ტკივილს, რომელიც მშობიარობისას აღმოცენდება, მობილიზაციაში მოჰყავს ორგანიზმის სასიცოცხლო ძალები. მაგრამ ზოგჯერ ტკივილი საპირისპიროდ მოქმედებს – მას შეუძლია, სამშობიარო მოქმედების დისკოორდინაცია გამოიწვიოს. ამ შემთხვევაში ირღვევა მშობიარობის მიმდინარეობა. ძლიერი ტკივილის დროს ირთვება ემოციური ფაქტორი, ქალი ვეღარ ითმენს ხშირ, ხანგრძლივ შეტევებს, აუტანელი ტკივილის გამო ადეკვატურად ვეღარ აღიქვამს მომხდარს და მეანის მითითებებს.
არსებობს სამშობიარო მოქმედების გაუტკივარების სამი ძირითადი ჩვენება:

• გამოხატული ტკივილის სინდრომი;
• სამშობიარო მოქმედების პათოლოგია (სისუსტე, დისკოორდინაცია და სხვა);
• თანმხლები დაავადებები (გულ-სისხლძარღვთა, ნერვული სისტემისა, თვალისა, აგრეთვე – ნეფროპათია, პრეეკლამფსია და სხვა).

აღსანიშნავია, რომ ორსულობის მე-12 კვირის ჩათვლით, ვიდრე ნაყოფის ორგანოები არ ჩამოყალიბდება, არავითარი მედიკამენტური ჩარევა სასურველი არ არის. თუ აუცილებელი გახდა სამედიცინო მანიპულაცია, რომელიც გაუტკივარებას მოითხოვს, უპირატესობა რეგიონულ ანესთეზიას ენიჭება. 12 კვირის შემდეგ, თუ ორსულის მდგომარეობა დაუყოვნებელ ჩარევას მოითხოვს, ყოველგვარი სახის გაუტკივარება დასაშვებია.

არსებობს მშობიარობის გაუტკივარების შემდეგი მეთოდები:
1. ადგილობრივი: პარაცერვიკალური, პუდენდალური
პარაცერვიკალური ბლოკადა
პარაცერვიკალურ ბლოკადას მშობიარობის პირველი სტადიის (საშვილოსნოს ყელის გახსნის ეტაპი) ასიდან 80 შემთხვევაში შეუძლია ტკივილის კუპირება. ამ დროს სპეციალური ნემსის საშუალებით საშვილოსნოს ყელის მარჯვენა და მარცხენა მხარეს ადგილობრივი ანესთეტიკი შეჰყავთ.
მეთოდის მთავარი ნაკლი ის არის, რომ ანესთეტიკის მოქმედების დასრულების შემდეგ პროცედურა უნდა გამეორდეს. არსებობს ნაყოფის თავის დაზიანების თეორიული შანსიც, რის გამოც პარაცერვიკალური ბლოკადა სამეანო პრაქტიკაში იშვიათად გამოიყენება.
პუდენდალური ბლოკადა
ეს მეთოდი მოწოდებულია მშობიარობის მეორე სტადიის (ნაყოფის გამოძევების ეტაპი) გაუტკივარების მიზნით. მისი ეფექტიანობა პარაცერვიკალური ანესთეზიისაზე გაცილებით ნაკლებია. პუდენდალურ ბლოკადას პარაცერვიკალური ანესთეზიის მსგავსი ნაკლოვანებები აქვს, რის გამოც უმთავრესად მაშებით მშობიარობისას და შორისის მთლიანობის აღდგენისას იყენებენ.
2. რეგიონული: ეპიდურალური, სპინალური
რეგიონული ანესთეზიის დროს მგრძნობელობა ითიშება სხეულის განსაზღვრულ ნაწილში, პაციენტის ცნობიერება კი ამ დროს გამოთიშული არ არის. რეგიონული გაუტკივარების მეთოდებს შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია სპინალურ და პერიდურალურ ანესთეზიას: ზურგის ტვინის არეში შეჰყავთ ხანგრძლივი მოქმედების საანესთეზიო საშუალება, რაც ინექციის ადგილის ქვევით ტკივილის, შეხებისა და მოძრაობის დროებით გამოთიშვას იწვევს. ამჟამად ეპიდურალური და სპინალური ანესთეზია ფართოდ გამოიყენება როგორც მშობიარობის გაუტკივარების მიზნით, ისე საკეისრო კვეთის დროსაც.
სპინალური გაუტკივარება
ეფექტიანობის, სიმარტივისა და სიიაფის გამო სპინალურმა გაუტკივარებამ მეანობაში ფართო გამოყენება პოვა. საკეისრო კვეთის ოპერაციის დროს ის უმეტესად არჩევის მეთოდი იყო, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ხანგრძლივი ეპიდურალური გაუტკივარება დაინერგა, ის ამ მიზნით თითქმის აღარ გამოიყენება. ეპიდურალურისგან განსხვავებით, სპინალური გაუტკივარების მოქმედების ხანგრძლივობა შეზღუდულია. სპინალურ გაუტკივარებას ეპიდურალურის ანალოგიური ჩვენებები, უკუჩვენებები და უკუეფექტები აქვს, თუმცა ეს უკანასკნელი (განსაკუთრებით – გაუტკივარების შემდგომი თავის ტკივილი) უფრო მეტად არის გამოხატული.
სპინალური ანესთეზიის თანმხლები ერთ-ერთი სირთულე, რის გამოც მისი გამოყენება კარგა ხანს იზღუდებოდა, პროცედურიდან 2-3 დღის შემდეგ აღმოცენებული თავის ტკივილია.
ეპიდურალური გაუტკივარება
ეპიდურალური გაუტკივარება ადგილობრივი გაუტკივარების ნაირსახეობაა, რომელიც მედიცინის სხვადასხვა დარგში გამოიყენება. ანესთეზიის ეს მეთოდი ფართოდ არის დანერგილი განვითარებულ ქვეყნებში. მას მიმართავენ სამშობიარო (და არამარტო სამშობიარო) ტკივილების გასაყუჩებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ეპიდურალური ანესთეზია ტექნიკურად უფრო რთულია, ვიდრე სპინალური, ის მეანობის უდიდეს მიღწევად მიიჩნევა. ეპიდურალური ანესთეზიის ეფექტიანობა 80%-ს აჭარბებს და მშობიარეს თითქმის სავსებით ათავისუფლებს ტკივილისგან.
ეპიდურალურ სივრცეში, რომელიც ხერხემლის წელის მიდამოში მდებარეობს, სპეციალური კათეტერის საშუალებით შეყვანილი ადგილობრივი ანესთეტიკი ბლოკავს იმ ნერვებს, რომლებსაც იმპულსები თავის ტვინისკენ მიაქვს. ვინაიდან ეპიდურალურ სივრცეში გადის სხეულის ქვედა ნაწილის ნერვები, ინექციის შემდეგ ეს მიდამო ყოველგვარ მგრძნობელობას კარგავს.
ეპიდურალური ანესთეზიის ჩასატარებლად 20-30 წუთია საჭირო. ასეთი გაუტკივარება გამოიყენება საკეისრო კვეთის დროსაც.
ეპიდურალური გაუტკივარებისას არ იყენებენ სხვა (ინჰალაციურ თუ არაინჰალაციურ) ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებებს, რის გამოც ახალშობილი იბადება მედიკამენტური დეპრესიის გარეშე _ აქვს ნორმალური ტონუსი, სუნთქვა, გულისცემა და სხვა მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო მაჩვენებლები. ეპიდურალური ანესთეზიის დანერგვასთან ერთად შემცირდა მშობიარობის გართულებათა რიცხვიც.
ეპიდურალური გაუტკივარების ერთ-ერთი უპირატესობა ის არის, რომ შესაძლებელია ანესთეზიის გახანგრძლივება მშობიარობისა და საკეისრო კვეთის შემდეგ. გარდა ამისა, ამ მეთოდის დახმარებით შესაძლებელი გახდა იმ ქალების მოლოგინებაც, რომელთა მშობიარობა ადრე ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისთვის სახიფათოდ მიიჩნეოდა (გულის მანკი, მაღალი ხარისხის მიოპია, ჰიპერტენზიული დაავადება, თირკმლის დაავადებები და სხვა).
ეპიდურალურ გაუტკივარებას აქვს უკუჩვენებებიც:

_{ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები;}

• _{ხერხემლის მიდამოს მძიმე პათოლოგია (მაღალი ხარისხის სკოლიოზი, ლორდოზი), რომელმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს ანესთეტიკის გავრცელებას;}
  
• _{ზურგის კანის მიდამოს პუნქციის შემდეგ წარმოქმნილი ჩირქოვანი დაზიანება;}
  
• _{მოუწესრიგებელი ჰიპოვოლემია (მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დაქვეითება);}
  
• _{სისხლის შემდედებელი სისტემის მძიმე დარღვევები;}
  

_{გულის რიტმის სერიოზული დარღვევა და სხვა.}

ეპიდურალური ანესთეზიის ჩატარების ტექნიკა:
მშობიარე უნდა დაწვეს გვერდზე ან დაჯდეს და წელში მაქსიმალურად მოიხაროს. ზურგის ის მიდამო, სადაც უნდა ჩაიდგას კათეტერი, მუშავდება ანტისეპტიკით, ჯერ ხდება კანის გაუტკივარება პუნქციის არეში, მერე კი პუნქცია (ჩხვლეტა) ხერხემლის წელის ნაწილში არსებულ ეპიდურალურ სივრცეში. ამ დროს ქალი შეიგრძნობს მსუბუქ ზეწოლას წელის არეში. შესაძლოა, რომელიმე ფეხის მსუბუქი ტკივილიც იგრძნოს – ეს საშიში არ არის. ნემსის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში დგამენ წვრილ კათეტერს. ამის შემდეგ ნემსს იღებენ, ხოლო კათეტერს ზურგზე ამაგრებენ, რაც იოტის ოდენა დისკომფორტსაც არ იწვევს. კათეტერის საშუალებით ეპიდურალურ სივრცეში შეჰყავთ ადგილობრივი ანესთეტიკი, რომელიც ტკივილს აყუჩებს. ამ დროს მშობიარე ზურგში ოდნავ სიცივეს შეიგრძნობს. ეფექტის მისაღებად საჭიროა 10-20 წუთი. კათეტერში ანესთეტიკის შეყვანის შემდეგ ტკივილი თანდათან მცირდება და ბოლოს სრულიად ქრება. ქვედა კიდურებში მშობიარე გრძნობს სისუსტეს, დაბუჟებას და სითბოს. საჭირო დროს, მეანის მითითებით, მშობიარე ახერხებს უმტკივნეულოდ გაჭინთვას და აქტიურად მონაწილეობს ბავშვის გაჩენაში. ფეხების დაბუჟება და სისუსტე მშობიარობიდან რამდენიმე საათის შემდეგ გაივლის.

ეპიდურალური ანესთეზიის გართულებები
გამორიცხული არ არის:

• სრულ გაუტკივარებას უფრო მეტი ხანი დასჭირდეს, ვიდრე სპინალური ბლოკადის დროს;
• გახანგრძლივდეს მშობიარობის პირველი პერიოდი;
• დაეცეს არტერიული წნევა;
• თავი იჩინოს ფეხის კუნთების სისუსტემ (სიარული მიზანშეწონილი არ არის, სჯობს, მშობიარე იწვეს);
• თავი იჩინოს მოშარდვასთან დაკავშირებულმა სირთულეებმა და საჭირო გახდეს შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია;

ნაჩხვლეტის მიდამოში დარჩეს ტკივილისა და სიმძიმის შეგრძნება, რომელიც თანდათან გაივლის.
იშვიათად ეპიდურალურმა ანესთეზიამ შესაძლოა თავის ტკივილი გამოიწვიოს.

