ნაწლავის გაღიზიანების სინდრომი (გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი) მსხვილი ნაწლავის ფუნქციურ მოშლილობათა კომპლექსია. ნაწლავთა მამოძრავებელი აქტივობის ფუნქციური მოშლილობა სამ თვეზე მეტხანს გასტანს. ვლინდება მუცლის ტკივილითა და დისკომფორტით, რომელიც დეფეკაციის შემდეგ ქრება. დეფეკაციის სიხშირე და განავლის კონსისტენცია ცვალებადია. ტკივილს თან სდევს ტენეზმი, ნაწლავის არასრული დაცლის შეგრძნება, დეფეკაციისას ძალდატანება, ლორწოს გამოყოფა, მეტეორიზმი.
გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი უმეტესად 25-45 წლის ქალებში გვხვდება, შედარებით იშვიათად – ბავშვებსა და მოხუცებში.
გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის განვითარების მექანიზმი საბოლოოდ დადგენილი არ არის, თუმცა ცნობილია რამდენიმე მიზეზი:
– ნაწლავის მამოძრავებელი ფუნქციის მოშლა;
– ცენტრალური ნერვულ სისტემის მდგომარეობა. გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი უმეტესად ემოციური ფსიქიკის პატრონებს უვლინდებათ. ავადმყოფს ხშირად აქვს დამძიმებული ფსიქოსოციალური ანამნეზი, საჭიროებს ფსიქოთერაპიულ და ფსიქიატრიულ დახმარებას.
ნაწლავის გაღიზიანების სინდრომით დაავადებულებს დაქვეითებული აქვთ შრომის უნარი, ხშირად ეუფლებათ დეპრესია, თავს მძიმე ავადმყოფებად მიიჩნევენ, თუმცა მათი ზოგადი მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია.
– ნაწლავის ჰიპერმგრძნობელობა. ნაწლავი ადვილად ღიზიანდება, ამიტომ ჩვეულებრივი ოდენობის განავლოვანი მასებიც კი ტკივილსა და დისკომფორტს იწვევს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. განასხვავებენ გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის სამ ძირითად ვარიანტს:
1. უპირატესად დიარეით მიმდინარეს;
2. უპირატესად შეკრულობით მიმდინარეს;
3. უპირატესად მუცლის ტკივილითა და მეტეორიზმით მიმდინარეს.
აღსანიშნავია, რომ ღამით დაავადების სიმპტომები ცხრება.
ნაწლავის გაღიზიანების სიმპტომებიდან აღსანიშნავია:
– ტკივილი, რომელიც ასიდან 50-96 შემთხვევაში აღმოცენდება, ლოკალიზდება ჭიპის ირგვლივ ან ქვემოთ, ქრება დეფეკაციის შემდეგ;
– დეფეკაციის მოშლა – შეკრულობა ან დიარეა, რომელიც ასიდან 55 შემთხვევაში აღინიშნება. დიარეა თავს იჩენს უეცრად, ჭამის შემდეგ, ზოგჯერ – დღის პირველ ნახევარში. განავლის რაოდენობა 200 გ-ზე ნაკლებია. ხშირად წააგავს თხის კურკლს, შეიცავს ლორწოს. დეფეკაცია უმეტესად ჭამისთანავე ვითარდება. ხშირია ფაღარათისა და შეკრულობის მონაცვლეობა.
გარდა ჩამოთვლილი სიმპტომებისა, ავადმყოფი უჩივის: ეპიგასტრიუმის არეში სიმძიმეს, გულისრევას, ბოყინს, ასევე – ნევროზულ მოვლენებს: თავის ტკივილს, ყელში ლუკმის გადაცდენის შეგრძნებას, ჰაერის უკმარისობას და სხვა.

დიაგნოსტიკა. დიაგნოზი ეფუძნება სისხლის ანალიზის, განავლის ანალიზის, რენტგენოლოგიური გამოკვლევის, რენტგენომანოსკოპიის შედეგებს. ზოგჯერ საჭიროა კოლონოსკოპია.

მკურნალობა. გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის მკურნალობა რთული და ხანგრძლივი პროცესია, თუმცა საკმაოდ ეფექტური. შედეგი ბევრად არის დამოკიდებული ავადმყოფისა და ექიმის შეთანხმებულ მოქმედებაზე.
მკურნალობისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს სათანადო დიეტის შერჩევას. რეკომენდებულია უჯრედისით მდიდარი საკვები. მედიკამენტების მიღებას მაქსიმალურად უნდა ვარიდოთ თავი (გარდა აუცილებელი შემთხვევებისა). ტკივილის შემთხვევაში ინიშნება სპაზმოლიზური პრეპარატები, საჭიროებისამებრ – ცენტრალური ნერვული სისტემის მარეგულირებელი საშუალებებიც, ძლიერი ფაღარათის შემთხვევაში – შესაბამისი მედიკამენტები. მნიშვნელოვანია ფსიქოთერაპია.

დაავადების მიზეზები
ნაღველკენჭოვანი დაავადება პოლიეტიოლოგიურია. გამოყოფენ სამ ძირითად ფაქტორს. ეს ფაქტორებია:
1. ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა, კერძოდ, ქოლესტერინის, ნაღვლის მჟავებისა და ფოსფოლიპიდების პროცენტული თანაფარდობის შეცვლა. რაც უფრო მეტია სისხლში ქოლესტერინი და ნაკლებია ნაღვლის მჟავები და ფოსფოლიპიდები, მით უფრო მაღალია ნაღვლის ლითოგენურობის ხარისხი, უბრალო ენით რომ ვთქვათ, მეტია კენჭის გაჩენის ალბათობა. ზოგჯერ ამას ხელს უწყობს თანმხლები დაავადებებიც, რომელთა შესახებაც ქვემოთ ვისაუბრებთ.
2. ნაღვლის ბუშტისა და სანაღვლე გზების ანთებითი ცვლილებები. ანთების დროს ნაღვლის ბუშტში ჩნდება პრეციპიტაციის პირველადი ბირთვი, რომელიც ბაქტერიების, ლორწოსა და ეპითელიუმის უჯრედებისგან შედგება. სწორედ მასზე ილექება ნაღვლის კრისტალები, რის შედეგადაც საბოლოოდ ყალიბდება კენჭი.
3. ქოლესტაზი – ნაღვლის ბუშტში ნაღვლის შეგუბება. იგი აადვილებს კრისტალური ნაწილების გამოყოფასა და დალექვას. ამასთანავე, ქოლესტაზის დროს იზრდება ქოლესტერინის, ბილირუბინისა და კალციუმის კონცენტრაცია, რაც ნაღვლის ლითოგენურობის ხარისხს ზრდის.
გარდა ამისა, დამტკიცებულია, რომ ნაღველკენჭოვანი დაავადების განვითარებაში განსაზღვრულ როლს ასრულებს ზოგიერთი ქიმიური საშუალება, მათ შორის წამლებიც, მაგალითად, ჩასახვის საწინააღმდეგო პრეპარატები.
წინათ ნაღველკენჭოვანი დაავადების განვითარების ერთ-ერთ ხელშემწყობ ფაქტორად მიაჩნდათ კვების უმართებულო რეჟიმი, განსაკუთრებით – ნოყიერი საკვების ხშირი და ჭარბი მიღება. დღესდღეობით ეპიდემიოლოგები აღიარებენ, რომ სუფთა ნახშირწყლებსა და სახამებელს ნაღვლის ბუშტში ქვების წარმოქმნაში ცხიმებზე არანაკლები ბრალი მიუძღვის.
ცნობილია მრავალი ხელშემწყობი ფაქტორიც, მათ შორის:

• ზოგადი თანმხლები დაავადებები – ანთება, სიმსუქნე, შაქრიანი დიაბეტი, ათეროსკლეროზი, პოდაგრა, თირკმელების ქრონიკული უკმარისობა, ჰემოლიზური ანემია და სხვა;
• სქესი. ქალებს ნაღველკენჭოვანი დაავადება მამაკაცებზე 5-6-ჯერ ხშირად ემართებათ. ამაში განსაზღვრულ როლს ასრულებენ ქალური ჰორმონები და ორსულობის პერიოდში განვითარებული ჰორმონული დისბალანსი. გარდა ამისა, ცნობილია, რომ ორსულობის დროს იქმნება პირობები ნაღვლის შეგუბებისთვის. სამოციან წლებში ამერიკაში ნაღველკენჭოვან დაავადებას ორსულთა პათოლოგიასაც კი უწოდებდნენ. დამტკიცებულია, რომ მენოპაუზის შემდეგ ქალებში ნაღველკენჭოვანი დაავადების განვითარების სიხშირე ისეთივეა, როგორიც მამაკაცებში;
• რასა. ნაღველკენჭოვანი დაავადება თეთრკანიანების დაავადებად მიიჩნევა. შავკანიანებს და, საზოგადოდ, ფერადი რასის წარმომადგენლებს, გარდა ზოგიერთი გამონაკლისისა (სამხრეთამერიკელ ინდიელთა ზოგიერთი ტომი), ეს დაავადება არ ემართებათ;
• ასაკი – 40 წლიდან დაავადების განვითარების ალბათობა იმატებს;
• გენეტიკური ფაქტორი (მემკვიდრეობითი განწყობა);
• ხანგრძლივი შიმშილი;
• სრული პარენტერალური კვება.

ნაღველკენჭოვანი დავადება და ნაღველმდენი საშუალებები
ნაღვლის ბუშტში კენჭის არსებობისას (კენჭის ზომას მნიშვნელობა არ აქვს, მეტიც  – მცირე ზომისა უფრო საშიშია) ნაღველმდენი საშუალებების გამოყენება იწვევს ნაღვლის ბუშტის შეკუმშვას, კენჭების ამოძრავებას და ბუშტის ყელისაკენ მათ მიგრაციას. ბუშტის ყელში ან ბუშტის სადინარში ჩაჭედილმა ქვამ შესაძლოა ძლიერი ტკივილი და შემდგომ ბუშტის წყალმანკი ან ემპიემა (დაჩირქება) გამოიწვიოს. თუ კენჭმა ბუშტის სადინარის გავლით ნაღვლის საერთო სადინარში გადაინაცვლა (თორმეტგოჯა ნაწლავში მისი გასასვლელი ერთმილიმეტრიანი სფინქტერია), ეს უკანასკნელი იხშობა და ვითარდება მექანიკური ანუ ქირურგიული სიყვითლე. ამ მხრივ განსაკუთრებით საშიშია მცირე ზომის კენჭები, რომლებიც ნაღვლის საერთო სადინარში შედარებით ადვილად გადადის. მექანიკური სიყვითლე კი ხშირად იქცევა ღვიძლის ბილიარული ციროზისა და ქოლემიური სისხლდენის მიზეზად, რომელმაც შესაძლოა პაციენტის სიკვდილიც კი გამოიწვიოს. ბუშტის ყელში ჩაჭედილმა ქვამ ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს ბუშტის კედლის კვების მოშლა, წყლული და ნაწოლი, რასაც ბუშტის პერფორაცია და ნაღვლოვანი პერიტონიტი მოჰყვება. მოსალოდნელია აგრეთვე შიგნითა ნაღვლოვანი ფისტულების განვითარება კუჭსა და ნაწლავებთან. ნაღვლის საერთო სადინარში ან სფინქტერში კენჭის ჩაჭედვამ შესაძლოა გამოიწვიოს მწვავე პანკრეატიტი მძიმე გართულებებით.
ამრიგად, ნაღველკენჭოვანი დაავადების დროს ნაღველმდენი პრეპარატების გამოყენება დანაშაულია, რადგან ისეთ გართულებებს იწვევს, რომლებიც სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის და არცთუ იშვიათად ლეტალურადაც სრულდება. ნაღველმდენი საშუალებების დანიშვნა გამართლებული და შედეგიანია ნაღვლის ბუშტის უკენჭო ანთების დროს, რადგან ისინი ხელს უშლიან ბუშტში ნაღვლის შეგუბებას და  ნალექის დაგროვებას, რაც კენჭის წარმოქმნის საპრევენციო ღონისძიებაც არის.

ნარკოტიკების სახეები და ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების შედეგად განვითარებული სიმპტომები
სხვადასხვა ნარკოტიკი სხვადასხვა სიმპტომატიკას იწვევს.

ოპიოიდები
საქართველოში ნარკოტიკების ერთ-ერთი წამყვანი ჯგუფია ოპიოიდები, რომლებსაც სედაციური, დამამუხრუჭებელი მოქმედება ახასიათებს. ამ ჯგუფს მიეკუთვნება ბუნებრივი და სინთეტიკური წარმოშობის მორფინისმაგვარი ნაერთები (ჰეროინი, ოპიუმი, სუბოტექსი, კოდეინი და სხვა). არსებობს ნატურალური (საძილე ყაყაჩოს წვენი, მორფიუმი), ნახევრად სინთეზური (ჰეროინი, ჰიდრომორფინი), სინთეზური (მეთადონი, პრომედოლი) და აგონისტ-ანტაგონისტური (აგონისტი – ნარკოტიკის მსგავსი ეფექტის მქონე ნივთიერება; ანტაგონისტი – ნივთიერება, რომელიც წინააღმდეგობას უწევს სხვა ნარკოტიკულ ნივთიერებას) (სუბუტექსი, პენტაზოცინი) მოქმედების ოპიოიდები. ეს ნარკოტიკები იწვევს ეიფორიულ მდგომარეობას, სიმშვიდეს, სწრაფად ერთვება ნივთიერებათა ცვლის პროცესში, შედეგად (ზოგჯერ – ერთი-ორი მიღების შემდეგაც კი) ვითარდება ძლიერი ფსიქიკური და ფიზიკური დამოკიდებულება. ოპიოიდები დამანგრეველად მოქმედებს ორგანიზმზე და ამ საშუალებებზე დამოკიდებულება ძალიან ძნელი სამკურნალოა.

ოპიოიდებით ნარკოტიკული თრობის ნიშნებია ხანმოკლე ეიფორიული მდგომარეობა, უჩვეულო ძილიანობა დღის სხვადასხვა პერიოდში, გაწელილი მეტყველება, საუბრის ძაფის გაწყვეტა, კეთილგანწყობა, ზოგჯერ სრული მორჩილება, სიჩუმესა და სიბნელეში განმარტოების სურვილი (განურჩევლად დროისა), სიფითრე, გუგების შევიწროება (გუგები არ რეაგირებს განათების ცვალებადობაზე), გულისცემისა და სუნთქვის შენელება, ტკივილის შეგრძნების, მადისა და წყურვილის დაქვეითება, რეფლექსებისა და სექსუალური ლტოლვის შესუსტება.

ოპიოიდები ორგანიზმზე დამაზიანებელ ზემოქმედებას ახდენს. კერძოდ, იწვევს:

• გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციის დარღვევას (ხშირია კარდიომიოპათიები);
• ღვიძლის სერიოზულ დაზიანებას, ვინაიდან სწორედ აქ ხდება ნივთიერებების, მათ შორის ნარკოტიკების, დაშლა, ნარკოტიკების უმრავლესობა კი, განსაკუთრებით – კუსტარული წესით დამზადებული ნარკოტიკები, ჰეპატოტოქსიკურია – იწვევს ღვიძლის დაზიანებას, მისი უჯრედების კვდომასა და გადაგვარებას, რის გამოც ვითარდება ტოქსიკური ჰეპატიტი და ციროზი;
• თირკმელების დაზიანებას;
• ძვალსახსროვანი სისტემის ცვლილებებს – გარდა იმისა, რომ აღკვეთის სინდრომისთვის დამახასიათებელია სახსრების ტკივილი, სახსრების ქრონიკული დაავადებებიც ვითარდება;
• დეპრესიულ მდგომარეობას (ხშირად საქმე თვითმკვლელობამდეც კი მიდის), შფოთვითი გამოვლინებები, ძილის დარღვევები.
• მამაკაცების სქესობრივი და ქალის რეპროდუქციული ფუნქციის დაქვეითებას. ნარკოტიკებზე დამოკიდებულ ქალებს ხშირად არასრულფასოვანი ბავშვები უჩნდებათ. შესაძლოა, ახალშობილი ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების სინდრომითაც კი დაიბადოს, ასეთი ახალშობილი დაბადებიდანვე ნარკომანია და რამდენიმე საათში უვითარდება აღკვეთის სინდრომი, რომელიც ზრდასრულისთვისაც ურთულესი გადასატანია, არამცთუ ჩვილისთვის;
• ინფექციური დაავადებების გავრცელებას. დღეს ნარკომანიას მთელ მსოფლიოში სისხლის გზით გადამდები ინფექციური დაავადებების ერთ-ერთ ძირითად წყაროდ განიხილავენ. შიდსი და ინფექციური ჰეპატიტები (B, C, E, D), ჩვეულებრივ, მაშინ გადაედება, როდესაც ნარკოტიკის მომხმარებელი იყენებს სხვის მიერ გამოყენებულ შპრიცს ან წამალი იმავე ჭურჭლიდან ამოაქვს, რომელშიც მოხვდა უკვე დაბინძურებული შპრიცი. ნარკოტიკების მომხმარებელთა დაახლოებით 80%-ს ც ჰეპატიტი აქვს.
  სამწუხაროდ, ინფექციური დაავადებები (შიდსი, ჰეპატიტი) გადადის არა მარტო სისხლით, არამედ სქესობრივი გზითაც, ამიტომ ნარკოტიკის მომხმარებელი სქესობრივ პარტნიორსაც აინფიცირებს, ქალებისგან კი ორსულობის პერიოდში ბავშვები ინფიცირდებიან.
• იმუნიტეტის ძლიერ დაქვეითებას (ინფექციური დაავადებების შედეგად);
• ვენების დაავადებას;
• კბილების დაშლას კალციუმის ცვლის მოშლის გამო;
• ინტელექტის დაქვეითებას;
• ზედოზირების საფრთხეს, რაც ხშირად სიკვდილით სრულდება.

