• შეკრულობა;
• კუჭის ხანგრძლივი აშლილობა;
• ტრავმა, რომელიც შესაძლოა განავალში არსებულმა უცხო სხეულმაც გამოიწვიოს.

ანალურ ნაპრალს იწვევს ისეთი დაავადებებიც, როგორიც არის კოლიტი, ენტეროკოლიტი, ბუასილი. უმეტესად ანალური ნაპრალი თან სდევს საჭმლის მომნელებელი სისტემის ზედა ნაწილების ქრონიკულ დაავადებებს, მაგალითად, გასტრიტს, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულს, ქოლეცისტიტს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ანალურ ნაპრალს ძალზე დამახასიათებელი კლინიკური სურათი აქვს: დაზიანებული ლორწოვანი გარსის განავლოვანი მასებით გაღიზიანება ძლიერ ტკივილსა და უკანა ტანის სფინქტერის (მომჭერი რგოლის) სპაზმს იწვევს. სპაზმი და ტკივილი ხანგრძლივია. შესაძლოა, საათობით გაგრძელდეს, თვით მომდევნო დეფეკაციამდეც კი. ამ დროს ყალიბდება მანკიერი წრე - ანალური ნაპრალი ძლიერ ტკივილს იწვევს, რომელსაც სფინქტერის სპაზმი მოჰყვება, ეს უკანასკნელი კი, თავის მხრივ, დეფექტის შეხორცებას უშლის ხელს.
ანალური ნაპრალისთვის დამახასიათებელია სიმპტომების ტრიადა:

• ტკივილი დეფეკაციის დროს და მის შემდეგ;
• სფინქტერის სპაზმი;
• მცირე სისხლდენა დეფეკაციის დროს.

ძლიერი ტკივილი ავადმყოფს დეფეკაციის შეკავებისკენ უბიძგებს.
ძალიან იშვიათია შემთხვევა, როცა ანალურ ნაპრალს ტკივილი თან არ სდევს.

დიაგნოსტიკა. დიაგნოზს უმეტესად უკანა ტანის მიდამოს დათვალიერების საფუძველზე სვამენ. ზოგჯერ თითით გასინჯვაც ხდება საჭირო, თუმცა სფინქტერის სპაზმი და ამით გამოწვეული ძლიერი ტკივილი ხშირად ხელს უშლის ამ პროცედურას.

მკურნალობა. ანალური ნაპრალის მკურნალობის მეთოდი ექიმმა უნდა აირჩიოს პაციენტის გასინჯვის შემდეგ, მისი მდგომარეობისა და დაავადების სტადიის გათვალისწინებით.
ანალური ნაპრალის კონსერვატიული თერაპია უმეტესად ეფექტიანია. დაავადების ხანგრძლივობა მკურნალობის მეთოდის არჩევაში გადამწყვეტ როლს იშვიათად ასრულებს. მკურნალობა უპირველეს ყოვლისა ტკივილისა და სფინქტერის სპაზმის მოხსნისკენ უნდა იყოს მიმართული, შემდეგ კი აუცილებელია კუჭის მოქმედების ნორმალიზება და დეფექტის შეხორცებაზე ზრუნვა.
მკურნალობა ქირურგიულადაც შეიძლება წარიმართოს. ამ მეთოდს მაშინ მიმართავენ, როცა პროცესი ქრონიკულია, კონსერვატიული მკურნალობა უშედეგო ან უპერსპექტივოა.
სპაზმის არარსებობის დროს ზოგჯერ შედეგიანია ინფრაწითელი სხივებით დეფექტზე ზემოქმედებაც.
დიდია ანალური ნაპრალის მკურნალობაში დიეტის როლი. რძემჟავა-მცენარეული რაციონალურად შერჩეული დიეტა, მლაშე, ცხარე კერძების, ალკოჰოლური სასმელების (მათ შორის - ლუდის) გამორიცხვა კუჭის მოქმედების მოწესრიგებას უწყობს ხელს.

I. პოსტგასტრორეზექციული დარღვევები:

• დემპინგ-სინდრომი;
• ჰიპოგლიკემიური სინდრომი;
• მომტანი მარყუჟის სინდრომი;
• ანასთომოზის პეპტიკური წყლული;
• პოსტგასტრორეზექციული დისფაგია;
• 4პოსტგასტრორეზექციული ანემია;

II. პოსტვაგოტომიური სინდრომი:

• დისფაგია;
• გასტროსტაზი;
• წყლულის რეციდივი;
• დიარეა;
• დემპინგ-სინდრომი.

დიაგნოსტიკა. ნაოპერაციევი კუჭის სინდრომის დიაგნოზს სვამენ კლინიკური სურათის, რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური კვლევის შედეგების, ლაბორატორიული მონაცემების კომპლექსური ანალიზის საფუძველზე. ნაოპერაციევი კუჭის ცალკეული დაავადებების დროს დიაგნოსტიკის სხვადასხვა მეთოდს ენიჭება უპირატესობა. მაგალითად, დემპინგ-სინდრომის, ჰიპოგლიკემიური სინდრომის, პოსტვაგოტომიური დიარეის დიაგნოსტიკა, წესისამებრ, კლინიკურ სიმპტომებს ეფუძნება, მომტანი მარყუჟის, გასტროსტაზისა და ვაგოტომიის შემდგომი დისფაგიის შემთხვევაში გადამწყვეტ როლს ასრულებს რენტგენოლოგიური კვლევა, ხოლო პეპტიკური წყლულის დროს _ ენდოსკოპია.

ნაოპერაციევი კუჭის ცალკეულ დაავადებათა დახასიათება

პოსტგასტრორეზექციული სინდრომი
1. დემპინგ-სინდრომს წამყვანი ადგილი უჭირავს პოსტგასტრორეზექციულ დარღვევებს შორის. სტატისტიკური მონაცემებით, იგი კუჭის რეზექციაგადატანილ (ბილროტ II) ავადმყოფთა 3,5-80%-ში გვხვდება. სტატისტიკურ მონაცემებს შორის ასეთ განსხვავებას ამ სინდრომის არსის თაობაზე მედიკოსთა განსხვავებული შეხედულებები განაპირობებს.
დემპინგ-სინდრომის პათოგენეზი რთულია. მის განვითარებაში მთავარი როლი ეკისრება კუჭის შიგთავსის სწრაფ ევაკუაციას და წვრილ ნაწლავებში საკვების მასის სწრაფ პასაჟს. ჰიპეროსმოლარობის უნარის მქონე საკვების წვრილ ნაწლავებში მოხვედრა იწვევს შემდეგ დარღვევებს:
1) ნაწლავებში ოსმოსური წნევის მატებას და პლაზმის მათ სანათურში დიფუზიას, რის შედეგადაც მოცირკულირე სისხლის მოცულობა მცირდება;
2) ნახშირწყლების სწრაფ შეწოვას, რაც ასტიმულირებს ინსულინს და ჰიპერგლიკემიის ჰიპოგლიკემიით შეცვლას იწვევს;
3) წვრილი ნაწლავების რეცეპტორული აპარატის გაღიზიანებას, რაც ასტიმულირებს გასტროინტესტინური ჰორმონების დონის ამწევი ბიოაქტიური ნივთიერებების (აცეტილქოლინის, სეკრეტინის, ჰისტამინისა და სხვათა) მოქმედებას.
დემპინგ-სინდრომის კლინიკურ სურათში ჭარბობს ვაზომოტორული კომპონენტი (სისუსტე, ოფლიანობა, გულისცემის შეგრძნება, სახის სიფითრე ან ჰიპერემია, ძილიანობა, არტერიული წნევის მატება, თავბრუხვევა, ზოგჯერ - გულის წასვლის მსგავსი მდგომარეობა) და გასტროინტესტინური კომპონენტი (ეპიგასტრიუმის არეში სიმძიმის შეგრძნება და დისკომფორტი, გულისრევა, ღებინება, ბოყინი და სხვა დისპეპსიური მოვლენები, ასევე - მეტეორიზმი და ფაღარათი). ეს სიმპტომები თავს იჩენს ჭამის დროს ან ჭამიდან 5-20 წუთის შემდეგ, განსაკუთრებით - ტკბილეულისა და რძის პროდუქტების მიღების შემთხვევაში. შეტევა 10 წუთიდან რამდენიმე საათამდე გრძელდება.
დამახასიათებელი სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში დემპინგ-სინდრომის დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის. რენტგენოლოგიური კვლევა (ბარიუმის ფაფით) დიაგნოზს ადასტურებს.
2. ჰიპოგლიკემიური სინდრომი (ჰს) ცნობილია, როგორც გვიანი დემპინგ-სინდრომი და არსით მის გაგრძელებას წარმოადგენს. ის რეზექციაგადატანილ ავადმყოფთა 5-10%-ს უვითარდება.
მიიჩნევა, რომ კუჭის სწრაფად დაცლის შედეგად წვრილ ნაწლავებში ერთბაშად ხვდება შეწოვისთვის გამზადებული დიდი ოდენობით ნახშირწყალი. სისხლში სწრაფად და მკვეთრად იმატებს შაქრის შემცველობა. ჰიპერგლიკემია იწვევს ჰუმორული რეგულაციის სისტემების საპასუხო რეაქციას, რასაც ინსულინის ჭარბი გამოყოფა მოჰყვება. ეს უკანასკნელი იწვევს შაქრის კონცენტრაციის დაქვეითებას და ვითარდება ჰიპოგლიკემია.
ჰს-ის დიაგნოსტიკა კლინიკურ სურათს ეფუძნება. სინდრომი ვლინდება შიმშილის შემაწუხებელი შეგრძნებით, ეპიგასტრიუმის სპაზმური ტკივილით, სისუსტით, სიცხის, გულისცემის შეგრძნებით, თავბრუხვევით, თვალთ დაბნელებით, მთელი სხეულის ცახცახით, ზოგჯერ გონების დაკარგვით. შეტევა აღმოცენდება ჭამიდან 2 საათის შემდეგ და რამდენიმე წუთიდან 1,5-2 საათამდე გრძელდება. გლუკოზით დატვირთვის შემდეგ ავადმყოფთა უმრავლესობის გლიკემიური მრუდი სწრაფი და მკვეთრი ვარდნით გამოირჩევა. გარდა ამისა, შეიმჩნევა სისხლში შაქრის კონცენტრაციის მკვეთრი დაცემა საწყის დონეზე დაბლა.
3. მომტანი მარყუჟის სინდრომი (მმს) კუჭის რეზექციის (ბილროტ II) შემდეგ პაციენტთა 3-29%-ს აღენიშნება. მისი მიზეზია დუოდენალური შიგთავსის ევაკუაციის მოშლა და შეჭმული საკვების ნაწილის მოხვედრა წვრილი ნაწლავების არა გამტან, არამედ მომტან მარყუჟში.
მმს შეიძლება იყოს ფუნქციურიც (აღმოცენდება თორმეტგოჯა ნაწლავის, მომტანი მარყუჟის, ნაღვლის ბუშტის დისკინეზიის შედეგად) და მექანიკურიც (განპირობებულია დაბრკოლებით, რომელსაც იწვევს ოპერაციული ტექნიკის დეფექტი, მარყუჟის გადახრა, შეხორცებითი პროცესები). კლინიკურად ვლინდება მარჯვენა ფერდქვეშა არის მჭრელი ტკივილით, რომელიც ჭამისთანავე აღმოცენდება და დიდი ოდენობით ნაღვლის წვენის ამოღების შემდეგ ცხრება. ზოგჯერ ეპიგასტრიუმის არეში წვრილი ნაწლავის მომტანი მარყუჟი უმტკივნეულო წარმონაქმნის სახით ისინჯება. შეუპოვარმა ღებინებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ელექტროლიტების დაკარგვა, საჭმლის მონელების დარღვევა და სხეულის მასის დაქვეითება.
მმს-ის დიაგნოსტიკა რენტგენოლოგიურ კვლევას ეფუძნება. ამ სინდრომის რენტგენოლოგიურ ნიშანს წარმოადგენს საკონტრასტო ნივთიერების დიდხანს დარჩენა წვრილი ნაწლავის მომტან მარყუჟში, პერისტალტიკის დარღვევა, მარყუჟის გაფართოება.
4. პეპტიკური წყლული (პწ) შესაძლოა ჩამოყალიბდეს კუჭის რეზექციის შემდეგ ანასთომოზის უბანში კუჭის ტაკვისა და წვრილი ნაწლავის მხარეს ან შესართავში. პწ ოპერირებულ ავადმყოფთა 1-3%-ს უვითარდება. წყლული შესაძლოა ჩამოყალიბდეს ოპერაციიდან როგორც რამდენიმე თვეში, ასევე რამდენიმე წელიწადში (ერთიდან რვა წლამდე). მისი წარმოშობის მიზეზი შესაძლოა იყოს ეკონომიკური რეზექცია, კუჭის ანტრალური (გასტრინმაპროდუცირებელი უჯრედების შემცველი) ნაწილის დატოვება, კუჭუკანა ჯირკვლის გასტრინომა ან სხვა ენდოკრინული პათოლოგია.
პწ-ის კლინიკური გამოვლინება წყლულოვანი დაავადებისას ჰგავს, მაგრამ, მისგან განსხვავებით, მიმდინარეობს უფრო გამოხატული და მძაფრი ტკივილით, ვიდრე ოპერაციამდე, ზოგჯერ რთულდება სისხლდენითა და წყლულის პენეტრაციით.
ანასთომოზის პწ-ის დიაგნოსტირების საშუალებას იძლევა რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური კვლევა.
5. პოსტგასტრორეზექციული დისფაგია (პდ) ხშირად ვითარდება ბილროტ II-ის მეთოდით განხორციელებული რეზექციის შემთხვევაში. ახასიათებს მეტაბოლური დარღვევები და ასიდან 3-10 შემთხვევაში გვხვდება. პდ-ის პათოგენეზში წამყვანი ადგილი უჭირავს საჭმლის მონელებისა და შეწოვის დარღვევას, რაც პანკრეასული სეკრეტის უკმარისობისა და წვრილი ნაწლავის დაზიანების შედეგია.
პდ-ის დიაგნოსტირება, უპირველეს ყოვლისა, კლინიკური სურათის გათვალისწინებით ხდება. ავადმყოფები უჩივიან ნაწლავთა ყურყურს, შებერილობასა და დიარეას. შეწოვის დარღვევისთვის დამახასიათებელი სიმპტომებია წონის კლება, ჰიპოვიტამინოზის ნიშნები (ცვლილებები კანზე, ღრძილებიდან სისხლდენა, ფრჩხილების მტვრევადობა, თმის ცვენა და სხვა), წვივის კუნთების კრუნჩხვა და ძვლების ტკივილი, რასაც მინერალური ცვლის მოშლა განაპირობებს. გარდა ამისა, მოსალოდნელია ღვიძლისა და კუჭუკანა ჯირკვლის დაზიანებისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები, ასევე - ფსიქიკური დარღვევები ჰიპოქონდრიის, ისტერიკისა და დეპრესიული სინდრომის სახით.
პდ-ით დაავადებულებს უვლინდებათ ჰიპოპროტეინემია ალბუმინის დონის დაცემის გამო, ნახშირწყლებისა და მინერალების ცვლის მოშლა.
6. პოსტგასტრორეზექციული ანემია (პა) კუჭის რეზექციაგადატანილთა 10-15%-ს უვითარდება. განასხვავებენ ორი ტიპის პა-ს: ჰიპოქრომულ რკინადეფიციტურ ანემიასა და ჰიპერქრომულ B12-დეფიციტურ ანემიას.
რკინადეფიციტური ანემიის მიზეზი უმეტესად ანასთომოზის პეპტიკური წყლულიდან სისხლდენაა, რომელიც არცთუ იშვიათად ფარულად მიმდინარეობს. ამ ტიპის ანემიის განვითარებას ხელს უწყობს იონიზაციისა და რეზორბციის დარღვევები, რაც წვრილ ნაწლავებში პასაჟის დაჩქარებისა და ატროფიული ენტერიტის შედეგია. კუჭის ანტრალური ნაწილის მოკვეთის შემდეგ მცირდება ვიტამინ B12-ისა და ფოლიუმის მჟავას უტილიზაცია. ამას ნაწლავური მიკროფლორის ცვლილებაც უწყობს ხელს. აღნიშნული ვიტამინების დეფიციტი იწვევს მეგალობლასტური ტიპის სისხლდენას და ჰიპოქრომულ ანემიამდე მივყავართ.
პა-ის დიფერენციული დიაგნოსტიკა პერიფერიული სისხლისა და ძვლის ტვინის გამოკვლევას ეფუძნება. რკინადეფიციტური ანემიის დროს პერიფერიულ სისხლში აღინიშნება ერითროციტების ჰიპოქრომია და მიკროციტოზი, ხოლო B12-დეფიციტური ანემიის დროს - ჰიპერქრომია და მაკროციტოზი. ძვლის ტვინის ნაცხში პერნიციოზური ანემიის (B12-დეფიციტური ანემიის იდიოპათიური ფორმა) დროს აღინიშნება მეგალობლასტური ტიპის სისხლდენა. 