3. მედიკამენტური (ინტრავენური, ინჰალაციური)
ინტრავენური გაუტკივარება
სამეანო პრაქტიკაში იდეალური ანესთეტიკი არ არსებობს. ყოველი მათგანი გადის პლაცენტურ ბარიერს და ნაყოფზე ამა თუ იმ სახის ზემოქმედებას ახდენს. მიუხედავად ამისა, სამშობიარო მოქმედების ინტრავენური გაუტკივარება დღეისთვის საკმაოდ ფართოდ არის დანერგილი, მით უმეტეს, რომ მშობიარობის პროცესში ის ხშირად აუცილებელიც კი ხდება. მშობიარობის ინტრავენური გაუტკივარება ნაჩვენებია გახანგრძლივებული, მეტისმეტად მტკივნეული და გართულებული მშობიარობის, სამშობიარო მოქმედებათა დისკოორდინაციის, ინსტრუმენტული (მაშებით) მშობიარობის, ასევე _ ზოგიერთი თანმხლები დაავადების დროს. მეთოდის მთავარი ნაკლია დედისა და ახალშობილის სუნთქვის დეპრესია და ძილიანობა. სისტემურმა ტკივილგამაყუჩებელმა საშუალებებმა ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს სამშობიარო მოქმედების შესუსტება, რის გამოც მათი გამოყენება განსაკუთრებულ სიფრთხილეს მოითხოვს. მრავალი ინტრავენური ანესთეტიკი იწვევს გულისრევასა და პირღებინებას, რეტროგრადულ ამნეზიას (ქალს არ ახსოვს მშობიარობის პროცესი) და ამცირებს მშობიარობის აქტში ორსულის მონაწილეობას. გვერდითი ეფექტებისა და გართულებათა ალბათობის შესამცირებლად ანესთეტიკის მცირე დოზებით გამოყენებაა საჭირო. აგრეთვე რეკომენდებულია, ბავშვის დაბადებამდე რამდენიმე ხნით ადრე შეწყდეს მედიკამენტის შეყვანა, რის გამოც ტკივილის სინდრომის სრული კუპირება ყოველთვის ვერ ხერხდება.
ზოგად გაუტკივარებას (ენდოტრაქეულ ნარკოზს) საკეისრო კვეთის დროს მიმართავენ, თუმცა წამყვანი კლინიკები უპირატესობას ანიჭებენ ანესთეზიის ეპიდურალურ და სპინალურ მეთოდებს, რომლებიც დედისა და ნაყოფისთვის გაუტკივარების ყველაზე სასურველ და დამზოგველ გზას წარმოადგენს.
ენდოტრაქეულ ნარკოზს უპირატესობა ენიჭება საკეისრო კვეთის დროს, რომელიც კეთდება ექსტრემალური ჩვენებით (პლაცენტის აცლა, პერინატალური სისხლდენა, ნაყოფის დისსტრესი), ასევე _ კოაგულოპათიის (სისხლის შედედების დარღვევა), სისტემური ინფექციის ან დედის ცენტრალური ნერვული სისტემის პათოლოგიის, პრეეკლამფსიის ან ეკლამფსიის დროს, როდესაც არსებობს რეგიონული ანესთეზიის უკუჩვენება, და მაშინ, როდესაც პაციენტი ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს რეგიონულ ანესთეზიაზე. მეანობაში ზოგადი ანესთეზიის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე გართულება კუჭის შიგთავსის ასპირაციაა. სულ რაღაც 30 მლ კუჭის შიგთავსის ასპირაციამაც კი შესაძლოა ფატალური პნევმონიტი (მენდელსონის სინდრომი) გამოიწვიოს. გარდა ამისა, ორსულებში ინტუბაცია შედარებით ჭირს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ქალს სიმსუქნეც აღენიშნება.
ნაყოფის ამოყვანამდე ანესთეზიის დონე საკმაოდ ზედაპირულია, რათა ნაყოფზე ანესთეტიკის დამთრგუნველი ზემოქმედება გამოირიცხოს. აღსანიშნავია, რომ ამ დროს მშობიარეს ეღვიძება და ტკივილს ვერ გრძნობს. ანესთეზიის შემდეგ ქალს უმეტესად არაფერი ახსოვს.
4. სხვა მეთოდები (ელექტროანალგეზია, ფსიქოლოგიური ხერხები).

ა. ჭიპლარის გამოვარდნა
ჭიპლარის გამოვარდნა უმეტესად ნაყოფის მენჯით წინამდებარეობის ან ნაყოფის მცირე ზომების შემთხვევაში და მრავალნაყოფიანობის დროს, პირველი ნაყოფის დაბადების შემდეგ, ხდება. ეს გართულება ასევე გვხვდება ამნიოტომიის დროს, თუ ნაყოფის თავი მცირე მენჯის შესასვლელზე არ არის მიბჯენილი. ჭიპლარის გამოვარდნა საკეისრო კვეთის ჩატარების ჩვენებას წარმოადგენს.

ბ. საშვილოსნოს გახევა
საშვილოსნოს გახევა შესაძლოა იყოს როგორც თვითნებური, ასევე ტრავმული ხასიათისა, ან მოხდეს საშვილოსნოზე ნაწიბურის არსებობის შემთხვევაში მის გასწვრივ.
ამ დროს საშვილოსნოს გახევა შესაძლოა გამოიწვიოს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის გაჭიმვამ და მშობიარობის პროცესში ოქსიტოცინის ზედოზირებამ.
საშვილოსნოს გახევის რისკფაქტორებია:

• ვიწრო მენჯი;
• ნაყოფის არასწორი მდებარეობა;
• ვადაგადაცილებული ორსულობა;
• დიდი ნაყოფი;
• გადატანილი გართულებული აბორტები;
• საშვილოსნოს ანთებითი დაავადებები;
• გადატანილი საკეისრო კვეთა და საშვილოსნოს სხვა ოპერაციები.

საშვილოსნოს მცირედმა გახევამ შესაძლოა შესამჩნევი სიმპტომები არ გამოიწვიოს და შემთხვევით იქნეს აღმოჩენილი საკეისრო კვეთის დროს. საშვილოსნოს მნიშვნელოვან გახევას სასქესო ორგანოებიდან სისხლდენა და მუცლის ტკივილი სდევს თან. ორსულის მუცელმა შესაძლოა ფორმა იცვალოს. საშვილოსნოსშიგა წნევა იკლებს.
საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის გახევა შესაძლოა მშობიარობის ბოლომდე შეუმჩნეველი დარჩეს და მშობიარობის შემდგომი სისხლდენით გამოვლინდეს.
საშვლოსნოს ტრავმული გახევა (მაგალითად, ავტოავარიის შემთხვევაში) ხშირად საშვილოსნოშიგა ჰიპოქსიით ვლინდება და ნაყოფის სიკვდილს იწვევს.
ზემოთ აღნიშნული შემთხვევები იშვიათია – აღენიშნება 1500 მშობიარიდან ერთს.

მოქმედების ტაქტიკა
საშვილოსნოს გახევის დიაგნოზი საკეისრო კვეთის ჩვენებაა. უმეტესად შესაძლებელია გახეული არის გაკერვა. საშვილოსნოს ექსტირპაცია იშვიათად ხდება საჭირო. ოპერაციის დროს აუცილებლად უნდა შემოწმდეს შარდის ბუშტის მთლიანობა.

გ. პლაცენტის ნაადრევი აცლა და პლაცენტის წინამდებარეობა
ფიზიოლოგიური ორსულობის დროს პლაცენტა საშვილოსნოს კედელზეა მიმაგრებული და მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ ეცლება. პლაცენტის ნაადრევ აცლას უწოდებენ პლაცენტის საშვილოსნოს კედელთან ნორმალური მდებარეობის ნაწილობრივ ან სრულ შეცვლას, რაც შესაძლოა მოხდეს როგორც მშობიარობამდე, ასევე მშობიარობის პროცესში.
პლაცენტის ნაადრევი აცლა შესაძლოა გამოიწვიოს:

• სისხლძარღვთა კედელში მიმდინარე პათოლოგიურმა პროცესებმა პრეეკლამფსიის, ეკლამფსიის, ჰიპერტენზიული დაავადების, მწვავე ინფექციური პროცესის, თირეოტოქსიკოზის დროს;
• მრავალნაყოფიანმა ორსულობამ, მრავალწყლიანობამ, დიდმა ნაყოფმა, – ამ დროს შესაძლოა საშვილოსნო ზედმეტად გაიჭიმოს, რის გამოც პლაცენტის მიმაგრების მთელი მოედანი გათხელდება, გადიდდება და მის ნაადრევ აცლას გამოიწვევს;
• საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტას შორის მყარი კავშირის არარსებობამ, რაც შესაძლოა მოხდეს საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პროცესების, საშვილოსნოს სიმსივნეების, განვითარების მანკების, ავიტამინოზის დროს;
• ტრავმამ (მუცელზე უშუალო ზემოქმედებამ),  ჭიპლარის აბსოლუტურმა ან ფუნქციურმა დამოკლებამ და სხვა;
• ნარკოტიკების (განსაკუთრებით – კოკაინის) და ალკოჰოლის მოხმარებამ, თამბაქოს წევამ.

