია გარემომცველი ქსოვილების გავრცობილი შეშუპება. როცა ექსუდატი მდებარეობს ძვლისაზრდელას ქვეშ, იგი შრევდება, ძვალი შიშვლდება და შესაძლოა განვითარდეს ნეკროზი - წარმოიშვას გრანულაციებით სავსე ღრუ.
პროცესი, ჩვეულებრივ, ლოკალიზდება გრძელი ლულოვანი ძვლების (მეტწილად - ბარძაყის ძვლის, იშვიათად - წვივის, მხრის ძვლის, ნეკნის) ბოლოში (დიაფიზში). ავადდებიან უმეტესად ახალგაზრდები.
ხშირად ძვლისაზრდელას ანთება ვითარდება ტრავმის შემდეგ. აღმოცენდება მტკივნეული შეშუპება, ტემპერატურა იმატებს, მაგრამ მალევე უბრუნდება ნორმას. სახსრის არეში პროცესის ლოკალიზების შემთხვევაში შესაძლოა დაირღვეს მისი ფუნქცია. თავდაპირველად შეშუპება მკვრივია, მაგრამ დროთა განმავლობაში შესაძლოა დარბილდეს და გამოიხატოს მეტ-ნაკლები ფლუქტუაცია. ახასიათებს ქვემწვავე ან ქრონიკული მიმდინარეობა.

მკურნალობა
როდესაც დაავადება ჩირქოვანი ინფექციის გარეშე მიმდინარეობს, მისი მკურნალობა შესაძლებელია შინაც, ანტიბიოტიკებით, ცივის დადებით და ტკივილგამაყუჩებლებით. მთავარია, მოშორებულ იქნეს გამაღიზიანებელი ფაქტორი. ამ დროს უნდა შეწყდეს ფიზიკური ვარჯიში, ანთებითი ძვლისაზრდელას მიდამოს ფიზიკური დატვირთვა უნდა გამოირიცხოს.
პერიოსტიტი უფრო მეტხანს გრძელდება, ვიდრე რბილი ქსოვილების დაჟეჟილობა (ჰემატომა) - ზოგჯერ 3 კვირა და მეტიც კი.
ჩირქოვანი პერიოსტიტის მკურნალობა ქირურგიულია.