პოსტვაგოტომიური სინდრომი
1. დისფაგია ადრეული პოსტოპერაციული პერიოდის გართულებაა. ის, წესისამებრ, ოპერაციის შემდგომი ორი კვირის განმავლობაში აღმოცენდება (თუმცა არ არის გამორიცხული, მოგვიანებითაც განვითარდეს) და 1-2 თვის შემდეგ თავისთავად გაივლის. ვაგოტომიის შემდგომი დისფაგიური დარღვევები ნაოპერაციევი ავადმყოფების 1-17%-ს აღენიშნება.
ადრეულ პოსტოპერაციულ პერიოდში დისფაგიის მიზეზია საყლაპავის კედლის ტრავმა. გარდა ამისა, საყლაპავის დისტალური ნაწილის დენერვაცია კარდიის ფუნქციის დროებით დარღვევას იწვევს. ვაგოტომიის შედარებით გვიან პერიოდში დისფაგიის განვითარებას უკავშირებენ რეფლუქს-ეზოფაგიტს და ოპერაციის უბანში განვითარებულ ფიბროზს.
მსუბუქი დისფაგიის შემთხვევაში რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური მეთოდებით საყლაპავის პათოლოგიური ცვლილებების გამოვლენა ვერ ხერხდება. უფრო მყარი და გამოხატული დისფაგიური დარღვევების შემთხვევაში რენტგენოლოგიურად და ენდოსკოპიურად ცვლილებების აღმოჩენა შესაძლებელია.
2. გასტროსტაზი შესაძლოა აღმოცენდეს ნებისმიერი სახის ვაგოტომიის დროს. სელექციური პროქსიმული ვაგოტომიის შემთხვევაში ავადმყოფთა 1.5-10%-ს კუჭის შენელებული დაცლა აღენიშნება.
ვაგოტომიის შემდეგ შესაძლოა განვითარდეს ორი ტიპის მამოძრავებელ-ევაკუაციური დარღვევა: მექანიკური და ფუნქციური. მექანიკური გასტროსტაზი პილოროპლასტიკის ან გასტროენტეროანასთომოზის არეში კუჭის შემავალი უბნის გაუვალობით არის განპირობებული. ფუნქციური გასტროსტაზი აღმოცენდება კუჭის პერისტალტიკური ტალღის რიტმის დარღვევის შედეგად, რაც იწვევს კუჭის დროსა და მიმართულებაში არაკოორდინირებულ მოძრაობას და მის მექანიკურ გაწელვას.
კუჭის მამოძრავებელ-ევაკუატორული დარღვევები ვლინდება გულის კოვზის არეში სიმძიმის შეგრძნებით, გულისრევითა და ეპიზოდური ტკივილით. გასტროსტაზის მძიმე ფორმის დროს ავადმყოფებს აწუხებთ თითქმის მუდმივი ტკივილი და სიმძიმის შეგრძნება მუცელში, უხვი ღებინება (პირნაღები მასა დიდი ოდენობით ნაღვლის წვენს შეიცავს). ღებინება ავადმყოფს შვებას ჰგვრის, რაც მას ღებინების ხელოვნურად გამოწვევისკენ უბიძგებს. რენტგენოლოგიური კვლევა ცხადყოფს კონტრასტული მასის კუჭში შეფერხებას, სუსტ და ზედაპირულ პერისტალტიკას და კუჭის ზრდას.
3. რეციდიული წყლული ვაგოტომიის შემდეგ ასიდან 10-30 შემთხვევაში ყალიბდება. წყლულის რეციდივის მიზეზი, ჩვეულებრივ, არის კუჭის არასაკმარისი დენერვაცია და HCl-ის კვლავ დიდი ოდენობით გამომუშავება. რეციდივის განვითარებას კუჭიდან ევაკუაციის დარღვევაც იწვევს.
ვაგოტომიის შემდგომ წყლულის რეციდივის დიაგნოსტირება არ არის მარტივი, რადგან ის ასიდან 30-50 შემთხვევაში უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, ამიტომ ოპერაციიდან პირველი 5 წლის განმავლობაში აუცილებელია ენდოსკოპიური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევების მონაცვლეობით ჩატარება წელიწადში ორჯერ.
4. დიარეას ვაგოტომიის გართულებებს შორის წამყვანი ადგილი უჭირავს. მის განვითარებაში დიდ როლს ასრულებს კუჭიდან წვრილ ნაწლავებში სითხის სწრაფად გადასროლა, წვრილი ნაწლავების ბაქტერიული ფლორის ცვლილება, ნაღვლის მჟავის სეკრეციისა და შეწოვის დარღვევა, რაც ნაწლავის ჰიპერმოტორიკას იწვევს.
პოსტვაგოტომიური დიარეა ასევე უკავშირდება აქლორჰიდროზს, პანკრეასის ჯირკვლის ფუნქციის დარღვევას, წვრილი ნაწლავების ლორწოვანი გარსის ატროფიულ ცვლილებას.
დიარეის დროს ავადმყოფს აღენიშნება კუჭის მოქმედება თხიერი განავლით დღეში 3-5-ჯერ. ზოგჯერ ფაღარათის პროვოცირებას იწვევს რძის ნაწარმი და ნახშირწყლებით მდიდარი საკვები. დიარეა ხშირად მოულოდნელად იწყება, თან ახლავს აირების უხვი წარმოქმნა და მუცლის მკვეთრი ზრდა. კუჭის მოქმედების გახშირებული სურვილი ავადმყოფს დისკომფორტს უქმნის.
კუჭის მოქმედების დარღვევა რამდენიმე დღე გრძელდება და შესაძლოა, თვეში 1-2-ჯერ განმეორდეს.
5. დემპინგ-სინდრომი სელექციური პოსტვაგოტომიის შემდეგ ასიდან 2-9 შემთხვევაში გვხვდება. დრენირებადი ოპერაციის შემთხვევაში მისი სიხშირე 10-34%-მდე იმატებს, თუმცა მისი მძიმე ფორმა ძალიან იშვიათია.
პოსტვაგოტომიური დემპინგ-სინდრომის პათოგენეზი არსობრივად პოსტრეზექციულისგან არ განსხვავდება: კუჭის სწრაფი დაცლა, წვრილი ნაწლავების საკვებით გადავსება, პოლისაქარიდების სწრაფი დაშლის შედეგად განვითარებული ჰიპეროსმოლარობა და ნაწლავებში ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების ჭარბად გაჩენა, რაც აჩქარებს პერისტალტიკას და გავლენას ახდენს გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე.
პოსტვაგოტომიური დემპინგ-სინდრომის დიაგნოსტირება ძნელი არ არის და უპირველეს ყოვლისა ავადმყოფის ჩივილებს ეფუძნება.
ვაგოტომიის შემდგომი დემპინგ-სინდრომის დროს, წესისამებრ, ვითარდება ტკბილეულისა და რძის პროდუქტების აუტანლობა. სინდრომი მიმდინარეობს მსუბუქი ტაქიკარდიით, ოფლიანობით, გულისრევით. ეს მოვლენები 15-30 წუთში გაივლის და პრაქტიკულად არ აქვეითებს შრომის უნარს.
საეჭვო შემთხვევაში შესაძლებელია დემპინგ-სინდრომის ხელოვნურად გამოწვევა. ამ დროს ავადმყოფს ეძლევა ნახშირწყლებით მდიდარი საკვები და 1 საათის განმავლობაში ჰემოდინამიკური მონაცემების რეგისტრირება ხდება.

პროფილაქტიკა და მკურნალობა
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებები რომ არ განვითარდეს, ამისთვის აუცილებელია ქირურგიული მკურნალობის ჩვენებათა მკაცრად დაცვა, ოპერაციის მეთოდის ოპტიმალურად შერჩევა და ოპერაციის ტექნიკის უმაღლეს დონეზე განხორციელება.
პოსტოპერაციული დარღვევების პროფილაქტიკისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სარეაბილიტაციო ღონისძიებებს.
დაავადებულთა რეაბილიტაცია ეტაპობრივად უნდა განხორციელდეს.
ოპერაციის წინა პერიოდში (I ეტაპი) ინიშნება წყლულის საწინააღმდეგო თერაპია (დიეტა N1, ქოლინოლიზური პრეპარატები, ანტაციდები, ჩვენებისამებრ - სხვა პრეპარატები), რაც ოპერაციის გაცილებით უკეთეს პირობებში განხორციელების საშუალებას იძლევა.
ადრეულ პოსტოპერაციულ პერიოდში (II ეტაპი) ავადმყოფს ოპერაციის შემდეგ 2 დღე აშიმშილებენ და ახორციელებენ კუჭის შიგთავსის აქტიურ ასპირაციას. უკვე ამ პერიოდში ზონდის საშუალებით შესაძლებელია ე. წ. ენპიტების (მშრალის რძის ნარევების) შეყვანა.
ოპერაციის მე-2-მე-4 დღეს კუჭში შეგუბების ნიშნების არარსებობის შემთხვევაში ინიშნება სპეციალური დიეტა. კვების რეჟიმი აგებულია კუჭ-ნაწლავის დატვირთვის თანდათანობითი მატების პრინციპზე და კვების რაციონში საკმაო რაოდენობით ცილების ჩართვაზე.
პირველი კვირის ბოლოს, თუ ოპერაციის შედეგად კუჭში მჟავე პროდუქციის დაქვეითებას ვერ მიაღწიეს, ინიშნება ანტაციდები, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში - ბეტა-2-ჰისტამინური რეცეპტორების ბლოკატორები.
კომპლექსური თერაპია, რომელიც მიმართულია ოპერაციის შედეგად სხვადასხვა სისტემის ორგანოთა ფუნქციური დარღვევების კომპენსაციისკენ, იწყება ოპერაციიდან 2 კვირის შემდეგ და 2-4 თვე გრძელდება (III ეტაპი). ამ პერიოდში კომპლექსური მკურნალობის მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს დიეტა. სპეციალური დიეტაც კია შემუშავებული, რომლის მიზანია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ანთებითი პროცესების შემცირება, ეპითელიუმის რეპარაციის აქტივიზაცია, ასევე - დემპინგური რეაქციების, ჰიპოგლიკემიის, მომტანი მარყუჟის სინდრომის და სხვათა განვითარების შეფერხება. ეს არის ფიზიოლოგიურად სრულფასოვანი დიეტა ცილების მაღალი (140 გ), ხოლო ცხიმებისა (110-115 გ) და ნახშირწყლების (380 გ) ნორმალური შემცველობით. ეს დიეტა ქიმიურად და მექანიკურად მინიმალურად აღიზიანებს კუჭ-ნაწლავის რეცეპტორულ აპარატს და ლორწოვან გარსს. დიეტაში არ შედის მძიმედ მოსანელებელი ცხიმები, ადვილად ასათვისებელი ნახშირწყლები, ახალი რძე. ავადმყოფმა უნდა მიირთვას ხშირად, მცირე ულუფებით. ჩვენებისამებრ გრძელდება ფარმაკოთერაპია: ანტაციდები, პერისტალტიკის მარეგულირებელი საშუალებები.
შემდგომ, თუნდაც ავადმყოფს არ გამოაჩნდეს ნაოპერაციები კუჭის დაავადებათა სიმპტომები, 2-5 წლის განმავლობაში (IV ეტაპი) იგი უნდა იკვებებოდეს წილობრივად (დღეში 4-5-ჯერ მცირე ულუფებით), შეზღუდოს დემპინგური რეაქციის გამომწვევი პროდუქტებისა და კერძების (ტკბილი თხიერი რძიანი ფაფები, ტკბილი სასმელები, მეტისმეტად ცხელი და ცივი კერძები) მიღება. კვების რაციონი მრავალფეროვანი უნდა იყოს, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს პროდუქტების ინდივიდუალური აუტანლობა.
ავადმყოფები, რომელთაც ოპერაციის კარგი შედეგი აქვთ, მედიკამენტურ მკურნალობას არ საჭიროებენ.
არსებობს ნაოპერაციევი კუჭის სინდრომის მკურნალობის როგორც კონსერვატიული, ასევე ქირურგიული მეთოდი.
კონსერვატიულ მკურნალობაში წამყვანი ადგილი დიეტოთერაპიას უჭირავს. საკვები უნდა იყოს მრავალფეროვანი, მაღალკალორიული, ცილებითა და ვიტამინებით მდიდარი, ცხიმებსა და რთულ ნახშირწყლებს ზომიერად შეიცავდეს, მარტივი ნახშირწყლები კი მკაცრად უნდა შეიზღუდოს. ასევე გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კერძებისა და პროდუქტების ინდივიდუალური აუტანლობა.
ავადმყოფები კარგად იტანენ მოხარშულ ხორცს, მჭლე ხორცის კატლეტს, თევზს, ხორცისა და თევზის ბულიონს, რძის მჟავე პროდუქტებს, მცენარეული ზეთით შეზავებულ ბოსტნეულის სალათსა და ვინეგრეტს.
ყველაზე აუტანელი პროდუქტებია შაქარი, რძე, ტკბილი ჩაი, ყავა, კომპოტი, თაფლი, ტკბილი რძიანი ფაფა, ცომეული (განსაკუთრებით - ცხელი). ავადმყოფმა უნდა მიირთვას მცირე ულუფებით და ხშირად.
ამგვარი დიეტა და კვების რეჟიმი ნაოპერაციები კუჭის ნებისმიერი დაავადების დროს არის მისაღები, თუმცა განსაზღვრული თავისებურებებიც არსებობს.
დემპინგ-სინდრომის დროს ჭამის დაწყება მყარი საკვებით არის რეკომენდებული. ჭამის შემდეგ სასურველია 30 წუთით დაწოლა. ფარმაკოთერაპია სინდრომის პათოგენეზს უნდა ეფუძნებოდეს. ინიშნება ადგილობრივი საანესთეზიო საშუალებები (მაგალითად, ნოვოკაინი ან ანესთეზინი), ანტიქოლინერგული და განგლიობლოკატორული საშუალებები (ნო-შპა, ბენზოჰექსონი, განგლერონი). ნაჩვენებია ანტისეროტონინული პრეპარატები - რეზერპინი ან ოქტადინი და სხვა.
ჰიპოგლიკემიური სინდრომის მკურნალობის თავისებურებაა ჰიპოგლიკემიის შეტევის კუპირება. ავადმყოფმა ყოველთვის თან უნდა ატაროს შაქრის ან პურის ნაჭერი, რათა დროულად აღკვეთოს ამ სინდრომის გამოვლინება. ჰიპოგლიკემიის მძიმე შეტევის დროს, რომელსაც თან ახლავს გულის წასვლა, საჭიროა ვენაში გლუკოზის 40%-იანი ხსნარის გადასხმა.
მომტანი მარყუჟიდან ეაკულაციის დარღვევის ნიშნების შესამცირებლად რეკომენდებულია ჭამის შემდეგ მარჯვენა გვერდზე წოლა. ამ სინდრომის გამოვლინების შესამცირებლად დიეტათერაპიული ღონისძიებების პარალელურად შესაძლებელია ჩატარდეს კუჭის ამორეცხვა. მარყუჟში ანთებითი კომპონენტების ასალაგებლად ნაჩვენებია ანტიბიოტიკოთერაპია. ამავე მიზნით ინიშნება ეუბიოტიკები, სულფანილამიდები.
ვაგოტომიის შემდგომ განვითარებული ანასთომოზის პეპტიკური წყლულისა და რეციდიული წყლულის დროს ინიშნება წყლულის საწინააღმდეგო კომპლექსური თერაპია, რომელიც პრინციპულად არ განსხვავდება წყლულოვანი დაავადების გამწვავების მკურნალობისგან.
გასტროსტაზის დროს, რომელიც ვაგოტომიის შემდეგ მალევე აღმოცენდება, მკურნალობა უნდა დაიწყოს ნაზოგასტრული ზონდით კუჭის შიგთავსის ამოქაჩვით. შემდგომ ფუნქციური გასტრიტის მქონე ავადმყოფებს სითხის მიღების შეზღუდვას ურჩევენ, რადგან მყარი საკვები მათში პერისტალტიკას ასტიმულირებს. ინიშნება ბენზოჰექსონი.
კუჭის შიგთავსის ეაკულაციას აუმჯობესებს ცერუკალის ან რეგლანის მიღება ჭამის დროს, გამოხატული გასტროსტაზის შემთხვევაში კი ეს პრეპარატები კუნთებში ინიშნება.
პოსტვაგოტომიური დიარეის დროს კარგ სამკურნალო ეფექტს იძლევა ბენზოჰექსონი. წესისამებრ, ფაღარათი მკურნალობის პირველსავე კვირას წყდება, მაგრამ ეფექტის შესანარჩუნებლად აუცილებელია მკურნალობის კიდევ 2-3 დღეს გაგრძელება. გამოხატული დიარეული სინდრომის დროს ნაწლავური გამავლობის შესამცირებლად შეიძლება დაინიშნოს კოდეინი. საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად ინიშნება კუჭუკანა ჯირკვლის ფერმენტები, რომლებიც არ შეიცავს ნაღვლის მჟავებს (პანკრეატინი, მეზიმ-ფორტე).
პოსტგასტრორეზექციული დისტროფიის დროს განვითარებული მალაბსორბციის სინდრომისა და ანემიის მკურნალობა ზოგადი წესების მიხედვით ტარდება.
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებების კონსერვატიული მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში დგება ქირურგიული ჩარევის საკითხი. მძიმე დემპინგ-სინდრომისა და მომტანი მარყუჟის სინდრომის დროს უპირატესობა ენიჭება რეკონსტრუქციულ ოპერაციას. ანასთომოზის პეპტიკური წყლულის შემთხვევაშიც, არცთუ იშვიათად, საჭიროა ოპერაციული მკურნალობა.
პოსტგასტრორეზექციული და პოსტვაგოტომიური დარღვევების შემთხვევაში საჭიროა დისპანსერული დაკვირვება, რაც გულისხმობს დაავადებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობის სისტემატურ კონტროლს, პერიოდულ გამოკვლევას და სამკურნალო-გამაჯანსაღებელი ღონისძიებების გატარებას.
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებათა უმრავლესობა ოპერაციდან მალევე აღმოცენდება და პირველივე წლის განმავლობაში ცხრება. მათ რიცხვს მიეკუთვნება მსუბუქი და ნაწილობრივ საშუალო სიმძიმის დემპინგ-სინდრომი, დისფაგია, ფუნქციური გასტროსტაზი, ვაგოტომიის შემდგომი დიარეის მსუბუქი ფორმა. ამგვარი დარღვევების მქონე ავადმყოფს, წესისამებრ, სპეციალური მკურნალობა არ სჭირდება, მისი შრომის უნარი მნიშვნელოვნად არ არის დაქვეითებული.
ოპერაციის შემდეგ 6-12 თვის განმავლობაში საჭიროა ამ ჯგუფის ავადმყოფებზე დაკვრვება. მათ ურჩევენ, შეზღუდონ საჭმლის მონელების დამრღვევი პროდუქტების (ტკბილი სასმელების, ახალი რძის და სხვა) მიღება, აუჩქარებლად ჭამონ, ლუკმა გულდასმით დაღეჭონ და ა. შ.
ძალიან კარგ შედეგს იძლევა კურორტული მკურნალობა.

დიაგნოსტიკა. ნაზოფარინგიტის ამოცნობა შესაძლებელია მხოლოდ კლინიკური და ლაბორატორიული მონაცემების კომპლექსური შეფასებით. ჩვეულებრივ, აღინიშნება სისხლში ლიმფოციტების მატება და ატიპური მონონუკლეარების გაჩენა.

მკურნალობა. ნაზოფარინგიტის სპეციფიკური მკურნალობა არ არსებობს, ამიტომ სამედიცინო პრაქტიკაში სიმპტომურ მკურნალობას მიმართავენ. ცხელების პერიოდში ავადმყოფს ეძლევა სიცხის დამწევი საშუალებები და უხვად სითხე. ცხვირით სუნთქვის გაძნელების დროს ინიშნება სისხლძარღვების შემავიწროებელი პრეპარატები (ეფედრინი, გალაზოლინი და სხვა). გამოიყენება მადესენსიბილიზებელი მედიკამენტებიც. ავადმყოფს ეძლევა რეკომენდაცია, ყელში ფურაცილინის თბილი ხსნარი და ნატრიუმიას ჰიდროკარბონატი გამოივლოს. ავადმყოფობის კეთილსაიმედო მიმდინარეობის შემთხვევაში კვება არ იზღუდება.
ნაზოფარინგიტის პროფილაქტიკა შემუშავებული არ არის.

ცხრილი N1
მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის მიზეზები და რისკფაქტორები

პირველადი ღონისძიებები. მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის შემთხვევაში ორგანიზმში პარენტერალურად შეჰყავთ ანალგეტიკები და ატარებენ ბიმანუალურ კვლევას, განუწყვეტლივ აკონტროლებენ გულის წუთმოცულობასა და არტერიულ წნევას. იმავდროულად ადგენენ სისხლდენის მიზეზს. საშვილოსნოს ატონიაზე, საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენაზე, საშვილოსნოს გახევაზე ან საშოს ჰემატომაზე ეჭვის შემთხვევაში მელოგინე დაუყოვნებლივ შეჰყავთ საოპერაციოში, ზოგადი ანესთეზიის ფონზე ხელით იკვლევენ საშვილოსნოს კედლებს, საგულდაგულოდ ათვალიერებენ საშვილოსნოს ყელსა და საშოს, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში იწყებენ შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებებს.
სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომის სამკურნალოდ იყენებენ ახალგაყინულ პლაზმასა და თრომბოციტულ მასას.
თუ ეს ღონისძიებები უეფექტო აღმოჩნდა, ხდება ქირურგიული ჩარევა. ამის შესახებ აცნობებენ მელოგინესა და მის ახლობლებს და მათგან ოპერაციაზე თანხმობას იღებენ, ასევე განიხილავენ შვილოსნობის ფუნქციის შენარჩუნების საკითხს. განსაკუთრებით საყურადღებოა ის შემთხვევები, როცა მელოგინე რელიგიური მოსაზრებით უარს ამბობს სისხლის გადასხმაზე. ასეთ დროს, თუ სისხლდენის შეჩერება კონსერვატიული მეთოდით ვერ მოხერხდა, დაუყოვნებლივ კეთდება ოპერაცია და იწყება სისხლის შემცვლელების გადასხმა.