პლაცენტის ნაადრევი აცლა სრულიც შეიძლება იყოს და ნაწილობრივიც. თუ ნაადრევი აცლა მცირე უბანზე და ორსულობის მიწურულს მოხდა, შესაძლოა, ორსულობის ბოლომდე მიყვანა მოხერხდეს და პლაცენტის აცლა მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ აღმოაჩინონ. პლაცენტის დიდი უბნის აცლის შემთხვევაში საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტის მოცილებულ ნაწილს შორის წარმოიქმნება ჰემატომა, რომელიც იზრდება და უფრო მეტად უწყობს ხელს პლაცენტის აშრევებას. ამ დროს მოსალოდნელია როგორც შინაგანი (საშვილოსნოს ღრუში), ისე გარეგანი (გარეთა სასქესო ორგანოებიდან) სისხლდენა.
პლაცენტის აცლა დიდ საფრთხეს უქადის როგორც დედას, ისე ნაყოფს. დედას ემუქრება ძლიერი სისხლდენა და შოკი, რომელიც ხშირად სიკვდილის მიზეზად იქცევა. ნაყოფს ამ დროს ასფიქსია ემართება, ვინაიდან აცლილი პლაცენტა აირთა ცვლაში ვეღარ მონაწილეობს. ასფიქსიის საფრთხე ჩნდება პლაცენტის მესამედის აშრევებისას, ხოლო მისი ნახევრის, მით უმეტეს, მთელი პლაცენტის აცლა ნაყოფის ელვისებურ სიკვდილს იწვევს.
განასხვავებენ პალაცენტის ნაადრევი აცლის მსუბუქ, საშუალო და მძიმე ხარისხებს.

მსუბუქი ხარისხის დროს (შემთხვევათა 40%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი არ აღემატება 100 მლ-ს, რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შეთხვევაში გარეგანი სისხლდენა წყდება;
ბ. საშვილოსნოს ტონუსი ოდნავ არის მომატებული;
გ. ნაყოფის გულისცემა ნორმაშია;
დ. ორსულის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, ძირითადი ფიზიკური პარამეტრები და შემადედებელი სისტემის მაჩვენებლები ნორმის ფარგლებშია.

საშუალო ხარისხის დროს (შემთხვევათა 45%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი 100-150 მლ-ია. რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შემთხვევაში გარეგანი სისხლდენა წყდება;
ბ. საშვილოსნოს ტონუსი მომატებულია; შესაძლოა, საშვლოსნო პალპაციით მტკივნეული იყოს;
გ. იცვლება ნაყოფის გულისცემის ხასიათი. შეინიშნება ჰიპოქსიის ნიშნები, ზოგჯერ გულისცემა არ ისმინება;
დ. ორსულს აღენიშნება ტაქიკარდია, ორთოსტატიკური ჰიპოტონია და დაბალი პულსური წნევა;
ე. მოსალოდნელია ფიბრინოგენის 150-250 მგ%-მდე დაქვეითება.

მძიმე ხარისხის დროს (შემთხვევათა 15%):
ა. სასქესო ორგანოებიდან სისხლის დანაკარგი აღემატება 500 მლ-ს. რეტროპლაცენტური ჰემატომის განვითარების შემთხვევაში გარეგანი სისხლდენა შესაძლოა არ აღინიშნებოდეს;
ბ. საშვილოსნო მკვეთრად არის დაჭიმული და პალპაციით მტკივნეულია;
გ. ნაყოფი, წესისამებრ, იღუპება;
დ. ორსულს ჰემორაგიული შოკი უვითარდება;
ე. ხშირად ერთვის სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომი.
დიაგნოზი დაისმის ორსულის ჩივილებზე, ლაბორატორიულ და ექოსკოპიურ მონაცემებზე დაყრდნობით.

მოქმედების ტაქტიკა
1. პლაცენტის ნაადრევი აცლის მსუბუქი ხარისხი:
ა. ორსულისა და ნაყოფის დამაკმაყოფილებელი ჯანმრთელობის მდგომარეობის შემთხვევაში უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ორსულისა და ნაყოფის საგულდაგულო მეთვალყურეობა. ორსულისა თუ ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობის სულ მცირე გაუარესების შემთხვევაშიც კი უნდა დაისვას მშობიარობის საკითხი.
ბ. უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობის უწყვეტი კონტროლი.
გ. უნდა ჩატარდეს სისხლის შემდედებელი სისტემის მაჩვენებელთა კონტროლი, დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ დაიწყოს მკურნალობა.
დ. თუ ნაყოფი მომწიფებული არ არის, ნაჩვენებია ტოკოლიზური თერაპია.

2. პლაცენტის აცლის საშუალო და მძიმე ხარისხი:
ა. ორსულისა და ნაყოფის საგულდაგულო კონტროლი;
ბ. შოკის მკურნალობა;
გ. სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომის მკურნალობა (ჰეპარინი უკუნაჩვენებია).
მშობიარობის შემდეგ სისხლის შედედების ფაქტორი, ჩვეულებრივ, 24 საათში ნორმალიზდება, თრომბოციტების შემცველობა კი 4 დღეში.
სისხლის შედედების ფაქტორის ასამაღლებლად ხდება კრიოპრეციპიტატისა და ახალგაყინული პლაზმის გადასხმა.
თუ თრომბოციტების რაოდენობა 50 000 მკლ-1-ზე ნაკლებია, ხდება თრომბოციტური მასის გადასხმა.
დ. ჟანგბადის ინჰალაცია;
ე. დიურეზის კონტროლის მიზნით ორსულს შარდის ბუშტში კათეტერს უდგამენ.