კანაფის პრეპარატები
კანაფის, იმავე კანაბისის (პლანი, ჰაშიში, მარიხუანა) აქტიური ნივთიერებაა კანაბინოიდი, რომელიც ცხიმში ხსნადია და გროვდება ლიპიდებით მდიდარ ქსოვილებში: ტვინში, ფილტვებში, სასქესო ორგანოებში, აგრეთვე უჯრედის მემბრანებში, რომელთა გავლითაც აღწევს უჯრედის ბირთვს, ცვლის ბიოქიმიურ პროცესებსა და უჯრედთა მეტაბოლიზმს, არღვევს დნმ-ს, რნმ-სა და უჯრედოვანი ცილების სინთეზს. ამის შედეგად უჯრედოვანი აქტივობა ქვეითდება ან წყდება, რასაც ორგანიზმის შესაბამისი ფუნქციის დარღვევა მოჰყვება. მეხსიერების ხანმოკლე დარღვევაზე, მიზნებისა და ინტერესების შეზღუდვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, შესაძლოა დაირღვეს ოვულაცია, სპერმის წარმოქმნა, განვითარდეს ბრონქიტი და ფილტვების ემფიზემა, პირის, ხახის, მკერდის კიბო…
კანაფი, გარდა იმისა, რომ ორგანიზმში მრავალ დარღვევას იწვევს (როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კანაფის მომხმარებლებს შორის მაღალია, მაგალითად, სასუნთქი გზებისა და ფილტვის სიმსივნეების განვითარების რისკი), არის გამშვები ნარკოტიკიც, ანუ კარიბჭე სხვა, უფრო ძლიერი ნარკოტიკებისკენ. მარიხუანას მომხმარებლები შემდგომ უფრო ხშირად იწყებენ ჰეროინის, კოკაინისა თუ სხვა სტიმულატორების მოხმარებას, ვიდრე ის ადამიანები, რომლებიც მარიხუანას საერთოდ არ მოიხმარენ.
კანაფზე დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას ოპიოიდებთან შედარებით მეტი ხანი სჭირდება. კანაბისის შემთხვევაში აღკვეთის სინდრომი ფიზიკური სიმპტომატიკით არ გამოიხატება, ის უფრო ფსიქიკური ხასიათისაა, თუმცა მის მოხმარებას ახასიათებს გართულება, რომელიც ოპიოიდებისთვის არ არის დამახასიათებელი – ფსიქოზური მოვლენები. ოპიოიდების მოხმარებისას, თუ ადამიანს არ აქვს თანმხლები ფსიქიკური დაავადება, ფსიქოზური სიმპტომატიკა არ ვითარდება, მაშინ როცა მარიხუანას ერთჯერადმა მოხმარებამაც კი შეიძლება ფსიქოზი გამოიწვიოს. ეს ფსიქოზური მდგომარეობა, რომელსაც თან ახლავს ბოდვითი აზრები, შფოთვა, პარანოიდული ტიპის ქცევა, ჰალუცინაციები, ხშირად იმდენად რთულია, რომ სპეციალისტებს უჭირთ დადგენა, ენდოგენურია ის თუ კანაფის მოხმარებით არის გამოწვეული.
კანაფით თრობის სურათი ბევრად არის დამოკიდებული ნარკოტიკის დოზაზე, განწყობაზე, გარემო პირობებზე, ინდივიდუალურ ამტანობაზე. ახასიათებს ეიფორია, უდარდელობის შეგრძნება, სიამოვნება, ბევრი ლაპარაკი, ძლიერი შიმშილისა და წყურვილის შეგრძნება, თვალების ჩაწითლება; საშუალო დოზის შემთხვევაში – სისუსტე, ფერისა და ხმის აღქმის უნარის გაძლიერება, გუგების ძლიერი გაფართოების გამო სინათლისადმი მგრძნობელობის მატება. დიდი დოზის შემთხვევაში ზოგს აღენიშნება შენელებული მოქმედება, მოდუნება, მეტყველების შეფერხება, ზოგს კი აგრესიულობა, არამოტივირებული ქმედებები. გარდა ამისა, დამახასიათებელია თავშეუკავებელი მხიარულება, მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა, ჰალუცინაცია, უსაფუძვლო შიში და პანიკა.
კანაფის მოხმარება უამრავ გართულებას იწვევს. აღსანიშნავია მისი ხანგრძლივი მოხმარების შედეგად ჩამოყალიბებული ფსიქიკური სიმპტომატიკა. კანაფის ქრონიკულ მომხმარებლებს უყალიბდებათ ისეთი ფსიქიკური მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი კარგავს ინტერესს ცხოვრების, გარემოს, ოჯახის წევრების, თავისი პიროვნების, შემოქმედებითი საქმიანობის მიმართ. ამ მდგომარეობას ექიმები ამოტივაციურ სინდრომს უწოდებენ. ამ დროს კანაფის მიღების გარდა ყოველგვარი ქმედების მოტივაცია დაქვეითებულია. მრავალწლიან მომხმარებლებს მძიმე აპათია და ინდიფერენტულობა უყალიბდებათ, რაც ძალზე სახიფათოა: მოზარდსა და ახალგაზრდას მარიხუანამ შესაძლოა სწავლის, მუშაობისა და ცხოვრებაში ადგილის დამკვიდრების მოტივაცია დაუთრგუნოს.

კანაბისით ტიპურ მწვავე ინტოქსიკაციაში გამოყოფენ 4 ძირითად ფაზას:
I _ შიშის ფაზა: შიში, შფოთვა, ფორიაქი, თავბრუხვევა, კიდურების სიმძიმე;
II _ ფსიქოსენსორული და აფექტური დარღვევების გაძლიერების ფაზა: ცნობიერებისა და აზროვნების ცვლილება, უაზრო, არაპროდუქტიული მეტყველებითი და მოძრაობითი აქტიურობა, აღქმის დარღვევა (სპეციფიკურად ირღვევა მეხსიერება), მიდრიაზი – გუგების გაფართოება, თვალების ბრწყინვა, კონიუნქტივის ინიცირება, პირის სიმშრალე, პულსისა და არტერიული წნევის მომატება, მყეს-ძვალთა რეფლექსების გაცხოველება, კოორდინაციის დარღვევა, ნისტაგმი, სქესობრივი ლტოლვის გაძლიერება;
III _ ღრმა ინტოქსიკაცია. ამ ფაზაში აღქმისა და ცნობიერების დარღვევა ძლიერდება, აზროვნება დაუკავშირებელი ხდება, შესაძლოა, მასში გამოიკვეთოს ბოდვითი შინაარსი, თუმცა ბოდვითი გამოვლინება უმთავრესად მეორეულია და აფექტურ-სენსორული სფეროს დარღვევათა გავლენით წარმოიშობა;
IV _ თრობის მდგომარეობიდან გამოსვლა: ჰიპერგია, მოდუნება, სისუსტე, ჰიპოტენზია, ჰიპორეფლექსია, სიფითრე, ასთენიურ ფონზე მკვეთრად გამოხატული შიმშილისა და წყურვილის შეგრძნება, რომელსაც მოჰყვება ხანგრძლივი, მაგრამ ზედაპირული და მშფოთვარე ძილი.
არსებობს კანაბისით თრობის ატიპური გამოვლინებებიც, თუმცა ისინი უმთავრესად პრეპარატის დოზის გადაჭარბებისას იჩენს თავს. მათ შორის გამოყოფენ ჰაშიშურ ინტოქსიკაციურ დელირიუმს, ონეროიდულ სინდრომს და სხვა. მათ უმთავრესად ახასიათებთ დეზორიენტაცია ცნობიერების დაბინდვის ფონზე, დეპერსონალიზაციის ელემენტები, აზროვნების შენელება, მეხსიერების დაქვეითება. ზოგჯერ წარმოიშობა ვიზუალური და სმენითი ჰალუცინაციებიც. არის შემთხვევები, როდესაც ავადმყოფთან კონტაქტში შესვლა ძალიან ჭირს.

ამფეტამინები
ამფეტამინები (ამფეტამინი და მისი წარმოებულები, მათ შორის – ეფედრინი) ნივთიერებებია, რომელთაც აქვთ ფსიქომასტიმულირებელი, აღმგზნები მოქმედება. უმეტესად მათი სინთეზური ფორმებია ცნობილი, თუმცა ზოგიერთი მათგანი ბუნებაშიც გვხვდება. მაგალითად, ეფედრინი მცენარე ეფედრას ერთ-ერთი აქტიური კომპონენტია.
ამ ნივთიერებათა შემცველ ნარკოტიკულ საშუალებებსაც ამფეტამინებს უწოდებენ. მათი მიღება შესაძლებელია ეფედრინის შემცველი პრეპარატებისგან. უმეტესად კეთდება ვენაში. მოქმედება, ნივთიერების ტიპიდან გამომდინარე, 2-დან 12 საათამდე გრძელდება. იწვევს ფსიქიკურ და ფიზიკურ დამოკიდებულებას. მუდმივი მოხმარების შემთხვევაში საჭირო ხდება დოზის თანდათანობითი ზრდა. ამფეტამინებზე დამოკიდებულების შედეგია აგრესიულობა, ფეთქებადობა; დროთა განმავლობაში ჩნდება უმიზეზო შფოთვა და ეჭვი; არის სუიციდის შემთხვევებიც.
ამფეტამინებით თრობისთვის დამახასიათებელია: ეიფორიის განცდა; გულისცემის გახშირება და არტერიული წნევის მატება; გუგების გაფართოება; ჭარბი მოძრაობითი აქტიურობა; ძლიერი სქესობრივი ლტოლვა; ოფლიანობა; არაპროდუქტიული, ერთფეროვანი ქმედება; შიმშილის გრძნობის უქონლობა; ძილ-ღვიძილის რეჟიმის დარღვევა.
ამფეტამინების რეგულარული მოხმარება იწვევს თავბრუხვევას, თავის ტკივილებს, მხედველობის გაუარესებას, ძლიერ ოფლიანობას, ინფარქტს, ინსულტს, ნერვულ გამოფიტვას, იმუნიტეტის ძლიერ დაქვეითებას, შეუქცევად ცვლილებებს თავის ტვინში, გულ-სისხლძარღვთა სისტემისა და სხვა შინაგანი ორგანოების, მათ შორის ღვიძლის, დაზიანებას. საერთო შპრიცის გამოყენებისას მაღალია აივ-ინფექციითა და ვირუსული ჰეპატიტით დასნებოვნების რისკი. ზედოზირებას მოჰყვება მძიმე გართულებები, სიკვდილიც კი.

კოკაინი
კოკაინი მცენარეული წარმოშობის ფსიქოსტიმულატორია. მასზე დამოკიდებულება ყალიბდება შეუმჩნევლად, მაგრამ მყარად.
კოკაინით თრობისთვის დამახასიათებელია: ეიფორიის ხანმოკლე, მაგრამ ინტენსიური განცდა; ენერგიის მატება; აღგზნება, გადამეტებული აქტიურობა; პულსისა და სუნთქვის გაუმჯობესება; არტერიული წნევის მატება; ოფლიანობა; გუგების გაფართოება; მადის დაკარგვა; შფოთვა; უძილობა.
კოკაინის რეგულარული მოხმარება იწვევს: არიტმიას; ცხვირიდან სისხლდენას; ცხვირის ლორწოვანის დაზიანებასა და ყნოსვის დაკარგვას; გემოვნების დაკარგვას; სიყრუეს; პარანოიდულ ფსიქოზს, ჰალუცინაციას; აგრესიულობას; სიკვდილს გულის ფუნქციის დარღვევის (მიოკარდიუმის ინფარქტი) ან სუნთქვის გაჩერების გამო.

ჰალუცინოგენები
ჰალუცინოგენები (ელ-ეს-დე, ფსილოცინი, ფსილოციბინი და სხვა) არაერთგვაროვანი წარმოშობისა და ქიმიური შემადგენლობის ფსიქოდელიური ჯგუფის პრეპარატებია, რომლებიც ცვლის ცნობიერებას _ შეგრძნებებს, აზრებს, ემოციებსა და აღქმას.
ჰალუცინოგენებით თრობისთვის დამახასიათებელია: პულსის გახშირება; არტერიული წნევის მატება; გუგების გაფართოება; ხელების ცახცახი; კანის სიმშრალე. ნარკოტიკულ თრობას თან ახლავს გარესამყაროს შეცვლილი აღქმა (ის, ვინც ჰალუცინოგენებს მოიხმარს, ამბობს, რომ “ხედავს ხმებს” და “ესმის ფერები”); ჰალუცინაციები; ბედნიერების განცდა; აღგზნება; შეგრძნებათა ცვლილებები; მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა; თვითკონტროლის დაკარგვა.
ჰალუცინოგენების მოხმარება იწვევს თავის ტვინის შეუქცევად ცვლილებებს და სხვადასხვა სიმძიმის ფსიქიკურ დარღვევებს. ელ-ეს-დეს ერთჯერადმა მიღებამაც კი შეიძლება გენეტიკური კოდის ცვლილება და თავის ტვინის შეუქცევადი დაზიანება გამოიწვიოს. ფსიქიკური დარღვევები ისეთივეა, როგორიც შიზოფრენიის დროს. ნარკოტიკი თავის ტვინის უჯრედებში გროვდება და იქ დიდხანს რჩება, ამიტომ მიღებიდან რამდენიმე თვის შემდეგაც კია მოსალოდნელი ისეთი შეგრძნებების განვითარება, როგორიც აღმოცენდება უშუალოდ მიღების შემდეგ.
ნარკოტიკის მოქმედება, ნივთიერების ტიპის კვალობაზე, 2-დან 12 საათამდე გრძელდება. ყალიბდება ფსიქიკური და ფიზიკური დამოკიდებულება. ხანგრძლივი მოხმარების შემთხვევაში საჭირო ხდება დოზის გაზრდა. მომხმარებელი ხდება კიდევ უფრო აგრესიული, დროთა განმავლობაში ეუფლება შფოთვა და ეჭვიანობა. მოსალოდნელია სუიციდის მცდელობაც.

ექსტაზი
ექსტაზი საერთო სახელწოდებაა ამფეტამინების ჯგუფის სინთეზური ნარკოტიკ-სტიმულატორებისა, რომელთა დიდ ნაწილს ჰალუცინოგენის ეფექტი აქვს. გამოიყენება ფერადი აბების ან კაფსულების სახით, რომლებიც 150 მგ პრეპარატს შეიცავს. ექსტაზი ძვირად ღირებული ნარკოტიკია, ამიტომ მისი მომხმარებლები, წესისამებრ, დროთა განმავლობაში ჰეროინზე ან ამფეტამინებზე გადადიან.
ექსტაზის მოქმედება 3-6 საათს გრძელდება. მისთვის დამახასიათებელია ცენტრალური ნერვული სისტემის აღგზნება, ორგანიზმის ტონუსისა და გამძლეობის, ძალ-ღონის მომატება. ექსტაზის ზემოქმედების ქვეშ ადამიანს შეუძლია გაუძლოს დიდ ემოციურ და ფიზიკურ დატვირთვას, არ დაიძინოს, არ დაიღალოს. ნარკოტიკული თრობიდან გამოსვლის შემდეგ ადამიანს ეუფლება დაღლილობა, აპათია, დათრგუნულობა, ერევა ძილი. ეს მდგომარეობა შესაძლოა რამდენიმე დღეც კი გაგრძელდეს, რადგან ორგანიზმს დახარჯული ძალების აღსადგენად დრო სჭირდება.
ექსტაზის რეგულარული მოხმარება იწვევს ფსიქიკურ დამოკიდებულებას, დეპრესიას (სუიციდის მცდელობაც კია მოსალოდნელი), ფიზიკურ და ნერვულ გამოფიტვას, ნერვული სისტემის დაზიანებას, შინაგანი ორგანოების დისტროფიას. იცვლება გენეტიკური კოდი. ჭარბი აღზნების გამო მოსალოდნელია ორგანიზმის გადახურება, ღვიძლის მწვავე უკმარისობის განვითარება და სიკვდილი.