გართულებათა მკურნალობა

ა. საშვილოსნოს ატონია

1) პირველადი ღონისძიებები გულისხმობს საშვილოსნოს ღრუდან სისხლის კოლტების გამოღებას და საშვილოსნოს მასაჟს მუშტით, რაც ხშირად ატონიის მოსახსნელად საკმარისია.
აღსანიშნავია, რომ საშვილოსნოს შეკუმშვას ხელს უწყობს შარდის ბუშტის კათეტერით დაცლა.
2) მედიკამენტურ მკურნალობას მიმართავენ სისხლდენის შესაჩერებლად, ასევე – მისი რეციდივის თავიდან ასაცილებლად. ინიშნება:
ა) ოქსიტოცინი (ინტრავენურად, ცალკე ან გლუკოზასთან ერთად). ვენაში ოქსიტოცინის ნაკადურად შეყვანა იწვევს გარდამავალ, მაგრამ გამოხატულ არტერიულ ჰიპოტონიას, ამიტომ მკურნალობის ეს მეთოდი აბსოლუტურად უკუნაჩვენებია გულის იშემიური დაავადებისა და გულის თანდაყოლილი მანკების დროს.
ბ) მეთილერგომეტრინი (ინტრავენურად). იგი იწვევს საშვილოსნოს ხანგრძლივ და ძლიერ შეკუმშვას. მეთილერგომეტრინის ვენაში ნაკადურად შეყვანამ შესაძლოა არტერიული წნევის მკვეთრი მატება გამოიწვიოს, ამიტომ უკუნაჩვენებია არტერიული ჰიპერტენზიის დროს.
გ) პროსტაგლანდინები. მათ ზემოთ დასახელებული პრეპარატების უეფექტობის შემთხვევაში უნიშნავენ. პროსტაგლანდინების გვერდითი ეფექტებია ცხელება, ღებინება, ფაღარათი. ბრონქული ასთმისა და არტერიული ჰიპერტენზიის დროს ეს პრეპარატები დიდი სიფრთხილით ინიშნება.
3) ქირურგიული მკურნალობა. თუ სისხლდენა მაინც არ შეწყდა, ნაჩვენებია სასწრაფო ქირურგიული ჩარევა. თუ მელოგინე ბავშვის გაჩენას კიდევ აპირებს, ტარდება ორგანოშემანარჩუნებელი ოპერაცია:

• საშვილოსნოს არტერიაზე ლიგატურის დადება (გაკვანძვა). ეს არის საშვილოსნოდან სისხლდენის შეჩერების მარტივი, უსაფრთხო და უმეტესად ეფექტიანი მეთოდი, რომელიც საშვილოსნოს ექსტირპაციის (ამოკვეთის) თავიდან აცილების საშუალებას იძლევა. საშვილოსნოს არტერიაზე ლიგატურის დადებით, წესისამებრ, სისხლდენა წყდება, თუმცა საშვილოსნოს ატონია შესაძლოა რამდენიმე ხანს კიდევ გაგრძელდეს. დროთა განმავლობაში საშვილოსნოს სისხლით მომარაგება აღდგება (რადგან ლიგატურის დადების შემდეგ სისხლძარღვებს არ ჭრიან) და მომავალში დაორსულების შესაძლებლობა რჩება.
• თეძოს არტერიის გაკვანძვა.
• საკვერცხეების არტერიის გაკვანძვა. ეს მეთოდი ნაკლებეფექტიანია, რადგან ორსულობისას საშვილოსნო სისხლით უმეტესად (90%-ით) საშვილოსნოს არტერიის ხარჯზე მარაგდება, თანაც საკვერცხეების არტერიის გაკვანძვამ შესაძლოა უშვილობა გამოიწვიოს.
• საშვილოსნოს ექსტირპაცია. თუ სისხლდენა სისხლძარღვების გაკვანძვის შემდეგაც არ შეწყდა, ტარდება ექსტრიპაცია ან საშვილოსნოს საშოსზედა ამპუტაცია.

ბ. სამშობიარო გზების რბილი ქსოვილების გახევა
პერინეოტომიის (შორისის გაკვეთის) შემთხვევაში სისხლის დანაკარგი არ აღემატება 200 მლ-ს. თუ საშოს ყელის, საშოსა და შორისის მიდამოში ნახეთქები წარმოიქმნა და ეს შეუმჩნეველი დარჩა, სისხლის დანაკარგი შესაძლოა გაცილებით დიდი აღმოჩნდეს. თუ საშვილოსნო კარგად შეიკუმშა, მაგრამ სასქესო ორგანოებიდან სისხლდენა მაინც არ შეწყდა, ჩნდება ეჭვი სამშობიარო გზების რბილ ქსოვილთა ნახეთქების არსებობაზე. გახეული არე აუცილებლად უნდა გაიკეროს.

გ. საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენა
ამ მდგომარეობას ეჭვობენ, თუ არც საშვილოსნოს ატონია აღინიშნება, არც ნახეთქებია სამშობიარო გზებში, მაგრამ სისხლდენა მაინც არ წყდება.
1. დაბადებულ მომყოლს გულდასმით ათვალიერებენ, პლაცენტის მთლიანობას ამოწმებენ. თუ პლაცენტის ქსოვილის დეფექტი აღმოაჩინეს, ზოგადი ანესთეზიის ფონზე ხელით ამოწმებენ ან ინსტრუმენტულად იკვლევენ საშვილოსნოს კედელს. საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკისას საჭიროა დიდი სიფრთხილე, რადგან მოსალოდნელია პერფორაცია. სასქესო ორგანოებიდან გახანგრძლივებლი სისხლდენის ან ტაქიკარდიით მიმდინარე არტერიული ჰიპოტონიის შემთხვევაში აუცილებელია დაუყოვნებელი ლაპაროტომია.
პლაცენტის ნაწილის საშვილოსნოში დარჩენის გამო სისხლდენა ზოგჯერ გვიან მშობიარობის შემდგომ პერიოდშიც ვითარდება.
დიაგნოზს ულტრასონოგრაფიული კვლევით აზუსტებენ. დადასტურების შემთხვევაში ტარდება საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკა. ეს მანიპულაცია უნდა ჩატარდეს ძალიან ფრთხილად, რადგან დიდია საშვილოსნოშიგა ნაწიბურების წარმოქმნის ალბათობა.

დ. ჰემატომები სამშობიარო გზების რბილი ქსოვილების ტრავმირების შედეგად წარმოიშობა. მშობიარობის შემდგომ პერიოდში შესაძლოა განვითარდეს საშოს, შორისის ან საჯდომ-სწორი ნაწლავის ფოსოს ჰემატომა, რაც კლინიკურად შორისისა და მუცლის ქვედა არის ძლიერი ტკივილით, შარდის შეკავებით, ტაქიკარდიით, არტერიული ჰიპოტონიითა და ანემიით ვლინდება. დიაგნოზს სვამენ დათვალიერებისა და პალპაციის შემდეგ. ჰემატომას ხსნიან, ცლიან, სისხლძარღვებს კვანძავენ, ჰემატომის ღრუს კერავენ. საშოს დიდი ზომის ჰემატომის შემთხვევაში მისი დაცლის შემდეგ ტარდება საშოს 24-საათიანი ტამპონადა და ინიშნება ანტიბიოტიკები.

ე. საშოს გახევა. საშოს გახევას თან სდევს შოკი და სასქესო ორგანოებიდან უმნიშვნელო გამონადენი. თუ ნახევი ძველი ნაწიბურის გასწვრივ არის, სისხლდენა უმნიშვნელოა, ხოლო ნამშობიარევი ქალის მდგომარეობა - სტაბილური, შესაძლებელია კონსერვატიული მკურნალობა. მნიშვნელოვანი სისხლდენისა და ტაქიკარდიით მიმდინარე არტერიული ჰიპოტონიის შემთხვევაში აუცილებელია ქირურგიული ჩარევა. თუ ქალი კიდევ აპირებს ბავშვის გაჩენას, მაშინ გახეული არე იკერება. ამ შემთხვევაში ნაწიბურის გასწვრივ საშვილოსნოს კვლავ გახევის რისკი 10%-ს უტოლდება. საშვილოსნოს ფართო გახევის შემთხვევაში, ასევე - მაშინ, თუ ქალი ბავშვის გაჩენას აღარ აპირებს, ტარდება საშვილოსნოს ექსტირპაცია.

ვ. საშვილოსნოს ამობრუნება
საშვილოსნოს ამობრუნებას ახასიათებს მუცლის ტკივლი, პროფუზიული სისხლდენა და შოკი. ამ შემთხვევაში სისხლის დანაკარგი 2 000 მლ-ს აღწევს.
განასხვავებენ საშვილოსნოს სრულ და ნაწილობრივ ამობრუნებას. ნაწილობრივი ამობრუნების დიაგნოზს საშოს გამოკვლევის საფუძველზე სვამენ. ამ დროს პროგნოზი იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად სწრაფად მოხდება საშვილოსნოს ჩასწორება.
ოპერაცია ზოგადი ანესთეზიით ტარდება. საშვილოსნოს განმეორებითი ამობრუნების პროფილაქტიკისთვის პროსტაგლანდინები ინიშნება.
თუ საშვილოსნოს ჩაბრუნება ვერ მოხერხდა, ნაჩვენებია ქირურგიული მკურნალობა.

ზ. პლაცენტის მჭიდროდ მიკვრა
ეს ის მდგომარეობაა, როცა ქორიონის ბუსუსები მიომეტრიუმშია ჩაზრდილი და ძალიან იშვიათია. ამ დროს სისხლის დანაკარგი დიდია. მკურნალობა გულისხმობს საშვილოსნოს გამოფხეკას, საშვილოსნოს ან თეძოს არტერიების გადაკვანძვას. ამ ღონისძიებათა უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია საშვილოსნოს ექსტირპაცია.

თ. მშობიარობის შემდეგ საშვილოსნოს უკუგანვითარების დარღვევა და პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შენელება
საშვილოსნოს უკუგანვითარების დარღვევა და პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შენელება ლოგინობის გვიან პერიოდში სისხლდენით ვლინდება. ამ დროს საშვილოსნო მოდუნებულია და ნორმასთან შედარებით მაღლა დგას.
ინიშნება მეთილერგომეტრინი და საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკა, ენდომეტრიტის შემთხვევაში - ანტიბიოტიკოთერაპია. თუ ეს ღონისძიებები უეფექტო აღმოჩნდა, უნდა გამოირიცხოს ტროფობლასტური დაავადება.

მშობიარობის შემდგომი პერიოდი იწყება ბავშვის დაბადებისთანავე და სრულდება მშობიარობიდან 6-8 კვირის შემდეგ. მშობიარობის შემდგომ პირველ 4 საათს  ადრეულ მშობიარობის შემდგომ პერიოდს უწოდებენ.

მშობიარობის შემდეგ პლაცენტა საგულდაგულოდ უნდა დათვალიერდეს მთლიანობის, ჰემატომების არსებობა-არარსებობის, არანორმალური მიმაგრების შესამოწმებლად. საშვილოსნოს ყელის რუტინული დათვალიერების აუცილებლობა დამტკიცებული არ არის. მისი დათვალიერების ჩვენებაა სისხლდენა, ინსტრუმენტული მშობიარობა, სწრაფი მშობიარობა. საშვილოსნოს ღრუს ხელით რევიზიაც მხოლოდ ჩვენებისამებრ უნდა ჩატარდეს.
ადრეულ მშობიარობის შემდგომ პერიოდში დედა იმყოფება გინეკოლოგის მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ, რომელიც აკონტროლებს მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობას, უსინჯავს არტერიულ წნევას, პულსს,  საშოდან გამონადენს, საშვილოსნოს ღრუდან ლორწოსა და სისხლის კოლტების გამოძევების პროცესის დასაჩქარებლად ეწევა საშვილოსნოს პერიოდულ მასირებას მუცლის წინა კედლიდან.
თუ მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, დედა მშობიარობიდან 2 საათის შემდეგ გადაჰყავთ პალატაში.
მშობიარობის პირველ დღეს შესაძლოა სხეულის ტემპერატურის უმნიშვნელო მატება, რაც უკავშირდება მშობიარობის დროს მიღებულ ძლიერ ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ სტრესს. სხეულის ტემპერატურამ შეიძლება მოიმატოს მშობიარობიდან მე-3-4 დღესაც საშვილოსნოს ღრუს დაზიანებულ ზედაპირზე  სხვადასხვა მიკროორგანიზმის მოხვედრის გამო.  დაახლოებით ამავე პერიოდში იწყება რძის გამოყოფა, რასაც თან სდევს სარძევე ჯირკვლების გაუხეშება (ტემპერატურის მატება ამანაც შეიძლება გამოიწვიოს).
მშობიარობის პირველ დღეებში შესაძლოა  განვითარდეს შარდის გამოყოფის შეფერხება და  შეკრულობა, რასაც განაპირობებს შარდის ბუშტისა და ნაწლავების გლუვი კუნთების ტონუსის დაქვეითება. ხანგრძლივი შეკრულობის შემთხვევაში ინიშნება საფაღარათე საშუალება ან  კეთდება გამწმენდი ოყნა, შარდის შეკავებისას კი შესაძლოა საჭირო გახდეს  კათეტერის გამოყენება.
მშობიარობის შემდგომ პერიოდში საშვილოსნო იკუმშება, მისი ზომა და წონა მცირდება. პირველი 2-3 დღის განმავლობაში საშვილოსნოდან აღინიშნება სისხლიანი გამონადენი, რომელიც მე-7-10 დღისთვის  მოყვითალო-მოთეთრო ხდება. გამონადენი წყდება მშობიარობიდან 5-6 კვირის შემდეგ, საშვილოსნო ნორმალურ ზომას 5-6 კვირაში იბრუნებს.
მშობიარობის შემდგომ პერიოდში ორგანიზმში მნიშვნელოვანი ჰორმონული ცვლები ვითარდება, რაც ჰიპოთალამუს-ჰიპოფიზისა და საკვერცხეების ჰორმონებით არის განპირობებული. ლაქტაციის პროცესი  ესტროგენების, პროგესტერონის, პროლაქტინისა და ოქსიტოცინის გავლენით ხორციელდება. გარდა ამისა, ჰორმონული გადაწყობა ბევრად არის დამოკიდებული იმაზე, აწოვებს თუ არა ქალი ბავშვს ძუძუს. ძუძუთი კვების დროს  აქტიურად წარმოიქმნება პროლაქტინი, რაც სარძევე ჯირკვლებში რძის წარმოშობას ასტიმულირებს და საკვერცხეების მომწიფების პროცესს თრგუნავს. რძის  გამომუშავებას ხელს უწყობს ოქსიტოცინიც.
მეძუძურ დედას მენსტრუაცია შესაძლოა რამდენიმე თვე არ ჰქონდეს (ჩვეულებრივ, 3-4 თვე, იშვიათად - ლაქტაციის დასრულებამდეც კი). თუ დედა ბავშვს ძუძუს არ აწოვებს, მენსტრუალური ციკლი 6-8 კვირაში აღუდგება. ციკლის აღდგენასა და ლაქტაციას შორის 100%-იანი კავშირი არ არსებობს, ამიტომ მეძუძურ ქალსაც შეიძლება, საკმაოდ მალე აღუდგეს ციკლი.

ახალშობილის  შეფასება აპგარის სკალის მიხედვით
უშუალოდ მშობიარობის შემდეგ საგულდაგულო ყურადღება უნდა მიექცეს ახალშობილის მოვლას - სასუნთქი გზების ფუნქციობას, სხეულისა და გარემოს ტემპერატურის შენარჩუნებას, დედასთან ადრეულ კონტაქტს და ძუძუსთან მიყვანას. სითბოს შენარჩუნების, კანის კანთან კონტაქტის მიზნით ახალშობილს დაბადებისთანავე აწვენენ დედის მკერდზე. ჭიპლარის პულსაციის შეწყვეტის შემდეგ ხდება ჭიპლარის გადაკვანძვა, დაბადებიდან ორი საათის შემდეგ კი ახალშობილს წონიან.
ახალშობილის შეფასება ხდება საყოველთაოდ მიღებული აპგარის სკალით. ის 5 მაჩვენებელს აერთიანებს. თითოეული მათგანი ქულებით ფასდება: მინიმუმი - 0 ქულა, მაქსიმუმი - 2. შემდეგ ხდება ამ ქულების შეჯამება. ეს მაჩვენებლებია:

• გულისცემა - ახალშობილს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გულისცემა. თუ მისი სიხშირე წუთში 100 დარტყმას აღემატება, შეფასება ორს უდრის, თუ ნაკლებია - ერთს.
• სუნთქვა - თუ ახალშობილმა ხმამაღლა იტირა, თანაბრად და ღრმად ჩაისუნთქა, 2 ქულას იღებს. თუ ხმა სუსტდება და სუნთქვაც ზედაპირულია, პატარას მდგომარეობა ერთი ქულით ფასდება. თუ ახალშობილი საერთოდ არ სუნთქავს, ექიმი ნულს "უწერს", მაგრამ ეს ყოველთვის არ ნიშნავს კატასტროფას - ნული ქულა ჯანმრთელმა ახალშობილმაც შეიძლება მიიღოს, როცა სისხლში ჯერ კიდევ აქვს დედის ორგანიზმიდან გამოყოლილი ჟანგბადის მარაგი. ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, მაშინ ხდება, როდესაც შენარჩუნებულია სისხლის მიმოქცევა ჭიპლარის მეშვეობით. როგორც კი ჭიპლარი გადაიჭრება, ჯანმრთელი ჩვილი პირველად ჩაისუნთქავს.
• რეფლექსები - დაბადებისთანავე მოწმდება ქუსლის რეფლექსი და კათეტერის მეშვეობით ცხვირიდან ლორწოს ამოწოვისას ახალშობილის რეაქცია. თუ ამ პროცედურას ტირილი მოჰყვა, ჩვილი 2 ქულას იღებს. არასასიამოვნო მიმიკის მიღება ერთი ქულაა, ხოლო რეფლექსური პასუხის არარსებობა - ნული.
• კუნთების ტონუსი - ხელ-ფეხის აქტიური მოძრაობა 2 ქულაა, უფრო დუნე - 1, ხოლო მოდუნებული კუნთები 0 ქულით ფასდება.
• კანის ფერი - კანის ფერი გვიჩვენებს, აქვს თუ არა ახალშობილს ასფიქსია და როგორია მისი ხარისხი. თუ პაწიას სხეული მთლიანად ვარდისფერია, ექიმი ორ ქულას უწერს, თუ ხელ-ფეხს სილურჯე დაჰკრავს - ერთს, ხოლო თუ მთელი სხეული ფერმკრთალი ან ლურჯია, შეფასება ნულს უდრის.

დაბადებიდან ერთი წუთის შემდეგ ათ ქულას ბავშვები იშვიათად იღებენ. ექიმები წერენ, რომ ძალიან კარგი შეფასება ყოველთვის როდია კარგი - შესაძლოა, ის ბავშვის ზედმეტ აგზნებაზე მიუთითებდეს, რაც გართულებული მშობიარობის შედეგია. იდეალურია 8-9 ქულა. არც შვიდია ურიგო. თუ პირველი წუთის განმავლობაში შეფასება უფრო ნაკლებია, 7 წუთი ელოდებიან. ამ ხნის განმავლობაში ახალშობილმა ძალები უნდა აღიდგინოს, რათა რვიანი მიიღოს. თუ პაწაწინას საადაპტაციო რეზერვები ამოწურული არ აქვს, ის სწრაფად გავარდისფრდება, დაიწყებს ხმამაღალ ტირილს, რიტმულ სუნთქვას, აამოძრავებს კიდურებს, თუმცა ასეთ ახალშობილს ნევროლოგის დაკვირვება მაინც სჭირდება. თუ ბავშვმა დაბადებისას 5-6 ქულა დაიმსახურა, ესე იგი მას მსუბუქი ასფიქსია აქვს გადატანილი, ხოლო 1-4 ქულა მძიმე ასფიქსიაზე მეტყველებს. რაც უფრო დაბალია შეფასება აპგარის სკალის მიხედვით დაბადებისას და დაბადებიდან 5 წუთის შემდეგ, მით უფრო მაღალია შემდგომ პატარას ფსიქომოტორული და ფიზიკური განვითარების დარღვევის რისკი. საბედნიეროდ, ჩვილის ორგანიზმს უზარმაზარი აღდგენითი უნარი აქვს, უბრალოდ, საჭიროა მისი სათანადო მოვლა და აუცილებლობისას დროული მკურნალობა.