მშობიარობა
1. პლაცენტის აცლის მსუბუქი ხარისხის დროს, თუ ორსულის მდგომარეობა სტაბილურია, შესაძლებელია ფიზიოლოგიური მშობიარობა, სხვა შემთხვევაში კი მშობიარობის საკითხი სასწრაფოდ უნდა გადაიჭრას.
2. თუ პლაცენტის ნაადრევი აცლა მშობიარობისას მოხდა, ორსულისა და ნაყოფის ჯანმრთელობის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, მშობიარობა ნორმალურად მიმდინარეობს და მოცირკულირე სისხლის მოცულობა აღდგენილია, მაშინ მშობიარობის დაჩქარება არ არის საჭირო.
3. მშობიარობის სტიმულაციისთვის, ასევე სისხლში თრომბოპლასტინის მიწოდების შესამცირებლად მიმართავენ ამნიოტომიას.
4. ზოგჯერ ხდება მშობიარობის სტიმულაცია ოქსიტოცინით.
5. მშობიარობის საკითხის გადაწყვეტისას უპირატესობა ენიჭება ბუნებრივი გზით მშობიარობას.
6. საკეისრო კვეთა კეთდება:

• საშვილოსნოშიგა ჰიპოქსიის დროს, როცა ბუნებრივი გზით მშობიარობის პირობები არ არსებობს;
• პლაცენტის ნაადრევი აცლის მძიმე ხარისხის შემთხვევაში, როცა დედის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება.

პლაცენტის წინამდებარეობას უწოდებენ მის მიმაგრებას საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში ანუ იმ გზაზე, რომელიც ნაყოფმა დაბადების პროცესში უნდა გაიაროს. პლაცენტის წინამდებარეობის დროს მძიმე სისხლდენის რისკი იმატებს, რაც ორსულის სიცოცხლეს დიდ საფრთხეს უქმნის.

პლაცენტის წინამდებარეობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს:

• საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პროცესი ან სიმსივნე. ამ დროს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის საშვილოსნოში ჩანერგვისთვის სათანადო პირობები არ არსებობს, ამიტომ კვერცხუჯრედი დაბლა ეშვება და საშვილოსნოს ყელის შიგნითა პირის ახლოს მაგრდება;
• ფალოპის მილების პერისტალტიკის გაძლიერება. ამ დროს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი დროზე ადრე ჩადის საშვილოსნოს ღრუში;
• საშვილოსნოს განვითარების მანკი;
• ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთება) და ხშირი აბორტი, რაც განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებისთვის არახელსაყრელ პირობებს ქმნის.

პლაცენტის წინამდებარეობის დროს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში სისხლძარღვები მკვეთრად ფართოვდება. ამ დროს საშვილოსნოს ყელი ჭარბად მარაგდება სისხლით და უმნიშვნელო უხეში ზემოქმედების შედეგადაც კი სკდება. იწყება ძლიერი სისხლდენა, რომელიც ქალის სიცოცხლეს საფრთხეს უქადის. ორსულობის ბოლო თვეებში საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტი ფართოვდება და იჭიმება. ამ დროს პლაცენტის ცალკეული ნაწილები მიმაგრების ადგილიდან აშრევდება, საშვილოსნო-პლაცენტის სისხლძარღვები სკდება და იწყება სისხლდენა. წინამდებარე პლაცენტიდან სისხლდენა შესაძლოა დაიწყოს ორსულობის უკანასკნელ თვეებში და გაძლიერდეს მშობიარობის დროს. ზოგჯერ სისხლდენა სამშობიარო მოქმედებასთან ერთად იწყება, ჭინთვების გაძლიერებასა და ყელის გახსნასთან ერთად იმატებს და სიცოცხლისთვის საშიშ ხასიათს იღებს.
პლაცენტის წინამდებარეობის ტიპური სიმპტომია სასქესო ორგანოებიდან მოულოდნელი მტკივნეული სისხლდენა. ასეთი პათოლოგიის მქონე ორსულთა დაახლოებით მესამედს სისხლდენა ორსულობის 30-ე კვირას ეწყება, მესამედს – 36-ე კვირას, მესამედს კი 34-ე კვირას. სისხლდენა უმეტესად თავისთავად წყდება, მაგრამ მოგვიანებით კვლავ იჩენს თავს.
აღსანიშნავია, რომ სისხლძარღვშიგა შედედების სინდრომი ამ დროს ძალიან იშვიათია.
პლაცენტის წინამდებარეობის დიაგნოსტიკა ხდება ექოსკოპიური კვლევით.

მოქმედების ტაქტიკა
პლაცენტის წინამდებარეობისას შესაძლოა ძლიერი სისხლდენა განვითარდეს, რაც საშიშია როგორც დედისთვის, ისე ნაყოფისთვისაც, ამიტომ საკეისრო კვეთა უნდა ჩატარდეს ორსულობის 38-ე კვირას, თუ ორსულს სისხლიანი გამონადენი აღენიშნება – უფრო ადრეც.
1. ძლიერი სისხლდენის დროს, რომელიც დედის სიცოცხლეს საფრთხეს უქადის, განურჩევლად ორსულობის ვადისა, ტარდება საკეისრო კვეთა.
2. სისხლდენის არარსებობისას ორსულობის 36-ე კვირიდან იგეგმებაA საკეისრო კვეთა, თუმცა პლაცენტის ნაწილობრივი წინამდებარეობისა და მწიფე საშვილოსნოს ყელის შემთხვევაში ბუნებრივი გზით მშობიარობაც შესაძლებელია.
3. სისხლდენის არარსებობისას, თუ ნაყოფს ფილტვები არ აქვს მომწიფებული ან ორსულობის ვადა 36 კვირაზე ნაკლებია, ტარდება კონსერვატიული მკურნალობა, რომელიც გულისხმობს:

• ფიზიკური აქტიურობის შეზღუდვას;
• სქესობრივი ცხოვრების აკრძალვას;
• ჰემოგლობინის დონის 100 გ/კ-მდე შენარჩუნებას;
• რეზუსუარყოფითი ფაქტორის მქონე ორსულებში – ანტი-Rh0(D) -იმუნოგლობულინის შეყვანას;
• ტოკოლიზურ თერაპიას.

დ. პლაცენტის აცლის დაგვიანება
პლაცენტის აცლის დაგვიანებაზე მაშინ საუბრობენ, როცა მომყოლი ბავშვის დაბადებიდან 30 წუთის განმავლობაში არ იბადება.
პლაცენტის აცლის დაგვიანების მიზეზის დადგენა უმეტესად ვერ ხერხდება. იშვიათად ეს გართულება განპირობებულია პლაცენტის მჭიდრო მიკვრით (პლაცენტა ადჰაერენს), როცა ქორიონის ბუსუსები აღწევენ ბაზალური შრის დეციდუალურ გარსში. ასევე შესაძლოა ქორიონის ბუსუსის შეღწევა მიომეტრიუმში – პლაცენტის ჩაზრდა (პლაცენტა ინცრეტა).