სედაციური საშუალებები
ფსიქიკური და ფიზიკური დამოკიდებულება საძილე და სედაციურმა საშუალებებმაც შეიძლება გამოიწვიოს. განსაკუთრებით საშიშია მათი ალკოჰოლთან ერთად მიღება.
სედაციური საშუალებებითა და ტრანკვილიზატორებით გამოწვეულ თრობას ახასიათებს მეტყველების მოშლა, კოორდინაციის დარღვევა, ალკოჰოლური თრობის მსგავსი დეზორიენტაცია, აგრესიულობა, უხეშობა, გაღიზიანებადობა, დეპრესია.
სედაციური საშუალებებისა და ტრანკვილიზატორების მოხმარება იწვევს: მყარ უძილობას; თავის ტვინის დაზიანებას, რომელიც კლინიკურად ეპილეფსიის მსგავსად გამოვლინდება; ფსიქოზს ჰალუცინაციითა და ბოდვით; გულის კუნთის დისტროფიას; ღვიძლის დაზიანებას. ზედოზირებას ან დიდი დოზის მკვეთრ შეწყვეტას შესაძლოა მოჰყვეს სიკვდილი.

ინჰალატორები
საყოფაცხოვრებო ქიმიურ საშუალებებში (საღებავები, წებო, ლაქი, ბენზინი, სურდოს საწინააღმდეგო საშუალებები და სხვა) შემავალი ნივთიერებები თავისთავად ნარკოტიკებს არ წარმოადგენს, მაგრამ თუ ადამიანის ორგანიზმში ჭარბად დაგროვდა, თრობას იწვევს.
თრობის ნიშნებია ჰალუცინაციები და ამით გამოწვეული არაადეკვატური ქცევა, მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა.
რეგულარული მოხმარება იწვევს ცემინებას, ხველას, სურდოს, ცხვირიდან სისხლდენას, გულისრევის შეგრძნებას, გულის რიტმის დარღვევასა და გულმკერდის ტკივილს, კოორდინაციისა და წონასწორობის უნარის დაკარგვას. ფსიქოაქტიური ნივთიერებებით გამოწვეული მწვავე ინტოქსიკაცია არცთუ იშვიათად სიკვდილით სრულდება. 8-10-თვიანი მოხმარების შემთხვევაში მოსალოდნელია ღვიძლის ტოქსიკური დაზიანება, შეუქცევადი ცვლილებები თავის ტვინში, ხშირი და მძიმე პნევმონია, ხასიათის ცვლილება, გონებრივი და ფიზიკური ჩამორჩენა.

მკურნალობა
მკურნალობა უამრავ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორის – პიროვნებაზეც. რაც უფრო ადრე დაიწყება იგი, მით უკეთესია შედეგი.
მკურნალობა გულისხმობს კომპლექსურ მიდგომას: დეტოქსიკაციას, სამედიცინო რეაბილიტაციას, სოციალურ რეაბილიტაციას.
არსებობს აღკვეთის სინდრომის მკურნალობის (დეტოქსიკაციის) სხვადასხვა მეთოდი – როგორც ნარკოტიკული ნივთიერებების გარეშე, ასევე ნარკოტიკების მეშვეობითაც. საქართველოში უნარკოტიკო მეთოდს იყენებენ. ამ დროს ინიშნება პრეპარატების მთელი წყება: სედაციური და ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებები, ნეიროლეპტიკები, ანტიკონვულსიური პრეპარატები, მიორელაქსანტები, ტრანკვილიზატორები. მათი მიღების სქემა იმაზეა დამოკიდებული, რომელ ნივთიერებას, როგორი ოდენობით და რამდენ ხანს იღებდა წამალდამოკიდებული ადამიანი.
მკურნალობის კიდევ ერთი მეთოდია მეტადონით ჩანაცვლებითი თერაპია, რომელსაც თავისი კრიტერიუმები და დანიშნულება აქვს.
დეტოქსიკაციის საშუალო ხანგრძლივობა ათი დღეა. პირველი სამი-ოთხი დღე კრიზისული პერიოდია, მომდევნო დღეები კი სამედიცინო რეაბილიტაციას ეთმობა. მკურნალობა, მდგომარეობის სიმძიმიდან გამომდინარე, აუცილებლად სტაციონარში უნდა მიმდინარეობდეს.
როდესაც მდგომარეობა შედარებით მსუბუქია ან ადამიანს ნარკოტიკისთვის თავი უკვე დანებებული აქვს და აწუხებს უძილობა, შფოთვა, დისკომფორტი, ამბულატორიული მკურნალობა დასაშვებია, მაგრამ თუ წამალდამოკიდებულება ძლიერია და ადამიანი დიდ დოზებს იღებს, მკურნალობა აუცილებლად სტაციონარში უნდა ჩატარდეს.

• შეკრულობა;
• კუჭის ხანგრძლივი აშლილობა;
• ტრავმა, რომელიც შესაძლოა განავალში არსებულმა უცხო სხეულმაც გამოიწვიოს.

ანალურ ნაპრალს იწვევს ისეთი დაავადებებიც, როგორიც არის კოლიტი, ენტეროკოლიტი, ბუასილი. უმეტესად ანალური ნაპრალი თან სდევს საჭმლის მომნელებელი სისტემის ზედა ნაწილების ქრონიკულ დაავადებებს, მაგალითად, გასტრიტს, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულს, ქოლეცისტიტს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ანალურ ნაპრალს ძალზე დამახასიათებელი კლინიკური სურათი აქვს: დაზიანებული ლორწოვანი გარსის განავლოვანი მასებით გაღიზიანება ძლიერ ტკივილსა და უკანა ტანის სფინქტერის (მომჭერი რგოლის) სპაზმს იწვევს. სპაზმი და ტკივილი ხანგრძლივია. შესაძლოა, საათობით გაგრძელდეს, თვით მომდევნო დეფეკაციამდეც კი. ამ დროს ყალიბდება მანკიერი წრე – ანალური ნაპრალი ძლიერ ტკივილს იწვევს, რომელსაც სფინქტერის სპაზმი მოჰყვება, ეს უკანასკნელი კი, თავის მხრივ, დეფექტის შეხორცებას უშლის ხელს.
ანალური ნაპრალისთვის დამახასიათებელია სიმპტომების ტრიადა:

• ტკივილი დეფეკაციის დროს და მის შემდეგ;
• სფინქტერის სპაზმი;
• მცირე სისხლდენა დეფეკაციის დროს.

ძლიერი ტკივილი ავადმყოფს დეფეკაციის შეკავებისკენ უბიძგებს.
ძალიან იშვიათია შემთხვევა, როცა ანალურ ნაპრალს ტკივილი თან არ სდევს.

დიაგნოსტიკა. დიაგნოზს უმეტესად უკანა ტანის მიდამოს დათვალიერების საფუძველზე სვამენ. ზოგჯერ თითით გასინჯვაც ხდება საჭირო, თუმცა სფინქტერის სპაზმი და ამით გამოწვეული ძლიერი ტკივილი ხშირად ხელს უშლის ამ პროცედურას.

მკურნალობა. ანალური ნაპრალის მკურნალობის მეთოდი ექიმმა უნდა აირჩიოს პაციენტის გასინჯვის შემდეგ, მისი მდგომარეობისა და დაავადების სტადიის გათვალისწინებით.
ანალური ნაპრალის კონსერვატიული თერაპია უმეტესად ეფექტიანია. დაავადების ხანგრძლივობა მკურნალობის მეთოდის არჩევაში გადამწყვეტ როლს იშვიათად ასრულებს. მკურნალობა უპირველეს ყოვლისა ტკივილისა და სფინქტერის სპაზმის მოხსნისკენ უნდა იყოს მიმართული, შემდეგ კი აუცილებელია კუჭის მოქმედების ნორმალიზება და დეფექტის შეხორცებაზე ზრუნვა.
მკურნალობა ქირურგიულადაც შეიძლება წარიმართოს. ამ მეთოდს მაშინ მიმართავენ, როცა პროცესი ქრონიკულია, კონსერვატიული მკურნალობა უშედეგო ან უპერსპექტივოა.
სპაზმის არარსებობის დროს ზოგჯერ შედეგიანია ინფრაწითელი სხივებით დეფექტზე ზემოქმედებაც.
დიდია ანალური ნაპრალის მკურნალობაში დიეტის როლი. რძემჟავა-მცენარეული რაციონალურად შერჩეული დიეტა, მლაშე, ცხარე კერძების, ალკოჰოლური სასმელების (მათ შორის – ლუდის) გამორიცხვა კუჭის მოქმედების მოწესრიგებას უწყობს ხელს.

I. პოსტგასტრორეზექციული დარღვევები:

• დემპინგ-სინდრომი;
• ჰიპოგლიკემიური სინდრომი;
• მომტანი მარყუჟის სინდრომი;
• ანასთომოზის პეპტიკური წყლული;
• პოსტგასტრორეზექციული დისფაგია;
• 4პოსტგასტრორეზექციული ანემია;

II. პოსტვაგოტომიური სინდრომი:

• დისფაგია;
• გასტროსტაზი;
• წყლულის რეციდივი;
• დიარეა;
• დემპინგ-სინდრომი.

დიაგნოსტიკა. ნაოპერაციევი კუჭის სინდრომის დიაგნოზს სვამენ კლინიკური სურათის, რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური კვლევის შედეგების, ლაბორატორიული მონაცემების კომპლექსური ანალიზის საფუძველზე. ნაოპერაციევი კუჭის ცალკეული დაავადებების დროს დიაგნოსტიკის სხვადასხვა მეთოდს ენიჭება უპირატესობა. მაგალითად, დემპინგ-სინდრომის, ჰიპოგლიკემიური სინდრომის, პოსტვაგოტომიური დიარეის დიაგნოსტიკა, წესისამებრ, კლინიკურ სიმპტომებს ეფუძნება, მომტანი მარყუჟის, გასტროსტაზისა და ვაგოტომიის შემდგომი დისფაგიის შემთხვევაში გადამწყვეტ როლს ასრულებს რენტგენოლოგიური კვლევა, ხოლო პეპტიკური წყლულის დროს _ ენდოსკოპია.

ნაოპერაციევი კუჭის ცალკეულ დაავადებათა დახასიათება

პოსტგასტრორეზექციული სინდრომი
1. დემპინგ-სინდრომს წამყვანი ადგილი უჭირავს პოსტგასტრორეზექციულ დარღვევებს შორის. სტატისტიკური მონაცემებით, იგი კუჭის რეზექციაგადატანილ (ბილროტ II) ავადმყოფთა 3,5-80%-ში გვხვდება. სტატისტიკურ მონაცემებს შორის ასეთ განსხვავებას ამ სინდრომის არსის თაობაზე მედიკოსთა განსხვავებული შეხედულებები განაპირობებს.
დემპინგ-სინდრომის პათოგენეზი რთულია. მის განვითარებაში მთავარი როლი ეკისრება კუჭის შიგთავსის სწრაფ ევაკუაციას და წვრილ ნაწლავებში საკვების მასის სწრაფ პასაჟს. ჰიპეროსმოლარობის უნარის მქონე საკვების წვრილ ნაწლავებში მოხვედრა იწვევს შემდეგ დარღვევებს:
1) ნაწლავებში ოსმოსური წნევის მატებას და პლაზმის მათ სანათურში დიფუზიას, რის შედეგადაც მოცირკულირე სისხლის მოცულობა მცირდება;
2) ნახშირწყლების სწრაფ შეწოვას, რაც ასტიმულირებს ინსულინს და ჰიპერგლიკემიის ჰიპოგლიკემიით შეცვლას იწვევს;
3) წვრილი ნაწლავების რეცეპტორული აპარატის გაღიზიანებას, რაც ასტიმულირებს გასტროინტესტინური ჰორმონების დონის ამწევი ბიოაქტიური ნივთიერებების (აცეტილქოლინის, სეკრეტინის, ჰისტამინისა და სხვათა) მოქმედებას.
დემპინგ-სინდრომის კლინიკურ სურათში ჭარბობს ვაზომოტორული კომპონენტი (სისუსტე, ოფლიანობა, გულისცემის შეგრძნება, სახის სიფითრე ან ჰიპერემია, ძილიანობა, არტერიული წნევის მატება, თავბრუხვევა, ზოგჯერ – გულის წასვლის მსგავსი მდგომარეობა) და გასტროინტესტინური კომპონენტი (ეპიგასტრიუმის არეში სიმძიმის შეგრძნება და დისკომფორტი, გულისრევა, ღებინება, ბოყინი და სხვა დისპეპსიური მოვლენები, ასევე – მეტეორიზმი და ფაღარათი). ეს სიმპტომები თავს იჩენს ჭამის დროს ან ჭამიდან 5-20 წუთის შემდეგ, განსაკუთრებით – ტკბილეულისა და რძის პროდუქტების მიღების შემთხვევაში. შეტევა 10 წუთიდან რამდენიმე საათამდე გრძელდება.
დამახასიათებელი სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში დემპინგ-სინდრომის დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის. რენტგენოლოგიური კვლევა (ბარიუმის ფაფით) დიაგნოზს ადასტურებს.
2. ჰიპოგლიკემიური სინდრომი (ჰს) ცნობილია, როგორც გვიანი დემპინგ-სინდრომი და არსით მის გაგრძელებას წარმოადგენს. ის რეზექციაგადატანილ ავადმყოფთა 5-10%-ს უვითარდება.
მიიჩნევა, რომ კუჭის სწრაფად დაცლის შედეგად წვრილ ნაწლავებში ერთბაშად ხვდება შეწოვისთვის გამზადებული დიდი ოდენობით ნახშირწყალი. სისხლში სწრაფად და მკვეთრად იმატებს შაქრის შემცველობა. ჰიპერგლიკემია იწვევს ჰუმორული რეგულაციის სისტემების საპასუხო რეაქციას, რასაც ინსულინის ჭარბი გამოყოფა მოჰყვება. ეს უკანასკნელი იწვევს შაქრის კონცენტრაციის დაქვეითებას და ვითარდება ჰიპოგლიკემია.
ჰს-ის დიაგნოსტიკა კლინიკურ სურათს ეფუძნება. სინდრომი ვლინდება შიმშილის შემაწუხებელი შეგრძნებით, ეპიგასტრიუმის სპაზმური ტკივილით, სისუსტით, სიცხის, გულისცემის შეგრძნებით, თავბრუხვევით, თვალთ დაბნელებით, მთელი სხეულის ცახცახით, ზოგჯერ გონების დაკარგვით. შეტევა აღმოცენდება ჭამიდან 2 საათის შემდეგ და რამდენიმე წუთიდან 1,5-2 საათამდე გრძელდება. გლუკოზით დატვირთვის შემდეგ ავადმყოფთა უმრავლესობის გლიკემიური მრუდი სწრაფი და მკვეთრი ვარდნით გამოირჩევა. გარდა ამისა, შეიმჩნევა სისხლში შაქრის კონცენტრაციის მკვეთრი დაცემა საწყის დონეზე დაბლა.
3. მომტანი მარყუჟის სინდრომი (მმს) კუჭის რეზექციის (ბილროტ II) შემდეგ პაციენტთა 3-29%-ს აღენიშნება. მისი მიზეზია დუოდენალური შიგთავსის ევაკუაციის მოშლა და შეჭმული საკვების ნაწილის მოხვედრა წვრილი ნაწლავების არა გამტან, არამედ მომტან მარყუჟში.
მმს შეიძლება იყოს ფუნქციურიც (აღმოცენდება თორმეტგოჯა ნაწლავის, მომტანი მარყუჟის, ნაღვლის ბუშტის დისკინეზიის შედეგად) და მექანიკურიც (განპირობებულია დაბრკოლებით, რომელსაც იწვევს ოპერაციული ტექნიკის დეფექტი, მარყუჟის გადახრა, შეხორცებითი პროცესები). კლინიკურად ვლინდება მარჯვენა ფერდქვეშა არის მჭრელი ტკივილით, რომელიც ჭამისთანავე აღმოცენდება და დიდი ოდენობით ნაღვლის წვენის ამოღების შემდეგ ცხრება. ზოგჯერ ეპიგასტრიუმის არეში წვრილი ნაწლავის მომტანი მარყუჟი უმტკივნეულო წარმონაქმნის სახით ისინჯება. შეუპოვარმა ღებინებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ელექტროლიტების დაკარგვა, საჭმლის მონელების დარღვევა და სხეულის მასის დაქვეითება.
მმს-ის დიაგნოსტიკა რენტგენოლოგიურ კვლევას ეფუძნება. ამ სინდრომის რენტგენოლოგიურ ნიშანს წარმოადგენს საკონტრასტო ნივთიერების დიდხანს დარჩენა წვრილი ნაწლავის მომტან მარყუჟში, პერისტალტიკის დარღვევა, მარყუჟის გაფართოება.
4. პეპტიკური წყლული (პწ) შესაძლოა ჩამოყალიბდეს კუჭის რეზექციის შემდეგ ანასთომოზის უბანში კუჭის ტაკვისა და წვრილი ნაწლავის მხარეს ან შესართავში. პწ ოპერირებულ ავადმყოფთა 1-3%-ს უვითარდება. წყლული შესაძლოა ჩამოყალიბდეს ოპერაციიდან როგორც რამდენიმე თვეში, ასევე რამდენიმე წელიწადში (ერთიდან რვა წლამდე). მისი წარმოშობის მიზეზი შესაძლოა იყოს ეკონომიკური რეზექცია, კუჭის ანტრალური (გასტრინმაპროდუცირებელი უჯრედების შემცველი) ნაწილის დატოვება, კუჭუკანა ჯირკვლის გასტრინომა ან სხვა ენდოკრინული პათოლოგია.
პწ-ის კლინიკური გამოვლინება წყლულოვანი დაავადებისას ჰგავს, მაგრამ, მისგან განსხვავებით, მიმდინარეობს უფრო გამოხატული და მძაფრი ტკივილით, ვიდრე ოპერაციამდე, ზოგჯერ რთულდება სისხლდენითა და წყლულის პენეტრაციით.
ანასთომოზის პწ-ის დიაგნოსტირების საშუალებას იძლევა რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური კვლევა.
5. პოსტგასტრორეზექციული დისფაგია (პდ) ხშირად ვითარდება ბილროტ II-ის მეთოდით განხორციელებული რეზექციის შემთხვევაში. ახასიათებს მეტაბოლური დარღვევები და ასიდან 3-10 შემთხვევაში გვხვდება. პდ-ის პათოგენეზში წამყვანი ადგილი უჭირავს საჭმლის მონელებისა და შეწოვის დარღვევას, რაც პანკრეასული სეკრეტის უკმარისობისა და წვრილი ნაწლავის დაზიანების შედეგია.
პდ-ის დიაგნოსტირება, უპირველეს ყოვლისა, კლინიკური სურათის გათვალისწინებით ხდება. ავადმყოფები უჩივიან ნაწლავთა ყურყურს, შებერილობასა და დიარეას. შეწოვის დარღვევისთვის დამახასიათებელი სიმპტომებია წონის კლება, ჰიპოვიტამინოზის ნიშნები (ცვლილებები კანზე, ღრძილებიდან სისხლდენა, ფრჩხილების მტვრევადობა, თმის ცვენა და სხვა), წვივის კუნთების კრუნჩხვა და ძვლების ტკივილი, რასაც მინერალური ცვლის მოშლა განაპირობებს. გარდა ამისა, მოსალოდნელია ღვიძლისა და კუჭუკანა ჯირკვლის დაზიანებისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები, ასევე – ფსიქიკური დარღვევები ჰიპოქონდრიის, ისტერიკისა და დეპრესიული სინდრომის სახით.
პდ-ით დაავადებულებს უვლინდებათ ჰიპოპროტეინემია ალბუმინის დონის დაცემის გამო, ნახშირწყლებისა და მინერალების ცვლის მოშლა.
6. პოსტგასტრორეზექციული ანემია (პა) კუჭის რეზექციაგადატანილთა 10-15%-ს უვითარდება. განასხვავებენ ორი ტიპის პა-ს: ჰიპოქრომულ რკინადეფიციტურ ანემიასა და ჰიპერქრომულ B12-დეფიციტურ ანემიას.
რკინადეფიციტური ანემიის მიზეზი უმეტესად ანასთომოზის პეპტიკური წყლულიდან სისხლდენაა, რომელიც არცთუ იშვიათად ფარულად მიმდინარეობს. ამ ტიპის ანემიის განვითარებას ხელს უწყობს იონიზაციისა და რეზორბციის დარღვევები, რაც წვრილ ნაწლავებში პასაჟის დაჩქარებისა და ატროფიული ენტერიტის შედეგია. კუჭის ანტრალური ნაწილის მოკვეთის შემდეგ მცირდება ვიტამინ B12-ისა და ფოლიუმის მჟავას უტილიზაცია. ამას ნაწლავური მიკროფლორის ცვლილებაც უწყობს ხელს. აღნიშნული ვიტამინების დეფიციტი იწვევს მეგალობლასტური ტიპის სისხლდენას და ჰიპოქრომულ ანემიამდე მივყავართ.
პა-ის დიფერენციული დიაგნოსტიკა პერიფერიული სისხლისა და ძვლის ტვინის გამოკვლევას ეფუძნება. რკინადეფიციტური ანემიის დროს პერიფერიულ სისხლში აღინიშნება ერითროციტების ჰიპოქრომია და მიკროციტოზი, ხოლო B12-დეფიციტური ანემიის დროს – ჰიპერქრომია და მაკროციტოზი. ძვლის ტვინის ნაცხში პერნიციოზური ანემიის (B12-დეფიციტური ანემიის იდიოპათიური ფორმა) დროს აღინიშნება მეგალობლასტური ტიპის სისხლდენა. 