მშობიარობის შემდგომი პერიოდის მართვა

ა. ადრეული მშობიარობის შემდგომი პერიოდი

აუცილებელია ახალნამშობიარევი ქალის ჯანმრთელობის საერთო მდგომარეობის განსაკუთრებული კონტროლი - საშვილოსნოს კონსისტენციის, ზომებისა და მტკივნეულობის, ასევე სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის ხასიათის შეფასება.

ბ. გვიანი მშობიარობის შემდგომი პერიოდი

1. ზოგადი მოვლა. ყოველ 4 საათში ერთხელ უნდა შემოწმდეს ქალის ძირითადი ფიზიოლოგიური მაჩვენებლები, ყურადღება მიექცეს დიურეზს, შეფასდეს საშვილოსნოს ტონუსი და სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის ხასიათი. სამედიცინო პერსონალმა ქალს უნდა ასწავლოს გარეთა სასქესო ორგანოებისა და შორისის მიდამოს მოვლა, ასევე - ბავშვის ძუძუთი კვება, ძუძუს მოვლა და ბავშვის მოვლა.
2. ლაბორატორიული კვლევა. მშობიარობის შემდეგ, პირველ დღეებში, კეთდება სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტური ფორმულით. საჭიროების შემთხვევაში განისაზღვრება სისხლის ჯგუფი და რეზუსფაქტორი. რეზუსუარყოფითი სისხლის მქონე ქალს სისხლს უღებენ ანტირეზუსულ ანტისხეულებზე გამოსაკვლევად.
3. ნამშობიარევი (მელოგინე) ქალის ყოველდღიური გასინჯვა ექიმის მიერ
ა. საშვილოსნო. საშვილოსნოს უკუცვლილებებზე მსჯელობა მისი ძირის მაღლა დგომისა და კონსისტენციის მიხედვით შეიძლება. ნორმაში, საშვილოსნო მშობიარობის შემდეგ მალევე მკვრივდება, მისი ძირი კი ჭიპის ქვემოთ მდებარეობს. საშვილოსნოს ნელ შეკუმშვას შესაძლოა ახლდეს მნიშვნელოვანი სისხლდენა, ზოგჯერ - სისხლის საშვილოსნოს ღრუში დაგროვება. მელოგინე ქალს ურჩევენ საშვილოსნოს მასაჟის კეთებას საათში ერთხელ, უნიშნავენ ოქსიტოცინს, გლუკოზას (ვენაში გადასხმას), მეთილერგომეტრინს. თუ ამ პრეპარატების მიღების ფონზე საშვილოსნოს კუმშვა მტკივნეული გახდა, ინიშნება არანარკოტიკული ანალგეტიკები.
საკეისრო კვეთის შემდეგ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს საშვილოსნოს პალპაციას ტკივილის გამოსავლენად - ეს ენდომეტრიტის ადრეული ნიშნია.
ბ. მუცელი. ნაოპერაციევ მელოგინეებში საყურადღებოა მუცლის შებერილობა და პერისტალტიკის უქონლობა. ოპერაციის შემდეგ პირველ დღეებში პერისტალტიკა სუსტია ან საერთოდ არ აღინიშნება. იგი მე-2-3 დღიდან იწყებს აღდგენას, რასაც აირების გამოყოფა მოჰყვება.
მუცლის შებერილობა, აირების შეკავება, პერისტალტიკის არარსებობა ნაწლავთა პარეზის მანიშნებელია. ის შეიძლება იყოს როგორც ხანგრძლივი ქირურგიული ჩარევის შედეგი, ასევე ინფექციური გართულების ადრეული ნიშანი.
ზოგიერთი ავტორი მელოგინეს თხიერი საკვების მიღების დაწყებას ნაწლავებში ხმაურის გაჩენის შემდეგ ურჩევს, ზოგი კი მხოლოდ აირების გამოყოფის დაწყების შემდეგ. თუ თხიერი საკვების მიღება გულისრევასა და ღებინებას არ იწვევს, ქალი კვების ჩვეულებრივ რეჟიმზე გადაჰყავთ.
გ. ლოქია. ექიმი ყურადღებას აქცევს სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის რაოდენობას, ფერსა და სუნს. მშობიარობის შემდეგ პირველი რამდენიმე დღე ლოქია სქელი სისხლისა და ნეკროზული დეციდუალური გარსის ნაფლეთებისგან შედგება. ეს გამონადენი მენსტრუალურზე ჭარბია. რამდენიმე დღის შემდეგ ის მწირი და უფრო ღია ფერისა ხდება. ლოქიის უსიამოვნო სუნი ინფექციის არსებობაზე მიუთითებს.
დ. შორისი. შორისის დათვალიერებისას უნდა გამოირიცხოს ჰემატომა, ანთება და ჩახევა. შორისის მოვლა გულისხმობს სასქესო ორგანოების სუსტი მადეზინფიცირებელი ხსნარით ჩაბანასა და მჯდომარე აბაზანებს. შორისის მიდამოს III-IV ხარისხის ჩახევის შემთხვევაში მელოგინეს ენიშნება საფაღარათო საშუალებები. მელოგინეს სახლში უშვებენ კუჭის მოქმედების ნორმალიზების შემდეგ. თუ ქალს ჰემოროე (ბუასილი) აქვს, ეს პათოლოგია მშობიარობის დროს, წესისამებრ, მწვავდება. ამ შემთხვევაში სამკურნალოდ გამოიყენება ჰიდროკორტიზონის მალამო, სანთლები და სხვა.
ე. შარდის ბუშტი. მშობიარობის დროს მიღებული ტრავმის შედეგად, ასევე - ეპიდურალური ანესთეზიის შემდეგ შესაძლოა თავი იჩინოს შარდის ბუშტის ატონიამ. ასეთ დროს შარდი კათეტერით გამოაქვთ. საჭიროების შემთხვევაში მელოგინეს კათეტერს მთელი დღით უტოვებენ.
ვ. სარძევე ჯირკვლები. ექიმი ყურადღებას აქცევს სარძევე ჯირკვლების შესივებას და ამოწმებს, ხომ არ შეიმჩნევა ანთების ნიშნები. თუ ქალი ბავშვის ძუძუთი კვებას არ აპირებს, ლაქტაციის დასათრგუნავად სარძევე ჯირკვლებს მჭიდროდ აუკრავენ ან 2 კვირით უნიშნავენ ბრომკრიპტინს. პრეპარატის შეწყვეტის შემდეგ მოსალოდნელია რიკოშეტული ლაქტაცია. ამ შემთხვევაში ერთი კვირით კვლავ ინიშნება ბრომკრიპტინი. ამ პრეპარატის გვერდითი ეფექტებიდან აღსანიშნავია ორთოსტატიკური ჰიპოტონია, გულისრევა, ღებინება და კრუნჩხვა, იშვიათად - ინსულტი.
ზ. ფილტვები. საკეისრო კვეთის შემდეგ მოსალოდნელია პნევმონიის განვითარება. მისი პროფილაქტიკისთვის ინიშნება სუნთქვითი ვარჯიშები.

თ. კიდურები. მშობიარობის შემდგომ პერიოდში იმატებს ქვედა კიდურების ღრმა ვენების თრომბოზისა და თრომბოფლებიტის განვითარების ალბათობა.

მშობიარობის შემდგომი  ინფექციები

მშობიარობის შემდგომი  ინფექციური გართულებებიდან ყველაზე ხშირად გვხვდება ენდომეტრიტი, ცისტიტი, პიელონეფრიტი, მასტიტი და პნევმონია.

მშობიარობის შემდგომ ინფექციას ეჭვობენ, თუ მშობიარობიდან პირველი 10 დღის განმავლობაში (პირველი 24 საათის გამოკლებით) სხეულის ტემპერატურა ზედიზედ 2 დღე 38 გრადუსს აღწევს. ტემპერატურას ზომავენ დღეში 4-ჯერ. ხანმოკლე სუბფებრილიტეტი ნორმალური მშობიარობის შემდგომ პერიოდშიც შეიძლება განვითარდეს, რასაც სისუსტე, გარდამავალი ბაქტერიემია და სისხლში უცხო სხეულების - ნაყოფის ცილების - მოხვედრა განაპირობებს. ბუნებრივი გზით მშობიარობის შემდეგ ტემპერატურა, წესისამებრ, თავისთავად უბრუნდება ნორმას. საკეისრო კვეთის შემდეგ კი ცხელება ინფექციურ გართულებაზე მიუთითებს. ამ შემთხვევაში ტემპერატურა თავისთავად ათიდან 3 შემთხვევაში ნორმალიზდება. ექიმი შეისწავლის, როგორ მიმდინარეობდა მშობიარობა, როგორი იყო მშობიარობის შემდგომი პერიოდი და შემდგომ გამოკვლევას ამის მიხედვით ნიშნავს.
ლაბორატორიული გამოკვლევა: ტარდება სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტური ფორმულით, შარდის საერთო ანალიზი და დათესვა, სისხლის დათესვა და გულმკერდის რენტგენოლოგიური გამოკვლევა. პნევმონიაზე ეჭვის შემთხვევაში ითესება ნახველიც. ენდომეტრიტზე ეჭვის შემთხვევაში ანტიბიოტიკის შესარჩევად ითესება საშვილოსნოდან არსებული გამონადენი. მასალას იღებენ ორსანათურიანი კათეტერით საშვილოსნოს გამორეცხვის შემდეგ. დასათესი მასალის ტამპონით აღების შემთხვევაში საშვილოსნოს გამონადენს უერთდება საშოს მიკროფლორა, რაც გამომწვევის იდენტიფიკაციას ართულებს.

ცალკეული დაავადებები

ენდომეტრიტი ენდომეტრიუმის ანთებაა. როდესაც ანთებითი პროცესი მიომეტრიუმზეც ვრცელდება, მეტროენდომეტრიტზე საუბრობენ. თუ ანთება საშვილოსნოს ახლომდებარე ქსოვილებსაც მოედო, ვითარდება პარამეტრიტი.
მშობიარობის შემდგომი ენდომეტრიტი, წესისამებრ, ვითარდება მშობიარობიდან 5 დღის განმავლობაში და ვლინდება ცხელებით, ლეიკოციტოზით, პალპაციისას საშვილოსნოს მტკივნეულობით და ჩირქნარევი, მძაფრსუნიანი ლოქიის გამოყოფით.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია საკეისრო კვეთა, მშობიარობის გახანგრძლივება, ხანგრძლივი უწყლო პერიოდი. საკეისრო კვეთის შემდეგ ენდომეტრიტის პროფილაქტიკისთვის ინიშნება ანტიბიოტიკები, ენდომეტრიტის განვითარების შემთხვევაში - გამომწვევის შესაბამისი ანტიბიოტიკოთერაპია.
გართულებებიდან აღსანიშნავია თრომბოფლებიტი, მენჯის აბსცესი და სეპტიკური შოკი. გაურთულებელი ენდომეტრიტი უშვილობას არ იწვევს.

გ) მასტიტი სარძევე ჯირკვლების ანთებითი დაავადებაა, რომელიც, წესისამებრ, მშობიარობიდან 2-3 თვის შემდეგ ვითარდება.
სარძევე ჯირკვლების პალპაციით (ხელით გასინჯვით) აღმოაჩენენ მკვეთრად შემოსაზღვრულ, კონუსის ფორმის გამკვრივებულ უბნებს. სხეულის ტემპერატურა 39°C-მდე იმატებს.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია დვრილებზე ნახეთქების არსებობა, ძუძუს წოვება.
ასიდან 95 შემთხვევაში მასტიტს იწვევს შტაპჰყლოცოცცუს აურეუს. დანარჩენ შემთხვევებში გამომწვევი შეიძლება იყოს Streptococcus pyogenes და Streptococcus agalactiae, Haemophilus influenzae და Haemophilus parainfluenzae. აბსცესის არარსებობისას ქალი აგრძელებს ბავშვის ძუძუთი კვებას ან გულდასმით იწველის რძეს. ამ დროს მიზანშეწონილია სარძევე ჯირკვლის მჭიდროდ გადაკვრა და ყინულის საფენები. ინიშნება პენიცილინაზისადმი მდგრადი ანტიბიოტიკები.
აბსცესის ჩამოყალიბების შემთხვევაში საჭიროა მისი გახსნა და დრენირება. ჩირქოვანი გამონადენის შეწყვეტამდე ბავშვის ძუძუთი კვება უნდა შეწყდეს.

დ) მუცლის წინა კედლის (საკეისრო კვეთის შემდეგ) და შორისის არის (პერინეო ან ეპიზიოტომიის შემდეგ) ადრეული ინფექცია.

აშშ-ის ნაციონალურ აკადემიასთან არსებული ნაციონალური კვლევის საბჭოს განმარტებით, ადრეული ინფექციის დამახასიათებელი ნიშანია ჭრილობიდან ჩირქოვანი გამონადენის გაჩენა. ანთების ნიშნების ფონზე სეროზული გამონადენის არსებობის შემთხვევაში საუბრობენ ანთებად ინფილტრატზე.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექცია, ჩვეულებრივ, საკეისრო კვეთის შემდეგ მე-3 ან მე-8 დღეს ვითარდება და ვლინდება ცხელებით, ინფილტრაციით, ჭრილობის კიდეების შეწითლებითა და მტკივნეულობით პალპაციისას. მოსალოდნელია ფლუქტუაციაც. დიაგნოზი ჩირქოვანი გამონადენის აღმოჩენისთანავე დასტურდება.
შორისის მიდამოს ადრეული ინფექცია ქსოვილების შეშუპებითა და შეწითლებით ვლინდება. ჭრილობის კიდეებზე ზეწოლის შემთხვევაში გამოიყოფა ჩირქი.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია ქორიოამნიონიტი, სიმსუქნე, ხანგრძლივი ან ექსტრემალური ქირურგიული ჩარევა, შაქრიანი დიაბეტი, კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობა და ორგანიზმის გამოფიტვა.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის გამომწვევი უმეტესად საშოს ნორმალური მიკროფლორაა. ოპერაციიდან 48 საათში გავრცობილი ფლეგმონის განვითარებას იწვევს Streptococcus pyogenes ან Clostridium perfringens. უკანასკნელ შემთხვევაში ჭრილობიდან დის სითხე და ჭრილობის კიდეები ბრინჯაოსფერ შეფერილობას იღებს.

მკურნალობა:

• მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექცია - ჭრილობას ხსნიან, ასუფთავებენ ჩირქოვანი ნადებისა და ნეკროზული ქსოვილებისგან და ტოვებენ შესახორცებლად. ანტიმიკრობული თერაპია მხოლოდ გავრცობილი ფლეგმონის შემთხვევაშია ნაჩვენები. ამ დროს ინიშნება ბენზილპენიცილინი.
  
• შორისის ადრეული ინფექცია - შორისის ადრეულ ინფექციაზე ეჭვის შემთხვევაში ინიშნება მჯდომარე აბაზანები. როცა უკეთესობა ვერ მიიღწევა, ნაკერებს ხსნიან, ჭრილობას ასუფთავებენ ჩირქოვანი ნადებისა და ნეკროზული ქსოვილებისგან და შესახორცებლად ტოვებენ. გართულება: მოსალოდნელია ზედაპირული ფასციიტი, ნეკროზული ფასციიტი და კუნთების ნეკროზი.
• მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის გართულება: ზედაპირული ფასციიტის შემთხვევაში ზიანდება მუცლის ზედაპირული ფასციის ზედაპირული და ღრმა ფირფიტები. ნეკროზული ფასციიტის დროს პროცესი უფრო ღრმად ვრცელდება.
  
• შორისის ადრეული ინფექციის გართულება: ზედაპირული ფასციიტის დროს ზიანდება შორისის ზედაპირული ფასცია. ნეკროზული ფასციიტის დროს პროცესი ვრცელდება ქვედა ფასციაზე, შარდსასქესო დიაფრაგმასა და კუნთებზე. ანთებითი პროცესის შემდგომი გავრცელების შემთხვევაში ვითარდება კუნთის ნეკროზი. აუცილებელია ნეკროზული ქსოვილის მოშორება და ბენზილპენიცილინის დიდი დოზების დანიშვნა.

ე) აცინოზური ატელექტაზი ოპერაციიდან პირველი სამი დღის განმავლობაში ვითარდება. ახასიათებს ტემპერატურის მცირედი მატება (სუბფებრილიტეტი) და ორმხრივი სველი ხიხინი ფილტვების ქვედა წილებში. ნაჩვენებია ნაოპერაციები ქალის ადრეული აქტივიზაცია და სუნთქვითი ვარჯიშები (სპიროტრენაჟორით ღრმა სუნთქვის სტიმულირება). მკურნალობის დაგვიანების შემთხვევაში მოსალოდნელია პნევმონია.
ვ) პნევმონია, ჩვეულებრივ, საკეისრო კვეთის მე-4 დღიდან (არა უადრეს ამ დღისა) ვითარდება.
დიაგნოზს სვამენ ცხელების, ქოშინის, სველი ხიხინისა და გულმკერდის ყაფაზის რენტგენოგრამაზე აღმოჩენილი დამახასიათებელი ცვლილებების საფუძველზე.
ოპერაციის შემდგომი პნევმონიის გამომწვევი, ჩვეულებრივ, პირის ნორმალური მიკროფლორაა.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია სიმსუქნე, ფილტვების ქრონიკული დაავადება, მოწევა და ზოგადი ანესთეზია ტრაქეის ინტუბაციით.
სამკურნალოდ ანტიბიოტიკი შეირჩევა ნახველის დათესვის შედეგად მიღებული მონაცემების საფუძველზე. ჩვეულებრივ, ინიშნება პენიცილინი ან პირველი თაობის ცეფალოსპორინები. მკურნალობის სქემაში აუცილებელია სამკურნალო ფიზკულტურის (სპიროტრენაჟორი ღრმა სასუნთქი კუნთების სტიმულირებისთვის) და ფიზიოთერაპიის ჩართვა. ჰიპოქსიის შემთხვევაში ინიშნება ჟანგბადით ინჰალაცია.
გართულებებიდან აღსანიშნავია პლევრის ემპიემა, სეპტიკური შოკი და ფილტვების შეშუპება.
ზ) სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტით შესაძლოა გართულდეს მეტროენდომეტრიტი და სალპინგოოფორიტი. ამ დროს ვითარდება საკვერცხეების ვენების თრომბოზი.
სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტი საეჭვოა, როდესაც ენდომეტრიტის მკურნალობა, ანტიბიოტიკისადმი გამომწვევის მგრძნობელობის მიუხედავად, არ არის ეფექტიანი. ბიმანუალური გამოკვლევის დროს საშვილოსნოს გვერდით და ოდნავ მაღლა (უფრო ხშირად _ მარჯვენა მხარეს) ისინჯება მოცულობითი წარმონაქმნი (ვენების გასქელება). დიაგნოზი დასტურდება ულტრაბგერითი კვლევით. კომპიუტერული ტომოგრაფიითა და მაგნიტურ-რეზონანსური ტომოგრაფიით.
გამომწვევი უმეტესად სტაფილოკოკი, აერობული და ანაერობული სტრეპტოკოკები, Proteus spp. და Bacteroides spp-ია.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია ენდომეტრიტი, სამშობიარო გზების ტრავმა, გარეგანი სასქესო ორგანოებისა და საშოს ვრცელი ჰემატომა, ასევე - დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა.
სამკურნალოდ ინიშნება ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები. ანტიბიოტიკოთერაპიის უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა.
გართულებებიდან აღსანიშნავია მენჯის აბსცესი და ფილტვის არტერიის სეპტიკური ემბოლია.
თ) მენჯის აბსცესი ვითარდება ჰემატომის დაჩირქების, სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტის, მეტროენდომეტრიტის ან სალპინგოოფორიტის შედეგად.
მენჯის აბსცესი საეჭვოა, როდესაც ავადმყოფს ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკებით მკურნალობის ფონზეც კი აღენიშნება მაღალი ტემპერატურა. ბიმანუალური კვლევით მცირე მენჯში ისინჯება მოცულობითი წარმონაქმნი. დიაგნოზი დასტურდება ექოსკოპიის, კომპიუტერული ტომოგრაფიის ან მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევის საშუალებით.
გამომწვევი იგივეა, რაც ენდომეტრიტის დროს.
რისკფაქტორები ისეთივეა, როგორიც ენდომეტრიტის დროს.
ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკებით მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა. თუ აბსცესი მდებარეობს სწორნაწლავ-საშვილოსნოს ჩაღმავებაში, მას გამოფხეკენ და ახდენენ დრენირებას.