მოქმედების ტაქტიკა
თუ მომყოლის გამოძევება ბავშვის დაბადებიდან 30 წუთის შემდეგაც ვერ მოხერხდა, ხდება საშოს გამოკვლევა. თუ პლაცენტა საშოში არ აღმოჩნდა, მაშინ მის ხელით გამოძევებას მიმართავენ. ეს მანიპულაცია რეგიონული ანესთეზიით ტარდება.

ნაყოფის მდებარეობის ანომალია. ნაყოფის წინამდებარეობა
ნაყოფის მდებარეობას უწოდებენ ნაყოფისა და საშვილოსნოს გრძივი ღერძების განლაგებას ერთმანეთის მიმართ. ამის მიხედვით განასხვავებენ ნაყოფის გრძივ, გარდიგარდმო და ირიბ მდებარეობას.
გრძივია მდებარეობა, როდესაც ნაყოფისა და საშვილოსნოს გრძივი ღერძები ერთმანეთს ემთხვევა. საშვილოსნოში ნაყოფის გრძივი მდებარეობა ნორმალურად ითვლება. ის მშობიარობათა 99,5%-ში გვხვდება.
საშვილოსნოში ნაყოფის დამახასიათებელ პოზაში გრძივ მდებარეობას ემბრიონის პოზას უწოდებენ. ამ დროს ნაყოფს თავი გულმკერდზე აქვს მიბჯენილი, ხელები – გადაჯვარედინებული, ფეხები – მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის სახსარში მოხრილი და მუცელთან მიტანილი. ნორმალური მოხრითი მდებარეობის დროს ნაყოფი იღებს კვერცხის ფორმას. მისი განიერი ნაწილი – მენჯი – მიქცეულია საშვილოსნოს ფუძისკენ, ხოლო ვიწრო ნაწილი – კეფა – მენჯის გამოსავლისკენ.
გარდიგარდმოა მდებარეობა, როდესაც ნაყოფისა და საშვილოსნოს გრძივი ღერძები ერთმანეთის მიმართ 90-გრადუსიან კუთხეს ქმნის.
ირიბი მდებარეობის დროს ნაყოფისა და საშვილოსნოს გრძივი ღერძები ერთმანეთის მიმართ ქმნის მახვილ კუთხეს.
ნაყოფის გარდიგარდმო და ირიბი მდებარეობა პათოლოგიურად მიიჩნევა და მშობიარობათა 0,5%-ში გვხვდება. ამ დროს ჩვეულებრივი გზით ნაყოფის დაბადება დიდ რისკთან არის დაკავშირებული და კვალიფიციური სამედიცინო დახმარების გარეშე, დამოუკიდებლად, მშობიარობა შეუძლებელია – საფრთხე ემუქრება როგორც დედას, ასევე ბავშვსაც.
მშობიარობის ოპტიმალური მეთოდია საკეისრო კვეთა.
ნაყოფის გარდიგარდმო და ირიბი მდებარეობის მიზეზად შეიძლება იქცეს ყველა ის პირობა, რაც კი საშვილოსნოს ღრუში ნაყოფის მოძრაობას აადვილებს.
ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია საშვილოსნოს ტონუსის დაქვეითება – როდესაც საშვილოსნოს კედლები დრეკადობას მოკლებულია, მას არ შეუძლია ნაყოფის სიგრძივი მდებარეობის უზრუნველყოფა, ხოლო თუ ნაყოფი მაინც სწორად მოთავსდა – ამ მდგომარეობაში მისი შეკავება. ეს საშვილოსნოს განუვითარებლობის ან მის კუნთოვან აპარატში მიმდინარე დეგენერაციული ცვლილებების ბრალია. ხელშემწყობი ფაქტორებია გადატანილი მძიმე მშობიარობა, ლოგინობის ხანის თანდართული ინფექციური დაავადებები, საშვილოსნოს მეტისმეტი გაწელვა მრავალწყლიანობის ან მრავალნაყოფიანობის გამო. არასწორი მდებარეობის მიზეზია მუცლის სუსტი პრესიც – მას არ ძალუძს, სათანადო წინააღმდეგობა გაუწიოს ორსულ საშვილოსნოს. ამას მუცლის კედლის მოდუნება, კუნთების დაცილება იწვევს, რაც უპირატესად მრავალნამშობიარევი ქალებისთვის არის დამახასიათებელი. მნიშვნელოვანი ფაქტორია ნაყოფისადმი შეუსაბამო საშვილოსნოს ღრუც: ზოგ შემთხვევაში – მეტისმეტად დიდი, ზოგ შემთხვევაში კი მცირე, ნაყოფისთვის ვიწრო. პირველ შემთხვევაში ნაყოფს თავისუფლად მოძრაობის საშუალება აქვს და სიგრძივ მდებარეობას ვერ ინარჩუნებს, მეორეში კი ადგილის სიმცირის გამო იძულებით – ირიბ ან გარდიგარდმო – პოზას იღებს და ასე რჩება. ასეთი რამ ყველაზე ხშირად ხდება საშვილოსნოს განვითარების მანკის, ორრქიანი ან უნაგირა საშვილოსნოს დროს.
პათოლოგიური მდებარეობის დიაგნოსტიკა ექოსკოპიური კვლევის საშუალებით ხდება. ასეთი ორსული სამშობიაროში 35-36-ე კვირას უნდა მოთავსდეს.
მშობიარობა ამ დროს პათოლოგიურად მიმდინარეობს. იშვიათია შემთხვევა, როდესაც ნაყოფი მშობიარობის დასაწყისში თავისთავად იღებს გრძივ მდებარეობას (თვითმობრუნება), უმეტესად კი ირიბ ან გარდიგარდმო მდებარეობას ინარჩუნებს, რის გამოც თავს იჩენს გართულებები როგორც დედის, ისე ნაყოფის მხრივ.
ირიბი და გარდიგარდმო მდებარეობისთვის წინამდებარე ნაწილი არ არსებობს. ამ დროს სანაყოფე ბუშტი ნაადრევად სკდება, წყალი მთლიანად ან თითქმის მთლიანად იღვრება; წყლებთან ერთად, წესისამებრ, გამოვარდება ხელი ან ჭიპლარის მარყუჟიც. წყლების დაღვრის შემდეგ საშვილოსნო იკუმშება, ნაყოფს შემოესალტება და ბოჭავს. საშვილოსნოს ძლიერი შეკუმშვის გამო ჭიპლარი შესაძლოა მიიჭყლიტოს, დაირღვეს პლაცენტური სისხლის მიმოქცევა და განვითარდეს ნაყოფის ასფიქსია (მოხრჩობა).
შორს წასული (მიშვებული) გარდიგარდმო მდებარეობისას შესაძლოა განვითარდეს საშვილოსნოს გახეთქვა, ამიტომ თუ მშობიარობის დაწყებისას ნაყოფი არ მობრუნდა და არასწორი მდებარეობა შეინარჩუნა, შესაძლოა, საკეისრო კვეთა გახდეს საჭირო.
ნაყოფის გარდიგარდმო და ირიბი მდებარეობა  მდებარეობა უპირატესად მრავალნამშობიარევ ქალებში გვხვდება, ამიტომ მათი თავიდან აცილების უმთავრესი გზა წინამორბედ მშობიარობათა და ლოგინობის ხანის სწორად წარმართვაა. ინფექციით გართულებული, ხანგრძლივი და მძიმე მშობიარობა იწვევს საშვილოსნოს მუსკულატურის მნიშვნელოვანი ნაწილის გადაგვარებას და მუცლის მოდუნებას. ამ შემთხვევაში აუცილებელია მუცლის კედლების გამაგრება, რისთვისაც საჭიროა ნორმირებული ფიზიკური ვარჯიში, ორსულობის მეორე ნახევარში და მშობიარობის შემდეგ – კარგად მორგებული სპეციალური ბანდაჟის ტარება.