პერიოდონტიტი კარიესული პროცესის ყველაზე საშიში გართულებაა.
პერიოდონტი მკვრივი ფიბროზულ-შემაერთებელი ქსოვილია, რომელიც კბილთა ფესვების კბილბუდესთან შეერთებას უზრუნველყოფს. პერიოდონტიტს ახასიათებს ანთებითი პროცესის გავრცელება არა მარტო კბილის ქსოვილზე, არამედ ფესვების ირგვლივ არსებულ ძვლოვან ქსოვილზეც. ამ დროს იშლება ნერვი და ზიანდება იოგი, რომელიც კბილს კბილბუდეში ამაგრებს.
პერიოდონტიტი შეიძლება იყოს როგორც ინფექციური, ასევე არაინფექციური წარმოშობისა. მის აღმოცენებაში მთავარ როლს მიკროორგანიზმები და მათი ტოქსინები ასრულებენ. ამ დროს ინფექცია უმეტესად პულპიტის ან პულპის ნეკროზის შედეგად ვრცელდება ფესვის არხიდან. მიკრობები და მათი ტოქსინები აღწევენ პერიოდონტის ქსოვილში და ანთებას იწვევენ.
არაინფექციური პერიოდონტიტის მიზეზად შეიძლება იქცეს ტრავმა ან მედიკამენტი. ტრავმული დაზიანებებიდან აღსანიშნავია:
ა) დარტყმა, არხების დაბჟენის შემდგომი დაზიანება, პერიოდონტის ტრავმა პულპის ამოღების შემდეგ, მკვეთრი ჩაკბეჩა, თხილის გატეხა, ძვლის ღრღნა;
ბ) ქრონიკული მიკროტრავმა, მაგალითად, მოსაწევი მილით, სასულე ინსტრუმენტით, ძაფის მოწყვეტით, კბილზე ფანქრის, კალმის დაჭერით, მაღალი ბჟენით და სხვა.
მედიკამენტებიდან პერიოდონტიტი შეიძლება გამოიწვიოს ძლიერმოქმედმა საშუალებებმა, თუ ისინი პერიოდონტში მოხვდა, მაგალითად, ფესვის არხების გაფართოების (ტრილონი B, სამეფო არაყი) ან მათი სტერილიზაციის (ფორმალინი, აზოტმჟავას ვერცხლი) დროს, ასევე- დარიშხანოვანმა პასტამ.
მიმდინარეობა და სიმპტომები. მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ მწვავე და ქრონიკულ პერიოდონტიტს და ქრონიკული პერიოდონტიტის გამწვავებას, თავისებურებათა მიხედვით კი პერიოდონტიტის ფიბროზულ ფორმას, გრანულომას და კისტას.
პერიოდონტიტის დროს, რაკი კბილის საფიქსაციო იოგი ზიანდება, კბილი მოძრავი ხდება, მცირედი შეხების დროსაც კი ტკივილი იჩენს თავს. მწვავე პერიოდონტიტი ვლინდება კბილის არეში მკვეთრი ტკივილით, რომელიც ძლიერდება კბილთან შეხებისას. დაავადებას ახასიათებს ტკივილი კბილის კბილზე დაჭერის დროს. ადამიანს ისეთი შეგრძნება უჩნდება, თითქოს კბილი დაუგრძელდა. შესაძლოა, შეშუპდეს ღრძილიც. კბილი კბილბუდეში მყარად აღარ დგას, მოძრაობს. თუ ამ ჩივილების გამო ადამიანმა ექიმს დროულად არ მიმართა, ჩამოყალიბდება ქრონიკული პერიოდონტიტი.
ქრონიკული პერიოდონტიტი ტკივილის გარეშე მიმდინარეობს, შესაძლოა, მოხდეს ფესვის ირგვლივ გრანულომის (პარკისებრი წარმონაქმნი კბილის მწვერვალზე) ან კისტის (კბილის მწვერვალის არეში მკვრივი კაფსულის მქონე ანთებითი წარმონაქმნი) ფორმირება. ქრონიკული პერიოდონტიტის დროს ზოგჯერ ღრძილზე წარმოიშობა ხვრელმილი, პირის ღრუში ჩნდება უსიამოვნო სუნი.
ქრონიკული პერიოდონტიტის დიფერენცირება შესაძლებელია კბილის რენტგენოგრამის საფუძველზე. გრანულომა და კისტა საკმაოდ მძიმე პროცესებია არა მარტო იმიტომ, რომ ამ დროს კბილის შენარჩუნება ჭირს, არამედ იმიტომაც, რომ შესაძლოა ორგანიზმში გავრცელდეს ქსოვილების დაშლის ტოქსიკური პროდუქტები. პერიოდონტიტით გართულებული კბილი, მით უმეტეს - რამდენიმე, ინფექციის წყაროა მთელი ორგანიზმისთვის.

მკურნალობა
პერიოდონტიტის მკურნალობა მრავალეტაპიანია. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ექიმი ინდივიდუალურ ტაქტიკას ირჩევს, თუმცა არსებობს საერთო პრინციპებიც. ხდება კბილის პრეპარირება, არხების სათანადო დამუშავება, საჭიროებისამებრ - სპეციალური ანტისეპტიკების გამოყენება. გრანულომის გაწოვისთვის ხელის შესაწყობად გამოიყენება პასტები. ზოგჯერ კონსერვატიული მეთოდები უეფექტოა და ინფექციის კერის მოსაცილებლად საჭირო ხდება ქირურგიული ოპერაცია - კბილის ფესვის მწვერვალის რეზექცია. ნებისმიერ შემთხვევაში ექიმი მაქსიმალურად ცდილობს კბილის შენარჩუნებას.

პერიკარდიუმის დაავადებებია: მწვავე პერიკარდიტი, ექსუდაციური პერიკარდიტი (რომელიც, თავის მხრივ, შეიძლება იყოს სეროზული, ჰემორაგიული და ჩირქოვანი) და კონსტრიქციული (შეხორცებითი) პერიკარდიტი. ცალკე სინდრომად უნდა გამოიყოს გულის ტამპონადა.
პერიკარდიტი პერიკარდიუმის, გულის გარეთა გარსის (გულის პერანგის სეროზული ფურცლების), ანთებაა. მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ მის მწვავე (გრძელდება დაავადების დასაწყისიდან მე-6 კვირამდე), ქვემწვავე (გრძელდება მე-6 კვირიდან მე-6 თვემდე) და ქრონიკულ (გრძელდება ნახევარ წელიწადზე მეტხანს) ფორმებს.
მწვავე პერიკარდიტი, გამომწვევი ფაქტორის კვალობაზე, შეიძლება იყოს:

• ინფექციური (ვირუსული, ბაქტერიული, სოკოვანი, პარაზიტული.
• ვირუსული ინფექცია პერიკარდიტის  ყველაზე გავრცელებული მიზეზია. ხშირად მწვავე პერიკარდიტი ზედა სასუნთქი გზების ვირუსული დაავადების შემდეგ, ავადმყოფობიდან მე-12-15 დღეს ვითარდება.
• ბაქტერიული პერიკარდიტი შეიძლება გამოიწვიოს პნევმოკოკმა, სტაფილოკოკმა, ტუბერკულოზის მიკობაქტერიამ. ბოლო ხანს ტუბერკულოზური პერიკარდიტი გაიშვიათდა. იგი, წესისამებრ, შერწყმულია ტუბერკულოზის სხვა ლოკალიზაციასთან: სეროზიტთან, პლევრიტთან, პერიტონიტთან, ფილტვის, ბრონქული ჯირკვლების დაზიანებასთან. იწყება თანდათანობით, შეუმჩნევლად, მიმდინარეობს დიდხანს, თვეობით, რემისიებისა და გამწვავებების მონაცვლეობით. ექსუდატი სეროზული ან ჰემორაგიულია და მოზრდილ შეხორცებებს ტოვებს.
• სიმსივნური (ფილტვის კიბო, მკერდის კიბო, ლიმფომა და სხვა).
• სამწუხაროდ, გახშირდა მეტასტაზური - სიმსივნის გავრცელებით გამოწვეული - პერიკარდიტი. მეტასტაზური პერიკარდიტის დროს ექსუდატი სეროზულ-ჰემორაგიული ან ჰემორაგიულია. ზოგჯერ მასში სიმსივნურ უჯრედებსაც პოულობენ.
• მიოკარდიუმის ინფარქტით გამოწვეული. ინფარქტი პერიკარდიტის მიზეზად შეიძლება იქცეს როგორც დაავადების მწვავე სტადიაში, აღმოცენებიდან 24 საათის განმავლობაში, ასევე მოგვიანებით, რამდენიმე კვირის და რამდენიმე თვის შემდეგაც კი. პირველ შემთხვევაში ინფარქტის ზონის მიმდებარე პერიკარდიუმის გაღიზიანების შედეგად ვითარდება მშრალი ფიბრინული პერიკარდიტი, ხოლო მეორე შემთხვევაში პერიკარდიტის მიზეზს წარმოადგენს მიოკარდიუმის ინფარქტით გამოწვეული აუტოიმუნური რეაქცია.
• თირკმლის უკმარისობის თანმხლები. პერიკარდიტი საკმაოდ ხშირია თირკმელების მძიმე ქრონიკული უკმარისობის დროს. ამავე დროს, პერიკარდიუმის დაზიანება (პერიკარდიტი, გულის ტამპონადა) დიალიზის ერთ-ერთი უხშირესი გართულებაა. სავარაუდოდ, ამის მიზეზი ნაწილობრივ მაინც თავად დიალიზის პროცესია. თირკმლის პათოლოგიით განპირობებული პერიკარდიტი უმეტესად ფიბრინულია, მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებში აქვს სეროზული ან ჰემორაგიული ხასიათი.
• მიქსედემის (ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის ნაკლოვანებით განპირობებული დაავადება) შედეგად განვითარებული პერიკარდიტი. ის ხშირად ექსუდაციით მიმდინარეობს. ექსუდატში შესაძლოა აღმოჩნდეს ქოლესტერინის კრისტალები.
• ტრავმული პერიკარდიტი. მის მიზეზად შეიძლება იქცეს გულმკერდის ღია ან დახურული ტრავმა, ანდა გულის ოპერაცია (ანთება ვითარდება ქირურგიული ჩარევიდან 1-2 კვირის შემდეგ როგორც პოსტოპერაციული სინდრომი), ბლაგვი (ავტოავარია, აფეთქება, ნგრევა) ან ბასრი საგნით მიყენებული ტრავმა.
• იონური რადიაციითა და სხივური ენერგიით გამოწვეული პერიკარდიტი. ჯერ კიდევ იშვიათია, თუმცა შეიმჩნევა მისი მატების ტენდენცია, რაც სიმსივნური დაავადებების სხივური მკურნალობით არის განპირობებული.
