ზოგჯერ მშობიარობის დროს ვითარდება სამშობიარო ძალების ანომალია -  სამშობიარო ძალების შესუსტება (ანუ სამშობიარო მოქმედების სისუსტე) ან გაძლიერება (ანუ სამშობიარო მოქმედების გაძლიერება).
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე გულისხმობს პათოლოგიურ მდგომარეობას, რომლის დროსაც მშობიარობის პერიოდები გახანგრძლივებულია, შესაბამისად, ნაყოფის დაბადება ყოვნდება, რასაც თან სდევს რიგი გართულება: ნაყოფის ასფიქსია, სისხლდენა, პლაცენტის ან მისი ნაწილის ჩარჩენა, ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს შიგნითა გარსის ანთება) და ლოგინობის პერიოდის სხვა დაავადებები.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე შესაძლოა გამოვლინდეს როგორც მშობიარობის დასაწყისში, ასევე მოგვიანებითაც.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტის  მიზეზი შესაძლოა იყოს იმ ნივთიერებათა უკმარისობა, რომლებიც საშვილოსნოს შეკუმშვაში დიდ როლს ასრულებს.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე ვითარდება საერთო გამომფიტავი დაავადებების, ენდოკრინული დარღვევების, ინფანტილიზმის, სიმსუქნის, სასქესო ორგანოების არასწორი აგებულების (ორრქიანი საშვილოსნო), საშვილოსნოს მიომის ფონზე.
მიზეზად შეიძლება იქცეს ადრე გადატანილი აბორტებიც.
ასეთი პათოლოგია ხშირია მრავალწყლიანობისა და მრავალნაყოფიანი ორსულობის დროს.
ნაყოფის დაბადების გახანგრძლივება ზოგჯერ მუცლის პრესის არასრულფასოვნებით - მუცლის კუნთების მოდუნებით, დაკიდული მუცლით, სიმსუქნით, თეთრი ხაზის თიაქრით და მუცლის კედლის სხვა დეფექტებით - არის გამოწვეული.
სამშობიარო მოქმედების შესაფასებლად გინეკოლოგები აგებენ საშვილოსნოს ყელის გახსნისა და სამშობიარო გზებში ნაყოფის წინამდებარე ნაწილების გადაადგილების გრაფიკს და მას  ნორმას ადარებენ.
მშობიარობის პირველი და მეორე პერიოდის ნორმალური ხანგრძლივობა მოყვანილია ცხრილში.
განასხვავებენ სამშობიარო მოქმედების სისუსტის შემდეგ ვარიანტებს:

ა. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
ეს დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზა პირველმშობიარეებში - 20,1 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 13,6 საათზე მეტხანს გაგრძელდა. არცთუ იშვიათია დიაგნოზის  რეტროსპექტულად დასმა, რასაც განაპირობებს საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის ჭინთვების მოსამზადებელ პერიოდად მიღება.

ბ. საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
ეს დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზაში გახსნის სიჩქარე პირველმშობიარეებში - 1,2 სმ/სთ-ზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 1,5 სმ/სთ-ზე ნაკლებს შეადგენს.

გ. საშვილოსნოს ყელის გახსნის შეჩერება
დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის მდგომარეობა სწრაფი გახსნის ფაზაში 2 საათის განმავლობაში უცვლელი რჩება.

დ. მშობიარობის მეორე პერიოდის გახანგრძლივება
დიაგნოზი ისმება, თუ მშობიარობის მეორე პერიოდი გაუტკივარების გარეშე პირველმშობიარეებში - 2,9 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 1,1 საათზე მეტხანს გაგრძელდა, რეგიონული ანესთეზიის პირობებში კი პირველმშობიარეებში - 3 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში - 2 საათზე მეტხანს. თუ საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის პირობებში ნაყოფის წინამდებარე ნაწილმა 1 საათის განმავლობაში არ იცვალა მდებარეობა, სამშობიარო გზებში ნაყოფის გადაადგილების შეჩერებაზე საუბრობენ.

ე. სწრაფი მშობიარობა
დიაგნოზი ისმება, როცა მშობიარობის ხანგრძლივობა 1 საათს არ აღემატება.

საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობის შეფასება
შეკუმშვათა სიხშირეს განსაზღვრავენ პალპაციით, ასევე ტენზიომეტრიული ხელსაწყოს საშუალებით. საშვილოსნოს შიდა წნევის განსაზღვრაც ტენზიომეტრიული ხელსაწყოს დახმარებით ხდება. საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობის  შესაფასებლად ფართოდ გამოიყენება პირობითი ერთეული მონტევიდეო. ამ მაჩვენებლის განსაზღვრის მიზნით ჭინთვების საშუალო ამპლიტუდას  (მილიმეტრებში) 10 წამის განმავლობაში ჭინთვების რაოდენობაზე ამრავლებენ. გამოკვლევების თანახმად, ნორმალური  მშობიარობის დროს საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობა 100-ზე მეტ მონტევიდეოს შეადგენს.

მკურნალობა
1. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ამ პათოლოგიის დროს ასიდან 85 შემთხვევაში ეფექტურია სედაციური საშუალებები, ხოლო დაახლოებით 5-ში - ოქსიტოცინი. შემთხვევათა 10%-ში სამშობიარო მოქმედების სისუსტეს ჭინთვების მოსამზადებელ პერიოდად იღებენ. ბოლო ხანს სამშობიარო მოქმედების სისუსტის სამკურნალოდ მიმართავენ ადრეულ ამნიოტომიას და მშობიარობის სტიმულაციას ოქსიტოცინით.

2.  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება და საშვილოსნოს ყელის გახსნის შეჩერება
ამ შემთხვევაში, წესისამებრ, მიმართავენ  მშობიარობის სტიმულაციას ოქსიტოცინით, მაგრამ მანამდე აუცილებლად უნდა გამოირიცხოს ნაყოფის მდებარეობის ანომალია და კლინიკურად ვიწრო მენჯი. თუ ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მცირე მენჯის შესასვლელზეა მიბჯენილი, მიმართავენ ამნიოტომიას და დგამენ საშვილოსნოსშიგა კათეტერს ტენზიომეტრიული მიმღებით. დღესდღეობით ამ პათოლოგიის სამკურნალოდ მშობიარობის აქტიური მართვის სხვადასხვა სქემას იყენებენ.

3. მშობიარობის აქტიური მართვა
იმ სამშობიაროებში, სადაც მიმართავენ მშობიარობის აქტიურ მართვას, საკეისრო კვეთის აუცილებლობა 4,8%-ით მცირდება. O'Driscoll-ის მიერ მოწოდებული მეთოდი   გულისხმობს შემდეგს: მშობიარობის დაწყებიდან ყოველ საათში ხდება საშოს გამოკვლევა და იგება საშვილოსნოს ყელის  გახსნის გრაფიკი. თუ ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მცირე მენჯის შესასვლელზეა მიბჯენილი, მიმართავენ ამნიოტომიას. თუ საშვილოსნოს ყელის გახსნის სიჩქარე 1 სმ/სთ-ზე  ნაკლებია, იწყებენ ოქსიტოცინის შეყვანას.  თუ მშობიარობა 12 საათზე  მეტია გრძელდება და ნაკლებად სავარაუდოა, ერთ საათში დასრულდეს, მიმართავენ საკეისრო კვეთას.
მშობიარობის აქტიური მართვის სქემებს შორის განსხვავება ეხება ამნიოტომიის დაწყების დროს, საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზაში მშობიარობის მართვის ტაქტიკას, ოქსიტოცინით მშობიარობის  სტიმულაციის ჩვენებებს და სხვა.

4. მშობიარის გააქტიურება
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ქალები, რომლებიც  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის პერიოდში კი არ წვანან, არამედ დადიან ან სხედან, გაცილებით მალე მშობიარობენ. ამ მეთოდის ეფექტურობას ოქსიტოცინით სტიმულაციისას ადარებენ. მაგრამ ვინაიდან სამშობიარო მოქმედების სისუსტის დროს მშობიარის გააქტიურებასთან დაკავშირებით ფართომასშტაბიანი გამოკვლევები არ ჩატარებულა, ეს მეთოდი დიდი სიფრთხილით გამოიყენება, ისიც მხოლოდ მაშინ, თუ მშობიარობა სხვა გართულებებით არ მიმდინარეობს.

5. ამნიოტომია
ნორმალურ მშობიარობაზე ამნიოტომიის გავლენის შესახებ არსებული მონაცემები ურთიერთგამომრიცხავია. მიუხედავად ამისა, ამნიოტომია ფართოდ გამოიყენება  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივებისას, ასევე  საშვილოსნოს ყელის გახსნის ან სამშობიარო გზებში ნაყოფის გადაადგილების შეჩერებისას.

6. მშობიარის მდებარეობის შეცვლა და ნაყოფის ხელით შემობრუნება
გარდიგარდმო მდებარეობის შემთხვევაში ნაყოფის თავით წინამდებარე პოზიციაში გადასაყვანად  მშობიარემ უნდა მიიღოს მუხლ-მკერდის ან მჯდომარე პოზა. თუ ნაყოფი მაინც არ შემობრუნდა, უნდა მოხდეს მისი როტაცია ხელით.

7. ოპერატიული ქმედებები
თუ რეგულარული და ინტენსიური ჭინთვების ფონზე საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის  ფაზაში ყელის გახსნის დინამიკა 2 საათის განმავლობაში უცვლელი დარჩა, ნაჩვენებია საკეისრო კვეთა. ოპერაციამდე (ნაყოფის ნორმალური გულისცემის შემთხვევაში)  უნდა მოხდეს ოქსიტოცინით მშობიარობის სტიმულირება. თუ სამშობიარო გზებში ნაყოფის  გადაადგილება არ ხდება, მიმართავენ  ვაკუუმექსტრაქციას ან ადებენ მაშებს.  ამ მანიპულაციების ჩატარების აუცილებელი პირობაა ნაყოფის ნორმალური ზომები.

8. ოქსიტოცინის გამოყენება
ოქსიტოცინით მშობიარობის სტიმულაცია უნდა მოხდეს სპეციალური სქემის მიხედვით.

ძლიერი სამშობიარო მოქმედება
ძლიერი სამშობიარო მოქმედება გულისხმობს პათოლოგიურ მდგომარეობას, რომლის დროსაც მშობიარობის პერიოდების ხანგრძლივობა შემცირებულია, ხოლო ნაყოფი ნორმასთან შედარებით სწრაფად იბადება. ასეთი პათოლოგია უფრო იშვიათია, ვიდრე სამშობიარო მოქმედების სისუსტე.
ძლიერი, ხშირი და მტკივნეული შეტევები ვითარდება გადაჭარბებული ნერვული აგზნების,  ჰიპერთირეოზის (ტოქსიკური ჩიყვი), ვიწრო მენჯის, ნაყოფის არასწორი მდებარეობის დროს.
როდესაც დედის მენჯისა და ნაყოფის თავის ზომები ერთმანეთს შეესაბამება, მშობიარობა (ხშირად – სამშობიარო დაწესებულების გარეთ) დაჩქარებულად, 1-3 საათში სრულდება. ამ დროს შესაძლოა განვითარდეს ნაყოფის ასფიქსია.

გამოყოფენ პათოლოგიური მშობიარობის სამ ძირითად სახეობას:
I. სამშობიარო ძალების ანომალიას;
II. ნაყოფის მდებარეობისა და წინამდებარეობის ანომალიას;
III. მენჯის ძვლებისა და სამშობიარო გზების  რბილი ქსოვილების ანომალიას.

მშობიარობის I და II პერიოდის ხანგრძლივობა
______________________________________________________________________________
მშობიარობის პერიოდი                            პირველმშობიარე      განმეორებით მშობიარე
______________________________________________________________________________
I. მშობიარობის პირველი პერიოდი
I ა. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზა
1. საშუალო ხანგრძლივობა საათებში                         6,4                             4,8
2. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ        20,1                             13,6
I ბ. საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზა
1. საშუალო ხანგრძლივობა საათებში                          4,6                             2,4.
2. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ         11,7                             5,2.
3. საშ. ყელის გახსნის მაქს. სიჩქარე (სმ/სთ)                 1,2                              1,5.

II. მშობიარობის მეორე პერიოდი
1. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ            2,9                              1,1.
______________________________________________________________________________

მენჯის ზომები (ნორმის ქვედა ზღვარი)
______________________________________________________________________
მცირე მენჯი                                                                   ზომები, სმ
1. შესასვლელი სიბრტყე
ა. გარდიგარდმო ზომა                                                                11,5
ბ. პირდაპირი ზომა                                                                  10,5;

2. ღრუს ვიწრო ნაწილი
ა. გარდიგარდმო ზომა                                                                10,0
ბ. პირდაპირი ზომა                                                                  11,5
_____________________________________________________________________________

ჩამოთვლილთა გარდა აღსანიშნავია სწრაფი მშობიარობა, ჭიპლარის გამოვარდნა,  პლაცენტის ნაადრევი აცლა, საშვილოსნოს გახევა,  საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენა, საშვილოსნოს გადმობრუნება,  მშობიარობის შემდგომი სისხლდენა და ნაყოფის ჰიპოქსია.

მშობიარობის დროს საშვილოსნოს ღრუდან სამშობიარო გზების გავლით გამოიდევნება ნაყოფი, სანაყოფე წყლები, სანაყოფე გარსი და პლაცენტა. ეს პროცესი ხორციელდება საშვილოსნოს კუნთების ტალღისებური შეკუმშვების საშუალებით, რომლებიც საშვილოსნოს ფსკერიდან მისი ქვედა სეგმენტისკენ არის მიმართული. ამასთანავე, შეკუმშვათა გავრცელების ძალა ზემოდან ქვემოთ სუსტდება. საშვილოსნოს ამგვარ შეკუმშვებს ჭინთვები ეწოდება.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის ხანგრძლივობა ყველა ქალისთვის ინდივიდუალურია, საშუალოდ კი პირველმშობიარეებში - 8-12 საათს, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 6-10 საათს შეადგენს.
თუ მშობიარობა 6 საათზე ნაკლებ ხანს გაგრძელდა, სწრაფს უწოდებენ, თუ 3 საათზე ნაკლებ ხანში დასრულდა - ძალიან სწრაფს, ხოლო თუ 12 საათზე მეტხანს გასტანა - გახანგრძლივებულს.
საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვას საშვილოსნოს  კუნთებში და მათთან ერთად მთელ ორგანიზმში მიმდინარე რთული ბიოქიმიური რეაქციები განაპირობებს. მიომეტრიუმის (საშვილოსნოს კუნთოვანი შრე) კუმშვადობის ფუნქციაზე მოქმედებს ჰორმონული ფაქტორები (ოქსიტოცინი და ესტროგენი აძლიერებს შეკუმშვას, პროგესტერონი კი ასუსტებს), კალციუმის იონების კონცენტრაცია და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები (სეროტონინი, კატექოლამინი და სხვა).
ბუნებრივი სამშობიარო გზებიდან ნორმალური (ფიზიოლოგიური) მშობიარობის მახასიათებლებია:

• ერთნაყოფიანი  ორსულობა;
• ნაყოფის თავით წინ მდებარეობა;
• ნაყოფის თავისა და დედის მენჯის ზომების სრული შეთავსება;
• 38-40-ე კვირამდე მიყვანილი ორსულობა;
• სამშობიარო მოქმედებათა კოორდინირება, რომელიც არ საჭიროებს მაკორეგირებელ თერაპიას;
• მშობიარობის ნორმალური ბიომექანიზმი;
• სანაყოფე წყლების დროული დაღვრა მშობიარობის პირველი პერიოდის აქტიურ ფაზაში, მაშინ, როცა საშვილოსნოს ყელი 6-8 სმ-ზეა გახსნილი;
• სამშობიარო გზების სერიოზული დაზიანებისა და ოპერაციული ჩარევის არარსებობა;
• მშობიარობის დროს 250-400 მლ-ზე ნაკლები სისხლის დანაკარგი;
• პირველმშობიარეებში - 8-12, განმეორებით მშობიარეებში კი 6-10 საათის ხანგრძლივობის მშობიარობა;
• ცოცხალი და ჯანმრთელი ბავშვის დაბადება ყოველგვარი ჰიპოქსიის, ტრავმის, ინფექციისა თუ ანომალიის გარეშე;
• აპგარის სკალის მიხედვით ბავშვის 7 და მეტი ქულით შეფასება.

ფიზიოლოგიური მშობიარობის ეტაპებია:

• საშვილოსნოს რეგულარული შეკუმშვები (ჭინთვები);
• საშვილოსნოს ყელის სტრუქტურის შეცვლა, თანდათანობით ყელის 10-12 სმ-მდე გახსნა;
• სამშობიარო გზებში ბავშვის გადაადგილება და მისი დაბადება;
• პლაცენტის გამოძევება.