გართულებებიდან აღსანიშნავია აბსცესის გახევა, პერიტონიტი და სეპტიკური შოკი.

მშობიარობის შემდგომი სხვა გართულებები

1. სანაყოფე წყლებით ემბოლია უმეტესად მშობიარობისთანავე ვითარდება. იგი იშვიათი, მაგრამ საშიში გართულებაა, იწვევს შოკს და სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომს. ამ დროს დედის სიკვდილის ალბათობა მაღალია (80%).

სანაყოფე წყლების ემბოლიის ზუსტი მექანიზმი უცნობია. სავარაუდოდ, აღმოცენდება ფილტვის არტერიის ტოტების გარდამავალი სპაზმი, რაც იწვევს ჰიპოქსიას და ფილტვებსა და გულის მარცხენა პარკუჭში მიკროცირკულაციის მოშლას. შემდგომ ვითარდება მარცხენაპარკუჭოვანი უკმარისობა და ფილტვების არაკარდიოგენული შეშუპება.
დაავადება მიმდინარეობს მწვავედ - ვითარდება შოკი, რაც ვლინდება სუნთქვის მკვეთრად გამოხატული უკმარისობითა და არტერიული ჰიპოტენზიით. ასევე მოსალოდნელია ეპილეფსიური გულყრები, სისხლდენა და ფილტვების შეშუპება. მოგვიანებით ამ სიმპტომებს სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომიც დაერთვის.
დიაგნოსტიკა ეფუძნება ფილტვის არტერიიდან კათეტერით აღებულ სისხლში ნაყოფის საფარველის ეპითელიუმის უჯრედების აღმოჩენას, თუმცა, ზოგიერთი მონაცემის მიხედვით, ეს უჯრედები შესაძლოა ნორმულ მდგომარეობაშიც შეგვხვდეს. აუტოფსიის შემთხვევაში დიაგნოზი დასტურდება, თუ ფილტვის არტერიის წვრილ ტოტებში აღმოჩნდა ნაყოფის საფარველის ეპითელიუმის უჯრედები.
მკურნალობა დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყოს. უპირველეს ყოვლისა, ქალს ნიღბის საშუალებით დიდი სიჩქარით აწვდიან ჟანგბადს და უტარებენ გულ-ფილტვის რეანიმაციას.

2. ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია. ორსულობის დროს იმატებს სისხლის შედედების უნარი, აქედან გამომდინარე, სარისკოა ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიის განვითარება. ალბათობა 0,1-1%-ს უტოლდება

3. ეკლამფსია. ორსულობისას ეკლამფსიის განვითარების ალბათობა 0,5%-ია. აქედან ყოველ მესამე შემთხვევაში კრუნჩხვები აღმოცენდება მშობიარობის შემდეგ. ჰიპოტენზიური და კრუნჩხვის საწინააღმდეგო საშუალებები ნამშობიარებ ქალს გაცილებით დიდი დოზით ეძლევა, ვიდრე ორსულს.

4. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია. პირველი რამდენიმე დღე პრაქტიკულად ყველა ახალნამშობიარები ქალი უჩივის ემოციურ ლაბილურობას, შფოთვას. ეს სტრესია (ბაბყ ბლუეს), რომელიც თანდათანობით, ორგანიზმის ჰორმონული ფონის სტაბილიზაციასთან ერთად მცირდება. მშობიარობის შემდგომი სტრესი მკურნალობას არ საჭიროებს. მასთან გასამკლავებლად მელოგინეს სჭირდება დასვენება, ოჯახის წევრების, მეგობრების მზრუნველობა. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია კი სრულიად განსხვავებული მდგომარეობაა. იგი გაცილებით მეტხანს გრძელდება (წლამდე) და ხშირად სამედიცინო ჩარევასა და სპეციალიზებულ მკურნალობას მოითხოვს. ეს არის ფსიქიკური დაავადება, რომლის სიმპტომები დიდად არ განსხვავდება დეპრესიის სხვა სახეობათა სიმპტომებისგან, მაგრამ იმით გამოირჩევა, რომ უკავშირდება განსაზღვრულ მოვლენას - ბავშვის დაბადებას.

• მშობიარობის შემდგომი დეპრესია შესაძლოა განვითარდეს მშობიარობის შემდეგ ნებისმიერ დროს და გაგრძელდეს თვეობით, მთელი წელიწადიც კი. მშობიარობა ხომ ძლიერი სტრესია, ახალშობილის მოვლა კი უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვს, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ახალნამშობიარებ ქალს ემოციური ფონი რამდენადმე ეცვლება - შფოთავს, დაძაბულია, სწრაფად იღლება, გარემოსადმი ინტერესს კარგავს, უჩნდება არამოტივირებული აგრესია. თუ ეს სიმპტომები 2-3 კვირაზე მეტხანს გაგრძელდა, დაერთო აპათია და კონცენტრირების უნარის დაქვეითება, მაშინ აუცილებელია ექიმის ჩარევა და იმის დადგენა, ხომ არ გვაქვს საქმე მშობიარობის შემდგომ დეპრესიასთან.
  მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მიზეზების შესახებ სპეციალისტებს საერთო აზრი არ გააჩნიათ. არსებობს რამდენიმე თეორია. მათგან აღსანიშნავია:
• ჰორმონული თეორია. ორსულობისას ქალის ორგანიზმში დიდი ოდენობით წარმოიქმნება ქალის სასქესო ჰორმონები - ესტროგენები და პროგესტერონი. მათი გამომუშავება ბავშვის დაბადებისთანავე იკლებს და თანდათანობით (ჩვეულებრივ, ერთ კვირაში) ორსულობამდელ დონეს უბრუნდება. ჰორმონული დონის ასეთი ცვლილება ძლიერ მოქმედებს ქალის ემოციურ მდგომარეობაზე. აღსანიშნავია, რომ იკლებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების სინთეზიც, რაც დაღლილობასა და დეპრესიას იწვევს. გარდა ამისა, მშობიარობის შემდეგ იცვლება მეტაბოლიზმი, სისხლის წნევა, სისხლის მოცულობა, რაც ასევე ნეგატიურად აისახება ახალნამშობიარები ქალის სულიერ მდგომარეობაზე.
• გენეტიკური თეორია. ზოგიერთი ნეიროფსიქიატრის აზრით, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელიც ფსიქოტროპული პრეპარატებით მკურნალობას საჭიროებს. ამ თეორიის თანახმად, დეპრესიის განვითარების დიდი ალბათობა აქვთ ქალებს, რომელთა დედებს თავის დროზე ეს პრობლემა ჰქონდათ.
• ფსიქოლოგიური თეორია. ეს თეორია აქცენტს ქალის ხასიათსა და მომხდარზე რეაგირების უნარზე აკეთებს. მრავალ ქალს ცვალებადი ხასიათი აქვს. გარდა ამისა, ახალგაზრდა დედას ეჩვენება, რომ ვერ აუვა ბუნების მიერ დაკისრებულ მოვალეობას. ამას ერთვის ფიზიკური გადაღლა: ახალშობილის მოვლა ძნელია, მით უმეტეს, პირველმშობიარისთვის. ქალი გამუდმებით ღელავს ბავშვის ჯანმრთელობის გამო. ეს ყველაფერი ძლიერ დაღლილობასა და სისუსტეში, უმადობაში, ძილის დარღვევაში გადაიზრდება.ცხოვრების წესის შეცვლასთან დაკავშირებული მიზეზები - შიში იმისა, რომ თავს ვერ გაართმევ დედის მოვალეობას; ოჯახის წევრების მხრივ დახმარების ნაკლებობა, ქმრის ყურადღების დეფიციტი; თავისუფალი დროის უქონლობა და უძილობა; მშობიარობის შემდგომი გართულებების გამო ტკივილის შეგრძნება; ძუძუთი კვებასთან დაკავშირებული პრობლემები; ცვლილებები სქესობრივ ურთიერთობაში.
  მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის აღსაკვეთად უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ადრეულ დიაგნოსტიკასა და ხასიათის ცვლილების ბუნების განსაზღვრას.
  არსებობს დეპრესიის აღკვეთის რამდენიმე ეფექტური საშუალება:

• გაარკვიეთ, ხომ არ ყოფილა სისხლით ნათესავებს შორის მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის შემთხვევები;
• ექიმთან გაიარეთ კონსულტაცია შესაძლო რისკფაქტორების განსაზღვრის მიზნით;
• ყურადღება მიაქციეთ თვითშეფასების შეცვლას;
• უარს ნუ იტყვით ახლობლების დახმარებაზე და რაც შეიძლება კარგად დაისვენეთ;
• საოჯახო საქმეები და სამუშაო ახლანდელი მდგომარეობის შესაბამისად დაგეგმეთ;
• ბევრი დრო გაატარეთ მეუღლესა და ახლობლებთან ერთად.

სულიერი და ფიზიკური თანადგომა, პრობლემის ექიმთან ან მეგობრებთან განხილვა და მედიკამენტური მკურნალობა დეპრესიას საგრძნობლად ამსუბუქებს.
მიუხედავად იმისა, რომ მშობიარობის შემდგომი დეპრესია დროებითი მდგომარეობაა, ექიმის კონსულტაციას მაინც საჭიროებს. დაავადების დიაგნოსტირების მიზნით ექიმმა პაციენტი აუცილებლად უნდა გამოიკვლიოს. მკურნალობის ტიპი დამოკიდებულია ახალგაზრდა დედის მდგომარეობაზე. მკურნალობის მეთოდი ინდივიდუალურად შეირჩევა. ინიშნება წამლები, მაგალითად, ანტიდეპრესანტები (სეროტონინის უკუმიტაცების სელექციური ინჰიბიტორები). ეს პრეპარატები ზრდის ტვინში მედიატორ სეროტონინის შემცველობას, რაც ჰორმონული ბალანსის შესანარჩუნებლად აუცილებელია. ამ სამკურნალო საშუალებებს აქვს უმნიშვნელო გვერდითი ეფექტები და ბავშვის ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქადის, მაგრამ ბავშვებზე მათი ხანგრძლივი მოქმედება ჯერ შეუსწავლელია, ამიტომ ექიმები წინასწარ გამოთვლიან ანტიდეპრესანტის პოტენციურ რისკსა და მოსალოდნელ სარგებელს და ამის საფუძველზე არჩევენ მკურნალობას. მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მკურნალობაში წამლებთან ერთად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ფსიქოთერაპია. იშვიათად დეპრესია იმდენად ღრმაა, რომ ნამდვილი ფსიქოზის კლინიკურ სურათს იძლევა: ქალი შფოთავს, რეალობის შეგრძნებას კარგავს, აწუხებს ჰალუცინაციები... ასეთ დროს აუცილებელია ფსიქიატრის ჩარევა, რომელიც მკურნალობის ეფექტურ მეთოდს შეარჩევს.

5. ნევროლოგიური დარღვევები. ბუნებრივი გზით მშობიარობის შემდეგ გავის წნულზე ნაყოფის თავის ზეწოლის შედეგად შესაძლოა განვითარდეს ამ ნერვის მიერ ინერვირებული კუნთების (ტერფისა და თითების მომხრელი კუნთები) გარდამავალი დამბლა, საკეისრო კვეთის შემთხვევაში - კანის მგრძნობელობის დროებითი დაქვეითება ნაწიბურის არეში. ეს ცვლილებები 6 თვის განმავლობაში გაქრება.

1. საშვილოსნო. საშვილოსნო მომყოლის დაბადებისთანავე იწყებს ძლიერ შეკუმშვას და უკვე რამდენიმე წუთში მომრგვალო ფორმას იღებს. მისი კედლები მკვრივდება, პლაცენტური მოედნის (სადაც პლაცენტა იყო მიმაგრებული) სისხლძარღვები იკუმშება. საშვილოსნოს ძირი (ფსკერი) ჭიპის დონეზე ან მის ოდნავ ქვემოთ მდებარეობს. მშობიარობიდან 2 კვირის შემდეგ საშვილოსნო უკვე მცირე მენჯის ღრუს ფარგლებშია. მისი ზომები კვლავ იკლებს და მშობიარობიდან 4 კვირის შემდეგ არაორსულის ზომებს აღწევს. მშობიარობიდან რამდენიმე დღეში დეციდუალური გარსის ზემოთა შრე სცილდება საშვილოსნოს და ლოქიის სახით გამოიყოფა. ეპითელიუმის რეგენერაცია მისი ჯირკვლების ხარჯზე ხდება. საშვილოსნოს ღრუს კედლი (პლაცენტური მოედნის გამოკლებით) ეპითელიზაციას 7-10 დღის შემდეგ განიცდის, ენდომეტრიუმი ნორმალურ სისქეს მშობიარობიდან 2-3 კვირის შემდეგ აღწევს. პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაცია გაცილებით ნელა (მშობიარობის შემდეგ მე-6 კვირის დასასრულს), მეზობელი უბნებიდან ენდომეტრიუმის გადმოცოცების ხარჯზე ხორციელდება. პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შეფერხება გვიან ლოგინობის ხანაში შესაძლოა საშვილოსნოდან სისხლდენის მიზეზად იქცეს.

2. საშვილოსნოს ყელი. მშობიარობიდან 2-3 დღეში საშვილოსნოს ყელის ტონუსი აღდგება, შიგნითა პირი 2-3 სმ-ზე გახსნილი რჩება. მშობიარობის შემდეგ პირველი კვირის ბოლოს საშვილოსნოს ყელი საბოლოოდ ფორმირდება.

3. საშო. მშობიარობიდან 3 კვირის განმავლობაში საშოს კედლები შეშუპებული რჩება, ხოლო საშოს სანათური - ოდნავ გაფართოებული. შეშუპება მთლიანად გაივლის ლოგინობის ხანის ბოლოს.

4. საკვერცხეები. ქალების უმრავლესობას ბავშვის ძუძუთი კვების დასრულებამდე არ აღუდგება მენსტრუაცია. ლაქტაციის არქონის შემთხვევაში ოვულაცია მშობიარობიდან დაახლოებით მე-10 კვირას ხდება, ხოლო პირველი მენსტრუაცია - მე-12 კვირას. მენსტრუაცია შესაძლოა მშობიარობიდან 7-9 კვირის შემდეგაც აღდგეს. ამ შემთხვევაში პირველი ციკლი, წესისამებრ, ანოვულატორულია.

5. სარძევე ჯირკვლები. ესტროგენების, პროგესტერონის, კორტიზოლის, პროლაქტინის, პლაცენტური ლაქტოგენისა და ინსულინის ზემოქმედებით ორსულებს სარძევე ჯირკვლებში სწრაფად უვითარდებათ ჯირკვლოვანი სტრუქტურები. ორსულობის პერიოდში პლაცენტის მიერ სინთეზირებული სტეროიდული ჰორმონები ლაქტაციას თრგუნავს. მშობიარობის შემდეგ მათი რაოდენობა მკვეთრად იკლებს და პროლაქტინის მაღალი დონის ფონზე იწყება ლაქტაცია. თავდაპირველად სარძევე ჯირკვლები გამოყოფენ ხსენს, რომელიც რძისგან ცილებისა და იმუნოგლობულინების უფრო მაღალი შემცველობით განსხვავდება.

ბ. სხვა ორგანოები

1. საშარდე გზები. მშობიარობის დროს არცთუ იშვიათად ზიანდება შარდის ბუშტი, რის გამოც ლოგინობის ადრეულ პერიოდში მოსალოდნელია მისი გაწელვა და შარდის შეკავება. ეს ზრდის საშარდე გზების ინფიცირების რისკს. თირკმლისმიერი სისხლის მიმოქცევა, გორგლოვანი ფილტრაცია და მილაკებში ელექტროლიტების, ამინომჟავებისა და გლუკოზის რეაბსორბცია ნორმას 6 კვირის შემდეგ უბრუნდება. თირკმლის მენჯი, ფიალები და შარდსაწვეთი შესაძლოა რამდენიმე თვე გაფართოებული დარჩეს.

2. გულ-სისხლძარღვთა სისტემა. ბუნებრივი გზით მშობიარობისას სისხლის დანაკარგი, ჩვეულებრივ, 500 მლ-ს არ აღემატება, საკეისრო კვეთის შემთხვევაში კი 1 000 მლ-ს. მიუხედავად სისხლის დაკარგვისა, მშობიარობის შემდეგ იზრდება გულის მოცულობა (პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის გამოთიშვის გამო იმატებს სისხლძარღვშიგა სითხე სისხლის მიმოქცევის წრეში და ძლიერდება ვენური უკუდენა). ამის გამო გულის წუთმოცულობა მცირდება, განდევნის ფრაქცია კი იგივე რჩება ან უმნიშვნელოდ იმატებს. მშობიარობიდან 2 კვირის შემდეგ ყველაფერი ნორმას უბრუნდება.

3. საჭმლის მომნელებელი სისტემა. ორსულობისას ესტროგენების გავლენით ღვიძლში ცილების სინთეზი ძლიერდება, რაც შრატისმიერი ცილების დონის მომატებას განაპირობებს. მშობიარობიდან 3 კვირის შემდეგ ისიც ნორმას უბრუნდება.

• გამოხატული ტკივილის სინდრომი;
• სამშობიარო მოქმედების პათოლოგია (სისუსტე, დისკოორდინაცია და სხვა);
• თანმხლები დაავადებები (გულ-სისხლძარღვთა, ნერვული სისტემისა, თვალისა, აგრეთვე - ნეფროპათია, პრეეკლამფსია და სხვა).

აღსანიშნავია, რომ ორსულობის მე-12 კვირის ჩათვლით, ვიდრე ნაყოფის ორგანოები არ ჩამოყალიბდება, არავითარი მედიკამენტური ჩარევა სასურველი არ არის. თუ აუცილებელი გახდა სამედიცინო მანიპულაცია, რომელიც გაუტკივარებას მოითხოვს, უპირატესობა რეგიონულ ანესთეზიას ენიჭება. 12 კვირის შემდეგ, თუ ორსულის მდგომარეობა დაუყოვნებელ ჩარევას მოითხოვს, ყოველგვარი სახის გაუტკივარება დასაშვებია.