• პერიკარდიტს შესაძლოა სათავე დაუდოს შემაერთებელი ქსოვილის დაავადებებმა, მაგალითად, რევმატიზმმა, სისტემურმა წითელმა მგლურამ, რევმატოიდულმა ართრიტმა, სკლეროდერმიამ. ექსუდატის ხასიათის მიხედვით უმეტესად ფიბრინული ან სეროზულ-ფიბრინულია, ეს უკანასკნელი კი შესაძლოა შეხორცებით ფორმაშიც გადაიზარდოს. მისი ამოცნობა ძნელია, რადგან პერიკარდიტის სიმპტომები სუსტია, ხოლო ძირითადი დაავადებისა - მკვეთრი. ავადდებიან უმთავრესად ქალები.  რევმატული პერიკარდიტი, რომელიც დიდხანს გულის პერანგის ანთების ყველაზე გავრცელებულ ფორმად იყო მიჩნეული, ვითარდება როგორც რევმოკარდიტის ერთ-ერთი გამოვლინება და მწვავე, აქტიური პროცესის მაჩვენებელია. ეს დაავადება ხშირად ემართებათ ბავშვებს. რევმატული პერიკარდიტი მშრალიც შეიძლება იყოს და სველიც. ამ დროს სითხე შესაძლოა სწრაფად ჩადგეს პერიკარდიუმის ღრუში და ასევე სწრაფად გაიწოვოს.  პიოგენური ანუ ჩირქოვანი პერიკარდიტი შეიძლება იყოს სტრეპტოკოკური, სტაფილოკოკური, პნევმოკოკური, მენინგოკოკური და გონოკოკური ეტიოლოგიისა. იგი გვხვდება იშვიათად, სეფსისისა და სათანადო ინფექციის კერების არსებობის დროს. დაავადება მიმდინარეობს ჩირქოვანი ექსუდატით, მძიმე საერთო მდგომარეობით, ჰექტიური ცხელებით.
• მედიკამენტებიდან პერიკარდიტს ყველაზე ხშირად იწვევს პროკაინამიდი, ჰიდრალაზინი და იზონიაზიდი.
• პერიკარდიტის მიზეზად შეიძლება იქცეს თანდაყოლილი ანომალიაც, მაგალითად, პერიკარდიუმის განუვითარებლობა და პერიკარდიუმის კისტა. ეს უკანასკნელი უმეტესად კეთილთვისებიანია და უსიმპტომოდ მიმდინარეობს.
• იდიოპათიური (დაუდგენელი მიზეზით გამოწვეული) პერიკარდიტი. ვარაუდობენ, რომ ხშირად ის ვირუსული ეტიოლოგიისაა, თუმცა ინფექციის დადგენა ვერ ხერხდება.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. მწვავე პერიკარდიტი შემოფარგლული ანთებით იწყება. ამ დროს ფიბრინის ძაფები პერიკარდიუმის ფურცლებზე ილექება, რის გამოც მისი ზედაპირი ხორკლიანი ხდება, ეს კი ხელს უშლის სუნთქვის დროს მათ მოძრაობას.
თუ ფიბრინოზული პერიკარდიტი შემოსაზღვრულ ადგილას განვითარდა, პერიკარდიუმის ღრუში ანთებითი სითხე მნიშვნელოვანი რაოდენობით არ დაგროვდება. მწვავე პერიკარდიტი უმეტესად სწორედ ასეთი სახით გვხვდება.
მწვავე პერიკარდიტის ძირითადი სიმპტომია ტკივილი გულის არეში. ავადმყოფები უჩივიან ყრუ, მუდმივ ტკივილს მკერდის ძვლის უკან ან გულმკერდის მარცხენა ნახევარში, რომელიც ორივე ხელში გადაეცემა. ანალგეტიკები (ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებები) ტკივილს უმეტესად აყუჩებს, მაგრამ რამდენიმე ხნის შემდეგ ის ხელახლა აღმოცენდება და საათობით, ხშირად დღეების განმავლობაშიც გრძელდება.
ზოგჯერ ტკივილი ისეთი ინტენსიურია, რომ სტენოკარდიის შეტევის და ინფარქტის სიმულაციას ახდენს.
პერიკარდიული ტკივილის დამახასიათებელი ნიშანია მისი გაძლიერება ზურგზე წოლის, ღრმა ჩასუნთქვის, ხველისა და ყლაპვის დროს. ხშირად ტკივილის შეგრძნებას ამცირებს წამოჯდომა, წინ დახრა და ზედაპირული სუნთქვა. ნიტროგლიცერინი ტკივილს არ ხსნის.
ავადმყოფის დათვალიერებისას ყურადღებას იპყრობს ტკივილის დროს მისი დამახასიათებელი იძულებითი პოზა - წინ გადახრილი ჯდომა. ამ დროს მცირდება პერიკარდიუმის ფურცლების ერთმანეთთან ხახუნი.