პრელიმინარული (მოსამზადებელი) პერიოდი
ეს პერიოდი რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღემდე გრძელდება და თავისთავად გადადის რეგულარულ სამშობიარო ქმედებებში.
მოსამზადებელ პერიოდში ორსულს მუცელი დაბლა ეწევა (საშვილოსნოს ძირის დაწევის ხარჯზე), ჭიპი წინ წამოიწევს. იმის გამო,  რომ დიაფრაგმაც დაბლა იწევს, ქალს უადვილდება სუნთქვა. მოსამზადებელ პერიოდში ჩნდება ხოლმე სისხლიანი გამონადენი საშოდან, ხშირდება შარდის გამოყოფა,  ვითარდება საშვილოსნოს  ხანმოკლე, უმტკივნეულო და არარეგულარული შეკუმშვები (ცრუ ჭინთვები). ორგანიზმიდან სითხის გაძლიერებული გამოყოფის გამო შესაძლოა ორსულმა 1-2 კგ დაიკლოს.  მშობიარობის წინა პერიოდში მრავალი ქალი აღნიშნავს, რომ ნაყოფი  ნაკლებად მოძრავი ხდება.
ჩვეულებრივ, ორსულები მშობიარობის დაწყების მაუწყებლად ჭინთვების დაწყებას მიიჩნევენ.  ჭინთვების რეგულარულობა და ინტენსივობა სხვადასხვაა - თავდაპირველად სუსტია და 10-15-წუთიანი შუალედით აღმოცენდება, მერე და მერე კი ძლიერდება, შუალედიც მცირდება.
ზოგჯერ ჭინთვები დიდხანს, რამდენიმე ათეული საათი გრძელდება, რაც ქალს ძალიან ღლის.
ზოგჯერ მოსამზადებელი პერიოდი სანაყოფე წყლების დაღვრით იწყება. ამ შემთხვევაში ჭინთვების ლოდინი ზედმეტია; მშობიარე დაუყოვნებლივ სამშობიაროში უნდა წაიყვანონ.
მშობიარობისთვის მზადყოფნაზე მიუთითებს  საშვილოსნოს ყელის 1-1,5 სმ-მდე დამოკლება. ცერვიკალური არხი გახსნილია 2-3 სმ-ზე, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მჭიდროდ  აწვება მცირე მენჯის შესასვლელს, საშვილოსნოს ყელს სცილდება ლორწოვანი საცობი, ჭინთვების დაწყებასთან ერთად საშვილოსნოს ყელი იწყებს გახსნას.
პრელიმინარული პერიოდი ნორმაში ერთ დღეზე ნაკლებ ხანს გრძელდება. ორგანიზმი მშობიარობისთვის ემზადება. საშვილოსნოს ყელი რბილდება და შეუძლია, ჭინთვების  ზემოქმედებით გაიწელოს. საშვილოსნოს კუნთები პერიოდულ შეკუმშვას იწყებენ. მშობიარობის ჭინთვებისგან განსხვავებით, ეს შეკუმშვები არარეგულარულია, არათანაბარი ძალისა და ხანგრძლივობისა. რიტმული შეკუმშვები მუცლის ღრუზე ზეწოლის შეგრძნებას ჰგავს.
უმჯობესია, ამ პერიოდში ქალი მოსვენებულ მდგომარეობაში იყოს.
მშობიარობის ეს პერიოდი პათოლოგიურად  იმ ორსულებში მიმდინარეობს, რომელთაც მშობიარობისა ეშინიათ და ეჭვი ეპარებათ მის სასურველ დასასრულში.
მშობიარობის მოსამზადებელი პერიოდის პათოლოგიური მიმდინარეობის შემთხვევაში საშვილოსნოს შეკუმშვებს თან სდევს ტკივილი. ორსულს ერღვევა ძილი, შფოთავს, ადვილად იღლება. ამის გამო საშვილოსნოს ყელი მშობიარობისთვის მომზადებას ვერ ახერხებს. ამიტომ არის, რომ პათოლოგიურ წინა პერიოდს ხშირად პათოლოგიური მშობიარობა მოსდევს.
ორსულმა მშობიარობის პათოლოგიური მოსამზადებელი პერიოდის პირველსავე ნიშნებზე გინეკოლოგს უნდა მიმართოს.

მშობიარობის პერიოდი
სამშობიარო მოქმედების დასაწყისის განსაზღვრა მშობიარობის მართვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მომენტია. წესისამებრ, მშობიარობის დაწყება საშოსმხრივი გასინჯვით დასტურდება. თუ მშობიარობის დაწყება არასწორად იქნა დიაგნოსტირებული, ამას შესაძლოა მოჰყვეს დაუსაბუთებელი ჩარევა, მაგალითად, ამნიოტომია ან ოქსიტოცინის შეყვანა. პრელიმინარული პერიოდისა და დაწყებული სამშობიარო მოქმედების ერთმანეთისგან გასარჩევად ზოგჯერ ლოდინის ტაქტიკაა საჭირო. ფიზიოლოგიური მშობიარობის პროგრესი ფასდება მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობით ან საშვილოსნოს ყელის გახსნის სიჩქარით (საშუალოდ 1 სმ საათში). უკანასკნელი უფრო მისაღებია, ვინაიდან მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობის განსაზღვრა მხოლოდ რეტროსპექტულად არის შესაძლებელი. მშობიარობის პროგრესის შეფასება ხდება მშობიარეზე დაკვირვებით - მისი ქცევის, საშვილოსნოს შეკუმშვის, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილის წინმსვლელობის შესაბამისად, მაგრამ საშვილოსნოს ყელის გახსნის ხარისხი მშობიარობის პროგრესის ყველაზე ზუსტ კრიტერიუმს წარმოადგენს. ნორმიდან გადახრის შემთხვევაში მშობიარობის მართვის გეგმა უნდა შეიცვალოს.
გამოყოფენ ფიზიოლოგიური მშობიარობის სამ პერიოდს: საშვილოსნოს ყელის გახსნას, ნაყოფის გამოდევნას და მშობიარობის შემდგომ პერიოდს. პირველი პერიოდის (საშვილოსნოს ყელის გახსნა) დაწყება პირველი რეგულარული ჭინთვებით განისაზღვრება, დასრულება კი საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნით.  მეორე პერიოდი (ნაყოფის გამოძევება) საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის მომენტიდან ბავშვის დაბადებამდე გრძელდება.  მესამე (მშობიარობის შემდგომი) პერიოდის დასაწყისი ბავშვის დაბადებაა, დასასრული - მომყოლის დაბადება.

I პერიოდი: რეგულარული ჭინთვების დაწყების ან სანაყოფე წყლების დაღვრის მომენტიდან ქალი უკვე  მშობიარედ იწოდება და არა ორსულად. მშობიარობის პირველ პერიოდში საშვილოსნოს შეკუმშვის  გასაუმჯობესებლად მშობიარეს შეუძლია იდგეს ან იაროს, განუჩევლად იმისა, დაღვარა თუ არა სანაყოფე წყლები. ჭინთვები რეგულარულად შეიძლება ჩაითვალოს, თუ  მათი ხანგრძლივობა 10-15 წამია, ინტერვალი კი 10-15 წუთი, თუმცა ზოგიერთ ქალს ჭინთვებიც და ჭინთვებს შორის პერიოდიც შესაძლოა უფრო ხანგრძლივი ან ხანმოკლე ჰქონდეს.
თანდათანობით ჭინთვებს შორის ინტერვალი 2-3 წუთამდე მცირდება, თვით ჭინთვების ხანგრძლივობა კი 1-2 წუთამდე იმატებს. ასე გრძელდება საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდე (10-12 სმ).
ჩვეულებრივ, სანაყოფე ბუშტი ირღვევა საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის დროს და სანაყოფე წყლები  ნაწილობრივ ბავშვის დაბადებამდე იღვრება, ნაწილობრივ კი მისი დაბადების შემდეგ, თუმცა შესაძლოა, უფრო ადრე - მოსამზადებელ პერიოდში, საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდეც დაიღვაროს.

მშობიარის ოპტიმალური პოზა მშობიარობის პირველ პერიოდში
კვლევებმა დაადასტურა, რომ ზურგზე წოლა საშვილოსნოს ზეწოლის გამო (ქვედა ღრუ ვენის სინდრომი) აუარესებს საშვილოსნო-პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას, ამცირებს საშვილოსნოს კუმშვადობას. გამოკვლევები იმასაც მოწმობს, რომ თუ მშობიარეს აქვს საშუალება, თავისუფლად იმოძრაოს და მიიღოს ნებისმიერი პოზა, საშვილოსნოს შეკუმშვები უფრო ეფექტური ხდება, მშობიარობაც უფრო ხანმოკლე და ნაკლებად მტკივნეულია. გვერდზე წოლისა და ჯდომის დროს ოპერაციული ჩარევის აუცილებლობა უფრო ნაკლებია, ვიდრე ზურგზე წოლის შემთხვევაში. ორსულს უნდა მიეცეს საშუალება, თავად აირჩიოს პოზიცია. ერთადერთი გამონაკლისია სანაყოფე სითხის დაღვრა მოძრავი თავის პირობებში.
მშობიარობის მართვის განუყოფელი კომპონენტია ნაყოფის მდგომარეობის შეფასება. ნაყოფის დისტრესი - გულისცემის სიხშირის ცვალებადობა დიდი ამპლიტუდით, წუთში 160-ზე მეტიდან 100-120-ზე ნაკლებ მაჩვენებლამდე - ან გულის რიტმის დარღვევა, რაც უმთავრესად ჰიპოქსიით არის გამოწვეული, ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც კი შეიმჩნევა.
მნიშვნელოვანია სანაყოფე სითხის შეფასება. მასში მეკონიუმის აღმოჩენა შესაძლოა ნაყოფის დისტრესზე, მკვდრადშობადობის, ნეონატალური ავადობისა და სიკვდილის მაღალ ალბათობაზე მიუთითებდეს.
მშობიარობის დაწყებისას სანაყოფე ბუშტის სპონტანური დარღვევის შემთხვევაში სანაყოფე წყლების ხასიათი მაშინვე უნდა შეფასდეს. მათში მეკონიუმის არსებობისას აუცილებელია ნაყოფზე ინტენსიური დაკვირვება. ნაყოფის დისტრესის განვითარებისას სასურველია, მშობიარობა სწრაფად დასრულდეს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ნაყოფის გულისცემის საკორექციოდ უბრალო კონსერვატიული ღონისძიებებიც კმარა. მაგალითად, დედის პოზის შეცვლა (მარცხენა გვერდზე მოთავსება), ოქსიტოცინის შეყვანის შეწყვეტა საშვილოსნოპლაცენტური სისხლის მიმოქცევის გასაუმჯობესებლად.
მეტად მნიშვნელოვანია ნაყოფის გულისცემაზე დაკვირვება. არსებობს ნაყოფის გულისცემის გამოკვლევის ორი მეთოდი: უწყვეტი ელექტრონული მონიტორინგი და გარეგანი აუსკულტაცია სამეანო სტეთოსკოპით. აუსკულტაცია ტარდება 15-30 წუთში ერთხელ მშობიარობის პირველი პერიოდის განმავლობაში და ყოველი ჭინთვის შემდეგ მეორე პერიოდში. ამ მეთოდის უპირატესობა მისი სიმარტივეა. ელექტრონული მონიტორის გამოყენება ნაყოფის გულისცემის შესაფასებლად აუცილებელია მაღალი რისკის მქონე ორსულობისა და მშობიარობის დროს.

II პერიოდი. მშობიარობის მეორე პერიოდში ჭინთვების დასაწყებად და საშვილოსნო-პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის დაქვეითების გამო ნაყოფის ოქსიგენაცია თანდათან მცირდება. ხანგრძლივი ჭინთვები საგრძნობლად ასუსტებს პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას. თავს იჩენს ინდივიდუალური განსხვავებებიც. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია ნაყოფის მდგომარეობის დინამიკური კონტროლი. ძალიან მნიშვნელოვანი ეტაპია ჭინთვების დაწყება.Qქალს სთხოვენ, გაიჭინთოს საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნისას, როდესაც ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მენჯის ფსკერზეა. ფიზიოლოგიური მიდგომა იმას გულისხმობს, რომ ჭინთვის შეგრძნება ქალს თვითნებურად უნდა ჩამოუყალიბდეს.
ნაყოფის გამოძევება ხორციელდება როგორც  საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვის (ჭინთვები), ისე  მუცელშიგა წნევის მომატების ხარჯზე (სამშობიარო ჭინთვა). სამშობიარო ჭინთვები მაქსიმალურ ძალასა და ხანგრძლივობას აღწევს ნაყოფის თავის მცირე მენჯის ღრუში ჩამოსვლისას. ამ პერიოდში ჭინთვები გრძელდება 60-90 წამი, მათ შორის ინტერვალი კი შეადგენს 1,5-2 წუთს. პირველად თავი იბადება, შემდეგ - მხრები, ტანი და ფეხები. დაბადების შემდეგ ჭრიან ჭიპლარს და ბავშვს დედის მუცელზე აწვენენ. ეს პერიოდი ქალისთვის განსაკუთრებით რთულია. ფიზიოლოგიური მშობიარობის შემთხვევაშიც კი ქალს  ესაჭიროება გინეკოლოგის დახმარება, მშობიარობის მომენტში კი ძალიან შველის ახლობლებისა და ნათესავების ფსიქოლოგიური თანადგომა.
მშობიარის პოზიცია მშობიარობის მეორე პერიოდში. მრავალი კვლევა ადასტურებს, რომ მშობიარობის მეორე პერიოდში ვერტიკალურ პოზიციას ჩვეულებრივთან შედარებით საგრძნობი უპირატესობა აქვს: ქალი ჭინთვებისას უფრო ნაკლებ დისკომფორტს განიცდის, სუსტდება ტკივილის შეგრძნება, მცირდება სამშობიარო გზების ტრავმირებისა და ჭრილობის ინფიცირების ალბათობა.

მშობიარობის III პერიოდი: მშობიარობის მესამე პერიოდში ხდება მომყოლის (პლაცენტის) მოცილება და გამოძევება. ეს ხდება საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვისა (მშობიარობის შემდგომი ჭინთვები) და პლაცენტისა და საშვილოსნოს კედელს შორის დაგროვილი სისხლის წნევის ზრდის ხარჯზე. მომყოლის დაბადებით სრულდება მშობიარობის III პერიოდი და ქალი უკვე დედად იწოდება და არა მშობიარედ.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც შესაძლოა, მესამე პერიოდი სისხლდენით გართულდეს. ამ გართულების თავიდან ასაცილებლად არსებობს რამდენიმე ხერხი. ქალს უნდა შევთავაზოთ მესამე პერიოდის აქტიური მართვა, რადგან ეს ატონიური სისხლდენის ალბათობას ამცირებს. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა გულისხმობს რიგ ჩარევას, რომელთა მიზანია საშვილოსნოს კუმშვადობის გაძლიერება პლაცენტის გამოძევების გასაადვილებლად და მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის პროფილაქტიკა. როდესაც პლაცენტა დაიბადება, საჭიროა მისი დაჭერა ორი ხელით და ფრთხილად დატრიალება, შემდეგ კი ფრთხილად გამოქაჩვა სრული გამოძევებისთვის. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა ამცირებს სისხლის დანაკარგს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას და სისხლის გადასხმის აუცილებლობას.

მენჯის ძვლებისა და სამშობიარო გზების  რბილი ქსოვილების ანომალიამ შესაძლოა სამშობიარო მოქმედების სისუსტე გამოიწვიოს. ასეთ ანომალიებს მიეკუთვნება:
1. მენჯის ძვლის ანომალიები – ვიწრო მენჯი;
2. საშვილოსნოს განვითარების ანომალია;
3. მცირე მენჯის ღრუს ორგანოთა სიმსივნური დაავადებები (საშვილოსნოს მიომა ან საკვერცხეების სიმსივნე);
4. საშვილოსნოს ყელის ცვლილებები (ნაწიბურები).

1. ვიწრო მენჯი
მცირე მენჯის ღრუს ცილინდრის ფორმა აქვს და იმის გამო, რომ უკანა კედელი წინაზე გრძელია, რამდენადმე უკან არის გაზნექილი. მენჯის ღრუ პირობითად შემდეგ ნაწილებად იყოფა: შესასვლელ სიბრტყედ, ფართო ნაწილის სიბრტყედ, ვიწრო ნაწილის სიბრტყედ და გამოსასვლელ სიბრტყედ. გარდა ამისა, განასხვავებენ მცირე მენჯის პირდაპირ, გარდიგარდმო და ირიბ ზომებს.
მეანობაში მენჯის გამოკვლევას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან მისი აგებულება და ზომები გადამწყვეტ როლს ასრულებს მშობიარობის მიმდინარეობასა და შედეგში. ნორმალური მენჯი ნორმალური მშობიარობის ერთ-ერთი მთავარი პირობაა.
მენჯში ცვლილებების არსებობის შემთხვევაში მშობიარობისას შესაძლოა თავი იჩინოს ისეთმა გართულებებმა, რომლებიც საფრთხეს უქადის როგორც დედის, ისე ნაყოფის სიცოცხლეს, ამიტომ ორსულს ქალთა კონსულტაციაში აღრიცხვაზე აყვანისთანავე უზომავენ მენჯს. შესაძლოა, შემცირებული იყოს მენჯის როგორც რამდენიმე, ასევე ყველა ზომა, ვიწრო მენჯის შემთხვევაში მისი ძვლოვანი ჩონჩხი იმდენად იყოს შეცვლილი, რომ მომწიფებულ დროულ ნაყოფს მასში გავლისას დაბრკოლება შეხვდეს. მენჯის უმნიშვნელო შევიწროებისას მშობიარობა გაურთულებლად მიმდინარეობს, ხოლო მენჯისა და ნაყოფის თავის (მისი ყველაზე დიდი ნაწილის) შეუთავსებლობის შემთხვევაში მშობიარობის დროს გადაულახავი წინააღმდეგობა იქმნება.
განასხვავებენ ანატომიურად და კლინიკურად ვიწრო მენჯს.
მენჯს, რომლის ყველა ან ზოგიერთი პარამეტრი ნორმაზე 1,5-2 სანტიმეტრით და მეტით ნაკლებია, ანატომიურად ვიწრო მენჯი ეწოდება. ასეთი მენჯი მშობიარობას ყოველთვის არ უშლის ხელს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანატომიურად ვიწრო მენჯი კლინიკურად ყოველთვის არ არის ვიწრო. მენჯის ზომების ზომიერი შემცირებისას მშობიარობის დასასრული დამოკიდებულია არა მარტო მენჯზე, არამედ სამშობიარო მოქმედების ხასიათზე, ნაყოფის სიდიდესა და მისი თავის კონფიგურაციის უნარზეც. როდესაც სამშობიარო მოქმედება კარგია, ნაყოფი არ არის მსხვილი, თავი იოლად განიცდის კონფიგურაციას, – მშობიარობა გაურთულებლად მიმდინარეობს, ხოლო სუსტი სამშობიარო მოქმედების, თავის არასაკმარისი კონფიგურაციისა და მსხვილი ნაყოფის დროს ასეთივე ზომის მენჯი დაბრკოლებას ქმნის.
ანატომიურად ვიწრო მენჯის დიაგნოზს მენჯის გაზომვის შედეგად სვამენ, ხოლო იქნება თუ არა ეს მენჯი კლინიკურად ვიწრო, მშობიარობისას სხვადასხვა მაჩვენებელზე დაყრდნობით წყდება.
კლინიკურად ვიწროა მენჯი, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ნაყოფს მკვეთრ დაბრკოლებას უქმნის.
ვიწრო მენჯი ორგანიზმის განუვითარებლობის (ინფანტილიზმის) ერთ-ერთი ძირითადი ნიშანია. ყველა ის მიზეზი, რომელიც კი ხელს უწყობს ორგანიზმის განუვითარებლობას, ვიწრო მენჯის ჩამოყალიბებასაც იწვევს. მათ მიეკუთვნება:

• ცხოვრების არასასურველი პირობები;
• ბავშვობასა და სქესობრივი მომწიფების პერიოდში გადატანილი მძიმე და ხანგრძლივი დაავადებები;
• რაქიტი – ამ დროს დეფორმაციას განიცდის თავის ქალა, ხერხემალი, გულმკერდი, ქვედა კიდურები და მენჯი. მენჯის რაქიტული გადაგვარება მისი ზომების შემცირებას იწვევს;
• ძვლებისა და სახსრების, განსაკუთრებით – მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის სახსრების, ასევე ხერხემლის ტუბერკულოზი;
• მენჯის ძვლების მოტეხილობა, ამოვარდნილობა და მოტეხილი კიდურების არასწორი შეხორცება, რაც მოძრაობის სხვადასხვა დარღვევას იწვევს.