პოსტვაგოტომიური სინდრომი
1. დისფაგია ადრეული პოსტოპერაციული პერიოდის გართულებაა. ის, წესისამებრ, ოპერაციის შემდგომი ორი კვირის განმავლობაში აღმოცენდება (თუმცა არ არის გამორიცხული, მოგვიანებითაც განვითარდეს) და 1-2 თვის შემდეგ თავისთავად გაივლის. ვაგოტომიის შემდგომი დისფაგიური დარღვევები ნაოპერაციევი ავადმყოფების 1-17%-ს აღენიშნება.
ადრეულ პოსტოპერაციულ პერიოდში დისფაგიის მიზეზია საყლაპავის კედლის ტრავმა. გარდა ამისა, საყლაპავის დისტალური ნაწილის დენერვაცია კარდიის ფუნქციის დროებით დარღვევას იწვევს. ვაგოტომიის შედარებით გვიან პერიოდში დისფაგიის განვითარებას უკავშირებენ რეფლუქს-ეზოფაგიტს და ოპერაციის უბანში განვითარებულ ფიბროზს.
მსუბუქი დისფაგიის შემთხვევაში რენტგენოლოგიური და ენდოსკოპიური მეთოდებით საყლაპავის პათოლოგიური ცვლილებების გამოვლენა ვერ ხერხდება. უფრო მყარი და გამოხატული დისფაგიური დარღვევების შემთხვევაში რენტგენოლოგიურად და ენდოსკოპიურად ცვლილებების აღმოჩენა შესაძლებელია.
2. გასტროსტაზი შესაძლოა აღმოცენდეს ნებისმიერი სახის ვაგოტომიის დროს. სელექციური პროქსიმული ვაგოტომიის შემთხვევაში ავადმყოფთა 1.5-10%-ს კუჭის შენელებული დაცლა აღენიშნება.
ვაგოტომიის შემდეგ შესაძლოა განვითარდეს ორი ტიპის მამოძრავებელ-ევაკუაციური დარღვევა: მექანიკური და ფუნქციური. მექანიკური გასტროსტაზი პილოროპლასტიკის ან გასტროენტეროანასთომოზის არეში კუჭის შემავალი უბნის გაუვალობით არის განპირობებული. ფუნქციური გასტროსტაზი აღმოცენდება კუჭის პერისტალტიკური ტალღის რიტმის დარღვევის შედეგად, რაც იწვევს კუჭის დროსა და მიმართულებაში არაკოორდინირებულ მოძრაობას და მის მექანიკურ გაწელვას.
კუჭის მამოძრავებელ-ევაკუატორული დარღვევები ვლინდება გულის კოვზის არეში სიმძიმის შეგრძნებით, გულისრევითა და ეპიზოდური ტკივილით. გასტროსტაზის მძიმე ფორმის დროს ავადმყოფებს აწუხებთ თითქმის მუდმივი ტკივილი და სიმძიმის შეგრძნება მუცელში, უხვი ღებინება (პირნაღები მასა დიდი ოდენობით ნაღვლის წვენს შეიცავს). ღებინება ავადმყოფს შვებას ჰგვრის, რაც მას ღებინების ხელოვნურად გამოწვევისკენ უბიძგებს. რენტგენოლოგიური კვლევა ცხადყოფს კონტრასტული მასის კუჭში შეფერხებას, სუსტ და ზედაპირულ პერისტალტიკას და კუჭის ზრდას.
3. რეციდიული წყლული ვაგოტომიის შემდეგ ასიდან 10-30 შემთხვევაში ყალიბდება. წყლულის რეციდივის მიზეზი, ჩვეულებრივ, არის კუჭის არასაკმარისი დენერვაცია და HCl-ის კვლავ დიდი ოდენობით გამომუშავება. რეციდივის განვითარებას კუჭიდან ევაკუაციის დარღვევაც იწვევს.
ვაგოტომიის შემდგომ წყლულის რეციდივის დიაგნოსტირება არ არის მარტივი, რადგან ის ასიდან 30-50 შემთხვევაში უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, ამიტომ ოპერაციიდან პირველი 5 წლის განმავლობაში აუცილებელია ენდოსკოპიური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევების მონაცვლეობით ჩატარება წელიწადში ორჯერ.
4. დიარეას ვაგოტომიის გართულებებს შორის წამყვანი ადგილი უჭირავს. მის განვითარებაში დიდ როლს ასრულებს კუჭიდან წვრილ ნაწლავებში სითხის სწრაფად გადასროლა, წვრილი ნაწლავების ბაქტერიული ფლორის ცვლილება, ნაღვლის მჟავის სეკრეციისა და შეწოვის დარღვევა, რაც ნაწლავის ჰიპერმოტორიკას იწვევს.
პოსტვაგოტომიური დიარეა ასევე უკავშირდება აქლორჰიდროზს, პანკრეასის ჯირკვლის ფუნქციის დარღვევას, წვრილი ნაწლავების ლორწოვანი გარსის ატროფიულ ცვლილებას.
დიარეის დროს ავადმყოფს აღენიშნება კუჭის მოქმედება თხიერი განავლით დღეში 3-5-ჯერ. ზოგჯერ ფაღარათის პროვოცირებას იწვევს რძის ნაწარმი და ნახშირწყლებით მდიდარი საკვები. დიარეა ხშირად მოულოდნელად იწყება, თან ახლავს აირების უხვი წარმოქმნა და მუცლის მკვეთრი ზრდა. კუჭის მოქმედების გახშირებული სურვილი ავადმყოფს დისკომფორტს უქმნის.
კუჭის მოქმედების დარღვევა რამდენიმე დღე გრძელდება და შესაძლოა, თვეში 1-2-ჯერ განმეორდეს.
5. დემპინგ-სინდრომი სელექციური პოსტვაგოტომიის შემდეგ ასიდან 2-9 შემთხვევაში გვხვდება. დრენირებადი ოპერაციის შემთხვევაში მისი სიხშირე 10-34%-მდე იმატებს, თუმცა მისი მძიმე ფორმა ძალიან იშვიათია.
პოსტვაგოტომიური დემპინგ-სინდრომის პათოგენეზი არსობრივად პოსტრეზექციულისგან არ განსხვავდება: კუჭის სწრაფი დაცლა, წვრილი ნაწლავების საკვებით გადავსება, პოლისაქარიდების სწრაფი დაშლის შედეგად განვითარებული ჰიპეროსმოლარობა და ნაწლავებში ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების ჭარბად გაჩენა, რაც აჩქარებს პერისტალტიკას და გავლენას ახდენს გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე.
პოსტვაგოტომიური დემპინგ-სინდრომის დიაგნოსტირება ძნელი არ არის და უპირველეს ყოვლისა ავადმყოფის ჩივილებს ეფუძნება.
ვაგოტომიის შემდგომი დემპინგ-სინდრომის დროს, წესისამებრ, ვითარდება ტკბილეულისა და რძის პროდუქტების აუტანლობა. სინდრომი მიმდინარეობს მსუბუქი ტაქიკარდიით, ოფლიანობით, გულისრევით. ეს მოვლენები 15-30 წუთში გაივლის და პრაქტიკულად არ აქვეითებს შრომის უნარს.
საეჭვო შემთხვევაში შესაძლებელია დემპინგ-სინდრომის ხელოვნურად გამოწვევა. ამ დროს ავადმყოფს ეძლევა ნახშირწყლებით მდიდარი საკვები და 1 საათის განმავლობაში ჰემოდინამიკური მონაცემების რეგისტრირება ხდება.