ექსუდაციური პერიკარდიტი

ექსუდაციური პერიკარდიტი პერიკარდიუმის გავრცობილი ანთებაა. ამ დროს წარმოქმნილი ექსუდატის შეწოვა ირღვევა და იგი პერიკარდიუმის ღრუში გროვდება.
ექსუდაციური პერიკარდიტი უმეტესად მშრალს მოჰყვება, თუმცა არც ის არის გამორიცხული, ეს სტადია გამოტოვოს და სითხე პერიკარდიუმში თავიდანვე ჩაგროვდეს (ალერგიის, ტუბერკულოზური და სიმსივნური პერიკარდიტების დროს).
თუ პერიკარდიუმის ანთებამ ტოტალური ხასიათი მიიღო, ექსუდატის უკუშეწოვა ირღვევა და იგი უხვად გროვდება პერიკარდიუმის ღრუში. ზოგჯერ სითხის მოცულობა 1-2 ლიტრს აღწევს.
ჩივილები. მცირე რაოდენობით ექსუდატი (პერიკარდიუმის შიგნით წნევა არ იმატებს 3-4 მმ ვწყ. სვ-ზე მეტად), ჩვეულებრივ, ჩივილებს არ იწვევს. შესაძლოა, გამოხატული იყოს მწვავე პერიკარდიტის სიმპტომები.
ინფექციური ექსუდაციური პერიკარდიტის მქონე ავადმყოფები უჩივიან ცხელებას, შემცივნებას. დაავადების დასაწყისში (მშრალი პერიკარდიტის სტადია) შესაძლოა აღნიშნავდნენ ტკივილს, ექსუდატის დაგროვებასა და პერიკარდიუმის ფურცლების დაშორებასთან ერთად ტკივილი თანდათან მცირდება და წინა პლანზე წამოიწევს ჰაერის უკმარისობა.
დიდი რაოდენობით სითხის დაგროვებისას ავადმყოფი საწოლში ხშირად იძულებით პოზას იკავებს - წამოჯდება. ეს იმიტომ, რომ წოლის დროს სისხლის უკუდენა ძნელია.
გულმკერდის დათვალიერებისას ზოგჯერ შეინიშნება გულმკერდის წინა კედლის გამობერვა პრეკარდიულ არეში, აგრეთვე - კანისა და კანქვეშა ქსოვილის უმნიშვნელო შეშუპება.

კონსტრიქციული პერიკარდიტი
კონსტრიქციული პერიკარდიტის დროს პერიკარდიუმის ფურცლები დიფუზურად სქელდება, მათში თანდათან ლაგდება კალციუმის მარილები, რაც გულს ერთგვარ მარწუხებში აქცევს. ამის გამო მცირდება გულის საკნების გადაჭიმვის უნარი და იზღუდება მისი ღრუების ავსება.
კონსტრიქციული პერიკარდიტის დროს ირღვევა გულის დიასტოლური ავსების პროცესი, მცირდება გულის კუმშვითი ფუნქცია, არტერიული წნევა და პერიფერიული ორგანოების სისხლით მომარაგება.
ორიდან ერთ შემთხვევაში კონსტრიქციული პერიკარდიტის მიზეზია ტუბერკულოზი, შედარებით იშვიათად - 15-20%-ში - გულის რევმატული დაზიანება. ხშირია სიმსივნური, რადიაციის, ტრავმის შედეგად განვითარებული კონსტრიქციული პერიკარდიტიც.
ამრიგად, კონსტრიქციული პერიკარდიტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი წარმოშობის მწვავე ექსუდაციური პერიკარდიტის არასასურველი დასასრული.
ზოგჯერ გასქელებულ ფურცლებს შორის შეხორცებები ყალიბდება. ამგვარად წარმოშობილი შეხორცება გულს ყოველი მხრიდან ეკვრის გარს და გასაქანს არ აძლევს. კონსტრიქციული პერიკარდიტის ხანგრძლივი მიმდინარეობისას პერიკარდიუმის ფურცლები ჩაიკირება. ამ შემთხვევაში გული უფრო მტკიცე კალციფიკატით შემოისაზღვრება და ყალიბდება ჯავშნიანი გული - პერიკარდიუმის ფურცლები გარდაიქმნება მკვრივ, ნაკლებმოძრავ ტომსიკად და გულს ჯავშანივით ეკვრის გარს.