შედარებით იშვიათია მენჯის ძვლების სიმსივნური დაავადებები, წელის მალის წინ დაცურება და სხვა.
ვიწრო მენჯის კლასიფიკაცია ეყრდნობა მენჯის ფორმებს და მისი დავიწროების ხარისხს. ამის კვალობაზე, განასხვავებენ ვიწრო მენჯის შემდეგ ტიპებს:
1. თანაბრად დავიწროებული – ყველა ზომა შემცირებულია 2 სმ-ით და მეტად;
2. მარტივი ბრტყელი მენჯი – შემცირებულია პირდაპირი ზომები;
3. თანაბრად დავიწროებული ბრტყელი – მენჯის პირდაპირი ზომების მაქსიმალური შევიწროება.
ეს ტიპები, თავის მხრივ, ქვეტიპებად იყოფა.
სამეანო პრაქტიკაში ხშირია განივად შევიწროებული მენჯი. განასხვავებენ მენჯის სივიწროვის ოთხ ხარისხს, რაც საშუალებას იძლევა წინასწარ გამოითვალოს, იქნება თუ არა მოცემული მენჯი კლინიკურად ვიწრო.

• I ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა (მენჯის შესასვლელის წინა-უკანა დიამეტრი) – 11-9 სმ. მშობიარობა შესაძლებელია, მაგრამ მხოლოდ კარგი სამშობიარო მოქმედების შემთხვევაში.
• II ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 9-7,5 სმ. მშობიარობა შესაძლებელია, მაგრამ მხოლოდ კარგი სამშობიარო მოქმედების შემთხვევაში.
• III ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 7,5-6,5 სმ. ტარდება საკეისრო კვეთა ან მშობიარობა მთავრდება ოპერაციით (მკვდარი ნაყოფის შემთხვევაში).
• IV ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 6,5 სმ და ნაკლები. ტარდება საკეისრო კვეთა ან მშობიარობა მთავრდება ოპერაციით (მკვდარი ნაყოფის შემთხევვაში).

ვიწრო მენჯის დროული ამოცნობა ხელს უწყობს იმ გართულებათა თავიდან აცილებას, რომლებიც თავს იჩენს მშობიარობისას, ზოგჯერ კი ორსულობის ბოლოს.
ვიწრო მენჯის დიაგნოსტირება ხდება ანამნეზის, სხეულის დათვალიერების, მენჯის გაზომვისა და ქალის ვაგინალური (საშოსმხრივი) გამოკვლევის საფუძველზე.
თუ ვიწრომენჯიან ქალს უკვე ჰქონია ნორმალური მშობიარობა, შესაძლოა, მენჯმა არც ამჯერად შეუქმნას დაბრკოლება ნაყოფს, ხოლო არასასურველი სამეანო ანამნეზი (მძიმე მშობიარობა, სამეანო ოპერაციები, მკვდრადშობადობა და სხვა) ადასტურებს, რომ მენჯი არა მარტო ანატომიურად, არამედ კლინიკურადაც ვიწროა.

სხეულის დათვალიერება მენჯზე მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა: შესაძლებელია ამოცნობილ იქნეს განუვითარებლობა, ინფანტილიზმის ნიშნები, ჩონჩხის რაქიტული ცვლილებები, მენჯ-ბარძაყის სახსრის ანკილოზი და ამოვარდნილობა.
ვიწრო მენჯის დიაგნოსტირებისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გავის რომბის ფორმებს.
ნორმალური მენჯის რომბს სწორი ფორმა აქვს.
ბრტყელრაქიტული მენჯის დროს რომბის ზედა ნახევარი უფრო პატარაა, ვიდრე ქვედა. მენჯის მნიშვნელოვანი რაქიტული დაზიანების დროს რომბს თითქმის სამკუთხა ფორმა აქვს.
თანაბრად დავიწროებული მენჯის რომბი სიგრძეშია გაწელილი. ზედა და ქვედა კუთხეები მახვილი აქვს, გვერდითი კი ბლაგვი.
მენჯის გამოხატული დავიწროებისას იცვლება ორსულის მუცლის ფორმაც. ორსულობის ბოლოს ნაყოფის თავი ვერ ჩადის მცირე მენჯში და ფერდქვეშა მიდამოდან წინ გადაიხრება. ამ დროს პირველმშობიარეების მუცელი წვეტიან ფორმას იღებს, განმეორებით მშობიარეებს კი ჩამოკიდებული აქვთ.
ძვლების სისქეზე, შესაბამისად – მენჯის ძვლების სისქეზეც, სხივ-მაჯის სახსრის გარშემოწერილობის მიხედვით მსჯელობენ. თუ მისი გარშემოწერილობა 14 სმ-ს აღემატება, ეს ჩონჩხის ძვლების, მათ შორის – მენჯის ძვლების მასიურობაზე მიუთითებს.
არსებობს სხვა სამეანო ზომებიც, რომელთა ცოდნა მეანს საშუალებას აძლევს, მენჯის ზომებზე იმსჯელოს.
მშობიარობის პროგნოზისთვის მნიშვნელოვანია არა მარტო მენჯის, არამედ ნაყოფის ზომების – მენჯისა და თავის გარშემოწერილობის – ცოდნაც. მათ დასადგენად იყენებენ სპეციალურ საზომს, აგრეთვე – ულტრასონოგრაფიულ მონაცემებს.

ორსულობის მიმდინარეობა
ვიწრო მენჯის დროს ორსულობის პირველ ნახევარს განსაკუთრებული თავისებურებები არ ახასიათებს. მეორე ნახევარში არცთუ ხშირია გვიანი ტოქსიკოზი. ორსულობის ბოლოს ნაყოფის თავი ვერ ჩადის მცირე მენჯში, საშვილოსნო მაღლა სწევს დიაფრაგმას, რის გამოც ორსულები ხშირად უჩივიან ქოშინს, გულის ფრიალს, ადვილად დაღლას. ამ დროს ნაყოფი ძლიერ მოძრავია, რის გამოც ირიბი და გარდიგარდმო მდებარეობა, მენჯით წინამდებარეობა და სხვა პათოლოგიები უფრო ხშირია, ვიდრე ნორმალური მენჯის დროს. ხშირია სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა.
ვიწრომენჯიან ორსულებს კონსულტაციაში საგანგებო მეთვალყურეობას უწევენ და მშობიარობამდე 2-3 კვირით ადრე გზავნიან სტაციონარში.

მშობიარობის მიმდინარეობა
მენჯის III-IV ხარისხის დავიწროებისას მშობიარობა ცოცხალი დროული ნაყოფით ოპერაციული ჩარევის გარეშე შეუძლებელია – შესაძლოა, დედაც და ნაყოფიც დაიღუპონ საშვილოსნოს გახეთქვის, სეფსისის ან სხვა გართულების გამო.
მენჯის I-II ხარისხის დავიწროებისას მშობიარობის შედეგი ბევრად არის დამოკიდებული ნაყოფის ზომასა და მდებარეობაზე, წინამდებარე ნაწილზე, სამშობიარო მოქმედების ინტენსივობაზე. თუ თავის ზომები მენჯისას არ შეესაბამება, მშობიარობა მძიმე გართულებებით მიმდინარეობს, რაც საფრთხეს უქმნის დედისა და ნაყოფის სიცოცხლეს.
ვიწრო მენჯის დროს ხშირია სანაყოფე წყლების ნაადრევი დაღვრა. წყლების დაღვრისას შესაძლოა გამოვარდეს ჭიპლარის მარყუჟი ან ნაყოფის კიდური. თუ კვალიფიციური სამეანო დახმარება დაგვიანდა, ჭიპლარი თავით მიიჭყლიტება მენჯის კედელზე და ნაყოფი ასფიქსიით დაიღუპება. გარდა ამისა, წყლების ნაადრევი დაღვრა აფერხებს ყელის გახსნას, სამშობიარო შეტევები ძლიერ მტკივნეული ხდება (მშრალი მშობიარობა), თუ უწყლო პერიოდი გახანგრძლივდა, შესაძლოა, მიკრობები საშოდან საშვილოსნოში შეიჭრას და საშვილოსნოს შიგნითა გარსის ანთება – ენდომეტრიტი გამოიწვიოს.
ვიწრო მენჯის დროს არცთუ იშვიათია სამშობიარო მოქმედების სისუსტე. ჭინთვები ან მშობიარობის დასაწყისშივე სუსტი და იშვიათია, ან მოგვიანებით სუსტდება და იშვიათდება. სირთულეები განსაკუთრებით ნაყოფის გამოძევების პერიოდში იჩენს თავს. გამოძევების პერიოდი გახანგრძლივებულია, რაც საშვილოსნოს გადაძაბვას იწვევს. თუ ნაყოფის თავისა და მენჯის ზომები შეუსაბამოა, შესაძლოა საშვილოსნო გაიხეს.
ზოგჯერ სამშობიარო მოქმედების სისუსტე მოგვიანებით ვითარდება, ნაყოფი იღუპება, ვითარდება ენდომეტრიტი და მძიმე სეპტიკური დაავადება.
შესაძლოა განვითარდეს სხვა გართულებაც – მენჯის ძვლებზე რბილი ქსოვილების მიჭყლეტა. საშვილოსნოს ყელსა და საშოსთან ერთად ზეწოლას განიცდის შარდის ბუშტი, ურეთრა, სწორი ნაწლავი. ზეწოლა აუარესებს მათში სისხლის მიმოქცევას, ვითარდება ციანოზი, ორგანოთა კედლები შუპდება. შარდის ბუშტისა და ურეთრის მიჭყლეტამ შესაძლოა შარდის გამოყოფის შეწყვეტა გამოიწვიოს. წარმოიქმნება ფისტულები საშარდე და სასქესო ორგანოებს ან სწორ ნაწლავსა და საშოს შორის. არ არის გამორიცხული ფეხის ნერვებზე ზეწოლა და შემდგომ – მათი პარეზი. მოსალოდნელია ასევე ბოქვენის სიმფიზის დაზიანება.
სამშობიარო მოქმედების ანომალიებმა შესაძლოა გამოიწვიოს პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის დარღვევა და ნაყოფის ასფიქსია, რაც მის ორგანოებში სისხლჩაქცევებს გამოიწვევს. გარდა ამისა, შესაძლოა დაზიანდეს ნაყოფის თავისა და მხრის სარტყელის ძვლები.
ვიწრო მენჯის დროს მკვდრადშობადობა, ადრეულ ასაკში სიკვდილიანობა და მშობიარობის შემდგომი დაავადებები უფრო ხშირია, ვიდრე ნორმალური მენჯის შემთხვევაში.

2. საშვილოსნოს განვითარების ანომალიები
არსებობს პათოლოგიები, რომელთაც საშვილოსნოს ან საშოს შიგნით ტიხრის განვითარება ახასიათებთ. განვითარების ასეთ ანომალიებს მიეკუთვნება საშვილოსნოს ტიხარი, უნაგირა საშვილოსნო, ერთ და ორრქიანი საშვილოსნო, გაორებული საშვილოსნო და გაორებული საშო. ზოგიერთი მათგანი ორსულობას ხელს არ უშლის, ზოგ შემთხვევაში კი ორსულობა და მშობიარობა მხოლოდ პლასტიკური ოპერაციის შემდეგ არის შესაძლებელი. ხშირად განვითარების  ასეთი ანომალიების დიაგნოსტირება ორსულობის დროს ხდება.
საშვილოსნოს განვითარების ზემოხსენებული ანომალიები იშვიათია (გვხვდება ქალების 0,1-0,5%-ში). უფრო მეტად ორრქიანი ანუ უნაგირა საშვილოსნოა გავრცელებული.
საშვილოსნოს განვითარების ანომალიები ხშირად იქცევა უნაყოფობის, სამშობიარო ძალების სისუსტის, ნაყოფის არასწორი მდებარეობის, მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის, მუცლადყოფნის პერიოდში სიკვდილიანობის ზრდის (განსაკუთრებით – თუ ორსულობა არ მიმდინარეობს მეან-გინეკოლოგის მეთვალყურეობით) მიზეზად.

საშვილოსნოს ტიხარი
საშვილოსნოს ტიხარი წარმოადგენს საშვილოსნოს ღრუში არსებულ ქსოვილოვან ნარჩენს, რომელიც საშვილოსნოს ფუძიდან გამოდის და სისხლით ცუდად მარაგდება. ტიხარზე ან ტიხრიან საშვილოსნოში ემბრიონის მიმაგრების შემთხვევაში დიდია მუცლის მოშლის, ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის (მენჯით წინამდებარეობის) ალბათობა.
ამ დეფექტის აღმოფხვრა ადვილია. საამისოდ იყენებენ ჰისტეროსკოპიულ მეთოდს – საშვილოსნოში შეჰყავთ სპეციალური ოპტიკური ხელსაწყო, რომელიც საშვილოსნოს ღრუს დანახვის საშუალებას იძლევა; პარალელურად შესაძლებელია საშვილოსნოში  ქირურგიული ინსტრუმენტების შეტანა და ოპერაციული ჩარევის განხორციელება. ოპერირებულ პაციენტებს გართულებათა ალბათობა 80-90%-დან 10-15%-მდე უმცირდებათ.

ერთრქიანი საშვილოსნო
ერთრქიანი საშვილოსნოს მიზეზი მიულერის ერთ-ერთი სადინარის განუვითარებლობაა, რომლის შედეგადაც ქალს საშვილოსნოს მხოლოდ ერთი მილი აქვს. ამ დროს  ორსულობის ბოლომდე მიყვანა საშვილოსნოს ზომაზეა დამოკიდებული. ერთრქიანი საშვილოსნოს შემთხვევაში დიდია მუცლის მოშლის ალბათობა. მისი მკურნალობის ეფექტური მეთოდი ჯერჯერობით არ არსებობს.
ერთრქიანი საშვილოსნო ხშირად შერწყმულია  განვითარების სხვა ანომალიასთან (აგნეზია – თირკმლის არარსებობა – საშვილოსნოს არარსებული მილის მხარეს) და სამეანო გართულებებთან (ნაყოფის განუვითარებლობა, არასწორი მდებარეობა, ნაადრევი მშობიარობა, სამშობიარო ძალების სისუსტე).