არსებობს მშობიარობის გაუტკივარების შემდეგი მეთოდები:
1. ადგილობრივი: პარაცერვიკალური, პუდენდალური
პარაცერვიკალური ბლოკადა
პარაცერვიკალურ ბლოკადას მშობიარობის პირველი სტადიის (საშვილოსნოს ყელის გახსნის ეტაპი) ასიდან 80 შემთხვევაში შეუძლია ტკივილის კუპირება. ამ დროს სპეციალური ნემსის საშუალებით საშვილოსნოს ყელის მარჯვენა და მარცხენა მხარეს ადგილობრივი ანესთეტიკი შეჰყავთ.
მეთოდის მთავარი ნაკლი ის არის, რომ ანესთეტიკის მოქმედების დასრულების შემდეგ პროცედურა უნდა გამეორდეს. არსებობს ნაყოფის თავის დაზიანების თეორიული შანსიც, რის გამოც პარაცერვიკალური ბლოკადა სამეანო პრაქტიკაში იშვიათად გამოიყენება.
პუდენდალური ბლოკადა
ეს მეთოდი მოწოდებულია მშობიარობის მეორე სტადიის (ნაყოფის გამოძევების ეტაპი) გაუტკივარების მიზნით. მისი ეფექტიანობა პარაცერვიკალური ანესთეზიისაზე გაცილებით ნაკლებია. პუდენდალურ ბლოკადას პარაცერვიკალური ანესთეზიის მსგავსი ნაკლოვანებები აქვს, რის გამოც უმთავრესად მაშებით მშობიარობისას და შორისის მთლიანობის აღდგენისას იყენებენ.
2. რეგიონული: ეპიდურალური, სპინალური
რეგიონული ანესთეზიის დროს მგრძნობელობა ითიშება სხეულის განსაზღვრულ ნაწილში, პაციენტის ცნობიერება კი ამ დროს გამოთიშული არ არის. რეგიონული გაუტკივარების მეთოდებს შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია სპინალურ და პერიდურალურ ანესთეზიას: ზურგის ტვინის არეში შეჰყავთ ხანგრძლივი მოქმედების საანესთეზიო საშუალება, რაც ინექციის ადგილის ქვევით ტკივილის, შეხებისა და მოძრაობის დროებით გამოთიშვას იწვევს. ამჟამად ეპიდურალური და სპინალური ანესთეზია ფართოდ გამოიყენება როგორც მშობიარობის გაუტკივარების მიზნით, ისე საკეისრო კვეთის დროსაც.
სპინალური გაუტკივარება
ეფექტიანობის, სიმარტივისა და სიიაფის გამო სპინალურმა გაუტკივარებამ მეანობაში ფართო გამოყენება პოვა. საკეისრო კვეთის ოპერაციის დროს ის უმეტესად არჩევის მეთოდი იყო, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ხანგრძლივი ეპიდურალური გაუტკივარება დაინერგა, ის ამ მიზნით თითქმის აღარ გამოიყენება. ეპიდურალურისგან განსხვავებით, სპინალური გაუტკივარების მოქმედების ხანგრძლივობა შეზღუდულია. სპინალურ გაუტკივარებას ეპიდურალურის ანალოგიური ჩვენებები, უკუჩვენებები და უკუეფექტები აქვს, თუმცა ეს უკანასკნელი (განსაკუთრებით - გაუტკივარების შემდგომი თავის ტკივილი) უფრო მეტად არის გამოხატული.
სპინალური ანესთეზიის თანმხლები ერთ-ერთი სირთულე, რის გამოც მისი გამოყენება კარგა ხანს იზღუდებოდა, პროცედურიდან 2-3 დღის შემდეგ აღმოცენებული თავის ტკივილია.
ეპიდურალური გაუტკივარება
ეპიდურალური გაუტკივარება ადგილობრივი გაუტკივარების ნაირსახეობაა, რომელიც მედიცინის სხვადასხვა დარგში გამოიყენება. ანესთეზიის ეს მეთოდი ფართოდ არის დანერგილი განვითარებულ ქვეყნებში. მას მიმართავენ სამშობიარო (და არამარტო სამშობიარო) ტკივილების გასაყუჩებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ეპიდურალური ანესთეზია ტექნიკურად უფრო რთულია, ვიდრე სპინალური, ის მეანობის უდიდეს მიღწევად მიიჩნევა. ეპიდურალური ანესთეზიის ეფექტიანობა 80%-ს აჭარბებს და მშობიარეს თითქმის სავსებით ათავისუფლებს ტკივილისგან.
ეპიდურალურ სივრცეში, რომელიც ხერხემლის წელის მიდამოში მდებარეობს, სპეციალური კათეტერის საშუალებით შეყვანილი ადგილობრივი ანესთეტიკი ბლოკავს იმ ნერვებს, რომლებსაც იმპულსები თავის ტვინისკენ მიაქვს. ვინაიდან ეპიდურალურ სივრცეში გადის სხეულის ქვედა ნაწილის ნერვები, ინექციის შემდეგ ეს მიდამო ყოველგვარ მგრძნობელობას კარგავს.
ეპიდურალური ანესთეზიის ჩასატარებლად 20-30 წუთია საჭირო. ასეთი გაუტკივარება გამოიყენება საკეისრო კვეთის დროსაც.
ეპიდურალური გაუტკივარებისას არ იყენებენ სხვა (ინჰალაციურ თუ არაინჰალაციურ) ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებებს, რის გამოც ახალშობილი იბადება მედიკამენტური დეპრესიის გარეშე _ აქვს ნორმალური ტონუსი, სუნთქვა, გულისცემა და სხვა მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო მაჩვენებლები. ეპიდურალური ანესთეზიის დანერგვასთან ერთად შემცირდა მშობიარობის გართულებათა რიცხვიც.
ეპიდურალური გაუტკივარების ერთ-ერთი უპირატესობა ის არის, რომ შესაძლებელია ანესთეზიის გახანგრძლივება მშობიარობისა და საკეისრო კვეთის შემდეგ. გარდა ამისა, ამ მეთოდის დახმარებით შესაძლებელი გახდა იმ ქალების მოლოგინებაც, რომელთა მშობიარობა ადრე ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისთვის სახიფათოდ მიიჩნეოდა (გულის მანკი, მაღალი ხარისხის მიოპია, ჰიპერტენზიული დაავადება, თირკმლის დაავადებები და სხვა).
ეპიდურალურ გაუტკივარებას აქვს უკუჩვენებებიც:

_{ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები;}

• _{ხერხემლის მიდამოს მძიმე პათოლოგია (მაღალი ხარისხის სკოლიოზი, ლორდოზი), რომელმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს ანესთეტიკის გავრცელებას;}
  
• _{ზურგის კანის მიდამოს პუნქციის შემდეგ წარმოქმნილი ჩირქოვანი დაზიანება;}
  
• _{მოუწესრიგებელი ჰიპოვოლემია (მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დაქვეითება);}
  
• _{სისხლის შემდედებელი სისტემის მძიმე დარღვევები;}
  

_{გულის რიტმის სერიოზული დარღვევა და სხვა.}

ეპიდურალური ანესთეზიის ჩატარების ტექნიკა:
მშობიარე უნდა დაწვეს გვერდზე ან დაჯდეს და წელში მაქსიმალურად მოიხაროს. ზურგის ის მიდამო, სადაც უნდა ჩაიდგას კათეტერი, მუშავდება ანტისეპტიკით, ჯერ ხდება კანის გაუტკივარება პუნქციის არეში, მერე კი პუნქცია (ჩხვლეტა) ხერხემლის წელის ნაწილში არსებულ ეპიდურალურ სივრცეში. ამ დროს ქალი შეიგრძნობს მსუბუქ ზეწოლას წელის არეში. შესაძლოა, რომელიმე ფეხის მსუბუქი ტკივილიც იგრძნოს - ეს საშიში არ არის. ნემსის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში დგამენ წვრილ კათეტერს. ამის შემდეგ ნემსს იღებენ, ხოლო კათეტერს ზურგზე ამაგრებენ, რაც იოტის ოდენა დისკომფორტსაც არ იწვევს. კათეტერის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში შეჰყავთ ადგილობრივი ანესთეტიკი, რომელიც ტკივილს აყუჩებს. ამ დროს მშობიარე ზურგში ოდნავ სიცივეს შეიგრძნობს. ეფექტის მისაღებად საჭიროა 10-20 წუთი. კათეტერში ანესთეტიკის შეყვანის შემდეგ ტკივილი თანდათან მცირდება და ბოლოს სრულიად ქრება. ქვედა კიდურებში მშობიარე გრძნობს სისუსტეს, დაბუჟებას და სითბოს. საჭირო დროს, მეანის მითითებით, მშობიარე ახერხებს უმტკივნეულოდ გაჭინთვას და აქტიურად მონაწილეობს ბავშვის გაჩენაში. ფეხების დაბუჟება და სისუსტე მშობიარობიდან რამდენიმე საათის შემდეგ გაივლის.

ეპიდურალური ანესთეზიის გართულებები
გამორიცხული არ არის:

• სრულ გაუტკივარებას უფრო მეტი ხანი დასჭირდეს, ვიდრე სპინალური ბლოკადის დროს;
• გახანგრძლივდეს მშობიარობის პირველი პერიოდი;
• დაეცეს არტერიული წნევა;
• თავი იჩინოს ფეხის კუნთების სისუსტემ (სიარული მიზანშეწონილი არ არის, სჯობს, მშობიარე იწვეს);
• თავი იჩინოს მოშარდვასთან დაკავშირებულმა სირთულეებმა და საჭირო გახდეს შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია;

ნაჩხვლეტის მიდამოში დარჩეს ტკივილისა და სიმძიმის შეგრძნება, რომელიც თანდათან გაივლის.
იშვიათად ეპიდურალურმა ანესთეზიამ შესაძლოა თავის ტკივილი გამოიწვიოს.

3. მედიკამენტური (ინტრავენური, ინჰალაციური)
ინტრავენური გაუტკივარება
სამეანო პრაქტიკაში იდეალური ანესთეტიკი არ არსებობს. ყოველი მათგანი გადის პლაცენტურ ბარიერს და ნაყოფზე ამა თუ იმ სახის ზემოქმედებას ახდენს. მიუხედავად ამისა, სამშობიარო მოქმედების ინტრავენური გაუტკივარება დღეისთვის საკმაოდ ფართოდ არის დანერგილი, მით უმეტეს, რომ მშობიარობის პროცესში ის ხშირად აუცილებელიც კი ხდება. მშობიარობის ინტრავენური გაუტკივარება ნაჩვენებია გახანგრძლივებული, მეტისმეტად მტკივნეული და გართულებული მშობიარობის, სამშობიარო მოქმედებათა დისკოორდინაციის, ინსტრუმენტული (მაშებით) მშობიარობის, ასევე _ ზოგიერთი თანმხლები დაავადების დროს. მეთოდის მთავარი ნაკლია დედისა და ახალშობილის სუნთქვის დეპრესია და ძილიანობა. სისტემურმა ტკივილგამაყუჩებელმა საშუალებებმა ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს სამშობიარო მოქმედების შესუსტება, რის გამოც მათი გამოყენება განსაკუთრებულ სიფრთხილეს მოითხოვს. მრავალი ინტრავენური ანესთეტიკი იწვევს გულისრევასა და პირღებინებას, რეტროგრადულ ამნეზიას (ქალს არ ახსოვს მშობიარობის პროცესი) და ამცირებს მშობიარობის აქტში ორსულის მონაწილეობას. გვერდითი ეფექტებისა და გართულებათა ალბათობის შესამცირებლად ანესთეტიკის მცირე დოზებით გამოყენებაა საჭირო. აგრეთვე რეკომენდებულია, ბავშვის დაბადებამდე რამდენიმე ხნით ადრე შეწყდეს მედიკამენტის შეყვანა, რის გამოც ტკივილის სინდრომის სრული კუპირება ყოველთვის ვერ ხერხდება.
ზოგად გაუტკივარებას (ენდოტრაქეულ ნარკოზს) საკეისრო კვეთის დროს მიმართავენ, თუმცა წამყვანი კლინიკები უპირატესობას ანიჭებენ ანესთეზიის ეპიდურალურ და სპინალურ მეთოდებს, რომლებიც დედისა და ნაყოფისთვის გაუტკივარების ყველაზე სასურველ და დამზოგველ გზას წარმოადგენს.
ენდოტრაქეულ ნარკოზს უპირატესობა ენიჭება საკეისრო კვეთის დროს, რომელიც კეთდება ექსტრემალური ჩვენებით (პლაცენტის აცლა, პერინატალური სისხლდენა, ნაყოფის დისსტრესი), ასევე _ კოაგულოპათიის (სისხლის შედედების დარღვევა), სისტემური ინფექციის ან დედის ცენტრალური ნერვული სისტემის პათოლოგიის, პრეეკლამფსიის ან ეკლამფსიის დროს, როდესაც არსებობს რეგიონული ანესთეზიის უკუჩვენება, და მაშინ, როდესაც პაციენტი ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს რეგიონულ ანესთეზიაზე. მეანობაში ზოგადი ანესთეზიის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე გართულება კუჭის შიგთავსის ასპირაციაა. სულ რაღაც 30 მლ კუჭის შიგთავსის ასპირაციამაც კი შესაძლოა ფატალური პნევმონიტი (მენდელსონის სინდრომი) გამოიწვიოს. გარდა ამისა, ორსულებში ინტუბაცია შედარებით ჭირს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ქალს სიმსუქნეც აღენიშნება.
ნაყოფის ამოყვანამდე ანესთეზიის დონე საკმაოდ ზედაპირულია, რათა ნაყოფზე ანესთეტიკის დამთრგუნველი ზემოქმედება გამოირიცხოს. აღსანიშნავია, რომ ამ დროს მშობიარეს ეღვიძება და ტკივილს ვერ გრძნობს. ანესთეზიის შემდეგ ქალს უმეტესად არაფერი ახსოვს.
4. სხვა მეთოდები (ელექტროანალგეზია, ფსიქოლოგიური ხერხები).

ბ. საშვილოსნოს გახევა
საშვილოსნოს გახევა შესაძლოა იყოს როგორც თვითნებური, ასევე ტრავმული ხასიათისა, ან მოხდეს საშვილოსნოზე ნაწიბურის არსებობის შემთხვევაში მის გასწვრივ.
ამ დროს საშვილოსნოს გახევა შესაძლოა გამოიწვიოს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის გაჭიმვამ და მშობიარობის პროცესში ოქსიტოცინის ზედოზირებამ.
საშვილოსნოს გახევის რისკფაქტორებია:

• ვიწრო მენჯი;
• ნაყოფის არასწორი მდებარეობა;
• ვადაგადაცილებული ორსულობა;
• დიდი ნაყოფი;
• გადატანილი გართულებული აბორტები;
• საშვილოსნოს ანთებითი დაავადებები;
• გადატანილი საკეისრო კვეთა და საშვილოსნოს სხვა ოპერაციები.

საშვილოსნოს მცირედმა გახევამ შესაძლოა შესამჩნევი სიმპტომები არ გამოიწვიოს და შემთხვევით იქნეს აღმოჩენილი საკეისრო კვეთის დროს. საშვილოსნოს მნიშვნელოვან გახევას სასქესო ორგანოებიდან სისხლდენა და მუცლის ტკივილი სდევს თან. ორსულის მუცელმა შესაძლოა ფორმა იცვალოს. საშვილოსნოსშიგა წნევა იკლებს.
საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის გახევა შესაძლოა მშობიარობის ბოლომდე შეუმჩნეველი დარჩეს და მშობიარობის შემდგომი სისხლდენით გამოვლინდეს.
საშვლოსნოს ტრავმული გახევა (მაგალითად, ავტოავარიის შემთხვევაში) ხშირად საშვილოსნოშიგა ჰიპოქსიით ვლინდება და ნაყოფის სიკვდილს იწვევს.
ზემოთ აღნიშნული შემთხვევები იშვიათია - აღენიშნება 1500 მშობიარიდან ერთს.

მოქმედების ტაქტიკა
საშვილოსნოს გახევის დიაგნოზი საკეისრო კვეთის ჩვენებაა. უმეტესად შესაძლებელია გახეული არის გაკერვა. საშვილოსნოს ექსტირპაცია იშვიათად ხდება საჭირო. ოპერაციის დროს აუცილებლად უნდა შემოწმდეს შარდის ბუშტის მთლიანობა.

გ. პლაცენტის ნაადრევი აცლა და პლაცენტის წინამდებარეობა
ფიზიოლოგიური ორსულობის დროს პლაცენტა საშვილოსნოს კედელზეა მიმაგრებული და მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ ეცლება. პლაცენტის ნაადრევ აცლას უწოდებენ პლაცენტის საშვილოსნოს კედელთან ნორმალური მდებარეობის ნაწილობრივ ან სრულ შეცვლას, რაც შესაძლოა მოხდეს როგორც მშობიარობამდე, ასევე მშობიარობის პროცესში.
პლაცენტის ნაადრევი აცლა შესაძლოა გამოიწვიოს:

• სისხლძარღვთა კედელში მიმდინარე პათოლოგიურმა პროცესებმა პრეეკლამფსიის, ეკლამფსიის, ჰიპერტენზიული დაავადების, მწვავე ინფექციური პროცესის, თირეოტოქსიკოზის დროს;
• მრავალნაყოფიანმა ორსულობამ, მრავალწყლიანობამ, დიდმა ნაყოფმა, - ამ დროს შესაძლოა საშვილოსნო ზედმეტად გაიჭიმოს, რის გამოც პლაცენტის მიმაგრების მთელი მოედანი გათხელდება, გადიდდება და მის ნაადრევ აცლას გამოიწვევს;
• საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტას შორის მყარი კავშირის არარსებობამ, რაც შესაძლოა მოხდეს საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პროცესების, საშვილოსნოს სიმსივნეების, განვითარების მანკების, ავიტამინოზის დროს;
• ტრავმამ (მუცელზე უშუალო ზემოქმედებამ),  ჭიპლარის აბსოლუტურმა ან ფუნქციურმა დამოკლებამ და სხვა;
• ნარკოტიკების (განსაკუთრებით - კოკაინის) და ალკოჰოლის მოხმარებამ, თამბაქოს წევამ.

პლაცენტის ნაადრევი აცლა სრულიც შეიძლება იყოს და ნაწილობრივიც. თუ ნაადრევი აცლა მცირე უბანზე და ორსულობის მიწურულს მოხდა, შესაძლოა, ორსულობის ბოლომდე მიყვანა მოხერხდეს და პლაცენტის აცლა მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ აღმოაჩინონ. პლაცენტის დიდი უბნის აცლის შემთხვევაში საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტის მოცილებულ ნაწილს შორის წარმოიქმნება ჰემატომა, რომელიც იზრდება და უფრო მეტად უწყობს ხელს პლაცენტის აშრევებას. ამ დროს მოსალოდნელია როგორც შინაგანი (საშვილოსნოს ღრუში), ისე გარეგანი (გარეთა სასქესო ორგანოებიდან) სისხლდენა.
პლაცენტის აცლა დიდ საფრთხეს უქადის როგორც დედას, ისე ნაყოფს. დედას ემუქრება ძლიერი სისხლდენა და შოკი, რომელიც ხშირად სიკვდილის მიზეზად იქცევა. ნაყოფს ამ დროს ასფიქსია ემართება, ვინაიდან აცლილი პლაცენტა აირთა ცვლაში ვეღარ მონაწილეობს. ასფიქსიის საფრთხე ჩნდება პლაცენტის მესამედის აშრევებისას, ხოლო მისი ნახევრის, მით უმეტეს, მთელი პლაცენტის აცლა ნაყოფის ელვისებურ სიკვდილს იწვევს.
განასხვავებენ პალაცენტის ნაადრევი აცლის მსუბუქ, საშუალო და მძიმე ხარისხებს.