პროფილაქტიკა და მკურნალობა
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებები რომ არ განვითარდეს, ამისთვის აუცილებელია ქირურგიული მკურნალობის ჩვენებათა მკაცრად დაცვა, ოპერაციის მეთოდის ოპტიმალურად შერჩევა და ოპერაციის ტექნიკის უმაღლეს დონეზე განხორციელება.
პოსტოპერაციული დარღვევების პროფილაქტიკისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სარეაბილიტაციო ღონისძიებებს.
დაავადებულთა რეაბილიტაცია ეტაპობრივად უნდა განხორციელდეს.
ოპერაციის წინა პერიოდში (I ეტაპი) ინიშნება წყლულის საწინააღმდეგო თერაპია (დიეტა N1, ქოლინოლიზური პრეპარატები, ანტაციდები, ჩვენებისამებრ – სხვა პრეპარატები), რაც ოპერაციის გაცილებით უკეთეს პირობებში განხორციელების საშუალებას იძლევა.
ადრეულ პოსტოპერაციულ პერიოდში (II ეტაპი) ავადმყოფს ოპერაციის შემდეგ 2 დღე აშიმშილებენ და ახორციელებენ კუჭის შიგთავსის აქტიურ ასპირაციას. უკვე ამ პერიოდში ზონდის საშუალებით შესაძლებელია ე. წ. ენპიტების (მშრალის რძის ნარევების) შეყვანა.
ოპერაციის მე-2-მე-4 დღეს კუჭში შეგუბების ნიშნების არარსებობის შემთხვევაში ინიშნება სპეციალური დიეტა. კვების რეჟიმი აგებულია კუჭ-ნაწლავის დატვირთვის თანდათანობითი მატების პრინციპზე და კვების რაციონში საკმაო რაოდენობით ცილების ჩართვაზე.
პირველი კვირის ბოლოს, თუ ოპერაციის შედეგად კუჭში მჟავე პროდუქციის დაქვეითებას ვერ მიაღწიეს, ინიშნება ანტაციდები, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში – ბეტა-2-ჰისტამინური რეცეპტორების ბლოკატორები.
კომპლექსური თერაპია, რომელიც მიმართულია ოპერაციის შედეგად სხვადასხვა სისტემის ორგანოთა ფუნქციური დარღვევების კომპენსაციისკენ, იწყება ოპერაციიდან 2 კვირის შემდეგ და 2-4 თვე გრძელდება (III ეტაპი). ამ პერიოდში კომპლექსური მკურნალობის მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს დიეტა. სპეციალური დიეტაც კია შემუშავებული, რომლის მიზანია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ანთებითი პროცესების შემცირება, ეპითელიუმის რეპარაციის აქტივიზაცია, ასევე – დემპინგური რეაქციების, ჰიპოგლიკემიის, მომტანი მარყუჟის სინდრომის და სხვათა განვითარების შეფერხება. ეს არის ფიზიოლოგიურად სრულფასოვანი დიეტა ცილების მაღალი (140 გ), ხოლო ცხიმებისა (110-115 გ) და ნახშირწყლების (380 გ) ნორმალური შემცველობით. ეს დიეტა ქიმიურად და მექანიკურად მინიმალურად აღიზიანებს კუჭ-ნაწლავის რეცეპტორულ აპარატს და ლორწოვან გარსს. დიეტაში არ შედის მძიმედ მოსანელებელი ცხიმები, ადვილად ასათვისებელი ნახშირწყლები, ახალი რძე. ავადმყოფმა უნდა მიირთვას ხშირად, მცირე ულუფებით. ჩვენებისამებრ გრძელდება ფარმაკოთერაპია: ანტაციდები, პერისტალტიკის მარეგულირებელი საშუალებები.
შემდგომ, თუნდაც ავადმყოფს არ გამოაჩნდეს ნაოპერაციები კუჭის დაავადებათა სიმპტომები, 2-5 წლის განმავლობაში (IV ეტაპი) იგი უნდა იკვებებოდეს წილობრივად (დღეში 4-5-ჯერ მცირე ულუფებით), შეზღუდოს დემპინგური რეაქციის გამომწვევი პროდუქტებისა და კერძების (ტკბილი თხიერი რძიანი ფაფები, ტკბილი სასმელები, მეტისმეტად ცხელი და ცივი კერძები) მიღება. კვების რაციონი მრავალფეროვანი უნდა იყოს, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს პროდუქტების ინდივიდუალური აუტანლობა.
ავადმყოფები, რომელთაც ოპერაციის კარგი შედეგი აქვთ, მედიკამენტურ მკურნალობას არ საჭიროებენ.
არსებობს ნაოპერაციევი კუჭის სინდრომის მკურნალობის როგორც კონსერვატიული, ასევე ქირურგიული მეთოდი.
კონსერვატიულ მკურნალობაში წამყვანი ადგილი დიეტოთერაპიას უჭირავს. საკვები უნდა იყოს მრავალფეროვანი, მაღალკალორიული, ცილებითა და ვიტამინებით მდიდარი, ცხიმებსა და რთულ ნახშირწყლებს ზომიერად შეიცავდეს, მარტივი ნახშირწყლები კი მკაცრად უნდა შეიზღუდოს. ასევე გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კერძებისა და პროდუქტების ინდივიდუალური აუტანლობა.
ავადმყოფები კარგად იტანენ მოხარშულ ხორცს, მჭლე ხორცის კატლეტს, თევზს, ხორცისა და თევზის ბულიონს, რძის მჟავე პროდუქტებს, მცენარეული ზეთით შეზავებულ ბოსტნეულის სალათსა და ვინეგრეტს.
ყველაზე აუტანელი პროდუქტებია შაქარი, რძე, ტკბილი ჩაი, ყავა, კომპოტი, თაფლი, ტკბილი რძიანი ფაფა, ცომეული (განსაკუთრებით – ცხელი). ავადმყოფმა უნდა მიირთვას მცირე ულუფებით და ხშირად.
ამგვარი დიეტა და კვების რეჟიმი ნაოპერაციები კუჭის ნებისმიერი დაავადების დროს არის მისაღები, თუმცა განსაზღვრული თავისებურებებიც არსებობს.
დემპინგ-სინდრომის დროს ჭამის დაწყება მყარი საკვებით არის რეკომენდებული. ჭამის შემდეგ სასურველია 30 წუთით დაწოლა. ფარმაკოთერაპია სინდრომის პათოგენეზს უნდა ეფუძნებოდეს. ინიშნება ადგილობრივი საანესთეზიო საშუალებები (მაგალითად, ნოვოკაინი ან ანესთეზინი), ანტიქოლინერგული და განგლიობლოკატორული საშუალებები (ნო-შპა, ბენზოჰექსონი, განგლერონი). ნაჩვენებია ანტისეროტონინული პრეპარატები – რეზერპინი ან ოქტადინი და სხვა.
ჰიპოგლიკემიური სინდრომის მკურნალობის თავისებურებაა ჰიპოგლიკემიის შეტევის კუპირება. ავადმყოფმა ყოველთვის თან უნდა ატაროს შაქრის ან პურის ნაჭერი, რათა დროულად აღკვეთოს ამ სინდრომის გამოვლინება. ჰიპოგლიკემიის მძიმე შეტევის დროს, რომელსაც თან ახლავს გულის წასვლა, საჭიროა ვენაში გლუკოზის 40%-იანი ხსნარის გადასხმა.
მომტანი მარყუჟიდან ეაკულაციის დარღვევის ნიშნების შესამცირებლად რეკომენდებულია ჭამის შემდეგ მარჯვენა გვერდზე წოლა. ამ სინდრომის გამოვლინების შესამცირებლად დიეტათერაპიული ღონისძიებების პარალელურად შესაძლებელია ჩატარდეს კუჭის ამორეცხვა. მარყუჟში ანთებითი კომპონენტების ასალაგებლად ნაჩვენებია ანტიბიოტიკოთერაპია. ამავე მიზნით ინიშნება ეუბიოტიკები, სულფანილამიდები.
ვაგოტომიის შემდგომ განვითარებული ანასთომოზის პეპტიკური წყლულისა და რეციდიული წყლულის დროს ინიშნება წყლულის საწინააღმდეგო კომპლექსური თერაპია, რომელიც პრინციპულად არ განსხვავდება წყლულოვანი დაავადების გამწვავების მკურნალობისგან.
გასტროსტაზის დროს, რომელიც ვაგოტომიის შემდეგ მალევე აღმოცენდება, მკურნალობა უნდა დაიწყოს ნაზოგასტრული ზონდით კუჭის შიგთავსის ამოქაჩვით. შემდგომ ფუნქციური გასტრიტის მქონე ავადმყოფებს სითხის მიღების შეზღუდვას ურჩევენ, რადგან მყარი საკვები მათში პერისტალტიკას ასტიმულირებს. ინიშნება ბენზოჰექსონი.
კუჭის შიგთავსის ეაკულაციას აუმჯობესებს ცერუკალის ან რეგლანის მიღება ჭამის დროს, გამოხატული გასტროსტაზის შემთხვევაში კი ეს პრეპარატები კუნთებში ინიშნება.
პოსტვაგოტომიური დიარეის დროს კარგ სამკურნალო ეფექტს იძლევა ბენზოჰექსონი. წესისამებრ, ფაღარათი მკურნალობის პირველსავე კვირას წყდება, მაგრამ ეფექტის შესანარჩუნებლად აუცილებელია მკურნალობის კიდევ 2-3 დღეს გაგრძელება. გამოხატული დიარეული სინდრომის დროს ნაწლავური გამავლობის შესამცირებლად შეიძლება დაინიშნოს კოდეინი. საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად ინიშნება კუჭუკანა ჯირკვლის ფერმენტები, რომლებიც არ შეიცავს ნაღვლის მჟავებს (პანკრეატინი, მეზიმ-ფორტე).
პოსტგასტრორეზექციული დისტროფიის დროს განვითარებული მალაბსორბციის სინდრომისა და ანემიის მკურნალობა ზოგადი წესების მიხედვით ტარდება.
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებების კონსერვატიული მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში დგება ქირურგიული ჩარევის საკითხი. მძიმე დემპინგ-სინდრომისა და მომტანი მარყუჟის სინდრომის დროს უპირატესობა ენიჭება რეკონსტრუქციულ ოპერაციას. ანასთომოზის პეპტიკური წყლულის შემთხვევაშიც, არცთუ იშვიათად, საჭიროა ოპერაციული მკურნალობა.
პოსტგასტრორეზექციული და პოსტვაგოტომიური დარღვევების შემთხვევაში საჭიროა დისპანსერული დაკვირვება, რაც გულისხმობს დაავადებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობის სისტემატურ კონტროლს, პერიოდულ გამოკვლევას და სამკურნალო-გამაჯანსაღებელი ღონისძიებების გატარებას.
ნაოპერაციები კუჭის დაავადებათა უმრავლესობა ოპერაციდან მალევე აღმოცენდება და პირველივე წლის განმავლობაში ცხრება. მათ რიცხვს მიეკუთვნება მსუბუქი და ნაწილობრივ საშუალო სიმძიმის დემპინგ-სინდრომი, დისფაგია, ფუნქციური გასტროსტაზი, ვაგოტომიის შემდგომი დიარეის მსუბუქი ფორმა. ამგვარი დარღვევების მქონე ავადმყოფს, წესისამებრ, სპეციალური მკურნალობა არ სჭირდება, მისი შრომის უნარი მნიშვნელოვნად არ არის დაქვეითებული.
ოპერაციის შემდეგ 6-12 თვის განმავლობაში საჭიროა ამ ჯგუფის ავადმყოფებზე დაკვრვება. მათ ურჩევენ, შეზღუდონ საჭმლის მონელების დამრღვევი პროდუქტების (ტკბილი სასმელების, ახალი რძის და სხვა) მიღება, აუჩქარებლად ჭამონ, ლუკმა გულდასმით დაღეჭონ და ა. შ.
ძალიან კარგ შედეგს იძლევა კურორტული მკურნალობა.

დიაგნოსტიკა. ნაზოფარინგიტის ამოცნობა შესაძლებელია მხოლოდ კლინიკური და ლაბორატორიული მონაცემების კომპლექსური შეფასებით. ჩვეულებრივ, აღინიშნება სისხლში ლიმფოციტების მატება და ატიპური მონონუკლეარების გაჩენა.

მკურნალობა. ნაზოფარინგიტის სპეციფიკური მკურნალობა არ არსებობს, ამიტომ სამედიცინო პრაქტიკაში სიმპტომურ მკურნალობას მიმართავენ. ცხელების პერიოდში ავადმყოფს ეძლევა სიცხის დამწევი საშუალებები და უხვად სითხე. ცხვირით სუნთქვის გაძნელების დროს ინიშნება სისხლძარღვების შემავიწროებელი პრეპარატები (ეფედრინი, გალაზოლინი და სხვა). გამოიყენება მადესენსიბილიზებელი მედიკამენტებიც. ავადმყოფს ეძლევა რეკომენდაცია, ყელში ფურაცილინის თბილი ხსნარი და ნატრიუმიას ჰიდროკარბონატი გამოივლოს. ავადმყოფობის კეთილსაიმედო მიმდინარეობის შემთხვევაში კვება არ იზღუდება.
ნაზოფარინგიტის პროფილაქტიკა შემუშავებული არ არის.

ცხრილი N1
მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის მიზეზები და რისკფაქტორები

პირველადი ღონისძიებები. მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის შემთხვევაში ორგანიზმში პარენტერალურად შეჰყავთ ანალგეტიკები და ატარებენ ბიმანუალურ კვლევას, განუწყვეტლივ აკონტროლებენ გულის წუთმოცულობასა და არტერიულ წნევას. იმავდროულად ადგენენ სისხლდენის მიზეზს. საშვილოსნოს ატონიაზე, საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენაზე, საშვილოსნოს გახევაზე ან საშოს ჰემატომაზე ეჭვის შემთხვევაში მელოგინე დაუყოვნებლივ შეჰყავთ საოპერაციოში, ზოგადი ანესთეზიის ფონზე ხელით იკვლევენ საშვილოსნოს კედლებს, საგულდაგულოდ ათვალიერებენ საშვილოსნოს ყელსა და საშოს, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში იწყებენ შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებებს.
სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომის სამკურნალოდ იყენებენ ახალგაყინულ პლაზმასა და თრომბოციტულ მასას.
თუ ეს ღონისძიებები უეფექტო აღმოჩნდა, ხდება ქირურგიული ჩარევა. ამის შესახებ აცნობებენ მელოგინესა და მის ახლობლებს და მათგან ოპერაციაზე თანხმობას იღებენ, ასევე განიხილავენ შვილოსნობის ფუნქციის შენარჩუნების საკითხს. განსაკუთრებით საყურადღებოა ის შემთხვევები, როცა მელოგინე რელიგიური მოსაზრებით უარს ამბობს სისხლის გადასხმაზე. ასეთ დროს, თუ სისხლდენის შეჩერება კონსერვატიული მეთოდით ვერ მოხერხდა, დაუყოვნებლივ კეთდება ოპერაცია და იწყება სისხლის შემცვლელების გადასხმა.

გართულებათა მკურნალობა

ა. საშვილოსნოს ატონია

1) პირველადი ღონისძიებები გულისხმობს საშვილოსნოს ღრუდან სისხლის კოლტების გამოღებას და საშვილოსნოს მასაჟს მუშტით, რაც ხშირად ატონიის მოსახსნელად საკმარისია.
აღსანიშნავია, რომ საშვილოსნოს შეკუმშვას ხელს უწყობს შარდის ბუშტის კათეტერით დაცლა.
2) მედიკამენტურ მკურნალობას მიმართავენ სისხლდენის შესაჩერებლად, ასევე – მისი რეციდივის თავიდან ასაცილებლად. ინიშნება:
ა) ოქსიტოცინი (ინტრავენურად, ცალკე ან გლუკოზასთან ერთად). ვენაში ოქსიტოცინის ნაკადურად შეყვანა იწვევს გარდამავალ, მაგრამ გამოხატულ არტერიულ ჰიპოტონიას, ამიტომ მკურნალობის ეს მეთოდი აბსოლუტურად უკუნაჩვენებია გულის იშემიური დაავადებისა და გულის თანდაყოლილი მანკების დროს.
ბ) მეთილერგომეტრინი (ინტრავენურად). იგი იწვევს საშვილოსნოს ხანგრძლივ და ძლიერ შეკუმშვას. მეთილერგომეტრინის ვენაში ნაკადურად შეყვანამ შესაძლოა არტერიული წნევის მკვეთრი მატება გამოიწვიოს, ამიტომ უკუნაჩვენებია არტერიული ჰიპერტენზიის დროს.
გ) პროსტაგლანდინები. მათ ზემოთ დასახელებული პრეპარატების უეფექტობის შემთხვევაში უნიშნავენ. პროსტაგლანდინების გვერდითი ეფექტებია ცხელება, ღებინება, ფაღარათი. ბრონქული ასთმისა და არტერიული ჰიპერტენზიის დროს ეს პრეპარატები დიდი სიფრთხილით ინიშნება.
3) ქირურგიული მკურნალობა. თუ სისხლდენა მაინც არ შეწყდა, ნაჩვენებია სასწრაფო ქირურგიული ჩარევა. თუ მელოგინე ბავშვის გაჩენას კიდევ აპირებს, ტარდება ორგანოშემანარჩუნებელი ოპერაცია:

• საშვილოსნოს არტერიაზე ლიგატურის დადება (გაკვანძვა). ეს არის საშვილოსნოდან სისხლდენის შეჩერების მარტივი, უსაფრთხო და უმეტესად ეფექტიანი მეთოდი, რომელიც საშვილოსნოს ექსტირპაციის (ამოკვეთის) თავიდან აცილების საშუალებას იძლევა. საშვილოსნოს არტერიაზე ლიგატურის დადებით, წესისამებრ, სისხლდენა წყდება, თუმცა საშვილოსნოს ატონია შესაძლოა რამდენიმე ხანს კიდევ გაგრძელდეს. დროთა განმავლობაში საშვილოსნოს სისხლით მომარაგება აღდგება (რადგან ლიგატურის დადების შემდეგ სისხლძარღვებს არ ჭრიან) და მომავალში დაორსულების შესაძლებლობა რჩება.
• თეძოს არტერიის გაკვანძვა.
• საკვერცხეების არტერიის გაკვანძვა. ეს მეთოდი ნაკლებეფექტიანია, რადგან ორსულობისას საშვილოსნო სისხლით უმეტესად (90%-ით) საშვილოსნოს არტერიის ხარჯზე მარაგდება, თანაც საკვერცხეების არტერიის გაკვანძვამ შესაძლოა უშვილობა გამოიწვიოს.
• საშვილოსნოს ექსტირპაცია. თუ სისხლდენა სისხლძარღვების გაკვანძვის შემდეგაც არ შეწყდა, ტარდება ექსტრიპაცია ან საშვილოსნოს საშოსზედა ამპუტაცია.

ბ. სამშობიარო გზების რბილი ქსოვილების გახევა
პერინეოტომიის (შორისის გაკვეთის) შემთხვევაში სისხლის დანაკარგი არ აღემატება 200 მლ-ს. თუ საშოს ყელის, საშოსა და შორისის მიდამოში ნახეთქები წარმოიქმნა და ეს შეუმჩნეველი დარჩა, სისხლის დანაკარგი შესაძლოა გაცილებით დიდი აღმოჩნდეს. თუ საშვილოსნო კარგად შეიკუმშა, მაგრამ სასქესო ორგანოებიდან სისხლდენა მაინც არ შეწყდა, ჩნდება ეჭვი სამშობიარო გზების რბილ ქსოვილთა ნახეთქების არსებობაზე. გახეული არე აუცილებლად უნდა გაიკეროს.

გ. საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენა
ამ მდგომარეობას ეჭვობენ, თუ არც საშვილოსნოს ატონია აღინიშნება, არც ნახეთქებია სამშობიარო გზებში, მაგრამ სისხლდენა მაინც არ წყდება.
1. დაბადებულ მომყოლს გულდასმით ათვალიერებენ, პლაცენტის მთლიანობას ამოწმებენ. თუ პლაცენტის ქსოვილის დეფექტი აღმოაჩინეს, ზოგადი ანესთეზიის ფონზე ხელით ამოწმებენ ან ინსტრუმენტულად იკვლევენ საშვილოსნოს კედელს. საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკისას საჭიროა დიდი სიფრთხილე, რადგან მოსალოდნელია პერფორაცია. სასქესო ორგანოებიდან გახანგრძლივებლი სისხლდენის ან ტაქიკარდიით მიმდინარე არტერიული ჰიპოტონიის შემთხვევაში აუცილებელია დაუყოვნებელი ლაპაროტომია.
პლაცენტის ნაწილის საშვილოსნოში დარჩენის გამო სისხლდენა ზოგჯერ გვიან მშობიარობის შემდგომ პერიოდშიც ვითარდება.
დიაგნოზს ულტრასონოგრაფიული კვლევით აზუსტებენ. დადასტურების შემთხვევაში ტარდება საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკა. ეს მანიპულაცია უნდა ჩატარდეს ძალიან ფრთხილად, რადგან დიდია საშვილოსნოშიგა ნაწიბურების წარმოქმნის ალბათობა.

დ. ჰემატომები სამშობიარო გზების რბილი ქსოვილების ტრავმირების შედეგად წარმოიშობა. მშობიარობის შემდგომ პერიოდში შესაძლოა განვითარდეს საშოს, შორისის ან საჯდომ-სწორი ნაწლავის ფოსოს ჰემატომა, რაც კლინიკურად შორისისა და მუცლის ქვედა არის ძლიერი ტკივილით, შარდის შეკავებით, ტაქიკარდიით, არტერიული ჰიპოტონიითა და ანემიით ვლინდება. დიაგნოზს სვამენ დათვალიერებისა და პალპაციის შემდეგ. ჰემატომას ხსნიან, ცლიან, სისხლძარღვებს კვანძავენ, ჰემატომის ღრუს კერავენ. საშოს დიდი ზომის ჰემატომის შემთხვევაში მისი დაცლის შემდეგ ტარდება საშოს 24-საათიანი ტამპონადა და ინიშნება ანტიბიოტიკები.