ორრქიანი საშვილოსნო
ორრქიანი საშვილოსნოს მიზეზი მიულერის მილების შერწყმის დარღვევაა, რაც საშვილოსნოს ერთი ყელისა და ორი ღრუს განვითარებას იწვევს. ორრქიანი საშვილოსნო სხვადასხვა დონეზე ორად არის გაყოფილი და განაყოფები ერთმანეთს ქვედა ნაწილებით ერწყმის. ზოგჯერ, მკვეთრი განშრევების შემთხვევაში, იქმნება ორი ერთრქიანი საშვილოსნოს შთაბეჭდილება, ზოგჯერ კი გაყოფა ძალიან სუსტად არის გამოხატული და ორივე რქა თითქმის სრულად (ფუძის გამოკლებით) ერწყმის ერთმანეთს, ხოლო შერწყმის ადგილას წარმოიქმნება უნაგირისმაგვარი ჩაღრმავება. ამ შემთხვევაში საშვილოსნოს უნაგირას უწოდებენ.
განასხვავებენ ორრქიანი საშვილოსნოს სამ ფორმას: უნაგირას, არასრულსა და სრულს.
არასრული ფორმის დროს ორ რქად განცალკევება მხოლოდ ზედა მესამედში შეიმჩნევა. ამ დროს საშვლოსნოს რქების ზომა და ფორმა, წესისამებრ, ერთნაირია.
სრული ფორმის შემთხვევაში ორ რქად განცალკევება ხდება ასე: რქები ურთიერთსაპირისპირო მხარეს გადაიშლება დიდი ან მცირე კუთხით. სწორედ ამ კუთხის სიდიდით განისაზღვრება ანომალიის გამოხატულების სიმკვეთრე.
ერთი ყელის მქონე ორრქიანი საშვილოსნოს შემთხვევაში ორსულობა უმეტესად ერთ-ერთ რქაში ვითარდება, ძალიან იშვიათად – ორივეში ერთად. ორსულობამ და მშობიარობამ შესაძლოა გაურთულებლად ჩაიაროს, თუმცა დიდია მუცლის მოშლის ალბათობაც, ამიტომ ქალს მთელი ორსულობის განმავლობაში გინეკოლოგის მეთვალყურეობა სჭირდება. გარდა ამისა, არსებობს ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის რისკიც. მოსალოდნელია აგრეთვე პლაცენტის არასწორი მდებარეობა, რაც მისი აშრევების საფრთხეს ქმნის. საშვილოსნოს ასეთი შენების შემთხვევაში ნაყოფს შესაძლოა ისეთი მდებარეობა ჰქონდეს, რომ ბუნებრივი გზით მშობიარობა შეუძლებელი გახდეს. ასეთ დროს საკეისრო კვეთას მიმართავენ.
საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელია საშვილოსნოს ანომალიის ქირურგიული გზით გამოსწორება. ოპერაცია ეფექტურია, ოპერირებულ პაციენტებში მუცლის მოშლის საშიშროება 90-95%-იდან 25-30%-მდე იკლებს.
უნაგირა საშვილოსნო რამდენადმე გაგანიერებულია, ძირში აქვს პატარა ჩაღრმავება, ორ რქად განშრევება უმნიშვნელოდ არის გამოხატული, ანუ საშვილოსნოს რქები თითქმის მთლიანად არის შეხორცებული (გამონაკლისია ფუძე).
ასეთი ფორმის საშვილოსნოს დროს ჩასახვა შესაძლებელია. მაგრამ ვინაიდან საშვილოსნოს განვითარების მანკს, წესისამებრ, სხვა პათოლოგიებიც ახლავს თან (მაგალითად, შარდგამომყოფი სისტემის მხრივ), შესაძლოა, ორსულობა ნაადრევად შეწყდეს.
თუ უნაგირა საშვილონოს აქვს ტიხარი, ორსულობა ხშირად სპონტანური აბორტით სრულდება.
უნაგირა საშვილოსნოს ხშირად ერწყმის მენჯის შევიწროება. საშვილოსნოს პათოლოგია ნაყოფის არასწორ მდებარეობას იწვევს, რაც ბუნებრივი გზით მშობიარობას შეუძლებელს ხდის. ამ შემთხვევაშიც საკეისრო კვეთას მიმართავენ.
უნაგირა საშვილოსნოს დიაგნოსტირება ჰისტეროსალპინგოგრაფიით, ჰისტეროგრაფიით და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით ხდება.

საშვილოსნოს გაორება
ასე უწოდებენ მიულერის სადინართა შერწყმის სრულ დარღვევას, რომელსაც თან ახლავს საშვილოსნოსა და მისი ყელის გაორება (ორივე საშვილოსნო ნორმალურზე მცირე ზომისაა). ამ ანომალიას, ჩვეულებრივ, ერწყმის საშვილოსნოს ტიხარი. ამასთანავე, ზოგჯერ შეიმჩნევა ერთ-ერთი საშვილოსნოს ობსტრუქცია (დახშობა), რასაც ჰემატომის განვითარებამდე მივყავართ: საშვილოსნოში, რომელსაც არ აქვს კავშირი საშოსთან, გროვდება მენსტრუალური სისხლი და ტკივილს იწვევს. ასეთი სიმპტომები აღენიშნებათ მოზარდებს მენსტრუალური ციკლის დაწყებასთან ერთად.
საშვილოსნოს გაორების დროს ჩასახვა ძნელდება, იმატებს ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის, ასევე თვითნებური აბორტის ალბათობა. შესაძლებელია თუ არა ორსულობის ბოლომდე მიყვანა, გამოკვლევებით უნდა გაირკვეს. თუ შესაძლებელია, მაშინ ორსულობა ნებადართულია. იგი ერთ-ერთ საშვლოსნოში განვითარდება, მეორე საშვილოსნო კი უმნიშვნელოდ გადიდდება, მისი ლორწოვანი გარსი ორსულობისთვის დამახასითებელ ცვლილებებს განიცდის.
თუ ორსულობა შეწყდა, საშვილოსნოსშიგა სისხლდენის საფრთხის გამო არაორსული საშვილოსნოს ლორწოვან გარსსაც გამოფხეკენ.
საშვილოსნოს გაორებისას ხშირად აღინიშნება საკვერცხეების ჰიპოფუნქცია, ჰორმონული უკმარისობა და საშვილოსნოს განუვითარებლობა, მაგრამ ეს არ გამორიცხავს შვილის ყოლის შესაძლებლობას. საჭიროა ორსულობისთვის გულდასმით მომზადება და მთელი ორსულობის განმავლობაში გინეკოლოგის უწყვეტი მეთვალყურეობა.

პროგნოზი
საშვილოსნოს ზემოთ აღნიშნული ანატომიური ცვლილებების შემთხვევაში ორსულობის შეწყვეტა შესაძლოა გამოწვეული იყოს სანაყოფე კვერცხის ცუდი იმპლანტაციით (ხშირად ის ტიხარს მიემაგრება), ენდომეტრიუმის სისხლძარღვოვანი ქსელისა და რეცეპტორების არასრულფასოვანი განვითარებით, ისთმოცერვიკალური უკმარისობით (საშვილოსნოს ყელის კუნთები არ ხურავენ საშვილოსნოს გასასვლელს), ჰორმონული დარღვევებით.
საშვილოსნოს განვითარების ანომალიის შემთხვევაში ორსულობის ადრეული პერიოდიდანვე აუცილებელია წოლითი რეჟიმი, სპაზმოლიზური საშუალებების მიღება, დიუფასტონით ან უტროჟესტანით თერაპია (ეს პრეპარატები უზრუნველყოფენ ორსულობის შენარჩუნებას 16-20 კვირამდე). ინიშნება სხვა პრეპარატებიც, მაგალითად, ნივთიერებათა ცვლის მოსაწესრიგებლად და ნაყოფის სრულფასოვანი განვითარების უზრუნველსაყოფად, ასევე - პლაცენტაში სისხლის მიმოქცევის გასაუმჯობესებლად.
საშვილოსნოს განვითარების ყველა ზემოხსენებული ანომალიის დროს მშობიარობა შეიძლება გართულდეს სამშობიარო მოქმედების სხვადასხვაგვარი დარღვევით, ამიტომ ასეთმა ორსულმა აუცილებლად სამშობიარო სახლში უნდა იმშობიაროს.

ნაადრევი მშობიარობა
ორსულობის 23-37-ე კვირამდე დაწყებულ მშობიარობას ნაადრევი ეწოდება. ნაყოფი, რომელიც ნაადრევი მშობიარობის შედეგად იბადება, დღენაკლული, მაგრამ სიცოცხლისუნარიანია. ახალშობილის დღენაკლულობის ხარისხი სამედიცინო გამოკვლევების საფუძველზე განისაზღვრება. შემოწმებისას დიდი ყურადღება ექცევა ახალშობილის სიგრძეს, წონასა და სხვა პარამეტრებს.
ნაადრევ მშობიარობას მრავალი მიზეზი აქვს, მათ შორის - დედის დაავადებები, ინტოქსიკაცია და ინფანტილიზმი. ნაადრევი მშობიარობა ხშირია ანამნეზში აბორტის არსებობის, ორსულთა გვიანი ტოქსიკოზის, აგრეთვე დედის ენდოკრინული და ნერვული დარღვევების ფონზე.
ნაადრევი მშობიარობის სიმპტომებია ტკივილი მუცლის ქვედა და გავის მიდამოში და მცირეოდენი სისხლიანი გამონადენი.
ზემოთ აღნიშნული სიმპტომების შემჩნევისთანავე ორსულმა აუცილებლად უნდა მიმართოს მეან-გინეკოლოგს ან ქალთა კონსულტაციას, რათა დროულად დაისვას დიაგნოზი და ქალი სტაციონარში მოთავსდეს.
ნაადრევი მშობიარობა ტიპობრივად სწრაფ მშობიარობასავით მიმდინარეობს, მაგრამ გართულება - სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა, სამშობიარო მოქმედების სისუსტე, სისხლდენა - ამ დროს უფრო ხშირია. ხშირია ნაყოფის ასფიქსია, მისი სამშობიარო ტრავმა და მკვდრადშობადობაც.
ნაადრევი მშობიარობა არასასურველია როგორც დედისთვის, ისე ნაყოფისთვისაც, ამიტომ მის პროფილაქტიკას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.
პროფილაქტიკა გულისხმობს:

• ორსულის ცხოვრებისა და კვების სწორი რეჟიმის დაცვას;
• ინფექციისა და ინტოქსიკაციის პროფილაქტიკას;
• დედის ამა თუ იმ დაავადების დროულ აღმოჩენასა და მკურნალობას;

ვადაგადაცილებული ორსულობა
ვადაგადაცილებული ეწოდება ორსულობას, რომელიც ორსულობის 42-ე კვირის შემდეგ იწყება. ამ დროს გადამწიფებული ნაყოფი იბადება.
ორსულობის ვადის გადაცილებას დედის ენდოკრინული დარღვევები და საშვილოსნოს კუმშვადობის შემცირება უწყობს ხელს.
განმეორებით მშობიარეებს შორის, რომელთაც პირველი მშობიარობა ნორმალური ჰქონდათ, ვადის გადაცილება უფრო იშვიათია, ვიდრე ოცდაათ წელზე უფროსი ასაკის პირველმშობიარეებს შორის.

გადამწიფებული ნაყოფი
გადამწიფებული ნაყოფი დიდია. თავის ზომები ხშირად ნორმის ზედა ზღვარს უახლოვდება, ძვლები უფრო მკვრივია, ხოლო ნაკერები და ყიფლიბანდები - მცირე. ვიწრო სამშობიარო გზებში გავლისას ასეთი თავი ფორმას ვერ იცვლის, რაც ტვინს დიდ საფრთხეს უქმნის. ნაყოფის კანი გამომშრალი ან მაცერირებულია (მოხარშულივით). გადამწიფებულ ნაყოფს ჟანგბადის უფრო დიდი მოთხოვნილება აქვს, ჟანგბადოვანი შიმშილისადმი მისი შეგუება კი დაქვეითებულია. ეს მაშინ, როცა პლაცენტაში მიმდინარე ცვლილებების გამო ნაყოფის ჟანგბადითა და საკვები ნივთიერებებით მომარაგება მცირდება.
ზემოხსენებული ცვლილებების გამო იმატებს ნაყოფის ჟანგბადოვანი შიმშილის (ჰიპოქსიის), ასფიქსიის, სამშობიარო ტრავმებისა და სხვა მძიმე გართულებების რისკი.
ვადაგადაცილებული ორსულობისას უფრო ხშირად ვითარდება ლოგინობის ხანის დაავადებები.

ორსული ვადაგადაცილების პირველი ნიშნებისთანავე თავსდება სამშობიარო სახლში, სადაც უტარდება სათანადო მკურნალობა და მშობიარობის სტიმულაცია მედიკამენტებით, რომლებიც ზრდის საშვილოსნოს ტონუსს (ოქსიტოცინი, პროსტაგლანდინები), ასევე ვიტამინებით, კალციუმის პრეპარატებით და სხვა.

 

მუნი (ბღერი) კანის ინფექციურ-პარაზიტული დაავადებაა, რომელსაც იწვევს მუნის ტკიპა Acarus scabiei. ახასიათებს კანის საფარველის ინტენსიური ქავილი, განსაკუთრებით ღამით, კანზე ნაკაწრებისა და წყვილ-წყვილი ხვრელების არსებობა. მუნის გამომწვევი ისეთი მცირე ზომისაა (200-400 მკ), რომ შეუიარაღებელი თვალით პრაქტიკულად არ ჩანს. პარაზიტები დაახლოებით 1 თვეს ცოცხლობენ. მდედრი კანის რქოვან შრეში აკეთებს ხვრელს, სადაც დღეში 2-3 კვერცხს დებს. კვერცხიდან იჩეკება მატლი, რომელიც 10-14 დღეში გაივლის რამდენიმე სტადიას და ზრდასრულ ტკიპად გადაიქცევა.
მუნი კონტაგიოზური (გადამდები) დაავადებაა. ბავშვებში უფრო იოლად ვრცელდება. გადაედება ავადმყოფთან უშუალო და ხანგრძლივი კონტაქტით, მის მიერ გამოყენებული საგნების (ჭუჭყიანი თეთრეული, ტანსაცმელი, პირადი ნივთები) საშუალებით, სქესობრივი კონტაქტით.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. მუნის საინკუბაციო პერიოდი 7-10 დღეს შეადგენს, რის შემდეგაც იწყება კლინიკური გამოვლინება:

• 4კანის  ძლიერი ქავილი, რომელიც ძლიერდება ღამით და სითბოში, მაგალითად, ლოგინში ჩაწოლისას, თბილი აბაზანის მიღებისას. ქავილი ინტენსიურია ყველგან, გარდა სახისა.
• 4გამონაყარი - უმთავრესად კანის ნაზ უბნებში ჩნდება. ეს არის წვრილი, ქინძისთავისოდენა, ხაზოვნად დალაგებული ბუშტუკები და კვანძები, ეროზიები, რომლებიც თხელი სისხლიანი ქერქით არის დაფარული.

გამონაყარის ტიპური ლოკალიზაციაა ზემო და ქვემო კიდურების მომხრელი ზედაპირი, მაჯები, ხელის თითების ნაოჭები და გვერდითი ზედაპირები, წელი, მუცელი და დუნდულები, ქალებში - სარძევე ჯირკვლების კანი, მამაკაცებში - გენიტალიუმის არე, ბავშვებში - ხელისგულები და ფეხისგულები, შესაძლოა თავიც, განსხვავებით მოზრდილებისაგან.
გამონაყარის ელემენტები წყვილ-წყვილად არის განლაგებული. ხვრელები ერთმანეთისაგან 0,5-1 სმ-ით არის დაშორებული.
გარდა ჩამოთვლილი სიმპტომებისა, მუნისთვის დამახასიათებელია ე. წ. სამკუთხედის ნიშანი - ხვრელების თავისებური, სამკუთხა განლაგება კუდუსუნის მიდამოში, მწვერვალით დუნდულებს შორის არსებული ნაოჭისკენ. ნაკაწრები (ექსკორიაციები) განსაკუთრებით ფეხებზეა გამოხატული.
გვხვდება მუნის ატიპური ფორმებიც, როდესაც დაავადებისთვის დამახასიათებელი სურათი წაშლილია. მაგალითად, მას, ვინც ყოველდღე ბანაობს, აქვს ნაკლებად შესამჩნევი გამონაყარი, რომელიც ნელა ვრცელდება.

გართულებები. მუნის ყველაზე ხშირი გართულებებია:

• მეორეული პიოდერმია - ქავილის შედეგად ხდება მეორეული ჩირქოვანი ინფექციის თანდართვა. ახასიათებს პუსტულები და ეროზიები, სეროზულ-ჰემორაგიული და ჩირქოვანი ქერქები, თანმხლები  ძლიერი ქავილი.
• დერმატიტი - ვითარდება მუნის საწინააღმდეგო პრეპარატებით მკურნალობის შემდეგ და კანის ანთებითი მოვლენები ახასიათებს. კანზე წარმოიქმნება ერითემა (სიწითლე), წვრილი ნახეთქები, თხელფირფიტოვანი აქერცვლა, წვრილი კვანძები, ურტიკარიული პაპულები.
• ლიმფოპლაზია - კვანძების გაჩენას იწვევს დაავადებულის იმუნურ-ალერგიული რეაქცია მუნის გამომწვევის ცხოველქმედების პროდუქტებზე. რეინვაზიის შემთხვევაში ძველ ადგილებში შეიმჩნევა ლიმფოპლაზია, მაგრამ არ ჩანს მუნის ხვრელები.

იშვიათია ეგზემა და ჭინჭრის ციება, რასაც აკარიციდული პრეპარატების ჭარბი გამოყენება იწვევს.

დიაგნოსტიკა. მუნის დიაგნოზს კლინიკური სურათის მიხედვით სვამენ. მთავარი სადიაგნოზო ნიშანი, რომელიც მას სხვა ქავანა დერმატოზებისგან განასხვავებს, არის მუნის ხვრელების არსებობა.

მკურნალობა. დღეს მუნის სამკურნალოდ გამოიყენება:

• გოგირდის 33%-იანი მალამო: 5 დღე - წასმა, მე-7 დღეს - დაბანა;
• ბენზილ-ბენზოატის 25%-იანი (ბავშვებში - 10%-იანი) ხსნარი: 3 დღე - წასმა 12-საათიანი შუალედებით, მე-6 დღეს - დაბანა;
• სპრეგალი (აეროზოლი): ერთჯერადი მიფრქვევა საღამოს, 12 საათის შემდეგ - დაბანა. გამოიყენება გაურთულებელი მუნის შემთხვევაში.

მკურნალობის შემდეგ საჭიროა ავადმყოფის ორჯერადი გასინჯვა ერთკვირიანი შუალედით.