მსუბუქი ხარისხის დროს (შემთხვევათა 40%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი არ აღემატება 100 მლ-ს, რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შეთხვევაში გარეგანი სისხლდენა წყდება;
ბ. საშვილოსნოს ტონუსი ოდნავ არის მომატებული;
გ. ნაყოფის გულისცემა ნორმაშია;
დ. ორსულის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, ძირითადი ფიზიკური პარამეტრები და შემადედებელი სისტემის მაჩვენებლები ნორმის ფარგლებშია.

საშუალო ხარისხის დროს (შემთხვევათა 45%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი 100-150 მლ-ია. რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შემთხვევაში გარეგანი სისხლდენა წყდება;
ბ. საშვილოსნოს ტონუსი მომატებულია; შესაძლოა, საშვლოსნო პალპაციით მტკივნეული იყოს;
გ. იცვლება ნაყოფის გულისცემის ხასიათი. შეინიშნება ჰიპოქსიის ნიშნები, ზოგჯერ გულისცემა არ ისმინება;
დ. ორსულს აღენიშნება ტაქიკარდია, ორთოსტატიკური ჰიპოტონია და დაბალი პულსური წნევა;
ე. მოსალოდნელია ფიბრინოგენის 150-250 მგ%-მდე დაქვეითება.

მძიმე ხარისხის დროს (შემთხვევათა 15%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი აღემატება 500 მლ-ს. რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შემთხვევაში გარეგანი სისხლდენა შესაძლოა არ აღინიშნებოდეს;
ბ. საშვილოსნო მკვეთრად არის დაჭიმული და პალპაციით მტკივნეულია;
გ. ნაყოფი, წესისამებრ, იღუპება;
დ. ორსულს ჰემორაგიული შოკი უვითარდება;
ე. ხშირად ერთვის სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომი.
დიაგნოზი დაისმის ორსულის ჩივილებზე, ლაბორატორიულ და ექოსკოპიურ მონაცემებზე დაყრდნობით.

მოქმედების ტაქტიკა
1. პლაცენტის ნაადრევი აცლის მსუბუქი ხარისხი:
ა. ორსულისა და ნაყოფის დამაკმაყოფილებელი ჯანმრთელობის მდგომარეობის შემთხვევაში უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ორსულისა და ნაყოფის საგულდაგულო მეთვალყურეობა. ორსულისა თუ ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობის სულ მცირე გაუარესების შემთხვევაშიც კი უნდა დაისვას მშობიარობის საკითხი.
ბ. უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობის უწყვეტი კონტროლი.
გ. უნდა ჩატარდეს სისხლის შემდედებელი სისტემის მაჩვენებელთა კონტროლი, დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ დაიწყოს მკურნალობა.
დ. თუ ნაყოფი მომწიფებული არ არის, ნაჩვენებია ტოკოლიზური თერაპია.

2. პლაცენტის აცლის საშუალო და მძიმე ხარისხი:
ა. ორსულისა და ნაყოფის საგულდაგულო კონტროლი;
ბ. შოკის მკურნალობა;
გ. სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომის მკურნალობა (ჰეპარინი უკუნაჩვენებია).
მშობიარობის შემდეგ სისხლის შედედების ფაქტორი, ჩვეულებრივ, 24 საათში ნორმალიზდება, თრომბოციტების შემცველობა კი 4 დღეში.
სისხლის შედედების ფაქტორის ასამაღლებლად ხდება კრიოპრეციპიტატისა და ახალგაყინული პლაზმის გადასხმა.
თუ თრომბოციტების რაოდენობა 50 000 მკლ-1-ზე ნაკლებია, ხდება თრომბოციტური მასის გადასხმა.
დ. ჟანგბადის ინჰალაცია;
ე. დიურეზის კონტროლის მიზნით ორსულს შარდის ბუშტში კათეტერს უდგამენ.

მშობიარობა
1. პლაცენტის აცლის მსუბუქი ხარისხის დროს, თუ ორსულის მდგომარეობა სტაბილურია, შესაძლებელია ფიზიოლოგიური მშობიარობა, სხვა შემთხვევაში კი მშობიარობის საკითხი სასწრაფოდ უნდა გადაიჭრას.
2. თუ პლაცენტის ნაადრევი აცლა მშობიარობისას მოხდა, ორსულისა და ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, მშობიარობა ნორმალურად მიმდინარეობს და მოცირკულირე სისხლის მოცულობა აღდგენილია, მაშინ მშობიარობის დაჩქარება არ არის საჭირო.
3. მშობიარობის სტიმულაციისთვის, ასევე სისხლში თრომბოპლასტინის მიწოდების შესამცირებლად მიმართავენ ამნიოტომიას.
4. ზოგჯერ ხდება მშობიარობის სტიმულაცია ოქსიტოცინით.
5. მშობიარობის საკითხის გადაწყვეტისას უპირატესობა ენიჭება ბუნებრივი გზით მშობიარობას.
6. საკეისრო კვეთა კეთდება:

• საშვილოსნოშიგა ჰიპოქსიის დროს, როცა ბუნებრივი გზით მშობიარობის პირობები არ არსებობს;
• პლაცენტის ნაადრევი აცლის მძიმე ხარისხის შემთხვევაში, როცა დედის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება.

პლაცენტის წინამდებარეობას უწოდებენ მის მიმაგრებას საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში ანუ იმ გზაზე, რომელიც ნაყოფმა დაბადების პროცესში უნდა გაიაროს. პლაცენტის წინამდებარეობის დროს მძიმე სისხლდენის რისკი იმატებს, რაც ორსულის სიცოცხლეს დიდ საფრთხეს უქმნის.

პლაცენტის წინამდებარეობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს:

• საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პროცესი ან სიმსივნე. ამ დროს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის საშვილოსნოში ჩანერგვისთვის სათანადო პირობები არ არსებობს, ამიტომ კვერცხუჯრედი დაბლა ეშვება და საშვილოსნოს ყელის შიგნითა პირის ახლოს მაგრდება;
• ფალოპის მილების პერისტალტიკის გაძლიერება. ამ დროს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი დროზე ადრე ჩადის საშვილოსნოს ღრუში;
• საშვილოსნოს განვითარების მანკი;
• ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთება) და ხშირი აბორტი, რაც განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებისთვის არახელსაყრელ პირობებს ქმნის.

პლაცენტის წინამდებარეობის დროს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში სისხლძარღვები მკვეთრად ფართოვდება. ამ დროს საშვილოსნოს ყელი ჭარბად მარაგდება სისხლით და უმნიშვნელო უხეში ზემოქმედების შედეგადაც კი სკდება. იწყება ძლიერი სისხლდენა, რომელიც ქალის სიცოცხლეს საფრთხეს უქადის. ორსულობის ბოლო თვეებში საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტი ფართოვდება და იჭიმება. ამ დროს პლაცენტის ცალკეული ნაწილები მიმაგრების ადგილიდან აშრევდება, საშვილოსნო-პლაცენტის სისხლძარღვები სკდება და იწყება სისხლდენა. წინამდებარე პლაცენტიდან სისხლდენა შესაძლოა დაიწყოს ორსულობის უკანასკნელ თვეებში და გაძლიერდეს მშობიარობის დროს. ზოგჯერ სისხლდენა სამშობიარო მოქმედებასთან ერთად იწყება, ჭინთვების გაძლიერებასა და ყელის გახსნასთან ერთად იმატებს და სიცოცხლისთვის საშიშ ხასიათს იღებს.
პლაცენტის წინამდებარეობის ტიპური სიმპტომია სასქესო ორგანოებიდან მოულოდნელი მტკივნეული სისხლდენა. ასეთი პათოლოგიის მქონე ორსულთა დაახლოებით მესამედს სისხლდენა ორსულობის 30-ე კვირას ეწყება, მესამედს - 36-ე კვირას, მესამედს კი 34-ე კვირას. სისხლდენა უმეტესად თავისთავად წყდება, მაგრამ მოგვიანებით კვლავ იჩენს თავს.
აღსანიშნავია, რომ სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომი ამ დროს ძალიან იშვიათია.
პლაცენტის წინამდებარეობის დიაგნოსტიკა ხდება ექოსკოპიური კვლევით.

მოქმედების ტაქტიკა
პლაცენტის წინამდებარეობისას შესაძლოა ძლიერი სისხლდენა განვითარდეს, რაც საშიშია როგორც დედისთვის, ისე ნაყოფისთვისაც, ამიტომ საკეისრო კვეთა უნდა ჩატარდეს ორსულობის 38-ე კვირას, თუ ორსულს სისხლიანი გამონადენი აღენიშნება - უფრო ადრეც.
1. ძლიერი სისხლდენის დროს, რომელიც დედის სიცოცხლეს საფრთხეს უქადის, განურჩევლად ორსულობის ვადისა, ტარდება საკეისრო კვეთა.
2. სისხლდენის არარსებობისას ორსულობის 36-ე კვირიდან იგეგმებაA საკეისრო კვეთა, თუმცა პლაცენტის ნაწილობრივი წინამდებარეობისა და მწიფე საშვილოსნოს ყელის შემთხვევაში ბუნებრივი გზით მშობიარობაც შესაძლებელია.
3. სისხლდენის არარსებობისას, თუ ნაყოფს ფილტვები არ აქვს მომწიფებული ან ორსულობის ვადა 36 კვირაზე ნაკლებია, ტარდება კონსერვატიული მკურნალობა, რომელიც გულისხმობს:

• ფიზიკური აქტიურობის შეზღუდვას;
• სქესობრივი ცხოვრების აკრძალვას;
• ჰემოგლობინის დონის 100 გ/კ-მდე შენარჩუნებას;
• რეზუსუარყოფითი ფაქტორის მქონე ორსულებში - ანტი-Rh0(D) -იმუნოგლობულინის შეყვანას;
• ტოკოლიზურ თერაპიას.

დ. პლაცენტის აცლის დაგვიანება
პლაცენტის აცლის დაგვიანებაზე მაშინ საუბრობენ, როცა მომყოლი ბავშვის დაბადებიდან 30 წუთის განმავლობაში არ იბადება.
პლაცენტის აცლის დაგვიანების მიზეზის დადგენა უმეტესად ვერ ხერხდება. იშვიათად ეს გართულება განპირობებულია პლაცენტის მჭიდრო მიკვრით (პლაცენტა ადჰაერენს), როცა ქორიონის ბუსუსები აღწევენ ბაზალური შრის დეციდუალურ გარსში. ასევე შესაძლოა ქორიონის ბუსუსის შეღწევა მიომეტრიუმში - პლაცენტის ჩაზრდა (პლაცენტა ინცრეტა).

მოქმედების ტაქტიკა
თუ მომყოლის გამოძევება ბავშვის დაბადებიდან 30 წუთის შემდეგაც ვერ მოხერხდა, ხდება საშოს გამოკვლევა. თუ პლაცენტა საშოში არ აღმოჩნდა, მაშინ მის ხელით გამოძევებას მიმართავენ. ეს მანიპულაცია რეგიონული ანესთეზიით ტარდება.

ნაყოფის წინამდებარეობა
ნაყოფის წინამდებარეობას უწოდებენ ნაყოფის მსხვილი ნაწილის (თავი, მენჯი) დედის მენჯის შესავალთან მდებარეობას, ხოლო ნაყოფის წინამდებარე ნაწილად იწოდება ის ნაწილი, რომელიც მშობიარობის დროს ყველაზე ადრე გაივლის სამშობიარო გზებს და პირველი იბადება. თუ დედის მენჯის შესავალთან ნაყოფის თავი იმყოფება, მდგომარეობას თავით წინამდებარეობა ეწოდება, თუ მენჯი – მენჯით წინამდებარეობა.
მენჯით წინამდებარეობა გრძივი მდებარეობაა. იგი შემთხვევათა 3,5%-ში გვხვდება. განასხვავებენ ჯდომით, ფეხით და მუხლით წინამდებარეობას. ჯდომით წინამდებარეობა, თავის მხრივ, წმინდაც შეიძლება იყოს და შერეულიც. წმინდა ჯდომით წინამდებარეობის დროს ნაყოფს ფეხები მუხლში გამართული აქვს, ხოლო მენჯ-ბარძაყის სახსარში – მოხრილი და სხეულის გასწვრივ განლაგებული, შერეული ანუ სრული ჯდომით წინამდებარეობის დროს კი ფეხები მოხრილია როგორც მენჯ-ბარძაყის, ასევე მუხლის სახსარში.
ფეხით წინამდებარეობის დროს წინამდებარე ნაწილია ერთ-ერთი ან ორივე ფეხი.
იშვიათად ფეხები ისეა მოხრილი, რომ მხოლოდ მუხლი ისინჯება. ასეთ მდებარეობას მუხლით წინამდებარეობას უწოდებენ.
ნაყოფის მენჯით წინამდებარეობა ორსულობის პირველ ნახევარში უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე მშობიარობის დაწყების წინ. 28 კვირის (7 თვის) ორსულობის დროს მენჯით წინამდებარეობა შემთხვევათა 30%-ში აღირიცხება. ზრდისა და მომწიფების კვალდაკვალ ნაყოფი უფრო სტაბილურ მდებარეობას იღებს. ნაყოფის მდებარეობის შეცვლა მოსალოდნელია 28-ე კვირის შემდეგ, თუმცა ორსულობის დასასრულისთვის ასეთი რამ შედარებით იშვიათია.
ორსულობის მიწურულს ნაყოფმა მდებარეობა შესაძლოა იცვალოს ისეთი პათოლოგიური მდგომარეობის დროს, როგორიც არის მრავალწყლიანობა, ნაადრევი მშობიარობა, ტყუპი ნაყოფი და ვიწრო მენჯი. მდებარეობის შეცვლა ორსულობის დასასრულს მოსალოდნელია აგრეთვე მრავალნამშობიარევ ქალებში საშვილოსნოს არასაკმარისი ტონუსის გამო. გარდა ამისა, მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფაქტორებს, რომლებიც ხელს უშლის ნაყოფის ჩამოსვლას საშვილოსნოს ქვედა ნაწილში: პლაცენტის წინამდებარეობას, საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში არსებულ მიომურ კვანძებს, საშვილოსნოს არასწორ აგებულებას და სხვა.
მენჯით წინამდებარეობის დროს ორსულობა ისევე მიმდინარეობს, როგორც თავით წინამდებარეობის დროს, ამიტომ კვებისა და რეჟიმის თაობაზე რეკომენდაციებიც ისეთივეა, მაგრამ ვინაიდან მენჯით წინამდებარეობის დროს მოსალოდნელია გართულება, ორსულს ასწავლიან სპეციალურ ვარჯიშს, რომელიც ნაყოფის საშვილოსნოში მობრუნებას უწყობს ხელს:
ქალი უნდა დაწვეს სწორ მაგარ ზედაპირზე, გადაბრუნდეს ხან ერთ, ხან მეორე მხარეს და თითოეულ გვერდზე 10-10 წუთი გაჩერდეს. ასეთი ვარჯიში უნდა ჩატარდეს ყოველდღე, ჭამამდე, დღეში სამჯერ.
ხშირად ნაყოფის თავით წინ მობრუნება პირველი შვიდი თვის განმავლობაში ხდება.
მენჯით წინამდებარეობის დროს მოსალოდნელია გართულებები, რომლებიც ხშირად დიდ საფრთხეს უქმნის ნაყოფს. იშვიათად გართულებები დედის მხრივაც არის მოსალოდნელი. ხშირია სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა (განსაკუთრებით – ფეხით წინამდებარეობის დროს), ჭიპლარის მარყუჟის გამოვარდნა. გამოვარდნილი ჭიპლარი შესაძლოა მიიჭყლიტოს, განვითარდეს ასფიქსია და ნაყოფი დაიღუპოს. არცთუ იშვიათია სამშობიარო მოქმედების სისუსტე.
მენჯით წინამდებარეობის დროს მშობიარობის თავისებურება ის არის, რომ ნაყოფის ყველაზე მსხვილი ნაწილი, თავი, სულ ბოლოს იბადება. ამ დროს წინამდებარე ნაწილი, მენჯი, სამშობიარო გზებს პირველი გაივლის და მის შემდეგ მომავალ მხრებსა და მასზე უფრო დიდ ნაწილს, თავს, სავალს სათანადოდ ვერ უფართოებს. ამ დროს თავი შესაძლოა ჭიპლარს დააწვეს. თუ სხეულის ზედა ნაწილისა და თავის გამოძევება სამ წუთზე მეტხანს გაგრძელდა, ვითარდება ნაყოფის ასფიქსია. ასეთი გართულება უფრო ხშირია ფეხით წინამდებარეობის დროს.
მენჯით წინამდებარეობის დროს სასურველია, ორსული სამშობიაროში მშობიარობამდე რამდენიმე დღით ადრე დაწვეს. მშობიარობის მიმდინარეობისას ყურადღება ექცევა დედისა და ნაყოფის მდგომარეობას, ნაყოფის სამშობიარო გზებში მდებარეობას და სხვა მაჩვენებლებს. გართულების განვითარებისთანავე საჭიროა დაუყოვნებელი კვალიფიციური დახმარება.
მშობიარობის პირველ პერიოდში, სანაყოფე ბუშტის ნაადრევი გახეთქვის პროფილაქტიკის მიზნით, მშობიარეს სიარულის ნებას არ აძლევენ. იგი უნდა იწვეს. ფიზიოლოგიური მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად მას საწოლშივე ეძლევა სპეციალური ჭურჭელი. წყლების დაღვრისთანავე ტარდება საშოსმხრივი გამოკვლევა, რათა ჭიპლარის გამოვარდნა გამოირიცხოს.
განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას მოითხოვს მშობიარობის II პერიოდი. აუცილებელია ნაყოფის გულისცემის ზედმიწევნითი კონტროლი და ასფიქსიის პროფილაქტიკა. ასფიქსიის ძირითადი ნიშანია ნაყოფის გულისცემის შეცვლა.
საყურადღებოა, რომ ფეხით წინამდებარეობის დროს მშობიარობის გართულებები და ნაყოფის მკვდრადშობადობა უფრო ხშირია, ვიდრე ჯდომით წინამდებარეობის დროს. გართულებები იმით არის განპირობებული, რომ წინამდებარე ფეხები ისე ვერ აფართოებენ სამშობიარო გზებს, რომ მხრის სარტყელმა და თავმა მათში დაუბრკოლებლად გაიაროს. ფეხით წინამდებარეობის დროს ხშირია ხელების უკან გადავარდნა, თავის გაშლა და თავის ჩაჭედვა.
მენჯით წინამდებარეობის დროს ლოგინობის პერიოდი უმეტესად ნორმალურად მიმდინარეობს, მაგრამ ლოგინობის პერიოდის დაავადებები უფრო ხშირად ვითარდება, ვიდრე თავით წინამდებარეობის შემთხვევაში. ეს იმიტომ, რომ მშობიარობის დროს რბილი ქსოვილები უფრო მეტად ზიანდება, სანაყოფე სითხე ნაადრევად იღვრება და სხვა. ნაკლებსაიმედოა ნაყოფის პროგნოზიც, რაც ასფიქსიითა და ხშირი სამშობიარო ტრავმებით არის განპირობებული. ასფიქსიითა და სამშობიარო ტრავმებით დაბადებული ახალშობილები უფრო მგრძნობიარენი არიან ინფექციებისა და სხვა დაავადებების მიმართ.