ე. საშოს გახევა. საშოს გახევას თან სდევს შოკი და სასქესო ორგანოებიდან უმნიშვნელო გამონადენი. თუ ნახევი ძველი ნაწიბურის გასწვრივ არის, სისხლდენა უმნიშვნელოა, ხოლო ნამშობიარევი ქალის მდგომარეობა – სტაბილური, შესაძლებელია კონსერვატიული მკურნალობა. მნიშვნელოვანი სისხლდენისა და ტაქიკარდიით მიმდინარე არტერიული ჰიპოტონიის შემთხვევაში აუცილებელია ქირურგიული ჩარევა. თუ ქალი კიდევ აპირებს ბავშვის გაჩენას, მაშინ გახეული არე იკერება. ამ შემთხვევაში ნაწიბურის გასწვრივ საშვილოსნოს კვლავ გახევის რისკი 10%-ს უტოლდება. საშვილოსნოს ფართო გახევის შემთხვევაში, ასევე – მაშინ, თუ ქალი ბავშვის გაჩენას აღარ აპირებს, ტარდება საშვილოსნოს ექსტირპაცია.

ვ. საშვილოსნოს ამობრუნება
საშვილოსნოს ამობრუნებას ახასიათებს მუცლის ტკივლი, პროფუზიული სისხლდენა და შოკი. ამ შემთხვევაში სისხლის დანაკარგი 2 000 მლ-ს აღწევს.
განასხვავებენ საშვილოსნოს სრულ და ნაწილობრივ ამობრუნებას. ნაწილობრივი ამობრუნების დიაგნოზს საშოს გამოკვლევის საფუძველზე სვამენ. ამ დროს პროგნოზი იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად სწრაფად მოხდება საშვილოსნოს ჩასწორება.
ოპერაცია ზოგადი ანესთეზიით ტარდება. საშვილოსნოს განმეორებითი ამობრუნების პროფილაქტიკისთვის პროსტაგლანდინები ინიშნება.
თუ საშვილოსნოს ჩაბრუნება ვერ მოხერხდა, ნაჩვენებია ქირურგიული მკურნალობა.

ზ. პლაცენტის მჭიდროდ მიკვრა
ეს ის მდგომარეობაა, როცა ქორიონის ბუსუსები მიომეტრიუმშია ჩაზრდილი და ძალიან იშვიათია. ამ დროს სისხლის დანაკარგი დიდია. მკურნალობა გულისხმობს საშვილოსნოს გამოფხეკას, საშვილოსნოს ან თეძოს არტერიების გადაკვანძვას. ამ ღონისძიებათა უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია საშვილოსნოს ექსტირპაცია.

თ. მშობიარობის შემდეგ საშვილოსნოს უკუგანვითარების დარღვევა და პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შენელება
საშვილოსნოს უკუგანვითარების დარღვევა და პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შენელება ლოგინობის გვიან პერიოდში სისხლდენით ვლინდება. ამ დროს საშვილოსნო მოდუნებულია და ნორმასთან შედარებით მაღლა დგას.
ინიშნება მეთილერგომეტრინი და საშვილოსნოს ღრუს გამოფხეკა, ენდომეტრიტის შემთხვევაში – ანტიბიოტიკოთერაპია. თუ ეს ღონისძიებები უეფექტო აღმოჩნდა, უნდა გამოირიცხოს ტროფობლასტური დაავადება.

მშობიარობის შემდგომი პერიოდი იწყება ბავშვის დაბადებისთანავე და სრულდება მშობიარობიდან 6-8 კვირის შემდეგ. მშობიარობის შემდგომ პირველ 4 საათს  ადრეულ მშობიარობის შემდგომ პერიოდს უწოდებენ.

მშობიარობის შემდეგ პლაცენტა საგულდაგულოდ უნდა დათვალიერდეს მთლიანობის, ჰემატომების არსებობა-არარსებობის, არანორმალური მიმაგრების შესამოწმებლად. საშვილოსნოს ყელის რუტინული დათვალიერების აუცილებლობა დამტკიცებული არ არის. მისი დათვალიერების ჩვენებაა სისხლდენა, ინსტრუმენტული მშობიარობა, სწრაფი მშობიარობა. საშვილოსნოს ღრუს ხელით რევიზიაც მხოლოდ ჩვენებისამებრ უნდა ჩატარდეს.
ადრეულ მშობიარობის შემდგომ პერიოდში დედა იმყოფება გინეკოლოგის მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ, რომელიც აკონტროლებს მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობას, უსინჯავს არტერიულ წნევას, პულსს,  საშოდან გამონადენს, საშვილოსნოს ღრუდან ლორწოსა და სისხლის კოლტების გამოძევების პროცესის დასაჩქარებლად ეწევა საშვილოსნოს პერიოდულ მასირებას მუცლის წინა კედლიდან.
თუ მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, დედა მშობიარობიდან 2 საათის შემდეგ გადაჰყავთ პალატაში.
მშობიარობის პირველ დღეს შესაძლოა სხეულის ტემპერატურის უმნიშვნელო მატება, რაც უკავშირდება მშობიარობის დროს მიღებულ ძლიერ ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ სტრესს. სხეულის ტემპერატურამ შეიძლება მოიმატოს მშობიარობიდან მე-3-4 დღესაც საშვილოსნოს ღრუს დაზიანებულ ზედაპირზე  სხვადასხვა მიკროორგანიზმის მოხვედრის გამო.  დაახლოებით ამავე პერიოდში იწყება რძის გამოყოფა, რასაც თან სდევს სარძევე ჯირკვლების გაუხეშება (ტემპერატურის მატება ამანაც შეიძლება გამოიწვიოს).
მშობიარობის პირველ დღეებში შესაძლოა  განვითარდეს შარდის გამოყოფის შეფერხება და  შეკრულობა, რასაც განაპირობებს შარდის ბუშტისა და ნაწლავების გლუვი კუნთების ტონუსის დაქვეითება. ხანგრძლივი შეკრულობის შემთხვევაში ინიშნება საფაღარათე საშუალება ან  კეთდება გამწმენდი ოყნა, შარდის შეკავებისას კი შესაძლოა საჭირო გახდეს  კათეტერის გამოყენება.
მშობიარობის შემდგომ პერიოდში საშვილოსნო იკუმშება, მისი ზომა და წონა მცირდება. პირველი 2-3 დღის განმავლობაში საშვილოსნოდან აღინიშნება სისხლიანი გამონადენი, რომელიც მე-7-10 დღისთვის  მოყვითალო-მოთეთრო ხდება. გამონადენი წყდება მშობიარობიდან 5-6 კვირის შემდეგ, საშვილოსნო ნორმალურ ზომას 5-6 კვირაში იბრუნებს.
მშობიარობის შემდგომ პერიოდში ორგანიზმში მნიშვნელოვანი ჰორმონული ცვლები ვითარდება, რაც ჰიპოთალამუს-ჰიპოფიზისა და საკვერცხეების ჰორმონებით არის განპირობებული. ლაქტაციის პროცესი  ესტროგენების, პროგესტერონის, პროლაქტინისა და ოქსიტოცინის გავლენით ხორციელდება. გარდა ამისა, ჰორმონული გადაწყობა ბევრად არის დამოკიდებული იმაზე, აწოვებს თუ არა ქალი ბავშვს ძუძუს. ძუძუთი კვების დროს  აქტიურად წარმოიქმნება პროლაქტინი, რაც სარძევე ჯირკვლებში რძის წარმოშობას ასტიმულირებს და საკვერცხეების მომწიფების პროცესს თრგუნავს. რძის  გამომუშავებას ხელს უწყობს ოქსიტოცინიც.
მეძუძურ დედას მენსტრუაცია შესაძლოა რამდენიმე თვე არ ჰქონდეს (ჩვეულებრივ, 3-4 თვე, იშვიათად – ლაქტაციის დასრულებამდეც კი). თუ დედა ბავშვს ძუძუს არ აწოვებს, მენსტრუალური ციკლი 6-8 კვირაში აღუდგება. ციკლის აღდგენასა და ლაქტაციას შორის 100%-იანი კავშირი არ არსებობს, ამიტომ მეძუძურ ქალსაც შეიძლება, საკმაოდ მალე აღუდგეს ციკლი.

ახალშობილის  შეფასება აპგარის სკალის მიხედვით
უშუალოდ მშობიარობის შემდეგ საგულდაგულო ყურადღება უნდა მიექცეს ახალშობილის მოვლას – სასუნთქი გზების ფუნქციობას, სხეულისა და გარემოს ტემპერატურის შენარჩუნებას, დედასთან ადრეულ კონტაქტს და ძუძუსთან მიყვანას. სითბოს შენარჩუნების, კანის კანთან კონტაქტის მიზნით ახალშობილს დაბადებისთანავე აწვენენ დედის მკერდზე. ჭიპლარის პულსაციის შეწყვეტის შემდეგ ხდება ჭიპლარის გადაკვანძვა, დაბადებიდან ორი საათის შემდეგ კი ახალშობილს წონიან.
ახალშობილის შეფასება ხდება საყოველთაოდ მიღებული აპგარის სკალით. ის 5 მაჩვენებელს აერთიანებს. თითოეული მათგანი ქულებით ფასდება: მინიმუმი – 0 ქულა, მაქსიმუმი – 2. შემდეგ ხდება ამ ქულების შეჯამება. ეს მაჩვენებლებია:

• გულისცემა – ახალშობილს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გულისცემა. თუ მისი სიხშირე წუთში 100 დარტყმას აღემატება, შეფასება ორს უდრის, თუ ნაკლებია – ერთს.
• სუნთქვა – თუ ახალშობილმა ხმამაღლა იტირა, თანაბრად და ღრმად ჩაისუნთქა, 2 ქულას იღებს. თუ ხმა სუსტდება და სუნთქვაც ზედაპირულია, პატარას მდგომარეობა ერთი ქულით ფასდება. თუ ახალშობილი საერთოდ არ სუნთქავს, ექიმი ნულს “უწერს”, მაგრამ ეს ყოველთვის არ ნიშნავს კატასტროფას – ნული ქულა ჯანმრთელმა ახალშობილმაც შეიძლება მიიღოს, როცა სისხლში ჯერ კიდევ აქვს დედის ორგანიზმიდან გამოყოლილი ჟანგბადის მარაგი. ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, მაშინ ხდება, როდესაც შენარჩუნებულია სისხლის მიმოქცევა ჭიპლარის მეშვეობით. როგორც კი ჭიპლარი გადაიჭრება, ჯანმრთელი ჩვილი პირველად ჩაისუნთქავს.
• რეფლექსები – დაბადებისთანავე მოწმდება ქუსლის რეფლექსი და კათეტერის მეშვეობით ცხვირიდან ლორწოს ამოწოვისას ახალშობილის რეაქცია. თუ ამ პროცედურას ტირილი მოჰყვა, ჩვილი 2 ქულას იღებს. არასასიამოვნო მიმიკის მიღება ერთი ქულაა, ხოლო რეფლექსური პასუხის არარსებობა – ნული.
• კუნთების ტონუსი – ხელ-ფეხის აქტიური მოძრაობა 2 ქულაა, უფრო დუნე – 1, ხოლო მოდუნებული კუნთები 0 ქულით ფასდება.
• კანის ფერი – კანის ფერი გვიჩვენებს, აქვს თუ არა ახალშობილს ასფიქსია და როგორია მისი ხარისხი. თუ პაწიას სხეული მთლიანად ვარდისფერია, ექიმი ორ ქულას უწერს, თუ ხელ-ფეხს სილურჯე დაჰკრავს – ერთს, ხოლო თუ მთელი სხეული ფერმკრთალი ან ლურჯია, შეფასება ნულს უდრის.

დაბადებიდან ერთი წუთის შემდეგ ათ ქულას ბავშვები იშვიათად იღებენ. ექიმები წერენ, რომ ძალიან კარგი შეფასება ყოველთვის როდია კარგი – შესაძლოა, ის ბავშვის ზედმეტ აგზნებაზე მიუთითებდეს, რაც გართულებული მშობიარობის შედეგია. იდეალურია 8-9 ქულა. არც შვიდია ურიგო. თუ პირველი წუთის განმავლობაში შეფასება უფრო ნაკლებია, 7 წუთი ელოდებიან. ამ ხნის განმავლობაში ახალშობილმა ძალები უნდა აღიდგინოს, რათა რვიანი მიიღოს. თუ პაწაწინას საადაპტაციო რეზერვები ამოწურული არ აქვს, ის სწრაფად გავარდისფრდება, დაიწყებს ხმამაღალ ტირილს, რიტმულ სუნთქვას, აამოძრავებს კიდურებს, თუმცა ასეთ ახალშობილს ნევროლოგის დაკვირვება მაინც სჭირდება. თუ ბავშვმა დაბადებისას 5-6 ქულა დაიმსახურა, ესე იგი მას მსუბუქი ასფიქსია აქვს გადატანილი, ხოლო 1-4 ქულა მძიმე ასფიქსიაზე მეტყველებს. რაც უფრო დაბალია შეფასება აპგარის სკალის მიხედვით დაბადებისას და დაბადებიდან 5 წუთის შემდეგ, მით უფრო მაღალია შემდგომ პატარას ფსიქომოტორული და ფიზიკური განვითარების დარღვევის რისკი. საბედნიეროდ, ჩვილის ორგანიზმს უზარმაზარი აღდგენითი უნარი აქვს, უბრალოდ, საჭიროა მისი სათანადო მოვლა და აუცილებლობისას დროული მკურნალობა.

მშობიარობის შემდგომი პერიოდის მართვა

ა. ადრეული მშობიარობის შემდგომი პერიოდი

აუცილებელია ახალნამშობიარევი ქალის ჯანმრთელობის საერთო მდგომარეობის განსაკუთრებული კონტროლი – საშვილოსნოს კონსისტენციის, ზომებისა და მტკივნეულობის, ასევე სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის ხასიათის შეფასება.

ბ. გვიანი მშობიარობის შემდგომი პერიოდი

1. ზოგადი მოვლა. ყოველ 4 საათში ერთხელ უნდა შემოწმდეს ქალის ძირითადი ფიზიოლოგიური მაჩვენებლები, ყურადღება მიექცეს დიურეზს, შეფასდეს საშვილოსნოს ტონუსი და სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის ხასიათი. სამედიცინო პერსონალმა ქალს უნდა ასწავლოს გარეთა სასქესო ორგანოებისა და შორისის მიდამოს მოვლა, ასევე – ბავშვის ძუძუთი კვება, ძუძუს მოვლა და ბავშვის მოვლა.
2. ლაბორატორიული კვლევა. მშობიარობის შემდეგ, პირველ დღეებში, კეთდება სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტური ფორმულით. საჭიროების შემთხვევაში განისაზღვრება სისხლის ჯგუფი და რეზუსფაქტორი. რეზუსუარყოფითი სისხლის მქონე ქალს სისხლს უღებენ ანტირეზუსულ ანტისხეულებზე გამოსაკვლევად.
3. ნამშობიარევი (მელოგინე) ქალის ყოველდღიური გასინჯვა ექიმის მიერ
ა. საშვილოსნო. საშვილოსნოს უკუცვლილებებზე მსჯელობა მისი ძირის მაღლა დგომისა და კონსისტენციის მიხედვით შეიძლება. ნორმაში, საშვილოსნო მშობიარობის შემდეგ მალევე მკვრივდება, მისი ძირი კი ჭიპის ქვემოთ მდებარეობს. საშვილოსნოს ნელ შეკუმშვას შესაძლოა ახლდეს მნიშვნელოვანი სისხლდენა, ზოგჯერ – სისხლის საშვილოსნოს ღრუში დაგროვება. მელოგინე ქალს ურჩევენ საშვილოსნოს მასაჟის კეთებას საათში ერთხელ, უნიშნავენ ოქსიტოცინს, გლუკოზას (ვენაში გადასხმას), მეთილერგომეტრინს. თუ ამ პრეპარატების მიღების ფონზე საშვილოსნოს კუმშვა მტკივნეული გახდა, ინიშნება არანარკოტიკული ანალგეტიკები.
საკეისრო კვეთის შემდეგ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს საშვილოსნოს პალპაციას ტკივილის გამოსავლენად – ეს ენდომეტრიტის ადრეული ნიშნია.
ბ. მუცელი. ნაოპერაციევ მელოგინეებში საყურადღებოა მუცლის შებერილობა და პერისტალტიკის უქონლობა. ოპერაციის შემდეგ პირველ დღეებში პერისტალტიკა სუსტია ან საერთოდ არ აღინიშნება. იგი მე-2-3 დღიდან იწყებს აღდგენას, რასაც აირების გამოყოფა მოჰყვება.
მუცლის შებერილობა, აირების შეკავება, პერისტალტიკის არარსებობა ნაწლავთა პარეზის მანიშნებელია. ის შეიძლება იყოს როგორც ხანგრძლივი ქირურგიული ჩარევის შედეგი, ასევე ინფექციური გართულების ადრეული ნიშანი.
ზოგიერთი ავტორი მელოგინეს თხიერი საკვების მიღების დაწყებას ნაწლავებში ხმაურის გაჩენის შემდეგ ურჩევს, ზოგი კი მხოლოდ აირების გამოყოფის დაწყების შემდეგ. თუ თხიერი საკვების მიღება გულისრევასა და ღებინებას არ იწვევს, ქალი კვების ჩვეულებრივ რეჟიმზე გადაჰყავთ.
გ. ლოქია. ექიმი ყურადღებას აქცევს სასქესო ორგანოებიდან არსებული გამონადენის რაოდენობას, ფერსა და სუნს. მშობიარობის შემდეგ პირველი რამდენიმე დღე ლოქია სქელი სისხლისა და ნეკროზული დეციდუალური გარსის ნაფლეთებისგან შედგება. ეს გამონადენი მენსტრუალურზე ჭარბია. რამდენიმე დღის შემდეგ ის მწირი და უფრო ღია ფერისა ხდება. ლოქიის უსიამოვნო სუნი ინფექციის არსებობაზე მიუთითებს.
დ. შორისი. შორისის დათვალიერებისას უნდა გამოირიცხოს ჰემატომა, ანთება და ჩახევა. შორისის მოვლა გულისხმობს სასქესო ორგანოების სუსტი მადეზინფიცირებელი ხსნარით ჩაბანასა და მჯდომარე აბაზანებს. შორისის მიდამოს III-IV ხარისხის ჩახევის შემთხვევაში მელოგინეს ენიშნება საფაღარათო საშუალებები. მელოგინეს სახლში უშვებენ კუჭის მოქმედების ნორმალიზების შემდეგ. თუ ქალს ჰემოროე (ბუასილი) აქვს, ეს პათოლოგია მშობიარობის დროს, წესისამებრ, მწვავდება. ამ შემთხვევაში სამკურნალოდ გამოიყენება ჰიდროკორტიზონის მალამო, სანთლები და სხვა.
ე. შარდის ბუშტი. მშობიარობის დროს მიღებული ტრავმის შედეგად, ასევე – ეპიდურალური ანესთეზიის შემდეგ შესაძლოა თავი იჩინოს შარდის ბუშტის ატონიამ. ასეთ დროს შარდი კათეტერით გამოაქვთ. საჭიროების შემთხვევაში მელოგინეს კათეტერს მთელი დღით უტოვებენ.
ვ. სარძევე ჯირკვლები. ექიმი ყურადღებას აქცევს სარძევე ჯირკვლების შესივებას და ამოწმებს, ხომ არ შეიმჩნევა ანთების ნიშნები. თუ ქალი ბავშვის ძუძუთი კვებას არ აპირებს, ლაქტაციის დასათრგუნავად სარძევე ჯირკვლებს მჭიდროდ აუკრავენ ან 2 კვირით უნიშნავენ ბრომკრიპტინს. პრეპარატის შეწყვეტის შემდეგ მოსალოდნელია რიკოშეტული ლაქტაცია. ამ შემთხვევაში ერთი კვირით კვლავ ინიშნება ბრომკრიპტინი. ამ პრეპარატის გვერდითი ეფექტებიდან აღსანიშნავია ორთოსტატიკური ჰიპოტონია, გულისრევა, ღებინება და კრუნჩხვა, იშვიათად – ინსულტი.
ზ. ფილტვები. საკეისრო კვეთის შემდეგ მოსალოდნელია პნევმონიის განვითარება. მისი პროფილაქტიკისთვის ინიშნება სუნთქვითი ვარჯიშები.