ნაყოფის წინამდებარეობა
ნაყოფის წინამდებარეობას უწოდებენ ნაყოფის მსხვილი ნაწილის (თავი, მენჯი) დედის მენჯის შესავალთან მდებარეობას, ხოლო ნაყოფის წინამდებარე ნაწილად იწოდება ის ნაწილი, რომელიც მშობიარობის დროს ყველაზე ადრე გაივლის სამშობიარო გზებს და პირველი იბადება. თუ დედის მენჯის შესავალთან ნაყოფის თავი იმყოფება, მდგომარეობას თავით წინამდებარეობა ეწოდება, თუ მენჯი – მენჯით წინამდებარეობა.
მენჯით წინამდებარეობა გრძივი მდებარეობაა. იგი შემთხვევათა 3,5%-ში გვხვდება. განასხვავებენ ჯდომით, ფეხით და მუხლით წინამდებარეობას. ჯდომით წინამდებარეობა, თავის მხრივ, წმინდაც შეიძლება იყოს და შერეულიც. წმინდა ჯდომით წინამდებარეობის დროს ნაყოფს ფეხები მუხლში გამართული აქვს, ხოლო მენჯ-ბარძაყის სახსარში – მოხრილი და სხეულის გასწვრივ განლაგებული, შერეული ანუ სრული ჯდომით წინამდებარეობის დროს კი ფეხები მოხრილია როგორც მენჯ-ბარძაყის, ასევე მუხლის სახსარში.
ფეხით წინამდებარეობის დროს წინამდებარე ნაწილია ერთ-ერთი ან ორივე ფეხი.
იშვიათად ფეხები ისეა მოხრილი, რომ მხოლოდ მუხლი ისინჯება. ასეთ მდებარეობას მუხლით წინამდებარეობას უწოდებენ.
ნაყოფის მენჯით წინამდებარეობა ორსულობის პირველ ნახევარში უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე მშობიარობის დაწყების წინ. 28 კვირის (7 თვის) ორსულობის დროს მენჯით წინამდებარეობა შემთხვევათა 30%-ში აღირიცხება. ზრდისა და მომწიფების კვალდაკვალ ნაყოფი უფრო სტაბილურ მდებარეობას იღებს. ნაყოფის მდებარეობის შეცვლა მოსალოდნელია 28-ე კვირის შემდეგ, თუმცა ორსულობის დასასრულისთვის ასეთი რამ შედარებით იშვიათია.
ორსულობის მიწურულს ნაყოფმა მდებარეობა შესაძლოა იცვალოს ისეთი პათოლოგიური მდგომარეობის დროს, როგორიც არის მრავალწყლიანობა, ნაადრევი მშობიარობა, ტყუპი ნაყოფი და ვიწრო მენჯი. მდებარეობის შეცვლა ორსულობის დასასრულს მოსალოდნელია აგრეთვე მრავალნამშობიარევ ქალებში საშვილოსნოს არასაკმარისი ტონუსის გამო. გარდა ამისა, მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფაქტორებს, რომლებიც ხელს უშლის ნაყოფის ჩამოსვლას საშვილოსნოს ქვედა ნაწილში: პლაცენტის წინამდებარეობას, საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში არსებულ მიომურ კვანძებს, საშვილოსნოს არასწორ აგებულებას და სხვა.
მენჯით წინამდებარეობის დროს ორსულობა ისევე მიმდინარეობს, როგორც თავით წინამდებარეობის დროს, ამიტომ კვებისა და რეჟიმის თაობაზე რეკომენდაციებიც ისეთივეა, მაგრამ ვინაიდან მენჯით წინამდებარეობის დროს მოსალოდნელია გართულება, ორსულს ასწავლიან სპეციალურ ვარჯიშს, რომელიც ნაყოფის საშვილოსნოში მობრუნებას უწყობს ხელს:
ქალი უნდა დაწვეს სწორ მაგარ ზედაპირზე, გადაბრუნდეს ხან ერთ, ხან მეორე მხარეს და თითოეულ გვერდზე 10-10 წუთი გაჩერდეს. ასეთი ვარჯიში უნდა ჩატარდეს ყოველდღე, ჭამამდე, დღეში სამჯერ.
ხშირად ნაყოფის თავით წინ მობრუნება პირველი შვიდი თვის განმავლობაში ხდება.
მენჯით წინამდებარეობის დროს მოსალოდნელია გართულებები, რომლებიც ხშირად დიდ საფრთხეს უქმნის ნაყოფს. იშვიათად გართულებები დედის მხრივაც არის მოსალოდნელი. ხშირია სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა (განსაკუთრებით – ფეხით წინამდებარეობის დროს), ჭიპლარის მარყუჟის გამოვარდნა. გამოვარდნილი ჭიპლარი შესაძლოა მიიჭყლიტოს, განვითარდეს ასფიქსია და ნაყოფი დაიღუპოს. არცთუ იშვიათია სამშობიარო მოქმედების სისუსტე.
მენჯით წინამდებარეობის დროს მშობიარობის თავისებურება ის არის, რომ ნაყოფის ყველაზე მსხვილი ნაწილი, თავი, სულ ბოლოს იბადება. ამ დროს წინამდებარე ნაწილი, მენჯი, სამშობიარო გზებს პირველი გაივლის და მის შემდეგ მომავალ მხრებსა და მასზე უფრო დიდ ნაწილს, თავს, სავალს სათანადოდ ვერ უფართოებს. ამ დროს თავი შესაძლოა ჭიპლარს დააწვეს. თუ სხეულის ზედა ნაწილისა და თავის გამოძევება სამ წუთზე მეტხანს გაგრძელდა, ვითარდება ნაყოფის ასფიქსია. ასეთი გართულება უფრო ხშირია ფეხით წინამდებარეობის დროს.
მენჯით წინამდებარეობის დროს სასურველია, ორსული სამშობიაროში მშობიარობამდე რამდენიმე დღით ადრე დაწვეს. მშობიარობის მიმდინარეობისას ყურადღება ექცევა დედისა და ნაყოფის მდგომარეობას, ნაყოფის სამშობიარო გზებში მდებარეობას და სხვა მაჩვენებლებს. გართულების განვითარებისთანავე საჭიროა დაუყოვნებელი კვალიფიციური დახმარება.
მშობიარობის პირველ პერიოდში, სანაყოფე ბუშტის ნაადრევი გახეთქვის პროფილაქტიკის მიზნით, მშობიარეს სიარულის ნებას არ აძლევენ. იგი უნდა იწვეს. ფიზიოლოგიური მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად მას საწოლშივე ეძლევა სპეციალური ჭურჭელი. წყლების დაღვრისთანავე ტარდება საშოსმხრივი გამოკვლევა, რათა ჭიპლარის გამოვარდნა გამოირიცხოს.
განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას მოითხოვს მშობიარობის II პერიოდი. აუცილებელია ნაყოფის გულისცემის ზედმიწევნითი კონტროლი და ასფიქსიის პროფილაქტიკა. ასფიქსიის ძირითადი ნიშანია ნაყოფის გულისცემის შეცვლა.
საყურადღებოა, რომ ფეხით წინამდებარეობის დროს მშობიარობის გართულებები და ნაყოფის მკვდრადშობადობა უფრო ხშირია, ვიდრე ჯდომით წინამდებარეობის დროს. გართულებები იმით არის განპირობებული, რომ წინამდებარე ფეხები ისე ვერ აფართოებენ სამშობიარო გზებს, რომ მხრის სარტყელმა და თავმა მათში დაუბრკოლებლად გაიაროს. ფეხით წინამდებარეობის დროს ხშირია ხელების უკან გადავარდნა, თავის გაშლა და თავის ჩაჭედვა.
მენჯით წინამდებარეობის დროს ლოგინობის პერიოდი უმეტესად ნორმალურად მიმდინარეობს, მაგრამ ლოგინობის პერიოდის დაავადებები უფრო ხშირად ვითარდება, ვიდრე თავით წინამდებარეობის შემთხვევაში. ეს იმიტომ, რომ მშობიარობის დროს რბილი ქსოვილები უფრო მეტად ზიანდება, სანაყოფე სითხე ნაადრევად იღვრება და სხვა. ნაკლებსაიმედოა ნაყოფის პროგნოზიც, რაც ასფიქსიითა და ხშირი სამშობიარო ტრავმებით არის განპირობებული. ასფიქსიითა და სამშობიარო ტრავმებით დაბადებული ახალშობილები უფრო მგრძნობიარენი არიან ინფექციებისა და სხვა დაავადებების მიმართ.