ჩივილები. ავადმყოფი უჩივის სისუსტეს, ადვილად დაღლას, გულის ფრიალს, ქოშინს, რომელიც თავდაპირველად მხოლოდ ფიზიკური დატვირთვისას, მერე და მერე კი მოსვენების დროსაც ვითარდება. მიუხედავად ქოშინისა, ავადმყოფი დაბალ სასთუმალზე წევს, თუმცა ამ დროს მკვეთრად იმატებს ციანოზი და სახის შეშუპება.
სხვა ჩივილებიდან აღსანიშნავია მუცლის ზრდა (ასციტის გამო), სიმძიმის შეგრძნება მარჯვენა ფერდქვეშ (ჰეპატომეგალიის გამო). მოგვიანებით თავს იჩენს ფეხების შეშუპებაც.
ყურადღებას იქცევს ავადმყოფის დამახასიათებელი გარეგნობა: ზედა ღრუ ვენაზე ზეწოლის გამო სახე ძლიერ შეშუპებულია, კისერი - გასქელებული, პირისკანი იღებს ციანოზურ (მოლურჯო) ელფერს, კისრის ვენები დაბერილია და კარგად პულსირებს. შეშუპება და ციანოზი ვრცელდება თავსა და მხრებზე. სიმპტომთა ამ კომპლექსს სტოქსის საყელოს უწოდებენ.

გულის ტამპონადა
გულის ტამპონადა სიცოცხლისთვის საშიში მდგომარეობაა, რომლის დროსაც პერიკარდიუმის ღრუში ექსუდატი ისე სწრაფად გროვდება და/ან ისეთ რაოდენობას აღწევს, რომ იწვევს გულზე ზეწოლას და ჰემოდინამიკის მოშლას.
ნებისმიერი მიზეზით გამოწვეული ექსუდაციური პერიკარდიტი შეიძლება გართულდეს გულის ტამპონადით.
გულის ტამპონადის დროს პერიკარდიუმის ღრუში დიდი რაოდენობით დაგროვილი სითხე აწვება გულს, რის გამოც გულის საკნები ადეკვატურად არ ივსება.
გულის ტამპონადის განვითარებისთვის მნიშვნელობა აქვს პერიკარდიუმის ღრუში სითხის დაგროვების სისწრაფეს. სწრაფი ექსუდაციის დროს პერიკარდიუმის ფურცლები სათანადო სისწრაფით ვერ იჭიმება, პერიკარდიუმის ღრუში წნევა სწრაფად იმატებს და ტამპონადის კლინიკური სურათი ყალიბდება.
კლინიკურ სურათში ჭარბობს სიმპტომები, რომლებიც ვენური უკუდინების შემცირებას და გულის დაბალ წუთმოცულობას უკავშირდება. დამახასიათებელია პროგრესირებადი საერთო სისუსტე, მზარდი ქოშინი და ტაქიკარდია, თავბრუხვევა, მძიმე შემთხვევებში კი ცნობიერების გარდამავალი დარღვევა, რაც თავის ტვინის არასაკმარის პერფუზიაზე მიუთითებს.
პერიკარდიუმის ღრუში წნევის შემდგომი მატება და გულის წუთმოცულობის კრიტიკული დაქვეითება იწვევს მკვეთრი სისუსტის შეტევებს, რომლებსაც თან სდევს ტაქიკარდია, ქოშინი, არტერიული წნევის დაქვეითება, ძაფისებური პულსი, უხვი ცივი ოფლი, ცნობიერების დარღვევა და დიურეზის დაქვეითება, მაშასადამე, კარდიოგენული შოკის ნიშნები. ბევრ ავადმყოფს ამ დროს სიკვდილის შიში ეუფლება.
გულთან ახლოს მყოფ ორგანოებზე, სისხლძარღვებსა და ნერვულ ღეროზე ზეწოლა (ტრაქეა, საყლაპავი, ღრუ ვენები, ხორხის შებრუნებითი ნერვი) ხშირად იწვევს შემდეგ სიმპტომებს:

• მყეფავ ხველას (ტრაქეაზე ზეწოლა);
• დისფაგიას ანუ ყლაპვის გაძნელებას (საყლაპავზე ზეწოლა);
• ხმის ჩახრინწვას (შებრუნებით ნერვზე ზეწოლას).

მართალია, ტიპური პერიკარდიული ტკივილი გულის ტამპონადიან ავადმყოფებს არ აწუხებთ, მაგრამ მაინც ბევრი პაციენტი უჩივის გულის არეში მუდმივ ზეწოლას.
ავადმყოფი საწოლში, ჩვეულებრივ, ზის, დახრილია წინ და თითქოს ერთ პოზაშია გაყინული. ზოგჯერ მუხლებზე დგება, ბალიშს შუბლითა და მხრებით ეყრდნობა. ასეთი პოზა ამცირებს ზედა ღრუ ვენაზე ექსუდატის ზეწოლას და ნაწილობრივ განტვირთავს ქვედა ღრუ ვენის აუზს.
კისრის ვენები შებერილია, რაც პერიკარდიუმის ღრუსა და მარჯვენა წინაგულში წნევის მკვეთრ მატებაზე მიუთითებს. ჩასუნთქვის ფაზაში პულსი და სისტოლური წნევა 10 მმ-ზე მეტით მცირდება (ე. წ. პარადოქსული პულსი).

დიაგნოსტიკა. პერიკარდიტების დიაგნოსტიკა ემყარება ავადმყოფის ჩივილებს, ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული (ელექტროკარდიოგრაფია, ექოკარდიოსკოპია, რენტგენოსკოპია, საუღლე ვენის ფლებოგრაფია, გულის კათეტერიზაცია და სხვა) გამოკვლევების მონაცემებს.
ელექტროკარდიოგრაფია: აღინიშნება მწვავე, ექსუდაციური და კონსტრიქციული პერიკარდიტისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები.
რენტგენოლოგია: პერიკარდიუმის ღრუში უმნიშვნელო რაოდენობის (200-300 მლ) სითხის დაგროვების დროს სურათი შესაძლოა ნორმალური იყოს; მნიშვნელოვანი რაოდენობის სითხის დაგროვების შემთხვევაში გულის ჩრდილი გადიდებულია, იღებს სამკუთხედის ფორმას, მკვეთრად არის შემცირებული პულსაცია.
კომპიუტერული ტომოგრაფია დღესდღეობით ქრონიკული კონსტრიქციული პერიკარდიტის ერთ-ერთ ყველაზე სარწმუნო სადიაგნოზო მეთოდად მიიჩნევა. მისი მეშვეობით კარგად ჩანს პერიკარდიუმის გასქელება.
ექოკარდიოგრაფია: გულის პერანგში პათოლოგიური სითხის არსებობისას, როდესაც მისი ოდენობა აღემატება ნორმას (30-50 მლ), ექოკარდიოგრამაზე ფურცლებს შორის ხედავენ თავისუფალ სივრცეს, რაც ღრუში სითხის არსებობაზე მიუთითებს.
ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, პერიკარდიუმის ღრუში მხოლოდ ექსუდატი კი არ აღმოვაჩინოთ, არამედ აღვნუსხოთ გულის ტამპონადის ადრეული ნიშნები კლინიკური სურათის გამოვლენამდე გაცილებით ადრე.
პერიკარდიუმის ღრუს პუნქცია (პერიკარდიოცენტეზი): პერიკარდიუმის ღრუს პუნქცია ტარდება როგორც დიაგნოსტიკური, ისე სამკურნალო მიზნით. მას მიმართავენ, როდესაც:

• გულის ტამპონადის სიმპტომები ძლიერდება. ამ შემთხვევაში პუნქცია ტარდება სასიცოცხლო ჩვენებით, სითხის ევაკუაციის მიზნით და გულზე ზეწოლის შესამცირებლად.
• ჩირქოვან პერიკარდიტზე ეჭვის არსებობის შემთხვევაში.
• ექსუდატის ხასიათის დასადგენად და მისი ხანგრძლივი არსებობისას. დიაგნოსტიკური პუნქცია საშუალებას იძლევა, ჩატარდეს ექსუდატის ფიზიკურ-ქიმიური, ციტოლოგიური, ბაქტერიოლოგიური და სხვა სახის გამოკვლევა.
• ანთების გამომწვევის (თუ ის, რასაკვირველია, ბაქტერიული წარმოშობისაა): სტრეპტოკოკის, პნევმოკოკის, გრამუარყოფითი ბაქტერიების, ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის და სხვათა - გამოსავლენად;
• სიმსივნური უჯრედების აღმოსაჩენად;
• რევმატულ დაავადებებზე ეჭვის შემთხვევაში - ანტინუკლეარული ანტისხეულებისა და მგლურას უჯრედების გამოსავლენად.

მკურნალობა. პერიკარდიტის თერაპია პერიკარდიტის მიზეზის წინააღმდეგ მიმართულ ღონისძიებათა განხორციელებას გულისხმობს.
მწვავე პერიკარდიტის დროს აუცილებელია:

• ავადმყოფის ჰოსპიტალიზაცია, წოლითი რეჟიმის დაცვა და ფიზიკური დატვირთვის შეზღუდვა;
• არტერიული და ცენტრალური ვენური წნევისა და პულსის კონტროლი, აგრეთვე - განმეორებითი ექოსკოპიური გამოკვლევა ექსუდატის დროული დიაგნოსტირების მიზნით.

მედიკამენტური პრეპარატებიდან უმეტესად ინიშნება:

• ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები (დიკლოფენაკი, ინდომეტაცინი, იბუპროფენი, მოვალისი).
• გლუკოკორტიკოიდები. მათი დანიშვნა მიზანშეწონილია ძლიერი ტკივილის, შემაერთებელი ქსოვილის დიფუზური დაავადების მძიმე მიმდინარეობისას, ალერგიული პერიკარდიტის, ექსუდაციური პერიკარდიტის დროს ექსუდატის უკეთ გაწოვის მიზნით. ვირუსული პერიკარდიტის შემთხვევაში გლუკოკორტიკოიდების დანიშვნა რეკომენდებული არ არის.
• ანტიბიოტიკები. მათი დანიშვნა რეკომენდებულია, თუ პერიკარდიუმის ანთება განვითარდა აშკარა ბაქტერიული ინფექციის (სეფსისი, ინფექციური პერიკარდიტი, პნევმონია, ჩირქოვანი პროცესი) ფონზე.
• ანტიტუბერკულოზური პრეპარატები - ინიშნება ტუბერკულოზური პერიკარდიტის დროს.
• პერიკარდიუმის პუნქცია. ექსუდატისგან პერიკარდიუმის გათავისუფლება შესაძლოა საჭირო გახდეს ჩირქოვანი პერიკარდიტის დროს. ამ დროს მას გამორეცხავენ და პერიკარდიუმის ღრუში ანტიბიოტიკები შეჰყავთ.
• პერიკარდიოცენტეზი - დაუყოვნებლივ კეთდება გულის ტამპონადის დროს.
• პერიკარდექტომია (პერიკარდიუმის რეზექცია) - კონსტრიქციული პერიკარდიტის დროს მკურნალობის ერთადერთ მეთოდს წარმოადგენს. უმეტესად (ათიდან 9 შემთხვევაში) ოპერაციიდან 3-4 თვეში ავადმყოფთა მდგომარეობა უმჯობესდება.

პროგნოზი. მწვავე პერიკარდიტის პროგნოზი უმეტესად კეთილსაიმედოა. ადეკვატური მკურნალობის ფონზე ანთების სიმპტომები სწრაფად მცირდება. მწვავე ექსუდაციური პერიკარდიტის დროს გამოჯანმრთელება, ჩვეულებრივ, 2-6 კვირაში მიიღწევა.
გულის ტამპონადა უვითარდება ავადმყოფთა 15%-ს.
კონსტრიქციული პერიკარდიტის პროგნოზი დამოკიდებულია ჩატარებული ოპერაციის ეფექტურობაზე. ოპერაციული ჩარევის გარეშე პროგნოზი არაკეთილსაიმედოა.