თ. კიდურები. მშობიარობის შემდგომ პერიოდში იმატებს ქვედა კიდურების ღრმა ვენების თრომბოზისა და თრომბოფლებიტის განვითარების ალბათობა.

მშობიარობის შემდგომი  ინფექციები

მშობიარობის შემდგომი  ინფექციური გართულებებიდან ყველაზე ხშირად გვხვდება ენდომეტრიტი, ცისტიტი, პიელონეფრიტი, მასტიტი და პნევმონია.

მშობიარობის შემდგომ ინფექციას ეჭვობენ, თუ მშობიარობიდან პირველი 10 დღის განმავლობაში (პირველი 24 საათის გამოკლებით) სხეულის ტემპერატურა ზედიზედ 2 დღე 38 გრადუსს აღწევს. ტემპერატურას ზომავენ დღეში 4-ჯერ. ხანმოკლე სუბფებრილიტეტი ნორმალური მშობიარობის შემდგომ პერიოდშიც შეიძლება განვითარდეს, რასაც სისუსტე, გარდამავალი ბაქტერიემია და სისხლში უცხო სხეულების – ნაყოფის ცილების – მოხვედრა განაპირობებს. ბუნებრივი გზით მშობიარობის შემდეგ ტემპერატურა, წესისამებრ, თავისთავად უბრუნდება ნორმას. საკეისრო კვეთის შემდეგ კი ცხელება ინფექციურ გართულებაზე მიუთითებს. ამ შემთხვევაში ტემპერატურა თავისთავად ათიდან 3 შემთხვევაში ნორმალიზდება. ექიმი შეისწავლის, როგორ მიმდინარეობდა მშობიარობა, როგორი იყო მშობიარობის შემდგომი პერიოდი და შემდგომ გამოკვლევას ამის მიხედვით ნიშნავს.
ლაბორატორიული გამოკვლევა: ტარდება სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტური ფორმულით, შარდის საერთო ანალიზი და დათესვა, სისხლის დათესვა და გულმკერდის რენტგენოლოგიური გამოკვლევა. პნევმონიაზე ეჭვის შემთხვევაში ითესება ნახველიც. ენდომეტრიტზე ეჭვის შემთხვევაში ანტიბიოტიკის შესარჩევად ითესება საშვილოსნოდან არსებული გამონადენი. მასალას იღებენ ორსანათურიანი კათეტერით საშვილოსნოს გამორეცხვის შემდეგ. დასათესი მასალის ტამპონით აღების შემთხვევაში საშვილოსნოს გამონადენს უერთდება საშოს მიკროფლორა, რაც გამომწვევის იდენტიფიკაციას ართულებს.

ცალკეული დაავადებები

ენდომეტრიტი ენდომეტრიუმის ანთებაა. როდესაც ანთებითი პროცესი მიომეტრიუმზეც ვრცელდება, მეტროენდომეტრიტზე საუბრობენ. თუ ანთება საშვილოსნოს ახლომდებარე ქსოვილებსაც მოედო, ვითარდება პარამეტრიტი.
მშობიარობის შემდგომი ენდომეტრიტი, წესისამებრ, ვითარდება მშობიარობიდან 5 დღის განმავლობაში და ვლინდება ცხელებით, ლეიკოციტოზით, პალპაციისას საშვილოსნოს მტკივნეულობით და ჩირქნარევი, მძაფრსუნიანი ლოქიის გამოყოფით.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია საკეისრო კვეთა, მშობიარობის გახანგრძლივება, ხანგრძლივი უწყლო პერიოდი. საკეისრო კვეთის შემდეგ ენდომეტრიტის პროფილაქტიკისთვის ინიშნება ანტიბიოტიკები, ენდომეტრიტის განვითარების შემთხვევაში – გამომწვევის შესაბამისი ანტიბიოტიკოთერაპია.
გართულებებიდან აღსანიშნავია თრომბოფლებიტი, მენჯის აბსცესი და სეპტიკური შოკი. გაურთულებელი ენდომეტრიტი უშვილობას არ იწვევს.

გ) მასტიტი სარძევე ჯირკვლების ანთებითი დაავადებაა, რომელიც, წესისამებრ, მშობიარობიდან 2-3 თვის შემდეგ ვითარდება.
სარძევე ჯირკვლების პალპაციით (ხელით გასინჯვით) აღმოაჩენენ მკვეთრად შემოსაზღვრულ, კონუსის ფორმის გამკვრივებულ უბნებს. სხეულის ტემპერატურა 39°C-მდე იმატებს.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია დვრილებზე ნახეთქების არსებობა, ძუძუს წოვება.
ასიდან 95 შემთხვევაში მასტიტს იწვევს შტაპჰყლოცოცცუს აურეუს. დანარჩენ შემთხვევებში გამომწვევი შეიძლება იყოს Streptococcus pyogenes და Streptococcus agalactiae, Haemophilus influenzae და Haemophilus parainfluenzae. აბსცესის არარსებობისას ქალი აგრძელებს ბავშვის ძუძუთი კვებას ან გულდასმით იწველის რძეს. ამ დროს მიზანშეწონილია სარძევე ჯირკვლის მჭიდროდ გადაკვრა და ყინულის საფენები. ინიშნება პენიცილინაზისადმი მდგრადი ანტიბიოტიკები.
აბსცესის ჩამოყალიბების შემთხვევაში საჭიროა მისი გახსნა და დრენირება. ჩირქოვანი გამონადენის შეწყვეტამდე ბავშვის ძუძუთი კვება უნდა შეწყდეს.

დ) მუცლის წინა კედლის (საკეისრო კვეთის შემდეგ) და შორისის არის (პერინეო ან ეპიზიოტომიის შემდეგ) ადრეული ინფექცია.

აშშ-ის ნაციონალურ აკადემიასთან არსებული ნაციონალური კვლევის საბჭოს განმარტებით, ადრეული ინფექციის დამახასიათებელი ნიშანია ჭრილობიდან ჩირქოვანი გამონადენის გაჩენა. ანთების ნიშნების ფონზე სეროზული გამონადენის არსებობის შემთხვევაში საუბრობენ ანთებად ინფილტრატზე.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექცია, ჩვეულებრივ, საკეისრო კვეთის შემდეგ მე-3 ან მე-8 დღეს ვითარდება და ვლინდება ცხელებით, ინფილტრაციით, ჭრილობის კიდეების შეწითლებითა და მტკივნეულობით პალპაციისას. მოსალოდნელია ფლუქტუაციაც. დიაგნოზი ჩირქოვანი გამონადენის აღმოჩენისთანავე დასტურდება.
შორისის მიდამოს ადრეული ინფექცია ქსოვილების შეშუპებითა და შეწითლებით ვლინდება. ჭრილობის კიდეებზე ზეწოლის შემთხვევაში გამოიყოფა ჩირქი.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია ქორიოამნიონიტი, სიმსუქნე, ხანგრძლივი ან ექსტრემალური ქირურგიული ჩარევა, შაქრიანი დიაბეტი, კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობა და ორგანიზმის გამოფიტვა.
მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის გამომწვევი უმეტესად საშოს ნორმალური მიკროფლორაა. ოპერაციიდან 48 საათში გავრცობილი ფლეგმონის განვითარებას იწვევს Streptococcus pyogenes ან Clostridium perfringens. უკანასკნელ შემთხვევაში ჭრილობიდან დის სითხე და ჭრილობის კიდეები ბრინჯაოსფერ შეფერილობას იღებს.

მკურნალობა:

• მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექცია – ჭრილობას ხსნიან, ასუფთავებენ ჩირქოვანი ნადებისა და ნეკროზული ქსოვილებისგან და ტოვებენ შესახორცებლად. ანტიმიკრობული თერაპია მხოლოდ გავრცობილი ფლეგმონის შემთხვევაშია ნაჩვენები. ამ დროს ინიშნება ბენზილპენიცილინი.
  
• შორისის ადრეული ინფექცია – შორისის ადრეულ ინფექციაზე ეჭვის შემთხვევაში ინიშნება მჯდომარე აბაზანები. როცა უკეთესობა ვერ მიიღწევა, ნაკერებს ხსნიან, ჭრილობას ასუფთავებენ ჩირქოვანი ნადებისა და ნეკროზული ქსოვილებისგან და შესახორცებლად ტოვებენ. გართულება: მოსალოდნელია ზედაპირული ფასციიტი, ნეკროზული ფასციიტი და კუნთების ნეკროზი.
• მუცლის წინა კედლის ადრეული ინფექციის გართულება: ზედაპირული ფასციიტის შემთხვევაში ზიანდება მუცლის ზედაპირული ფასციის ზედაპირული და ღრმა ფირფიტები. ნეკროზული ფასციიტის დროს პროცესი უფრო ღრმად ვრცელდება.
  
• შორისის ადრეული ინფექციის გართულება: ზედაპირული ფასციიტის დროს ზიანდება შორისის ზედაპირული ფასცია. ნეკროზული ფასციიტის დროს პროცესი ვრცელდება ქვედა ფასციაზე, შარდსასქესო დიაფრაგმასა და კუნთებზე. ანთებითი პროცესის შემდგომი გავრცელების შემთხვევაში ვითარდება კუნთის ნეკროზი. აუცილებელია ნეკროზული ქსოვილის მოშორება და ბენზილპენიცილინის დიდი დოზების დანიშვნა.

ე) აცინოზური ატელექტაზი ოპერაციიდან პირველი სამი დღის განმავლობაში ვითარდება. ახასიათებს ტემპერატურის მცირედი მატება (სუბფებრილიტეტი) და ორმხრივი სველი ხიხინი ფილტვების ქვედა წილებში. ნაჩვენებია ნაოპერაციები ქალის ადრეული აქტივიზაცია და სუნთქვითი ვარჯიშები (სპიროტრენაჟორით ღრმა სუნთქვის სტიმულირება). მკურნალობის დაგვიანების შემთხვევაში მოსალოდნელია პნევმონია.
ვ) პნევმონია, ჩვეულებრივ, საკეისრო კვეთის მე-4 დღიდან (არა უადრეს ამ დღისა) ვითარდება.
დიაგნოზს სვამენ ცხელების, ქოშინის, სველი ხიხინისა და გულმკერდის ყაფაზის რენტგენოგრამაზე აღმოჩენილი დამახასიათებელი ცვლილებების საფუძველზე.
ოპერაციის შემდგომი პნევმონიის გამომწვევი, ჩვეულებრივ, პირის ნორმალური მიკროფლორაა.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია სიმსუქნე, ფილტვების ქრონიკული დაავადება, მოწევა და ზოგადი ანესთეზია ტრაქეის ინტუბაციით.
სამკურნალოდ ანტიბიოტიკი შეირჩევა ნახველის დათესვის შედეგად მიღებული მონაცემების საფუძველზე. ჩვეულებრივ, ინიშნება პენიცილინი ან პირველი თაობის ცეფალოსპორინები. მკურნალობის სქემაში აუცილებელია სამკურნალო ფიზკულტურის (სპიროტრენაჟორი ღრმა სასუნთქი კუნთების სტიმულირებისთვის) და ფიზიოთერაპიის ჩართვა. ჰიპოქსიის შემთხვევაში ინიშნება ჟანგბადით ინჰალაცია.
გართულებებიდან აღსანიშნავია პლევრის ემპიემა, სეპტიკური შოკი და ფილტვების შეშუპება.
ზ) სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტით შესაძლოა გართულდეს მეტროენდომეტრიტი და სალპინგოოფორიტი. ამ დროს ვითარდება საკვერცხეების ვენების თრომბოზი.
სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტი საეჭვოა, როდესაც ენდომეტრიტის მკურნალობა, ანტიბიოტიკისადმი გამომწვევის მგრძნობელობის მიუხედავად, არ არის ეფექტიანი. ბიმანუალური გამოკვლევის დროს საშვილოსნოს გვერდით და ოდნავ მაღლა (უფრო ხშირად _ მარჯვენა მხარეს) ისინჯება მოცულობითი წარმონაქმნი (ვენების გასქელება). დიაგნოზი დასტურდება ულტრაბგერითი კვლევით. კომპიუტერული ტომოგრაფიითა და მაგნიტურ-რეზონანსური ტომოგრაფიით.
გამომწვევი უმეტესად სტაფილოკოკი, აერობული და ანაერობული სტრეპტოკოკები, Proteus spp. და Bacteroides spp-ია.
რისკფაქტორებიდან აღსანიშნავია ენდომეტრიტი, სამშობიარო გზების ტრავმა, გარეგანი სასქესო ორგანოებისა და საშოს ვრცელი ჰემატომა, ასევე – დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა.
სამკურნალოდ ინიშნება ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები. ანტიბიოტიკოთერაპიის უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა.
გართულებებიდან აღსანიშნავია მენჯის აბსცესი და ფილტვის არტერიის სეპტიკური ემბოლია.
თ) მენჯის აბსცესი ვითარდება ჰემატომის დაჩირქების, სეპტიკური მენჯისმიერი თრომბოფლებიტის, მეტროენდომეტრიტის ან სალპინგოოფორიტის შედეგად.
მენჯის აბსცესი საეჭვოა, როდესაც ავადმყოფს ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკებით მკურნალობის ფონზეც კი აღენიშნება მაღალი ტემპერატურა. ბიმანუალური კვლევით მცირე მენჯში ისინჯება მოცულობითი წარმონაქმნი. დიაგნოზი დასტურდება ექოსკოპიის, კომპიუტერული ტომოგრაფიის ან მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევის საშუალებით.
გამომწვევი იგივეა, რაც ენდომეტრიტის დროს.
რისკფაქტორები ისეთივეა, როგორიც ენდომეტრიტის დროს.
ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკებით მკურნალობის უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა. თუ აბსცესი მდებარეობს სწორნაწლავ-საშვილოსნოს ჩაღმავებაში, მას გამოფხეკენ და ახდენენ დრენირებას.