პროფილაქტიკა. აუცილებელია ავადმყოფის იზოლაცია, მისი თეთრეულისა და ტანსაცმლის დეზინფექცია, ავადმყოფთან კონტაქტში მყოფი ყველა პირის ერთდროული პროფილაქტიკური დამუშავება.

მუკოვისციდოზი, იგივე კისტოზური ფიბროზი (ლათ. მუცუს - ლორწო, ვისციდუს - წებოვანი), მემკვიდრეობითი სისტემური დაავადებაა, რომელიც განპირობებულია მუკოვისციდოზის ტრანსმემბრანული მარეგულირებელი გენის მუტაციით და ახასიათებს შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლების დაზიანება, სასუნთქი სისტემისა და საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოთა ფუნქციის მძიმე დარღვევები.
დაავადებას საფუძვლად უდევს გენური მუტაცია. პათოლოგიური გენი ლოკალიზდება მე-7 ქრომოსომაში. დამემკვიდრება ხდება აუტოსომურ-რეცესიული ტიპით. თუ ორივე მშობელი ამ მუტაციური გენის მატარებელია, მუკოვისციდოზით დაავადებული ბავშვის დაბადების ალბათობა 25%-ს უტოლდება.
ამჟამად იდენტიფიცირებულია მუკოვისციდოზის 1000-მდე მუტაციური გენი.
გენის მუტაციის შედეგად ირღვევა მუკოვისციდოზის ტრანსმემბრანული მარეგულირებელი გენის  (IADO) სახელწოდებით ცნობილი ცილის სტრუქტურა და ფუნქცია. შედეგად გარეგანი სეკრეციის ჯირკვლების სეკრეტი სქელდება, ქიმიურ-ფიზიკურ თვისებებს იცვლის და ძნელად გამოიდევნება ორგანიზმიდან. სწორედ ეს განაპირობებს  დაავადების კლინიკურ სურათს.
კუჭქვეშა ჯირკვალში, სასუნთქ ორგანოებსა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში ცვლილებები მუცლადყოფნის პერიოდშივე აღინიშნება, ხოლო დაბადების შემდეგ, ასაკთან ერთად, პროგრესირებს.
სეკრეტის შეგუბებას მოჰყვება ჯირკვლების გამომტანი სადინარების გაფართოება, ჯირკვლოვანი ქსოვილის ატროფია და პროგრესირებადი ფიბროზის განვითარება. ნაწლავებისა და კუჭქვეშა ჯირკვლის ფუნქციობა საგრძნობლად უარესდება. ორგანოებში სკლეროზის ფორმირებასთან ერთად ფიბრობლასტების ფუნქციის დაქვეითებაც მიმდინარეობს.
დადგენილია, რომ მუკოვისციდოზით დაავადებულთა ფიბრობლასტები გამოიმუშავებენ ცილიარულ ფაქტორს (იმავე I-ფაქტორს), რომელსაც აქვს ანტიცილიარული თვისება - ეპითელიუმის წამწამების ფუნქციობას არღვევს.
ფილტვებში მიმდინარე პათოლოგიური ცვლილებები ჰგავს იმ ქრონიკული ბრონქიტის ნიშნებს, რომელსაც თან სდევს ბრონქოექტაზიებისა და დიფუზური პნევმოსკლეროზის განვითარება. ბრონქების სანათურში გროვდება ლორწოვან-ჩირქოვანი წებოვანი შიგთავსი. არცთუ იშვიათად ემფიზემის უბანში ატელექტაზები ვითარდება. ხშირად ფილტვებში პათოლოგიური პროცესი ბაქტერიული ინფექციით (პათოგენური ოქროსფერი სტაფილოკოკი, ჰემოფილური და ლურჯ-მწვანე ჩხირები) რთულდება.
კუჭქვეშა ჯირკვალში ყალიბდება დიფუზური ფიბროზი, წილთაშორისი შემაერთებელქსოვილოვანი ფენების გასქელება, წვრილი და საშუალო სისქის სადინარების კისტოზური ცვლილებები.
ღვიძლში აღინიშნება ღვიძლის უჯრედების კეროვანი ან დიფუზური ხასიათის ცხიმოვანი და ცილოვანი დესტრუქცია, წილთაშორის სადინარებში - ნაღველის სტაზი, წილთაშუა  ფენებში - ლიმფოჰისტოციტური ინფილტრატი, ფიბროზული ტრანსფორმაცია და ციროზი.
მეკონიური გაუვალობის შემთხვევაში გამოხატულია ნაწლავების ლორწოვანი გარსის ატროფია, ჯირკვლების სანათური გაფართოებულია და სავსეა ეოზინოფილებით მდიდარი სეკრეტით, ალაგ-ალაგ შეინიშნება ლორწქვეშა გარსის შეშუპება.
არცთუ იშვიათად მუკოვისციდოზი შერწყმულია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ამა თუ იმ მანკთან.
განასხვავებენ მუკოვისციდოზის შემდეგ კლინიკურ ფორმებს:
1. უპირატესად ფილტვისმიერს (რესპირატორული, ბრონქ-ფილტვისა);
2. უპირატესად ნაწლავურს;
3. შერეულ ფორმას ერთდროულად კუჭ-ნაწლავის ტრაქტისა და სასუნთქი ორგანოების დაზიანებით;
4. ნაწლავის მეკონიურ გაუვალობას;
5. ატიპურ და წაშლილ ფორმებს (შეშუპებით-ანემიური, ციროზული და სხვა).
სიმპტომები და მიმდინარეობა. შემთხვევათა 70%-ში მუკოვისციდოზი სიცოცხლის პირველ ორ წელიწადში ვლინდება. ნეონატალური სკრინინგის წყალობით მისი გამოვლენის ასაკი საგრძნობლად შემცირდა.

მეკონიური გაუვალობა. დაავადებულთა 30-40%-ს მუკოვისციდოზი სიცოცხლის პირველსავე დღეებში უვლინდება მეკონიური გაუვალობის სახით. დაავადების ეს ფორმა განპირობებულია ტრიფსინის სრული დეფიციტით, რაც იწვევს წვრილი ნაწლავის მარყუჟებში (უმთავრესად - ილიოცელალურ არეში) მკვრივი, წებოვანი კონსისტენციის მეკონიუმის დაგროვებას.
ჯანმრთელი ახალშობილი პირველ განავალს გამოყოფს დაბადების პირველსავე, იშვიათად მეორე დღეს, დაავადებული კი მეკონიუმს ვერ გამოყოფს.
დაბადების მეორე დღეს ბავშვი იწყებს წრიალს, მუცელი შებერილი აქვს, აღებინებს (პირნაღებ მასაში არის ნაღვლის მინარევები). 1-2 დღის შემდეგ მდგომარეობა უარესდება: კანი შრება და ფერს კარგავს, ტურგორი დაქვეითებულია, მუცლის კანზე კარგად არის გამოხატული სისხლძარღვოვანი სურათი, მოუსვენრობას ცვლის მოთენთილობა და ადინამია, ძლიერდება ინტოქსიკაციისა და ექსიკოზის სიმპტომები, ბავშვს აღენიშნება ქოშინი, ტაქიკარდია,  მუცლის ღრუს მიმოხილვით რენტგენოგრამაზე ჩანს დამახასიათებელი სურათი.
მეკონიური გაუვალობა შესაძლოა გართულდეს ნაწლავის პერფორაციით და, ამის კვალობაზე, მეკონიური პერიტონიტის განვითარებით.
მუკოვისციდოზით დაავადებულებს მეკონიური გაუვალობის ფონზე სიცოცხლის მე-3-4 დღეს არცთუ იშვიათად უვითარდებათ პნევმონია, რომელიც ძალიან მძიმე ფორმას იღებს.
აღსანიშნავია, რომ ნაწლავური გაუვალობა შესაძლოა განვითარდეს გაცილებით გვიან ასაკშიც.

ფილტვის (რესპირატორული) ფორმა
მუკოვისციდოზის ბრონქ-ფილტვის ფორმის პირველი სიმპტომებია მოთენთილობა, სიფითრე, ნორმალური მადის ფონზე წონის ცუდი მატება. ზოგჯერ, მძიმე მიმდინარეობისას, ბავშვს პირველსავე დღეებში ეწყება ხველა, რომელიც თანდათან ძლიერდება და ყივანახველას მსგავს ხასიათს იღებს. ხველას თან სდევს სქელი ნახველის გამოყოფა, რომელიც ბაქტერიული ფლორის მიერთების შემთხვევაში ლორწოვან-ჩირქოვანი ხდება.
ბრონქული სეკრეტის წებოვნების მატება იწვევს მუკოსტაზს. წვრილი ბრონქები და ბრონქიოლები იხშობა, რაც ხელს უწყობს ემფიზემის, სრული დახშობის შემთხვევაში კი ატელექტაზის განვითარებას. ადრეული ასაკის ბავშვებში პათოლოგიურ პროცესში სწრაფად ერთვება  ფილტვების პარენქიმა და ვითარდება მძიმე, აბსცესების ჩამოყალიბებისკენ მიდრეკილი პნევმონია. ფილტვების დაზიანება ყოველთვის ორმხრივია. ავადმყოფს აღენიშნება სველი წვრილბუშტუკოვანი ან მსხვილბუშტუკოვანი ხიხინი. მაღალი ტემპერატურით მიმდინარე დაავადების ფონზე ან წელიწადის ცხელ დროს ოფლთან ერთად ნატრიუმისა და ქლორის დიდი ოდენობით დაკარგვის შემთხვევაში შესაძლოა განვითარდეს ტოქსიკოზი და შოკის კლინიკური სურათიც კი. შემდგომ პნევმონია იღებს ქრონიკულ ხასიათს, ყალიბდება პნევმოსკლეროზი და ბრონქოექტაზია, ჩნდება ფილტვისმიერი გულის სიმპტომები, ფილტვისა და გულის უკმარისობის ნიშნები.
ამავე დროს ყურადღებას იპყრობს ავადმყოფის გარეგნობა: ფერმკრთალი კანი მომწვანო ელფერით, აკროციანოზი, ზოგადი ციანოზი, მოსვენებისას - ქოშინი, გულმკერდის ყაფაზის კასრისებური ფორმა, სოლისებური ფორმის მკერდის ძვალი, თითის ბოლო ფალანგების დეფორმაცია (დოლის ჯოხების მსგავსი თითები), მოძრაობის შეზღუდვა, უმადობა და სხეულის მასის შემცირება.
მუკოვისციდოზის იშვიათი გართულებაა პნევმო- და პიოპნევმოთორაქსი, ფილტვისმიერი სისხლდენა.
შედარებით კეთილსაიმედო მიმდინარეობისას (როდესაც დაავადება გაცილებით გვიან ასაკში იჩენს თავს) ბრონქ-ფილტვის პათოლოგია ვლინდება ნელა პროგრესირებადი ბრონქიტით, რომელსაც თან სდევს ზომიერად გამოხატული პნევმოსკლეროზი. დაავადების ხანგრძლივი მიმდინარეობის შემთხვევაში პათოლოგიურ პროცესში ერთვება ცხვირ-ხახა, ვითარდება სინუსიტი, ადენოიდური ვეგეტაციები, ცხვირის პოლიპი, ქრონიკული ტონზილიტი.
მუკოვისციდოზის ფილტვის ფორმის დროს აუცილებლად უნდა ჩატარდეს ფილტვების რენტგენული კვლევა, ასევე - ბრონქოგრაფია, ნახველის მიკრობიოლოგიური კვლევა.

ნაწლავური ფორმა
მუკოვისციდოზის ნაწლავური ფორმის სიმპტომატიკა განპირობებულია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სეკრეციული უკმარისობით. საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფერმენტული აქტიურობის დარღვევა განსაკუთრებით მკვეთრად ვლინდება ბავშვის ხელოვნურ ან შერეულ კვებაზე გადაყვანის შემდეგ, უმთავრესად - ცილებისა და ცხიმების, შედარებით ნაკლებად - ნახშირწყლების დაშლისა და შეწოვის უკმარისობით. ნაწლავებში ჭარბობს ლპობითი პროცესები, რასაც თან სდევს აირების დაგროვება და მუცლის შებერილობა. დეფეკაცია ხშირია, პოლიფეკალიაც კი ვითარდება (განავლოვანი მასების დღიური მოცულობა 2-8-ჯერ აღემატება ასაკობრივ ნორმას). ბავშვის ღამის ქოთანზე დასმის შემდეგ ხშირია (ათიდან 1-2 შემთხვევაში) სწორი ნაწლავის გამოვარდნა. ავადმყოფს აწუხებს პირის სიმშრალე, რაც ნერწყვის წებოვნებით არის განპირობებული, უჭირს მშრალი საკვების ღეჭვა, ჭამის დროს ბევრ წყალს სვამს. პირველ თვეებში მადა აქვს, შესაძლოა, მოემატოს კიდეც, მაგრამ საჭმლის მონელების პროცესის დარღვევის შედეგად მალე ვითარდება ჰიპოტროფია, პოლიჰიპოვიტამინოზი. კუნთების ტონუსი და ქსოვილის ტურგორი დაქვეითებულია. ავადმყოფი უჩივის მუცლის სხვადასხვა ხასიათის ტკივილს: მოჭერითს - მეტეორიზმის დროს; კუნთოვანს - ხველის შეტევის შემდეგ; მარჯვენა ფერდქვეშ და ეპიგასტრიუმის არეში ტკივილი განპირობებულია კუჭქვეშა ჯირკვლის მიერ ბიკარბონატების სეკრეციის დაქვეითების გამო თორმეტგოჯა ნაწლავში კუჭის წვენის არასათანადო ნეირტალიზაციით.
კუჭის წვენის ნეიტრალიზაციის დარღვევა შესაძლოა თორმეტგოჯა ნაწლავის  წყლულოვანი დაავადების ან ნაწლავებში წყლულოვანი პროცესის ჩამოყალიბების მიზეზად იქცეს.
მუკოვისციდოზის ნაწლავური ფორმა შესაძლოა გართულდეს მეორეული დისაქარიდაზული უკმარისობით, ნაწლავის გაუვალობით, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის ფონზე მეორეულად განვითარებული პიელონეფრიტით და შარდკენჭოვანი დაავადებით, ლატენტურად მიმდინარე შაქრიანი დიაბეტით (კუჭქვეშა ჯირკვლის ინსულინური აპარატის დაზიანების შემთხვევაში). ცილოვანი ცვლის დაზიანება იწვევს ჰიპოპროტეინემიას, რაც ჩვილ ბავშვებში შეშუპების სინდრომის მიზეზად იქცევა. ჰეპატომეგალია (ღვიძლის გადიდება) განპირობებულია ქოლესტაზით. ბილიარული ციროზის დროს შესაძლოა აღინიშნებოდეს სიყვითლე, კანის ქავილი, პორტული ჰიპერტენზიის ნიშნები, ასციტი. ზოგიერთ ავადმყოფს ღვიძლის ციროზი შესაძლოა ქოლესტაზის გარეშეც განუვითარდეს.

შერეული ფორმა
მუკოვისციდოზის შერეული ფორმა ძალზე მძიმეა და ახასიათებს როგორც ფილტვის, ისე ნაწლავის ფორმის კლინიკური სიმპტომები. წესისამებრ, სიცოცხლის პირველსავე დღეებში აღენიშნება მძიმე, განმეორებადი ბრონქიტი და პნევმონია, მუდმივი ხველა, ნაწლავური სინდრომი და კვების მკვეთრი დარღვევა. მუკოვისციდოზის კლინიკური სურათი პოლიმორფულობით გამოირჩევა. დაავადების  სირთულე დამოკიდებულია პირველი სიმპტომების გამოვლენის დროზე - რაც უფრო პატარაა ბავშვი დაავადების მანიფესტაციისას, მით უფრო რთულია მიმდინარეობა და არაკეთილსაიმედო - პროგნოზი.
მუკოვისციდოზის კლინიკური პოლიმორფოზის გათვალისწინებით, მიმდინარეობის სიმძიმეს უმეტესად ბრონქ-ფილტვის სისტემის დაზიანების ხასიათისა და ხარისხის მიხედვით აფასებენ.
განასხვავებენ ბრონქ-ფილტვის სისტემის ცვლილების 4 სტადის:
I სტადია - არამუდმივი ფუნქციური უკამრისობის სტადია, რომელსაც ახასიათებს მშრალი ხველა და უმნიშვნელო ან ზომიერი ქოშინი ფიზიკური დატვირთვის დროს. ეს სტადია შესაძლოა გაგრძელდეს 10 წელი.
II სტადია - ქრონიკული ბრონქიტის განვითარების სტადია, რომელსაც ახასიათებს ნახველიანი ხველა, ზომიერი ქოშინი (ძლიერდება დაძაბვისას), თითების ბოლო ფალანგების დეფორმირება. აუსკულტაციურად ისმის სველი ხიხინი მძიმე სუნთქვის ფონზე. ეს სტადია შესაძლოა გაგრძელდეს 2-15 წელი.
III სტადია - ბრონქ-ფილტვის პათოლოგიური პროცესი პროგრესირებს და ყალიბდება გართულებები; ფორმირდება დიფუზური პნევმოფიბროზისა და შემოფარგლული პნევმოსკლეროზის კერები, ბრონქოექტაზიები, კისტები, გამოხატულია სუნთქვითი უკმარისობა, რომელსაც ერთვის გულის მარჯვენამხრივი უკმარისობა (ფილტვისმიერი გული). ეს სტადია შესაძლოა 3-5 წელი გაგრძელდეს.
IV სტადია - ახასიათებს  მძიმე კარდიორესპირატორული უკმარისობა, რომელიც რამდენიმე თვეში იწვევს სიკვდილს.