მრავალნაყოფიანობა
მრავალნაყოფიანია ორსულობა, როდესაც დედის საშვილოსნოში ერთდროულად ორი და მეტი ნაყოფი ვითარდება. ასეთ ნაყოფს ტყუპი ჰქვია.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა 0,4-1,6%-ში გვხვდება. უკანასკნელ ხანს ტყუპების დაბადება საგრძნობლად გახშირდა, რაც რეპროდუქციის დამხმარე ტექნოლოგიების აქტიურ გამოყენებას, მათ შორის ექსტრაკორპორალურ (სინჯარაში) განაყოფიერებას უკავშირდება.
ტყუპი ორი ტიპისაა: მონოზიგოტური (ერთკვერცხუჯრედიანი, ჰომოლოგიური, იდენტური) და დიზიგოტური  (სხვადასხვაკვერცხუჯრედიანი, ჰეტეროლოგიური, არაიდენტური). უფრო ხშირად დიზიგოტური ტყუპი იბადება.
დიზიგოტური ტყუპი ორი ან მეტი კვერცხუჯრედის განაყოფიერების შედეგად ჩაისახება. ეს კვერცხუჯრედები შესაძლოა როგორც ერთ, ისე ორივე საკვერცხეში მომწიფდეს. დიზიგოტური ტყუპი შესაძლოა იყოს როგორც ერთი და იმავე, ასევე სხვადასხვა სქესისა.
დიზიგოტური ტყუპის შემთხვევაში ორივე ნაყოფს თავ-თავისი პლაცენტა აქვს. მართალია, ისინი ზოგჯერ ტყუპდება და ვითომდა ერთ პლაცენტას წარმოქმნის, მაგრამ მათი განცალკევება შესაძლებელია.
დიზიგოტური ტყუპის ჩასახვის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი საკვერცხეების ძლიერი ჰორმონული სტიმულაციაა. ჰიპოფიზში გამომუშავებული ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონის მაღალმა დონემ შესაძლოა ერთდროულად რამდენიმე ფოლიკულის მომწიფება და ოვულაცია ან ერთ ფოლიკულში რამდენიმე კვერცხუჯრედის განვითარება გამოიწვიოს. უმეტესად კვერცხუჯრედები ერთ ფოლიკულში ვითარდება. არ არის გამორიცხული,  ჰიპოფიზის წინა წილის რეცეპტორთა განსხვავებული მგრძნობელობის შედეგად ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონის დონე ძლიერ მერყეობდეს, რაც დროდადრო  რამდენიმე კვერცხუჯრედის ერთდროულ მომწიფებას გამოიწვევს. ასეთივე რამ ხდება ოვულაციის ხელოვნური სტიმულირების დროსაც.
არსებობს დიზიგოტური ტყუპის ჩასახვისადმი მემკვიდრეობითი განწყობა დედის ხაზით, თუმცა ერთსა და იმავე ქალს ტყუპი ორჯერ იშვიათად უჩნდება.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა ხშირია საშვილოსნოს ანომალიების დროს (ორრქიანი საშვილოსნო,  საშვილოსნოს ტიხარი). საშვილოსნოს გაორებისას უფრო ხშირად ხდება ორი ან მეტი კვერცხუჯრედის  ერთდროული მომწიფება (და არ არის გამორიცხული მათი განაყოფიერება).
მონოზიგოტური ტყუპი ერთი სანაყოფე კვერცხიდან ვითარდება. ზოგადად, ტყუპების მესამედი მონოზიგოტურია.
განაყოფიერებული კვრცხუჯრედის დაყოფა შესაძლოა იმპლანტაციის შეფერხებისა და ჟანგბადით არასაკმარისი გაჯერების ფონზე მოხდეს. გავლენას ახდენს საშვილოსნოში მჟავიანობისა და იონური შემადგენლობის ცვლილება, ტოქსიკური და სხვა ფაქტორები. გარდა ამისა, მონოზიგოტური ტყუპის  განვითარება ორი ან მეტი ბირთვის შემცველი კვერცხუჯრედის განაყოფიერებასთანაც არის დაკავშირებული.
თუ სანაყოფე კვერცხი განაყოფიერებიდან 3 დღის განმავლობაში დაიყო, მონოზიგოტურ ტყუპებს ექნებათ ორი პლაცენტა და ორი ამნიონური გარსი; თუ დაყოფა განაყოფიერებიდან 4-8 დღის განმავლობაში მოხდა, ფორმირდება ორი ემბრიონი თავ-თავისი ამნიონური გარსით, მაგრამ პლაცენტა საერთო აქვთ; თუ დაყოფა მოხდა განაყოფიერებიდან მეცხრე-მეათე დღეს, ფორმირდება ორი ემბრიონი საერთო ამნიონური გარსითა და პლაცენტით. განაყოფიერებიდან 13-15 დღეზე გვიან დაყოფა სრული არ იქნება, რაც გამოიწვევს ტყუპის შეზრდას (სიამის ტყუპი). ტყუპის ასეთი ტიპი ძალიან იშვიათია – 1 500 მრავალნაყოფინი ორსულობიდან 1 შემთხვევა.
მონოზიგოტური ტყუპი ყოველთვის ერთი და იმავე სქესისაა, აქვს ერთი და იმავე ჯგუფის სისხლი, ერთნაირი თვალებისა და თმის ფერი, თითების კანის საფარველის იდენტური რელიეფი და ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. წესისამებრ, მათ ერთნაირი გონებრივი  შესაძლებლობები აქვთ, ერთსა და იმავე დროს ერთნაირი დაავადებებით ხდებიან ავად, ქცევის დარღვევებიც (თუ საერთოდ განვითარდა) მათში თითქმის ერთდროულად იჩენს თავს.
სამი, ოთხი და მეტი ტყუპი სხვადასხვაგვარად ვითარდება. სამი ტყუპი შესაძლოა სამი სხვადასხვა, ორი სხვადასხვა ან ერთი კვერცხუჯრედისგან წარმოიშვას. ამის კვალობაზე, ტყუპებს შორის შესაძლოა იყვნენ მონოზიგოტურებიც და დიზიგოტურებიც. 4 ტყუპის შემთხვევაშიც იგივე ხდება.
ტყუპი ნაყოფის გრძივი მდებარეობისას წინამდებარე ნაწილი შესაძლოა ერთი და იგივე იყოს – თავი ან მენჯი. შესაძლოა სხვა ვარიანტიც: ერთი ტყუპისცალის წინამდებარე ნაწილი თავია, ხოლო მეორისა – მენჯი. შედარებით იშვიათია ერთი ნაყოფის გრძივი, ხოლო მეორის გარდიგარდმო მდებარეობა, კიდევ უფრო იშვიათი – ორივე ტყუპისცალის გარდიგარდმო მდებარეობა.
ერთი კვერცხუჯრედიდან განვითარებული ტყუპი ზოგჯერ არათანაბრად ვითარდება. ეს იმიტომ, რომ  საერთო პლაცენტა საკვებ ნივთიერებებს მათ არათანაბრად აწვდის. ასეთ დროს ერთ-ერთი ტყუპისცალი კარგად ვითარდება, ხოლო მეორე ჩამორჩება. თუ დარღვევა უმნიშვნელოა, ორსულობა გრძელდება, მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც მეორე ნაყოფის სისხლის მიმოქცევა იმდენად მცირდება, რომ ის იღუპება კიდეც (ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, მესამედან მეექვსე თვემდე ხდება). პირველი ნაყოფი ამ დროს ზრდა-განვითარებას ჩვეულებრივ განაგრძობს. მკვდარი ნაყოფი საშვილოსნოშივე რჩება, მისი ქსოვილების სითხე გაიწოვება, პლაცენტა რეგრესს განიცდის, ნაყოფი მუმიფიცირდება და მშობიარობისას მომყოლითურთ გამოძევდება საშვილოსნოდან. ასეთ დროს მოსალოდნელია მძიმე გართულებები, ამიტომ ექიმები შემდეგ ტაქტიკას მიმართავენ: თუ ერთ-ერთი ნაყოფი ორსულობის 28-ე კვირამდე დაიღუპა, ორსულობა ხელოვნურად უნდა შეწყდეს; თუ ტყუპისცალი ორსულობის 28-ე კვირის შემდეგ დაიღუპა, ორსულობა შენარჩუნდება, დედის ჯანმრთელობაზე ხორციელდება დინამიკური კლინიკურ-ლაბორატორიული დაკვირვება, ხოლო მშობიარობა ნაადრევად ხდება.
მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ქალები უფრო ხშირად უჩივიან ღებინებას, ადვილად დაღლას, ქოშინს, შარდვის გახშირებასა და შეკრულობას, ქვედა კიდურთა ვენების გაგანიერებას.
მრავალნაყოფიან ორსულობას ეჭვობენ, თუ საშვილოსნოს ზომები აღემატება ორსულობის ვადას. მისი დიაგნოსტიკა დღეს ორსულობის I ნახევარშივეა შესაძლებელი ულტრასონოგრაფიული მეთოდით, მეორე ნახევარში კი მრავალნაყოფიანობის დადგენა სირთულეს უკვე აღარ წარმოადგენს: მუცლის გარშემოწერილობა ჭიპის დონეზე 100 სანტიმეტრს აღემატება, ნაყოფის მოძრაობა სხვადასხვა ადგილას შეიგრძნობა, გულის მკაფიო ტონები სხვადასხვა ადგილას ისმის და მათ შორის განსხვავება 10 და მეტი დარტყმაა. ულტრასონოგრაფიული დიაგნოსტიკისას საშვილოსნოს ღრუში ფიქსირდება ორი და მეტი თავი და სხეული. დიაგნოსტიკის მეთოდებია აგრეთვე ელექტროკარდიოგრაფია და ფონოკარდიოგრაფია.
მრავალნაყოფიანი ორსულობის ხანგრძლივობა ნაყოფის რაოდენობაზეა დამოკიდებული. ორნაყოფიანობის დროს იგი საშუალოდ 260 დღეს (37 კვირას) შეადგენს, სამნაყოფიანობის შემთხვევაში – 247 დღეს (35 კვირას).
მრავალნაყოფიანი ორსულობის მიმდინარეობა ორ ნაყოფზე საერთო პლაცენტის არსებობისას ნაკლებად კეთილსაიმედოა, ვიდრე ყოველ ნაყოფზე ცალ-ცალკე პლაცენტის არსებობისას.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა დედის ორგანიზმისთვის დიდი დატვირთვაა: ჩვეულებრივზე ინტენსიურად მუშაობს გულ-სისხლძარღვთა სისტემა, ფილტვები, კუჭ-ნაწლავი, ღვიძლი, თირკმელები, შარდის ბუშტი და სხვა ორგანოები, ამიტომ მრავალნაყოფიან ორსულობას ხშირად გართულებები სდევს თან. კერძოდ, მრავალნაყოფიანი ორსულობისას გაცილებით ხშირია:

• ორსულობის პირველი ნახევრის ტოქსიკოზის გახანგრძლივება;
• ორსულობის მეორე ნახევრის ტოქსიკოზის უფრო რთული მიმდინარეობა;
• საშვილოსნოს გაწელვის გამო ორსულობის ბოლომდე მიუტანლობა (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც აღინიშნება მრავალწყლიანობაც);
• ორსულთა ანემია;
• მეზობელ ორგანოებზე საშვილოსნოს ზეწოლის გამო ამ ორგანოთა ფუნქციის დარღვევა;
• ქვედა კიდურთა ვენების გაგანიერება;
• მრავალწყლიანობა;
• პლაცენტური უკმარისობა;
• პათოლოგიური გადახრები დედის ღვიძლსა და თირკმელებში;
• ეკლამფსია და ნაადრევი მშობიარობა. ამ უკანასკნელის მიზეზი საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის ძლიერი გაგანიერებაა.

მშობიარობა უმეტესად ფიზიოლოგიურად მიმდინარეობს: ჯერ ერთი ნაყოფი იბადება, შემდეგ სამშობიარო მოქმედება დროებით (15-30 წუთით) წყდება (ამ დროს საშვილოსნო ეგუება შემცირებულ ზომებს), შემდეგ სამშობიარო მოქმედება განახლდება და იბადება მეორე ნაყოფი.
სამწუხაროდ, მშობიარობა ყოველთვის მშვიდობიანად არ ჩაივლის. არის შემთხვევები, როდესაც თავს იჩენს გართულებები:

• ნაადრევი მშობიარობა;
• სანაყოფე წყლების ნაადრევი დაღვრა და ჭიპლარის გამოვარდნა;
• სამშობიარო მოქმედების სისუსტე, რაც იმის ბრალია, რომ საშვილოსნო ზომაზე მეტად არის გადიდებული, მისი კედლები გადაჭიმულია და კუნთები საკმარისად ვეღარ იკუმშება;
• პირველი ნაყოფის დაბადების შემდეგ საშვილოსნოს მძლავრ შეკუმშვას შესაძლოა პლაცენტის ნაადრევი აცლა და სისხლდენა მოჰყვეს. ამის შედეგად შესაძლოა დაირღვეს მეორე ტყუპისცალის კვება და განვითარდეს მისი ასფიქსია;
• ტყუპზე ორსულობა იშვიათად ნაყოფის ერთმანეთზე გადაბმით – კოლიზიით – რთულდება. ერთი ნაყოფი მეორეს სხეულის რომელიმე ნაწილით, უმეტესად თავით, ებმის. ამ შემთხვევაში მშობიარობას ოპერაციული გზით ასრულებენ. მდგომარეობის დროული ამოცნობა საშუალებას იძლევა, თავიდან ავიცილოთ ისეთი საშიში გართულება, როგორიც საშვილოსნოს გახევაა;
• ლოგინობის ხანაში ხშირად შენელებულია საშვილოსნოს უკუგანვითარება (ინვოლუცია), რაც ინფიცირების ხელშემწყობ პირობებს ქმნის.

თუ ორსულობა ნორმალურად მიმდინარეობს და მისი ვადა 37 კვირას აღემატება, კლინიკურ-ლაბორატორიული დაკვირვების შედეგების მიხედვით მშობიარობა შესაძლოა ფიზიოლოგიურად დასრულდეს.
თუ მრავალნაყოფიანი ორსულობა ფიზიოლოგიურად მიმდინარეობს, მაგრამ მშობიარობა ორსულობის 34-37-ე კვირამდე დაიწყო, შესაძლოა დაისვას საკეისრო კვეთის საკითხი.
ნებისმიერი გართულება, რომელიც  კი დედისა და ნაყოფის სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის, საკეისრო კვეთის ჩვენებაა. მას მაშინ მიმართავენ, როდესაც:

• სამშობიარო გზები ჯერ არ არის მომზადებული, მაგრამ თავი იჩინა ნაყოფის ასფიქსიის ნიშნებმა;
• ორივე ნაყოფი ჯდომით მდებარეობს;
• პირველი ნაყოფი მშობიარობის დასაწყისში გარდიგარდმო მდებარეობს;
• სამშობიარო მოქმედების სტიმულაცია უეფექტოა;
• პირველი ნაყოფის წინამდებარე ნაწილია მენჯი, ხოლო მეორისა – თავი (ტყუპის თავით გადაბმისას).

ტყუპი ახალშობილი. ტყუპისცალის წონა და სიგრძე მომწიფებული ახალშობილის საშუალო წონასა და სიგრძეზე ნაკლებია. ტყუპისცალების წონას შორის სხვაობა 200-300 გრამია, ზოგჯერ - უფრო მეტიც, 1 კგ-იც კი.
ტყუპის ერთ-ერთი თავისებურებაა ნაყოფის ფუნქციური უმწიფრობა, რაც უფრო ხშირია სამი, ოთხი და მეტი ნაყოფის დაბადებისას.
კვება. მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ქალს ისეთივე კვება და რეჟიმი სჭირდება, როგორიც ერთნაყოფიანის შემთხვევაში. ის უნდა იკვებებოდეს ხშირად (დღეში 4-5-ჯერ) და მცირე ულუფებით. რაციონი უნდა შეიცავდეს საკმარისი ოდენობის ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, ვიტამინებს, მინერალურ მარილებსა და წყალს.
ცილები ძირითადად ნაყოფის ქსოვილების ჩამოყალიბებას ხმარდება. მათი დღიური ნორმა 6,5 გ-ია. სასურველია, ცილები ორსულმა უმთავრესად ცხოველური პროდუქტის (ხორცი, თევზი, რძე, მაწონი, ხაჭო, კეფირი, კვერცხი, ყველი და სხვა) მეშვეობით მიიღოს.
ცხიმები ორგანიზმის ენერგეტიკული მარაგია. მათი დღიური ნორმა 85-100 გ-ია. ორსულმა სასურველია მიიღოს როგორც მცენარეული (მზესუმზირას, სიმინდის, ზეთისხილის), ისე ცხოველური (ნაღების კარაქი, არაჟანი) ცხიმები. რეკომენდებული არ არის ღორისა და ცხვრის ქონი, მარგარინი.
ორსულის დღიური რაციონი 350-400გ ნახშირწყლებს უნდა შეიცავდეს. ისინი ბევრია პურ-ფუნთუშეულში, მარცვლეულში, ხილში, კენკრაში, ბოსტნეულში, წვენებში.
ორსულობის პირველ ნახევარში სითხის დღიური ულუფა არ იზრდება (გახსოვდეთ: სითხეს ვიღებთ არა მხოლოდ წყლის, არამედ წვენების, მაწვნის, კომპოტის, სუპის სახითაც), მეორე ნახევარში კი მცირდება: ჯერ -  1,0-1,2 ლიტრამდე, ხოლო მშობიარობამდე ორი კვირით ადრე - 700-800 მლ-მდე.
მომავალმა დედამ აუცილებლად უნდა მიიღოს ორსულისთვის განკუთვნილი ვიტამინების კომპლექსი, მაგალითად, პრეგნავიტი, პანგექსავიტი, ელევიტი, ვიტრუმ პრენატალი.
შეზღუდვა. ორსულობის ბოლოს არასასურველია შემწვარ-მოხრაკული, შაშხი და ლორი, საზოგადოდ, მლაშე საკვები, კონსერვები, ძეხვეული. უნდა შევზღუდოთ ცომეული და ტკბილეულიც. კარგია მოხარშული მჭლე ხორცი და ზღვის თევზი.
ფიზიკური აქტიურობა. ფიზიკური აქტიურობა ნორმალურად მიმდინარე ორსულობისას არამცთუ დასაშვები, აუცილებელიც კია, თუმცა მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ვარჯიში აკრძალულია.

რჩევები:

• მრავალნაყოფიანი ორსულობის დადასტურებისთანავე ქალს უნდა დაუწესდეს ექიმის განსაკუთრებული მეთვალყურეობა.
• აუცილებელია წონის კონტროლი. ერთნაყოფიანი ორსულობისას სხეულის მასის დასაშვები ნამატი 9,0-12 კგ-ია, მრავალნაყოფიანი ორსულობის შემთხვევაში კი ერთნაყოფიანი ორსულობისას დასაშვებ მაქსიმუმს 50%-ზე მეტით არ უნდა აღემატებოდეს.
• ორსულზე დაკვირვების მიზნით მშობიარობის სავარაუდო ვადამდე ორი კვირით (3 ტყუპის შემთხვევაში - 4 კვირით) ადრე აუცილებელია წინასწარი ჰოსპიტალიზაცია.
• ორსული უნდა ერიდოს  დიდხანს დგომას და ზურგზე წოლას, დღეში 4-5 საათის განმავლობაში უნდა იწვეს გვერდზე, უმჯობესია, მარცხენა მხარეს, რათა არ მოხდეს საშვილოსნოს ზეწოლა მაგისტრალურ სისხლძარღვებსა და შარდსაწვეთზე.
• ორსულმა 27-28-ე კვირიდან აუცილებლად უნდა ატაროს ორსულთა ბანდაჟი.
• თუ ვენების ვარიკოზი განვითარდა, ანგიოლოგთან შეთანხმებით სასურველია ელასტიკური ბანდის ან სპეციალური წინდების ტარება.
• ორსულობის მეორე ნახევრიდან სისტემატურად უნდა მოხდეს არტერიული წნევის, წონისა და სისხლის კონტროლი. ისეთი სიმპტომების გაჩენისთანავე, როგორიც არის თავის ტკივილი, თვალებში გაორება, სახისა და სხეულის შეშუპება, არტერიული წნევის მომატება, აუცილებელია ექიმთან ვიზიტი.