გართულებებიდან აღსანიშნავია აბსცესის გახევა, პერიტონიტი და სეპტიკური შოკი.

მშობიარობის შემდგომი სხვა გართულებები

1. სანაყოფე წყლებით ემბოლია უმეტესად მშობიარობისთანავე ვითარდება. იგი იშვიათი, მაგრამ საშიში გართულებაა, იწვევს შოკს და სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომს. ამ დროს დედის სიკვდილის ალბათობა მაღალია (80%).

სანაყოფე წყლების ემბოლიის ზუსტი მექანიზმი უცნობია. სავარაუდოდ, აღმოცენდება ფილტვის არტერიის ტოტების გარდამავალი სპაზმი, რაც იწვევს ჰიპოქსიას და ფილტვებსა და გულის მარცხენა პარკუჭში მიკროცირკულაციის მოშლას. შემდგომ ვითარდება მარცხენაპარკუჭოვანი უკმარისობა და ფილტვების არაკარდიოგენული შეშუპება.
დაავადება მიმდინარეობს მწვავედ – ვითარდება შოკი, რაც ვლინდება სუნთქვის მკვეთრად გამოხატული უკმარისობითა და არტერიული ჰიპოტენზიით. ასევე მოსალოდნელია ეპილეფსიური გულყრები, სისხლდენა და ფილტვების შეშუპება. მოგვიანებით ამ სიმპტომებს სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომიც დაერთვის.
დიაგნოსტიკა ეფუძნება ფილტვის არტერიიდან კათეტერით აღებულ სისხლში ნაყოფის საფარველის ეპითელიუმის უჯრედების აღმოჩენას, თუმცა, ზოგიერთი მონაცემის მიხედვით, ეს უჯრედები შესაძლოა ნორმულ მდგომარეობაშიც შეგვხვდეს. აუტოფსიის შემთხვევაში დიაგნოზი დასტურდება, თუ ფილტვის არტერიის წვრილ ტოტებში აღმოჩნდა ნაყოფის საფარველის ეპითელიუმის უჯრედები.
მკურნალობა დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყოს. უპირველეს ყოვლისა, ქალს ნიღბის საშუალებით დიდი სიჩქარით აწვდიან ჟანგბადს და უტარებენ გულ-ფილტვის რეანიმაციას.

2. ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია. ორსულობის დროს იმატებს სისხლის შედედების უნარი, აქედან გამომდინარე, სარისკოა ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიის განვითარება. ალბათობა 0,1-1%-ს უტოლდება

3. ეკლამფსია. ორსულობისას ეკლამფსიის განვითარების ალბათობა 0,5%-ია. აქედან ყოველ მესამე შემთხვევაში კრუნჩხვები აღმოცენდება მშობიარობის შემდეგ. ჰიპოტენზიური და კრუნჩხვის საწინააღმდეგო საშუალებები ნამშობიარებ ქალს გაცილებით დიდი დოზით ეძლევა, ვიდრე ორსულს.

4. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია. პირველი რამდენიმე დღე პრაქტიკულად ყველა ახალნამშობიარები ქალი უჩივის ემოციურ ლაბილურობას, შფოთვას. ეს სტრესია (ბაბყ ბლუეს), რომელიც თანდათანობით, ორგანიზმის ჰორმონული ფონის სტაბილიზაციასთან ერთად მცირდება. მშობიარობის შემდგომი სტრესი მკურნალობას არ საჭიროებს. მასთან გასამკლავებლად მელოგინეს სჭირდება დასვენება, ოჯახის წევრების, მეგობრების მზრუნველობა. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია კი სრულიად განსხვავებული მდგომარეობაა. იგი გაცილებით მეტხანს გრძელდება (წლამდე) და ხშირად სამედიცინო ჩარევასა და სპეციალიზებულ მკურნალობას მოითხოვს. ეს არის ფსიქიკური დაავადება, რომლის სიმპტომები დიდად არ განსხვავდება დეპრესიის სხვა სახეობათა სიმპტომებისგან, მაგრამ იმით გამოირჩევა, რომ უკავშირდება განსაზღვრულ მოვლენას – ბავშვის დაბადებას.

• მშობიარობის შემდგომი დეპრესია შესაძლოა განვითარდეს მშობიარობის შემდეგ ნებისმიერ დროს და გაგრძელდეს თვეობით, მთელი წელიწადიც კი. მშობიარობა ხომ ძლიერი სტრესია, ახალშობილის მოვლა კი უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვს, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ახალნამშობიარებ ქალს ემოციური ფონი რამდენადმე ეცვლება – შფოთავს, დაძაბულია, სწრაფად იღლება, გარემოსადმი ინტერესს კარგავს, უჩნდება არამოტივირებული აგრესია. თუ ეს სიმპტომები 2-3 კვირაზე მეტხანს გაგრძელდა, დაერთო აპათია და კონცენტრირების უნარის დაქვეითება, მაშინ აუცილებელია ექიმის ჩარევა და იმის დადგენა, ხომ არ გვაქვს საქმე მშობიარობის შემდგომ დეპრესიასთან.
  მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მიზეზების შესახებ სპეციალისტებს საერთო აზრი არ გააჩნიათ. არსებობს რამდენიმე თეორია. მათგან აღსანიშნავია:
• ჰორმონული თეორია. ორსულობისას ქალის ორგანიზმში დიდი ოდენობით წარმოიქმნება ქალის სასქესო ჰორმონები – ესტროგენები და პროგესტერონი. მათი გამომუშავება ბავშვის დაბადებისთანავე იკლებს და თანდათანობით (ჩვეულებრივ, ერთ კვირაში) ორსულობამდელ დონეს უბრუნდება. ჰორმონული დონის ასეთი ცვლილება ძლიერ მოქმედებს ქალის ემოციურ მდგომარეობაზე. აღსანიშნავია, რომ იკლებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების სინთეზიც, რაც დაღლილობასა და დეპრესიას იწვევს. გარდა ამისა, მშობიარობის შემდეგ იცვლება მეტაბოლიზმი, სისხლის წნევა, სისხლის მოცულობა, რაც ასევე ნეგატიურად აისახება ახალნამშობიარები ქალის სულიერ მდგომარეობაზე.
• გენეტიკური თეორია. ზოგიერთი ნეიროფსიქიატრის აზრით, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელიც ფსიქოტროპული პრეპარატებით მკურნალობას საჭიროებს. ამ თეორიის თანახმად, დეპრესიის განვითარების დიდი ალბათობა აქვთ ქალებს, რომელთა დედებს თავის დროზე ეს პრობლემა ჰქონდათ.
• ფსიქოლოგიური თეორია. ეს თეორია აქცენტს ქალის ხასიათსა და მომხდარზე რეაგირების უნარზე აკეთებს. მრავალ ქალს ცვალებადი ხასიათი აქვს. გარდა ამისა, ახალგაზრდა დედას ეჩვენება, რომ ვერ აუვა ბუნების მიერ დაკისრებულ მოვალეობას. ამას ერთვის ფიზიკური გადაღლა: ახალშობილის მოვლა ძნელია, მით უმეტეს, პირველმშობიარისთვის. ქალი გამუდმებით ღელავს ბავშვის ჯანმრთელობის გამო. ეს ყველაფერი ძლიერ დაღლილობასა და სისუსტეში, უმადობაში, ძილის დარღვევაში გადაიზრდება.ცხოვრების წესის შეცვლასთან დაკავშირებული მიზეზები – შიში იმისა, რომ თავს ვერ გაართმევ დედის მოვალეობას; ოჯახის წევრების მხრივ დახმარების ნაკლებობა, ქმრის ყურადღების დეფიციტი; თავისუფალი დროის უქონლობა და უძილობა; მშობიარობის შემდგომი გართულებების გამო ტკივილის შეგრძნება; ძუძუთი კვებასთან დაკავშირებული პრობლემები; ცვლილებები სქესობრივ ურთიერთობაში.
  მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის აღსაკვეთად უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ადრეულ დიაგნოსტიკასა და ხასიათის ცვლილების ბუნების განსაზღვრას.
  არსებობს დეპრესიის აღკვეთის რამდენიმე ეფექტური საშუალება:

• გაარკვიეთ, ხომ არ ყოფილა სისხლით ნათესავებს შორის მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის შემთხვევები;
• ექიმთან გაიარეთ კონსულტაცია შესაძლო რისკფაქტორების განსაზღვრის მიზნით;
• ყურადღება მიაქციეთ თვითშეფასების შეცვლას;
• უარს ნუ იტყვით ახლობლების დახმარებაზე და რაც შეიძლება კარგად დაისვენეთ;
• საოჯახო საქმეები და სამუშაო ახლანდელი მდგომარეობის შესაბამისად დაგეგმეთ;
• ბევრი დრო გაატარეთ მეუღლესა და ახლობლებთან ერთად.

სულიერი და ფიზიკური თანადგომა, პრობლემის ექიმთან ან მეგობრებთან განხილვა და მედიკამენტური მკურნალობა დეპრესიას საგრძნობლად ამსუბუქებს.
მიუხედავად იმისა, რომ მშობიარობის შემდგომი დეპრესია დროებითი მდგომარეობაა, ექიმის კონსულტაციას მაინც საჭიროებს. დაავადების დიაგნოსტირების მიზნით ექიმმა პაციენტი აუცილებლად უნდა გამოიკვლიოს. მკურნალობის ტიპი დამოკიდებულია ახალგაზრდა დედის მდგომარეობაზე. მკურნალობის მეთოდი ინდივიდუალურად შეირჩევა. ინიშნება წამლები, მაგალითად, ანტიდეპრესანტები (სეროტონინის უკუმიტაცების სელექციური ინჰიბიტორები). ეს პრეპარატები ზრდის ტვინში მედიატორ სეროტონინის შემცველობას, რაც ჰორმონული ბალანსის შესანარჩუნებლად აუცილებელია. ამ სამკურნალო საშუალებებს აქვს უმნიშვნელო გვერდითი ეფექტები და ბავშვის ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქადის, მაგრამ ბავშვებზე მათი ხანგრძლივი მოქმედება ჯერ შეუსწავლელია, ამიტომ ექიმები წინასწარ გამოთვლიან ანტიდეპრესანტის პოტენციურ რისკსა და მოსალოდნელ სარგებელს და ამის საფუძველზე არჩევენ მკურნალობას. მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მკურნალობაში წამლებთან ერთად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ფსიქოთერაპია. იშვიათად დეპრესია იმდენად ღრმაა, რომ ნამდვილი ფსიქოზის კლინიკურ სურათს იძლევა: ქალი შფოთავს, რეალობის შეგრძნებას კარგავს, აწუხებს ჰალუცინაციები… ასეთ დროს აუცილებელია ფსიქიატრის ჩარევა, რომელიც მკურნალობის ეფექტურ მეთოდს შეარჩევს.

5. ნევროლოგიური დარღვევები. ბუნებრივი გზით მშობიარობის შემდეგ გავის წნულზე ნაყოფის თავის ზეწოლის შედეგად შესაძლოა განვითარდეს ამ ნერვის მიერ ინერვირებული კუნთების (ტერფისა და თითების მომხრელი კუნთები) გარდამავალი დამბლა, საკეისრო კვეთის შემთხვევაში – კანის მგრძნობელობის დროებითი დაქვეითება ნაწიბურის არეში. ეს ცვლილებები 6 თვის განმავლობაში გაქრება.

1. საშვილოსნო. საშვილოსნო მომყოლის დაბადებისთანავე იწყებს ძლიერ შეკუმშვას და უკვე რამდენიმე წუთში მომრგვალო ფორმას იღებს. მისი კედლები მკვრივდება, პლაცენტური მოედნის (სადაც პლაცენტა იყო მიმაგრებული) სისხლძარღვები იკუმშება. საშვილოსნოს ძირი (ფსკერი) ჭიპის დონეზე ან მის ოდნავ ქვემოთ მდებარეობს. მშობიარობიდან 2 კვირის შემდეგ საშვილოსნო უკვე მცირე მენჯის ღრუს ფარგლებშია. მისი ზომები კვლავ იკლებს და მშობიარობიდან 4 კვირის შემდეგ არაორსულის ზომებს აღწევს. მშობიარობიდან რამდენიმე დღეში დეციდუალური გარსის ზემოთა შრე სცილდება საშვილოსნოს და ლოქიის სახით გამოიყოფა. ეპითელიუმის რეგენერაცია მისი ჯირკვლების ხარჯზე ხდება. საშვილოსნოს ღრუს კედლი (პლაცენტური მოედნის გამოკლებით) ეპითელიზაციას 7-10 დღის შემდეგ განიცდის, ენდომეტრიუმი ნორმალურ სისქეს მშობიარობიდან 2-3 კვირის შემდეგ აღწევს. პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაცია გაცილებით ნელა (მშობიარობის შემდეგ მე-6 კვირის დასასრულს), მეზობელი უბნებიდან ენდომეტრიუმის გადმოცოცების ხარჯზე ხორციელდება. პლაცენტური მოედნის ეპითელიზაციის შეფერხება გვიან ლოგინობის ხანაში შესაძლოა საშვილოსნოდან სისხლდენის მიზეზად იქცეს.

2. საშვილოსნოს ყელი. მშობიარობიდან 2-3 დღეში საშვილოსნოს ყელის ტონუსი აღდგება, შიგნითა პირი 2-3 სმ-ზე გახსნილი რჩება. მშობიარობის შემდეგ პირველი კვირის ბოლოს საშვილოსნოს ყელი საბოლოოდ ფორმირდება.

3. საშო. მშობიარობიდან 3 კვირის განმავლობაში საშოს კედლები შეშუპებული რჩება, ხოლო საშოს სანათური – ოდნავ გაფართოებული. შეშუპება მთლიანად გაივლის ლოგინობის ხანის ბოლოს.

4. საკვერცხეები. ქალების უმრავლესობას ბავშვის ძუძუთი კვების დასრულებამდე არ აღუდგება მენსტრუაცია. ლაქტაციის არქონის შემთხვევაში ოვულაცია მშობიარობიდან დაახლოებით მე-10 კვირას ხდება, ხოლო პირველი მენსტრუაცია – მე-12 კვირას. მენსტრუაცია შესაძლოა მშობიარობიდან 7-9 კვირის შემდეგაც აღდგეს. ამ შემთხვევაში პირველი ციკლი, წესისამებრ, ანოვულატორულია.

5. სარძევე ჯირკვლები. ესტროგენების, პროგესტერონის, კორტიზოლის, პროლაქტინის, პლაცენტური ლაქტოგენისა და ინსულინის ზემოქმედებით ორსულებს სარძევე ჯირკვლებში სწრაფად უვითარდებათ ჯირკვლოვანი სტრუქტურები. ორსულობის პერიოდში პლაცენტის მიერ სინთეზირებული სტეროიდული ჰორმონები ლაქტაციას თრგუნავს. მშობიარობის შემდეგ მათი რაოდენობა მკვეთრად იკლებს და პროლაქტინის მაღალი დონის ფონზე იწყება ლაქტაცია. თავდაპირველად სარძევე ჯირკვლები გამოყოფენ ხსენს, რომელიც რძისგან ცილებისა და იმუნოგლობულინების უფრო მაღალი შემცველობით განსხვავდება.

ბ. სხვა ორგანოები

1. საშარდე გზები. მშობიარობის დროს არცთუ იშვიათად ზიანდება შარდის ბუშტი, რის გამოც ლოგინობის ადრეულ პერიოდში მოსალოდნელია მისი გაწელვა და შარდის შეკავება. ეს ზრდის საშარდე გზების ინფიცირების რისკს. თირკმლისმიერი სისხლის მიმოქცევა, გორგლოვანი ფილტრაცია და მილაკებში ელექტროლიტების, ამინომჟავებისა და გლუკოზის რეაბსორბცია ნორმას 6 კვირის შემდეგ უბრუნდება. თირკმლის მენჯი, ფიალები და შარდსაწვეთი შესაძლოა რამდენიმე თვე გაფართოებული დარჩეს.

2. გულ-სისხლძარღვთა სისტემა. ბუნებრივი გზით მშობიარობისას სისხლის დანაკარგი, ჩვეულებრივ, 500 მლ-ს არ აღემატება, საკეისრო კვეთის შემთხვევაში კი 1 000 მლ-ს. მიუხედავად სისხლის დაკარგვისა, მშობიარობის შემდეგ იზრდება გულის მოცულობა (პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის გამოთიშვის გამო იმატებს სისხლძარღვშიგა სითხე სისხლის მიმოქცევის წრეში და ძლიერდება ვენური უკუდენა). ამის გამო გულის წუთმოცულობა მცირდება, განდევნის ფრაქცია კი იგივე რჩება ან უმნიშვნელოდ იმატებს. მშობიარობიდან 2 კვირის შემდეგ ყველაფერი ნორმას უბრუნდება.

3. საჭმლის მომნელებელი სისტემა. ორსულობისას ესტროგენების გავლენით ღვიძლში ცილების სინთეზი ძლიერდება, რაც შრატისმიერი ცილების დონის მომატებას განაპირობებს. მშობიარობიდან 3 კვირის შემდეგ ისიც ნორმას უბრუნდება.