დიაგნოსტიკა. მუკოვისციდოზის დიაგნოსტიკა ხდება კლინიკურ და ლაბორატორიულ მონაცემებზე დაყრდნობით. ახალშობილთა მემკვიდრეობითი და თანდაყოლილი დაავადებების კვლევის პროგრამის მიზანი მუკოვისციდოზის ადრეული დიაგნოსტიკაც არის. იკვლევენ სისხლში იმუნორეაქტიული ტრიფსინის დონეს. დადებითი პასუხის შემთხვევაში ტესტს იმეორებენ ბავშვის სიცოცხლის 21-28-ე დღეს. განმეორებითი ტესტის დადებითი პასუხის შემთხვევაში ტესტი კიდევ ერთხელ მეორდება.
მუკოვისციდოზის დიაგნოზი ეფუძნება შემდეგ კრიტერიუმებს: ბრონქ-ფილტვის ქრონიკულ პროცესს, ნაწლავურ სინდრომს და განმეორებითი ტესტის დადებით პასუხს.
პოლიკაპრინით ელექტროფორეზის შემდეგ ხდება გამოსაკვლევად ოფლის შეგროვება. სწორი პასუხისთვის აუცილებელია სულ ცოტა 110 მგ ოფლი. გამოსაკვლევ მასალაში ნატრიუმისა და ქლორის მაჩვენებლებს შორის სხვაობა 20 მმოლ/ლ-ს არ უნდა აღემატებოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოკვლევას იმეორებენ. ჯანმრთელი ბავშვის ოფლში ნატრიუმისა და ქლორის იონების რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 40 მმოლ/ლ-ს. მუკოვისციდოზის უტყუარ სადიაგნოზო კრიტერიუმს წარმოადგენს ქლორის იონების 60 მმოლ/ლ-ზე და ნატრიუმის იონების 70 მმოლ/ლ-ზე მაღალი შემცველობა. დიაგნოზის დასადასტურებლად საჭიროა ოფლში ქლორის იონების 60 მმოლ/ლ-ზე მაღალი შემცველობის სამჯერადი ტესტირებით დაფიქსირება.
მუკოვისციდოზის დიაგნოსტიკაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კოპროლოგიურ კვლევას. მუკოვისციდოზით დაავადებულის კოპროგრამის ყველაზე დამახასიათებელი მონაცემია ნეიტრალური ცხიმის შემცველობის მატება, მაგრამ შესაძლოა კუნთოვანი ბოჭკოების, უჯრედისისა და სახამებლის მარცვლების არსებობაც, რაც კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ჯირკვლების ფერმენტული აქტიურობის დაღვევის ხარისხის დადგენის საშუალებას იძლევა.
მუკოვისციდოზის დროს საორიენტაციო დიაგნოსტიკის მეთოდია რენტგენოლოგიური ტესტებით განავლის პროტეოლიზური აქტიურობის, დუოდენალურ შიგთავსში კუჭქვეშა ჯირკვლის ფერმენტების აქტიურობის, ფრჩხილებსა და სანერწყვე ჯირკვლების სეკრეტში ნატრიუმის კონცენტრაციის დადგენა. ახალშობილობის პერიოდში სკრინინგტესტისთვის გამოიყენება მეკონიუმში ალბუმინების შემცველობის მატების განმსაზღვრელი მეთოდი (1 გ მშრალ მასაში ალბუმინის ნორმული შემცველობა 20 მგ-ს არ აღემატება).
დიაგნოსტიკაში განსაკუთებული ადგილი უჭირავს მოლეკულურ-გენეტიკურ ტესტირებას.

დიფერენციული დიაგნოზი. მუკოვისციდოზი დიფერენცირებას მოითხოვს ყივანახველისგან, ობსტრუქციული ბრონქიტისგან, ბრონქული ასთმისგან, თანდაყოლილი და შეძენილი ბრონქოექტაზიისგან, ფილტვების ფიბროზისგან. ოფლში ელექტროლიტების მაღალი მაჩვენებლების შემთხვევაში უნდა მოხდეს დიფერენცირება ისეთი დაავადებებისგან, როგორიც არის უშაქრო თირკმლისმიერი დიაბეტი, თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობა, მემკვიდრეობითი ექტოდერმული დისპლაზია, გლიკოგენური დაავადება,  გლუკოზა-H-ფოსფატაზა,  ჰიპოპარათირეოზი,  ჰიპოტროფია,  დეჰიდრატაცია.

მკურნალობა. მუკოვისციდოზის მკურნალობა სიმპტომურია. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ავადმყოფის კვებას. დღიური კალორაჟი ასაკობრივ ნორმაზე 10-30%-ით მეტი უნდა იყოს, რაც უნდა მოხერხდეს რაციონში ცილოვანი კომპონენტის გაზრდის ხარჯზე. ცილებზე მოთხოვნილება შეიძლება დაკმაყოფილდეს საკვებში ხორცის, თევზის, კვერცხისა და ხაჭოს შეტანით.
წვრილ ნაწლავში დისაქაროზის დეფიციტის შემთხვევაში რაციონიდან უნდა გამოირიცხოს  შესაბამისი შაქარი (ყველაზე ხშირად - ლაქტაზა).
ავადმყოფის საჭმელს ყოველთვის აყრიან მარილს, განსაკუთრებით - წელიწადის ცხელ დროს, რადგან ოფლთან ერთად უხვად იკარგება მარილები. ავადმყოფმა უხვად უნდა მიიღოს სითხეც. რაციონი უნდა გამდიდრდეს ვიტამინების შემცველი პროდუქტებით - ხილით, ბოსტნეულითა და ნაღების კარაქით.
აუცილებლად უნდა მოხდეს კუჭქვეშა ჯირკვლის  ფუნქციის კორექცია. ამისთვის ინიშნება პანკრეატინი ან კომბინირებული პრეპარატები, რომლებიც პანკრეატინთან ერთად სხვა ნაწლავურ ფერმენტსაც შეიცავს (პოლიზიმი, პანზინორმი, მექსაზა და სხვა). დოზა ირჩევა ინდივიდუალურად, კოპროლოგიური გამოკვლევის შედეგზე დაყრდნობით.
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სეკრეტის გასათხელებლად და დინების გასაადვილებლად ინიშნება აცეტილცისტეინი (ტაბლეტები, გრანულები), რომელსაც იყენებენ ქოლესტაზისა და წებოვანი დუოდენალური შიგთავსის შემთხვევაში.
ფილტვისმიერი სინდრომის მკურნალობა გულისხმობს ნახველის გათხიერებისა და ბრონქებიდან მისი გამოდევნისკენ მიმართულ ღონისძიებათა კომპლექსს. ამ მიზნით გამოიყენება ფიზიკური, ქიმიური და ინსტრუმენტული მეთოდები. პაციენტს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ყოველდღიურად უტარდება  მუკოლიზური თერაპია. მკურნალობის ეფექტს ზრდის აეროზოლური ინჰალაცია, სამკურნალო ფიზკულტურა, ვიბრაციული მასაჟი, პოსტურალური დრენირება. ინჰალაციების რაოდენობა და ხანგრძლივობა დაავადების სიმძიმეზეა დამოკიდებული.
მუკოლიზური პრეპარატების სახით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს  ტუტემარილოვანი ნარევი (1-2%-იანი მარილხსნარი - ქლორიდი და ნატრიუმის კარბონატი), ბრონქოლიზური პრეპარატები, აცეტილცისტეინი, პულმოზიმი.
პოსტურალური დრენირება ტარდება ყოველ დილით, ვიბრატორული მასაჟი - დღეში მინიმუმ 3-ჯერ.
ზემოაღწერილი თერაპიის უეფექტობის შემთხვევაში  ექსტრემალური პროცედურის სახით ნაჩვენებია სამკურნალო ბრონქოსკოპია, რომლის დროსაც ხდება ბრონქების აცეტილცისტეინისა და ნატრიუმის ქლორიდის იზოტონური ხსნარით გამორეცხვა.
დაავადების გამწვავების პერიოდში, როდესაც ვითარდება მწვავე პნევმონია ან მწვავე რესპირატორულ-ვირუსული ინფექცია, ნაჩვენებია ანტიბიოტიკოთერაპია. ანტიბაქტერიული საშუალებები შეჰყავთ პარენტერალურად (ნახევრად სინტეთიკური პენიცილინი, მეორე და მესამე თაობის ცეფალოსპორინები, ამინოგლიკოზიდები, ქინოლონები) და აეროზოლის (ამინოგლიკოზიდები - გენტამიცინი, ტობრამიცინი) სახით. იქიდან გამომდინარე, რომ მუკოვისციდოზით დაავადებულს პნევმონიისკენ აქვს მიდრეკილება, ანტიბიოტიკოთერაპიის კურსი 1 თვეზე მეტხანს გრძელდება.
მძიმე პნევმონიის შემთხვევაში ინიშნება კორტიკოსტეროიდები 1,5-2 თვით. პარალელურად ტარდება ანტიბიოტიკოთერაპია. ანტიბაქტერიულ და მუკოლიზურ თერაპიასთან ერთად ხორციელდება ჰიპოქსიის,  გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციონირების დარღვევის წინააღმდეგ მიმართულ სამკურნალო ღონისძიებათა მთელი კომპლექსი.
აუცილებელია ავადმყოფის სხეულის მასის კონტროლი.
სამ თვეში ერთხელ პრეპარატების დოზის კორექციისთვის ტარდება კოპროლოგიური კვლევა. შემოდგომაზე და გამწვავების დროს  ინიშნება  ვიტამინოთერაპია (ნაჩვენებია ცხიმში ხსნადი A, E, D ვიტამინების ორმაგი დოზა წყალხსნარის სახით).
ავადმყოფის ნათესავებმა უნდა ისწავლონ პოსტურალური დრენაჟის, ვიბრატორული მასაჟის კეთება და ავადმყოფის მოვლა. სამკურნალო ფიზკულტურის პარალელურად რეკომენდებულია  დოზირებული ფიზიკური აქტიურობა და სპორტი. ექვსთვიანი რემისიის შემთხვევაში შესაძლებელია პროფილაქტიკური აცრების ჩატარება.
მუკოვისციდოზის პროგნოზი ძალზე სერიოზულია. ლეტალობა 50-60%-ს შეადგენს, მცირე ასაკის ბავშვებში - უფრო მეტს. დაავადების გვიანი დიაგნოსტიკა და არაადეკვატური თერაპია საგრძნობლად ამძიმებს პროგნოზს.

მოციმციმე არიტმია არის გულის რიტმის დარღვევა, რომელიც განსაკუთრებით ხშირად გვხვდება ხანშიშესულებს შორის. მოციმციმე არიტმიის დროს წინაგულები ქაოსურად და არარეგულარულად იკუმშება, მათი შეკუმშვა არ არის კოორდინირებული გულის პარკუჭების შეკუმშვასთან, რის შედეგადაც გულისცემა არარეგულარული ანუ არიტმული გამოდის. ხშირად გულის შეკუმშვათა სიხშირეც მომატებულია. ყოველივე ამის გამო ორგანიზმისთვის სისხლის მიწოდება უარესდება და ადამიანი გულის ფრიალს, ქოშინს ან სისუსტეს უჩივის.
განასხვავებენ მოციმციმე არიტმიის პაროქსიზმულ და ქრონიკულ ფორმებს. პირველი მცირე ხანს გრძელდება და გაივლის, ხოლო მეორე მუდმივია.
მოციმციმე არიტმიის ყველაზე ხშირი მიზეზი გულში მიმდინარე სტრუქტურული ცვლილებებია, თვით ეს ცვლილებები კი შესაძლოა გამოიწვიოს გულის სარქვლების დაზიანებამ, გულის შეძენილმა ან თანდაყოლილმა მანკმა, მაღალმა არტერიულმა წნევამ, რომელიც წლობით გრძელდება. მოციმციმე არიტმიის მიზეზად ასევე შესაძლოა იქცეს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების ჭარბი გამომუშავება, ალკოჰოლის ზემოქმედება, ვირუსული ინფექცია და სხვა. აღსანიშნავია, რომ მოციმციმე არიტმია განსაკუთრებით ხშირად ემართებათ მოხუცებს, რაც იმის ბრალია, რომ ასაკთან ერთად იცვლება წინაგულის ელექტრული და სტრუქტურული თავისებურებები, რაც წინაგულების ნორმალური რიტმის დარღვევას იწვევს.
ჯანმრთელი გულის მარჯვენა წინაგულში რეგულარულად წარმოიქმნება ელექტრული იმპულსები, რის შედეგადაც წინაგულები იკუმშება და სისხლს პარკუჭებში გადაისვრის, პარკუჭების შეკუმშვის შედეგად კი სისხლი მთელ ორგანიზმს მიეწოდება. მოციმციმე არიტმიის დროს წინაგულებზე მოქმედებს არა რეგულარული, არამედ ქაოსური ელექტრული იმპულსები და წინაგულებიც თითქოს ციმციმებენ - მათი ცალკეული ბოჭკოები არაკოორდინირებულად იკუმშება; წინაგულებისა და პარკუჭების შეკუმშვათა სიხშირე განსხვავებულია - პარკუჭები უფრო ნაკლები სიხშირით იკუმშება, ვიდრე წინაგულები, თუმცა მაინც საკმაოდ ხშირად.
აღსანიშნავია, რომ მოციმციმე არიტმია გულის სტრუქტურული დაზიანების გარეშეც შეიძლება აღმოცენდეს. ამ შემთხვევაში არიტმიის მიზეზი უცნობია. სამაგიეროდ, მძიმე გათულებებიც იშვიათია.
მოციმციმე არიტმია შესაძლოა ინსულტის ან გულის უკმარისობის მიზეზად იქცეს. წინაგულების ქაოსურმა, არარეგულარულმა შეკუმშვამ შესაძლოა წინაგულში თრომბის ფორმირება გამოიწვიოს, თრომბი მოწყდეს და სისხლის ნაკადთან ერთად თავის ტვინის, ფილტვის ან ქვემო კიდურების არტერიათა სისტემაში მოხვდეს. თუ თრომბის ნაწილაკმა თავის ტვინის არტერია დაახშო, ინსულტი განვითარდება, ფილტვის არტერიის დახშობა კი ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიას იწვევს.
მოციმციმე არიტმიის დროს ინსულტის განვითარების უფრო მეტი ალბათობა აქვთ ასაკოვან, არტერიული ჰიპერტენზიით დაავადებულ ადამიანებს, ასევე მათ, ვინც გადაიტანა გულის უკმარისობა ან ინსულტი ან ახლა აქვს გულის უკმარისობა. საზოგადოდ, ინსულტის განვითარების რისკი მოციმციმე არიტმიის დროს საგრძნობლად იზრდება. მოციმციმე არიტმია, განსაკუთრებით - ნებაზე მიშვებული, უარყოფითად მოქმედებს გულის ფუნქციაზე და საბოლოოდ იწვევს გულის უკმარისობას - მდგომარეობას, რომლის დროსაც გულს აღარ შესწევს უნარი, ორგანიზმს საკმარისი ოდენობის სისხლი მიაწოდოს.

სიმპტომები და დიაგნოსტიკა. მოციმციმე არიტმიას ადამიანი შეიგრძნობს გულის ფრიალით, გულის არეში დისკომფორტით. ზოგჯერ თავს იჩენს ქოშინი, სისუსტე, თავბრუხვევაც.
მოციმციმე არიტმიაზე ეჭვს ბადებს ავადმყოფის ჩივილები, მისი პულსისა და გულისცემის  თავისებურება. დიაგნოზის დასაზუსტებლად ინიშნება ელექტროკარდიოგრაფიული გამოკვლევა. ტარდება ექოკარდიოსკოპიაც, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია მოციმციმე არიტმიის გამომწვევი გულის პათოლოგიის გამოვლენა. რიგ შემთხვევაში საჭიროა სისხლის ლაბორატორიული გამოკვლევა ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებათა არსებობა-არარსებობის დასადგენად.

მკურნალობა. მოციმციმე არიტმიის მკურნალობა ითვალისწინებს გულის ნორმალური რიტმის აღდგენას, როცა ეს შეუძლებელია - გულის შეკუმშვათა სიხშირის კონტროლს. გარდა ამისა, მოციმციმე არიტმიის მკურნალობის მნიშვნელოვანი მომენტია თრომბოზის თავიდან აცილება, რისთვისაც სისხლის შედედებაზე მოქმედი მედიკამენტები გამოიყენება.
გულის ნორმალური, სინუსური რიტმის აღდგენა (ანუ კარდიოვერსია) ორი გზით - მედიკამენტური და ელექტრული კარდიოვერსიით არის შესაძლებელი.
მედიკამენტური კარდიოვერსიის შემთხვევაში სინუსური რიტმის აღდგენა ანტიარიტმიული (არიტმიის საწინააღმდეგო) პრეპარატების გამოყენებით ხდება. ეს პრეპარატები, პაციენტის მდგომარეობის გათვალისწინებით, შესაძლოა დაინიშნოს ინტრავენური ინექციის სახით ან დასალევად, ტაბლეტირებული ფორმით. ასეთი მკურნალობა უმეტესად სტაციონარში ტარდება. ნორმალური რიტმის აღდგენის შემდეგ მოციმციმე არიტმიის პროფილაქტიკისთვის ინიშნება ანტიარიტმიული პრეპარატი.
ელექტრული კარდიოვერსია ტარდება ინტრავენური ნარკოზის ფონზე. ის ხანმოკლე პროცედურაა, რომლის დროსაც გულზე მოქმედებს მაღალი სიმძლავრის ელექტროდენი. ის თრგუნავს ანომალიურ ელექტრულ აქტივობას და აღადგენს გულის ნორმალურ რიტმს. კარდიოვერსიამდე ტარდება ანტიკოაგულანტების (სისხლის შედედების საწინააღმდეგო მედიკამენტების) კურსი, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თრომბოზისა და ინსულტის აღმოცენება.
იმ შემთხვევაში, როცა ნორმალური რიტმის აღდგენა შეუძლებელია, მკურნალობის მიზანია გულის შეკუმშვათა სიხშირის კონტროლი, გულის აჩქარების თავიდან აცილება. ესეც მედიკამენტების საშუალებით მიიღწევა, მაგრამ ამ პრეპარატების მიღება ექიმის დანიშნულების გარეშე დაუშვებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში არ არის გამორიცხული, სიცოცხლისთვის საშიში გართულება განვითარდეს.

პროფილაქტიკა. მოციმციმე არიტმიის არსებობის შემთხვევაში  შესაძლებელია შევამციროთ არიტმიის განმეორებითი ეპიზოდების აღმოცენების რისკი. კერძოდ, დაავადებულმა აუცილებლად უნდა უკლოს ან თავი დაანებოს კოფეინიანი სასმელებისა და ალკოჰოლის მიღებას, ვინაიდან მათ გულის ჭარბი სტიმულაცია და მოციმციმე არიტმიის ინდუცირება ძალუძთ. გარდა ამისა, ავადმყოფმა თავი უნდა არიდოს გრიპისა და გაციების დროს რეკომენდებული საშუალებების მიღებას, რადგან მათი უმრავლესობა შეიცავს ნივთიერებას, რომელმაც შესაძლოა მოციმციმე არიტმიის პროვოცირება მოახდინოს. არ არის გამორიცხული მათი ურთიერთქმედება არიტმიის საწინააღმდეგო საშუალებებთან.
მოციმციმე არიტმიის დროს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მაღალი არტერიული წნევის მკურნალობას, მისი ციფრების ნორმალიზაციას, ამისთვის კი მედიკამენტების რეგულარულ მიღებასთან ერთად აუცილებელია ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა, ჯანსაღი კვება, სუფრის მარილის შეზღუდვა, ფიზიკური აქტივობის ზრდა, თამბაქოსა და ალკოჰოლზე უარის თქმა.

მოყინვა ეწოდება დაბალი ტემპერატურის გავლენით სხეულის რომელიმე ნაწილის დაზიანებას ქსოვილის კვდომამდეც კი. მოყინვა უმთავრესად ზამთრის ცივ დღეებში ხდება, როცა ჰაერის ტემპერატურა  -10⁰C - -20⁰C-ზე დაბალია, თუმცა არც შემოდგომის ცივ დღეებში, 0⁰C-ზე მაღალი ტემპერატურის დროს არის გამორიცხული, თუ ადამიანი დიდხანს დარჩა ქუჩაში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მაღალია ტენიანობა და ქრის ქარი. ამრიგად, მოყინვისთვის მეტისმეტად დაბალი ტემპერატურა აუცილებელი არ არის; საკმარისია დროის განსაზღვრულ ერთეულში დიდი ოდენობით სითბოს დაკარგვა.
ყინვაში მოყინვის განვითარებას ხელს უწყობს მოჭერილი და ნამიანი ტანსაცმელი და ფეხსაცმელი, ფიზიკური გადაღლა, შიმშილი, ხანგრძლივი იძულებითი უმოძრაო ან მოუხერხებელი პოზა, ავადმყოფობისგან ორგანიზმის დაუძლურება, ფეხების ოფლიანობა, ქვედა კიდურების სისხლძარღვებისა და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ქრონიკული დაავადებები, მძიმე მექანიკური დაზიანება, რასაც სისხლის დაკარგვა მოჰყვება, მოწევა და სხვა.
სტატისტიკის თანახმად, მძიმე მოყინვა, რომლის გამოც საჭირო ხდება კიდურის ამპუტაცია, უმეტესად ალკოჰოლური თრობის პერიოდში ვითარდება.
სიცივის გავლენით ქსოვილებში ხდება მძიმე ცვლილებები, რომელთა ხასიათიც იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად დაბალია ტემპერატურა და რამდენ ხანს გრძელდება მისი ზემოქმედება. -30⁰C-ზე დაბალი ტემპერატურა ქსოვილზე უშუალოდ მოქმედებს და იწყება მოყინული უჯრედების კვდომა. -10⁰C - -20⁰C ტემპერატურაზე (მოყინვა უმთავრესად ამ ტემპერატურულ შუალედში ხდება) იწყება სისხლძარღვოვანი ცვლილებები, კერძოდ, წვრილი სისხლძარღვების სპაზმი. შედეგად ნელდება სისხლის მიმოქცევა და წყდება ქსოვილოვანი ფერმენტების მოქმედება.
აღსანიშნავია, რომ გადაცივებულ ქსოვილებში ნელდება ნივთიერებათა ცვლა და მცირდება ჟანგბადის მოთხოვნილება. ნივთიერებათა მინიმალური ცვლა თავდაპირველად საკმარისია უჯრედთა სიცოცხლისუნარიანობის შესანარჩუნებლად. დაზიანებული ქსოვილების პასიური გათბობის შედეგად ნივთიერებათა ცვლა სწრაფად ძლიერდება და ჟანგბადის მოხმარება იზრდება, მაგრამ სპაზმურად შევიწროებული არტერიები უჯრედთა მოთხოვნილებას ვერ აკმაყოფილებენ. ამის შედეგად ვითარდება ჰიპოქსია ქსოვილთა ნეკროზით.
მხოლოდ გაყინულ ქსოვილებში სისხლმიმოქცევის აღდგენის შემდეგ არის შესაძლებელი ნეკროზული ცვლილებების სიღრმისა და ხარისხის განსაზღვრა.
მომენტალური მოყინვა ვითარდება ძლიერ გაყინულ საგნებთან უშუალო კონტაქტის დროს. გათბობის შემდეგ ქსოვილები მალევე აღიდგენენ ფუნქციას.

გამოყოფენ მოყინულობის 4 ხარისხს:
I ხარისხი (მსუბუქი) - წესისამებრ, ვითარდება ცივი ტემპერატურის ხანმოკლე ზემოქმედების შედეგად. ზიანდება მხოლოდ კანი. თავდაპირველად იგი ფერმკრთალია, გათბობის შემდეგ წითლდება, ზოგჯერ იღებს მუქ წითელ ფერს. ვითარდება შეშუპება. კანის უჯრედები არ კვდება. სრულ გამოჯანმრთელებას 5-7 დღე სჭირდება. I ხარისხის მოყინვის პირველი ნიშნებია წვის შეგრძნება, დაზიანებული უბნის სიწითლე და შემდგომ - დაბუჟება. ამის შემდეგ იწყება ქავილი და  ტკივილი, ზოგჯერ - უმნიშვნელო, ზოგჯერ - მკვეთრად გამოხატული.
II ხარისხის მოყინულობა სიცივის უფრო ხანგრძლივი ზემოქმედებისას ვითარდება. ამ დროს სისხლძარღვთა სპაზმი უფრო გამოხატული და გავრცობილია. თავდაპირველად კიდური ფითრდება, ცივდება, მგრძნობელობას კარგავს, მაგრამ ეს მოვლენები მოყინვის ნებისმიერი ხარისხის დროს შეიმჩნევა, ამიტომ უფრო სპეციფიკურ ნიშნად მიჩნეულია მოყინვის შემდეგ პირველსავე დღეებში დაზიანებულ უბანზე გამჭვირვალე სითხით სავსე ბუშტუკების გაჩენა, რაც ქსოვილოვანი ჰიპოქსიის შედეგად სისხლძარღვებიდან პლაზმის გამოსვლით არის განპირობებული. კანის სრულფასოვან აღდგენას 1-2 კვირა სჭირდება. ნაწიბურები და გრანულაცია არ ვითარდება. II ხარისხის მოყინულობის დროს გათბობის შემდეგ ტკივილი უფრო ინტენსიური და ხანგრძლივია, ვიდრე I ხარისხის დამწვრობისას. თავს იჩენს წვა და ქავილი.
III ხარისხის მოყინულობა სიცივის კიდევ უფრო ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგია. თავდაპირველად ჩნდება სისხლის შემცველი ბუშტუკები, რომლებსაც მოლურჯო-მოწითალო ძირი აქვს. აღინიშნება მგრძნობელობის დაკარგვა. მოყინული კანის ყველა ელემენტი კვდება და ბოლოს ვითარდება გრანულაცია და ნაწიბური. თუ ფრჩხილი დაიკარგა, ხელახლა ან აღარ იზრდება, ან იზრდება, მაგრამ დეფორმირებული. მკვდარი ქსოვილის მოშორების პროცესი 2-3 კვირაში სრულდება, შემდეგ კი 1 თვე დანაწიბურება მიმდინარეობს. III ხარისხის მოყინულობის დროს ტკივილის ინტენსივობა და ხანგრძლივობა უფრო მეტია, ვიდრე II ხარისხის მოყინულობის შემთხვევაში.
IV ხარისხის მოყინულობა სიცივის ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგია. ამ დროს ქსოვილებში ტემპერატურის დაქვეითება კიდევ უფრო მკვეთრია. ის არცთუ იშვიათად ერწყმის II და III ხარისხის მოყინულობას. რბილი ქსოვილის ყველა შრე კვდება, არცთუ იშვიათად ზიანდება ძვლები და სახსრები.
კიდურების დაზიანებული უბნები მკვეთრად ლურჯდება, ზოგჯერ მარმარილოსებრ შეფერილობას იღებს. გათბობისთანავე ვითარდება შეშუპება, რომელიც სწრაფად პროგრესირებს. კანის ტემპერატურა გაცილებით დაბალია, ვიდრე მოყინულობის ირგვლივ მდებარე უბნებზე. ბუშტუკები იშვიათად ჩნდება. თუ გაჩნდა - II და III ხარისხის მოყინულობის უბნებზე. ბუშტუკების არარსებობა, ძლიერი შეშუპება და მგრძნობელობის სრული დაკარგვა IV ხარისხის მოყინულობას მოწმობს.

დაბალ ტემპერატურაზე დიდხანს ყოფნისას შესაძლოა განვითარდეს არა მარტო ადგილობრივი, არამედ ზოგადი გადაცივებაც. ეს არის მდგომარეობა, რომელსაც იწვევს სხეულის ტემპერატურის 30⁰-ზე ქვემოთ დაცემა.
ზოგადი გადაცივების გამომწვევი ფაქტორები იგივეა, რაც ადგილობრივისა: ჰაერის მაღალი ტენიანობა, ნესტიანი ტანსაცმელი, ძლიერი ქარი, ფიზიკური გადატვირთვა, ფსიქიკური ტრავმა, გადატანილი დაავადებები და ტრავმები.
განასხვავებენ ზოგადი გადაცივების მსუბუქ, საშუალო და მძიმე ფორმებს:

• მსუბუქი: სხეულის ტემპერატურა - 32-34 ⁰C; კანი - ფერმკრთალი ან ზომიერად მოლურჯო, ბატის კანივით დახორკლილი; ციება; მეტყველების გაძნელება; პულსი - 60-66 დარტყმა წუთში; არტერიული წნევა - ნორმალური ან ოდნავ მომატებული; სუნთქვა დარღვეული არ არის; შესაძლოა, განვითარდეს I-II ხარისხის მოყინულობა.
• საშუალო: სხეულის ტემპერატურა - 29-32 ⁰C; მკვეთრი ძილიანობა, გონების დაბინდვა, უაზრო გამოხედვა; კანი - ფერმკრთალი ან მოლურჯო, ზოგჯერ - მარმარილოსებრი, შეხებისას - ცივი; პულსი - 50-60 დარტყმა წუთში, სუსტი ავსებისა; არტერიული წნევა - უმნიშვნელოდ დაცემული; სუნთქვა - იშვიათი (წუთში 8-12) და ზედაპირული; შესაძლოა განვითარდეს სახისა და კიდურების I-IV ხარისხის მოყინულობა;
• მძიმე: სხეულის ტემპერატურა - 31 ⁰C-ზე დაბალი; ავადმყოფი გონებას კარგავს, ეწყება კრუნჩხვა, აღებინებს; კანი ფერმკრთალი და მოლურჯოა, შეხებისას - ცივი; პულსი 36 დარტყმამდე ეცემა და სუსტი ავსებისაა; არტერიული წნევა მკვეთრად ეცემა, სუნთქვა იშვიათი (წუთში 3-4) და ზედაპირულია; აღინიშნება  მძიმე და გავრცობილი მოყინულობა.

პირველი დახმარება მოყინვის დროს
პირველი დახმარება დამოკიდებულია მოყინულობის ხარისხზე, ორგანიზმის ზოგადი გადაცივების თანაობაზე, ასაკსა და თანმხლებ დაავადებებზე. გულისხმობს ცივი ტემპერატურის ზემოქმედების შეწყვეტას, კიდურების გათბობას, დაზიანებულ ქსოვილში სისხლის მიმოქცევის აღდგენას და ინფექციის თავიდან აცილებას.
მოყინვის ნიშნების შემჩნევისას, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია დაზარალებულის შეყვანა უახლოეს  თბილ შენობაში, გაციებულ-გაყინული ფეხსაცმელების, წინდების, ხელთათმანების გახდა. პარალელურად საჭიროა სასწრაფო დახმარების ბრიგადის გამოძახება.
I ხარისხის მოყინულობის შემთხვევაში უნდა მოხდეს მოყინული უბნის გათბობა (გაწითლებამდე) თბილი ხელებით მსუბუქი მასაჟით, შალის ქსოვილით დაზელით, დაორთქლვით, ამის შემდეგ კი საჭიროა  ბამბა-დოლბანდის ნახვევის დადება.
II-IV ხარისხის მოყინულობის შემთხვევაში სწრაფად გათბობა, მასაჟი და დაზელა არ შეიძლება. დაზიანებულ ზედაპირზე უნდა დაედოს სითბოს შემანარჩუნებელი ნახვევი (ერთი ფენა დოლბანდი, ბამბის სქელი ფენა, ისევ ერთი ფენა დოლბანდი, ზემოდან კი ცელოფანი ან ნახევრად რეზინის ქსოვილი). უნდა მოხდეს დაზიანებული კიდურის ფიქსაცია სახელდახელო საშუალებაზე (ფიცარი, სქელი მუყაო და სხვა). სითბოს შემანარჩუნებელ ქსოვილად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს შალი, ფლანელი და სხვა.
დაზარალებულს უნდა მივცეთ ცხელი სასმელი ან საჭმელი, ცოტაოდენი ალკოჰოლი, ერთი აბი ასპირინი, ანალგინი, ორი აბი ნო-შპა და პაპავერინი.
არ არის რეკომენდებული დაზარალებულის თოვლით დაზელა, რადგან მტევნებისა და ტერფების სისხლძარღვები სათუთია და შესაძლოა დაზიანდეს, მიკროტრავმებიდან კი კანში ინფექცია შეიჭრას. მოყინული კიდურების სწრაფად გასათბობად არ შეიძლება ცეცხლზე მიფიცხება, სათბურის გამოყენება - ეს მოყინულობას დაამძიმებს. ღრმა მოყინულობის დროს უეფექტოა ცხიმის, ზეთის, სპირტის შეზელა.
მსუბუქი გადაცივების დროს საკმაოდ ეფექტურია გათბობა თბილ აბაზანაში, მაგრამ გაითვალისწინეთ: თავდაპირველად წყლის ტემპერატურა 24 ⁰C უნდა იყოს და შემდეგ თანდათან გათბეს სხეულის ნორმალურ ტემპერატურამდე.
საშუალო და მძიმე ზოგადი გადაცივების დროს, როდესაც დარღვეულია სუნთქვა და სისხლის მიმოქცევა, აუცილებელია დაზარალებულის საავადმყოფოში რაც შეიძლება მალე მიყვანა.

ლითონით მოყინვა
გვხვდება სიცივით გამოწვეული ისეთი ტრავმები, რომლებიც ვითარდება ლითონის ცივ საგანთან თბილი კანის შეხებისას. მაგალითად, თუ ბავშვმა შიშველი ხელი შეახო ან ალოკა ძალიან გაცივებული (გაყინული) ლითონის საგანი, მიწებება მას, მოცილებისას კი კანი აეგლიჯება. დაშავებული ადგილი ძალიან უსიამოვნოდ გამოიყურება, მაგრამ ჭრილობა იშვიათად არის ღრმა. მიუხედავად ამისა, მისი სასწრაფო დეზინფიცირება მაინც საჭიროა. თავდაპირველად უნდა მოხდეს თბილი წყლით ჩამობანა და წყალბადის ზეჟანგით დამუშავება, მერე კი სისხლდენის შეჩერება უნდა ვცადოთ. კარგია სტერილური ბინტით დამწოლი ნახვევის დადება. თუ ჭრილობა დიდია, აუცილებელია ექიმის ჩარევა.
თუ ბავშვმა, რომელიც ლითონს მიეწება, დასახმარებლად დაგიძახათ, მიასხით ლითონს თბილი (და არა ცხელი!) წყალი - იგი გათბება და ბავშვიც კანის დაუზიანებლად გათავისუფლდება.
უნდა გვახსოვდეს, რომ ყინვაში ლითონის საგნები შეხებისას ბევრ სითბოს გვართმევენ, ამიტომ ყინვიან ზამთარში არ უნდა მივცეთ ბავშვს ლითონის სათამაშო ნიჩაბი და დიდი ხნით არ დავსვათ ლითონის საქანელაზე.

პროფილაქტიკა
ძლიერი ყინვის დროს მოყინვისა და გადაცივებისგან თავის დასაცავად რამდენიმე წესი არსებობს:

• არ დალიოთ სპირტიანი სასმელი - ალკოჰოლური სიმთვრალის დროს, თუმცაღა იქმნება სითბოს ილუზია, ორგანიზმი დიდი რაოდენობით სითბოს კარგავს;
• არ მოსწიოთ - მოწევა ამცირებს პერიფერიებში სისხლის ცირკულაციას, ამიტომ კიდურები უფრო ადვილად ზიანდება;
• ატარეთ თავისუფალი ტანსაცმელი - ეს ხელს შეუწყობს სისხლის ნორმალურ ცირკულაციას;
• კომბოსტოსავით ჩაიფუთნეთ. ტანსაცმლის ფენებს შორის ყოველთვის არის ჰაერის ფენა, რომელიც საუკეთესოდ აკავებს სითბოს. ზედა ტანსაცმელი აუცილებლად წყალგაუმტარი უნდა იყოს.
• ვიწრო ფეხსაცმელი, ფეხსაცმელი თბილი ჩასაფენის გარეშე, ნესტიანი და ჭუჭყიანი წინდები მოყინვას უწყობს ხელს. ფეხსაცმელებს გასაკუთრებული ყურადღება მან უნდა მიაქციოს, ვისაც ხშირად უოფლიანდება ფეხები. ჩექმებში უნდა ჩაიფინოთ თბილი საფენები, ხოლო ბამბის წინდების ნაცვლად ჩაიცვათ შალისა, რადგან შალი ისრუტავს ნესტს, ფეხები კი მშრალი რჩება.
• არ გახვიდეთ შინიდან ხელთათმანების, ქუდისა და შარფის გარეშე. აჯობებს, ხელთათმანები წყალგაუმტარი და ნატურალური ქსოვილისა იყოს. ქარიან ამინდში  შინიდან გასვლამდე სხეულის ღია ნაწილებზე წაისვით სპეციალური კრემი.
• ნუ გაიკეთებთ ლითონის სამკაულებს (ბეჭდებს, საყურეებს). ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ლითონი სხეულზე სწრაფად ცივდება და შესაძლოა, კანზე  მოგეკროთ, რასაც ტკივილი და ტრავმა მოჰყვება, მეორეც, ბეჭედი ხელს უშლის თითში სისხლის ნორმალურ ცირკულაციას.
• ერიდეთ ადრე მოყინული უბნების ხელახლა მოყინვას - ეს კანის გაცილებით მძიმე დაზიანებას გამოიწვევს.
• თუ თოვლში ფეხები მოგეყინათ, ფეხსაცმელები გარეთ არ გაიხადოთ - ფეხები შეგიშუპდებათ და ფეხსაცმელების ჩაცმას ვეღარ მოახერხებთ. თუ ხელები გაგეყინათ, იღლიებში ამოიდეთ და ისე გაითბეთ.
• ყინვაში დიდხანს სიარულის შემდეგ შინ დაბრუნებისას შეამოწმეთ, ხომ არ გაქვთ მოყინული კიდურები, სახე, ზურგი, რადგან ნებაზე მიშვებულმა მოყინულობამ შესაძლოა განგრენა გამოიწვიოს და კიდურიც კი დაგაკარგვინოთ.
• სეირნობისას, როგორც კი შეამჩნევთ, რომ ძალიან შეგცივდათ ან კიდურები გაგეყინათ, გასათბობად თავი უახლოეს შენობას (მაღაზიას, კაფეს) შეაფარეთ.
• თუ ქარი ამოვარდა, ერიდეთ ქუჩაში სიარულს - მოყინვის ალბათობა ქარიან ამინდში გაცილებით დიდია.
• სააბაზანოდან ახალგამოსული, მით უმეტეს, სველი თმით, არ გახვიდეთ შინიდან. გახსოვდეთ, სველი კანი სითბოს უფრო ადვილად კარგავს. თუ ტანსაცმელი ან ფეხსაცმელი დაგისველდათ (მაგალითად, წაიქეცით), აუცილებელია მათი სასწრაფოდ გახდა, კარგად გამშრალება და, თუ შესაძლებელია, მშრალი ტანსაცმლის ჩაცმა. თუ ამ დროს ტყეში იმყოფებით, ეცადეთ, დაანთოთ ცეცხლი და ტანსაცმელი გააშროთ. ამ ხნის განმავლობაში ენერგიულად ივარჯიშეთ და ცეცხლთან გათბით.
• კარგი იქნება, თუ ყინვიან ამინდში სასეირნოდ მიმავალი თან ერთ-ორ წყვილ წინდას, ხელთათმანს და თერმოსით ცხელ ჩაის წაიღებთ.
• გასათვალისწინებელია, რომ ბავშვებს თერმორეგულაცია არასრულყოფილი აქვთ, ხოლო მოხუცებსა და ზოგიერთ ავადმყოფს - მოშლილი. ამ კატეგორიის ადამიანები უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოყინვისკენ. თუ ბავშვს ყინვიან ამინდში სასეირნოდ უშვებთ, გაითვალისწინეთ, რომ ყოველ 15-20 წუთში ერთხელ იგი თბილ შენობაში უნდა შევიდეს გასათბობად.

მოტეხილობა ნიშნავს ძვლის მთლიანობის დარღვევას, რასაც მასზე მოქმედი ძალა იწვევს. ამ დროს ზიანდება არა მარტო ძვალი, არამედ მის ირგვლივ მდებარე რბილი ქსოვილებიც: კუნთები, ფასცია, მყესი, სისხლძარღვები, ნერვები და სხვა.
არსებობს დაავადება არასრულყოფილი ოსტეოგენეზი. ამ დროს ძვლებს თანდაყოლილი მსხვრევადობა ახასიათებს და შესაძლოა, მოტეხილობა უბრალო მოძრაობამაც კი გამოიწვიოს. ეს დაავადება უმთავრესად ბავშვთა ასაკში გვხვდება. ასეთ ბავშვებს "შუშისას" უწოდებენ. გარდა ამისა, არსებობს ძვლის დაავადებები, რომლებიც პათოლოგიურ მოტეხილობას იწვევს: ტუბერკულოზი, სიმსივნე და სხვა.
ქალებს ხანდაზმულ ასაკში ადვილად სტყდებათ ბარძაყის ძვლის ყელი. ბარძაყის ძვლის ყელს, სხვა ძვლებისგან განსხვავებით, არ გააჩნია ძვლისაზრდელა და ამიტომ სიმტკიცეც ნაკლები აქვს. თუ ამას დაერთო დემინერალიზაციაც (რომელიც მენოპაუზის შემდეგ ვითარდება და ორგანიზმში მიმდინარე ჰორმონულ ძვრებს უკავშირდება), ის კიდევ უფრო სუსტდება, ამიტომ მოსატეხად ზოგჯერ უმნიშვნელო ტრავმაც კი კმარა. მეტიც: არის შემთხვევები, როცა ფეხზე მდგომ ადამიანს თავისთავად სტყდება ბარძაყის ძვალი - ის იმდენად არის დასუსტებული, რომ სხეულის სიმძიმეს ვერ უძლებს.
დემინერალიზაცია არ არის პათოლოგია, ეს ფიზიოლოგიური პროცესია და მის თავიდან ასაცილებლად 40 წელს გადაცილებულმა ქალებმა საკვები დანამატების სახით უნდა მიიღონ მინერალები, რომლებიც ძვლებისთვის აუცილებელია: კალციუმი და მაგნიუმი, ასევე - ვიტამინები.
ასევე ხშირია სხივის ძვლის მოტეხილობა მაჯის სახსართან ახლოს. აქაც ანალოგიურ მიზეზებთან გვაქვს საქმე. განსხვავება ის არის, რომ ბარძაყის ყელის მოტეხილობა ოპერაციულ მკურნალობას მოითხოვს, სხივის ძვლის მოტეხილობა კი კონსერვატიულს ემორჩილება.

მოტეხილობათა კლასიფიკაცია
კანის დაზიანების მიხედვით მოტეხილობა ორგვარია: ღია და დახურული.
ღია მოტეხილობის დროს დაზიანებულ ადგილას ჩნდება ჭრილობა და ძვალს გარემოსთან აქვს კონტაქტი, ამიტომ იქმნება მოტეხილობის არეში მიკრობების შეჭრის, ამის კვალობაზე კი ადგილობრივი და/ან ზოგადი გართულებების განვითარების საფრთხე. ღია მოტეხილობის დროს, წესისამებრ, რბილი ქსოვილები ძლიერ არის დაზიანებული, რაც ძვლების შეზრდას ართულებს.
დახურული მოტეხილობის დროს კანის მთლიანობა დარღვეული არ არის და ინფექციის შეჭრაც გამორიცხულია.

ლოკალიზაციის მიხედვით განასხვავებენ:

• სახსარშიდა მოტეხილობას;
• სახსართან ახლოს მდებარე მოტეხილობას;
• სახსრიდან მოშორებულ მოტეხილობას.

მოტეხილობის ხაზის მიხედვით კი:

• განივ მოტეხილობას - მოტეხილობის ხაზი ძვლის გასწვრივ ღერძს მიუყვება;
• ირიბ მოტეხილობას - მოტეხილობის ხაზი ძვლის გასწვრივ ღერძთან კუთხეს ქმნის;
• სპირალურ მოტეხილობას - მოტეხილობის ხაზი სპირალურად მიემართება;
• მსხვრეულ მოტეხილობას - მოტეხილობის ადგილას მრავლობითი ფრაგმენტია.

გარდა ამისა, განასხვავებენ მოტეხილობას ძვლის ფრაგმენტების შეცილების გარეშე და ძვლის ფრაგმენტების შეცილებით. ძვლის მოტეხილობის დროს მასზე მიმაგრებული კუნთების შეკუმშვის გამო ძვლის ნატეხები ხშირად შეცილებას განიცდის. შეცილება სხვადასხვანაირია: კუთხითი (მოტეხილი ძვლების ბოლოები ერთმანეთთან კუთხეს ქმნის), გვერდითი (მოტეხილი ძვლების ბოლოები განივი ღერძის გასწვრივ საპირისპირო მიმართულებით გადაინაცვლებს), სიგრძივი (მოტეხილი ძვლის ბოლოები გასწვრივ ღერძზე გადაინაცვლებს და ამ გადანაცვლების მიხედვით შეიძლება დამოკლდეს ან დაგრძელდეს ძვალი), როტაციული (ძვლის ერთი ბოლო ღერძის ირგვლივ შემოტრიალდება). როცა მოტეხილობა შეცილების გარეშეა, ძვლების შეხორცებისთვის უკეთესი პირობებია, შეცილებული მოტეხილობა კი უფრო რთულად ითვლება.

სიმპტომები. მოტეხილობის დროს ტრავმირებულ არეში აღინიშნება ტკივილი, შეშუპება, დეფორმაცია და არაბუნებრივ ადგილას მოძრაობა.
ტკივილი ძვლის მოტეხვისთანავე იწყება. იგი ძლიერია, თუ მოტეხილობას თან სდევს ნერვის დაზიანება, მასზე ზეწოლა ან მოტეხილი ძვალი ბასრი ბოლოთი აწვება რბილ ქსოვილებს. ტკივილი ძლიერდება ნებისმიერი მოძრაობის დროს, მოსვენებისას კი მცირდება. მაგრამ ტკივილი მოტეხილობის სპეციფიკური ნიშანი არ არის - ის დაჟეჟილობასა და დაჭიმულობასაც ახასიათებს.
კუნთების შეკუმშვის, სისხლჩაქცევებისა და მოტეხილი ძვლის ფრაგმენტების შეცილების გამო მოტეხილობის არე დეფორმირდება.
ნებისმიერი მოტეხილობის დროს მეტ-ნაკლებად არის გამოხატული დაზიანებული კიდურის ფუნქციის მოშლა.
არაბუნებრივ ადგილას (სახსრის გარეშე) ძვლის მოძრაობა მოტეხილობის უტყუარი, მაგრამ არა სავალდებულო ნიშანია. მაგალითად, ჩაჭედილი მოტეხილობის დროს ასეთი რამ არ გვხვდება.
მოტეხილობის ასევე უტყუარი, თუმცა არა სავალდებულო ნიშანია კიდურის დამოკლება, რაც ძვლების შეცილების შედეგია.
მოტეხილობის უტყუარი ნიშანია კრეპიტაციაც - მოძრაობისას ძვლის ნატეხების ხმიანობა. კრეპიტაცია არ აღინიშნება, თუ ძვლის ფრაგმენტები ერთმანეთს ძლიერ არის დაშორებული ან მათ შორის რბილი ქსოვილია მოქცეული.
გართულებები. მოტეხილობის ადრეული გართულებაა თრომბოემბოლია, თუ მოტეხილობა ღიაა - ჭრილობის ინფიცირება და დაჩირქება. გვიანი გართულებაა მოტეხილობის შეუხორცებლობა ანუ ყალბი სახსრის ჩამოყალიბება ან არასწორი შეხორცება, რაც გამოიწვევს კიდურის დამოკლებას, დეფორმაციას და ა. შ.

დიაგნოსტიკა. მოტეხილობის ხასიათსა და სახეობას რენტგენოგრაფიული კვლევით ადგენენ. სახსარშიგა მოტეხილობის დროს ამომწურავი ინფორმაციის მისაღებად და ოპერაციის ტაქტიკის განსაზღვრის მიზნით მიმართავენ კომპიუტერულ ტომოგრაფიას.

პირველი დახმარება. მოტეხილობის დროს პირველი დახმარება გულისხმობს ტრავმირებული კიდურის უძრავად დაფიქსირებას, რადგან მოტეხილი არის მოძრაობა ტკივილს აძლიერებს, ძვლის ფრაგმენტებს ერთმანეთს აცილებს და რბილ ქსოვილებს აზიანებს. ფიქსაციისთვის გამოიყენება არტაშანი. სასწრაფო დახმარების ბრიგადებს სამედიცინო არტაშნები აქვთ, ჩვეულებრივ მოქალაქეებს კი არტაშნებად შეუძლიათ ფიცრის ან მყარი მუყაოს ნაჭრები გამოიყენონ. თუ ხელთ არც ეს აღმოაჩნდათ, მაშინ ზედა კიდური ტანს უნდა მიეკრას, ხოლო ქვედა კიდური - ჯანმრთელ კიდურს. გარდა ამისა, დაშავებულს უნდა მიეცეს ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება, ამის შემდეგ კი მოხდეს მისი გადაყვანა სამკურნალო დაწესებულებაში.
როცა მოტეხილობა ღიაა, დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად ჭრილობა სუფთა ნაჭრით უნდა დაიფაროს.
დაუშვებელია მოტეხილობის დროს არაპროფესიონალის მიერ დეფორმაციის ძალით ჩასწორება, მაგალითად, კიდურის დაჭიმვით ან მასზე ზეწოლით. ჯერ ერთი, ეს გააძლიერებს ტკივილს და შესაძლოა, შოკიც კი გამოიწვიოს, მეორე - გამოიწვევს მოტეხილი ძვლების ცდომას, რაც მდგომარეობას კიდევ უფრო გაართულებს.

მკურნალობა. მოტეხილობის მკურნალობის პრინციპი ასეთია: თუ ძვლები შეცილებულია, უნდა ჩასწორდეს, ამის შემდეგ კი კიდური სრულ შეხორცებამდე უძრავად დაფიქსირდეს. ამის მოხერხება შეიძლება როგორც კონსერვატიული მეთოდებით, ისე ოპერაციით. ქირურგიული ჩარევის აუცილებლობას ტრავმატოლოგი ადგენს.
კონსერვატიული მკურნალობა გულისხმობს დაჭიმვას (ხალხში გირების დაკიდებას რომ უწოდებენ) ან ჩასწირებას და შემდგომ თაბაშირის დადებას. თაბაშირის დადებისას აუცილებელია, თაბაშირში სამი სეგმენტი მაინც იყოს მოქცეული - მხოლოდ ასე მოხერხდება ტრავმირებული კიდურის უძრაობის შენარჩუნება. მაგალითად, თუ სახსარია დაზიანებული, თაბაშირი უნდა დაედოს ამ სახსარსა და მეზობელ ორ ძვალს, თუ ძვალი - ამ ძვალსა და მის მიმდებარე ორ სახსარს. თუ ეს პრინციპი არ იქნა დაცული, საიმობილიზაციო საშუალების გამოყენებას აზრი ეკარგება, რადგან უძრაობას ვერ შეინარჩუნებს, მხოლოდ ზედმეტ ტვირთად დააწვება ავადმყოფს.
ოპერაციას მაშინ მიმართავენ, როცა მოტეხილი ძვლის კონსერვატიულად ჩასწორება ვერ ხერხდება ან ფიქსაციის დროს მოსალოდნელია ძვლის ფრაგმენტების მეორეული შეცილება - ხელახალი ცდომა თაბაშირის ნახვევში.
ოპერაციული მკურნალობის დროს მოტეხილ ძვლებს ამაგრებენ სპეციალური მეტალის ფიქსატორებით, რომლებიც იმდენად სრულყოფილია, რომ გარეგანი საიმობილიზაციო საშუალებების დამატება აღარ სჭირდება. ასეთი ფიქსაცია იძლევა საშუალებას, პაციენტმა მალევე დაიწყოს მოძრაობა და თავიდან აიცილოს სახსრის ჩაკეტვა, კუნთების ატროფია და სხვა.
სასურველია, შეხორცების შემდეგ ფიქსატორი ამოღებულ იქნეს, რათა უკვე გამოჯანმრთელებული ძვალი სრულყოფილად დაიტვირთოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი ატროფირდება.
კუნთების ატროფიის თავიდან ასაცილებლად პაციენტს ოპერაციის მეორე დღესვე ურჩევენ, კუნთები ავარჯიშოს - პერიოდულად (საათში 1-2 წუთის განმავლობაში) დაჭიმოს და მოადუნოს. მოგვიანებით, როცა ჭრილობა ბოლომდე მოშუშდება, შეიძლება მასაჟის დაწყებაც.