მრავალნაყოფიანობა
მრავალნაყოფიანია ორსულობა, როდესაც დედის საშვილოსნოში ერთდროულად ორი და მეტი ნაყოფი ვითარდება. ასეთ ნაყოფს ტყუპი ჰქვია.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა 0,4-1,6%-ში გვხვდება. უკანასკნელ ხანს ტყუპების დაბადება საგრძნობლად გახშირდა, რაც რეპროდუქციის დამხმარე ტექნოლოგიების აქტიურ გამოყენებას, მათ შორის ექსტრაკორპორალურ (სინჯარაში) განაყოფიერებას უკავშირდება.
ტყუპი ორი ტიპისაა: მონოზიგოტური (ერთკვერცხუჯრედიანი, ჰომოლოგიური, იდენტური) და დიზიგოტური  (სხვადასხვაკვერცხუჯრედიანი, ჰეტეროლოგიური, არაიდენტური). უფრო ხშირად დიზიგოტური ტყუპი იბადება.
დიზიგოტური ტყუპი ორი ან მეტი კვერცხუჯრედის განაყოფიერების შედეგად ჩაისახება. ეს კვერცხუჯრედები შესაძლოა როგორც ერთ, ისე ორივე საკვერცხეში მომწიფდეს. დიზიგოტური ტყუპი შესაძლოა იყოს როგორც ერთი და იმავე, ასევე სხვადასხვა სქესისა.
დიზიგოტური ტყუპის შემთხვევაში ორივე ნაყოფს თავ-თავისი პლაცენტა აქვს. მართალია, ისინი ზოგჯერ ტყუპდება და ვითომდა ერთ პლაცენტას წარმოქმნის, მაგრამ მათი განცალკევება შესაძლებელია.
დიზიგოტური ტყუპის ჩასახვის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი საკვერცხეების ძლიერი ჰორმონული სტიმულაციაა. ჰიპოფიზში გამომუშავებული ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონის მაღალმა დონემ შესაძლოა ერთდროულად რამდენიმე ფოლიკულის მომწიფება და ოვულაცია ან ერთ ფოლიკულში რამდენიმე კვერცხუჯრედის განვითარება გამოიწვიოს. უმეტესად კვერცხუჯრედები ერთ ფოლიკულში ვითარდება. არ არის გამორიცხული,  ჰიპოფიზის წინა წილის რეცეპტორთა განსხვავებული მგრძნობელობის შედეგად ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონის დონე ძლიერ მერყეობდეს, რაც დროდადრო  რამდენიმე კვერცხუჯრედის ერთდროულ მომწიფებას გამოიწვევს. ასეთივე რამ ხდება ოვულაციის ხელოვნური სტიმულირების დროსაც.
არსებობს დიზიგოტური ტყუპის ჩასახვისადმი მემკვიდრეობითი განწყობა დედის ხაზით, თუმცა ერთსა და იმავე ქალს ტყუპი ორჯერ იშვიათად უჩნდება.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა ხშირია საშვილოსნოს ანომალიების დროს (ორრქიანი საშვილოსნო,  საშვილოსნოს ტიხარი). საშვილოსნოს გაორებისას უფრო ხშირად ხდება ორი ან მეტი კვერცხუჯრედის  ერთდროული მომწიფება (და არ არის გამორიცხული მათი განაყოფიერება).
მონოზიგოტური ტყუპი ერთი სანაყოფე კვერცხიდან ვითარდება. ზოგადად, ტყუპების მესამედი მონოზიგოტურია.
განაყოფიერებული კვრცხუჯრედის დაყოფა შესაძლოა იმპლანტაციის შეფერხებისა და ჟანგბადით არასაკმარისი გაჯერების ფონზე მოხდეს. გავლენას ახდენს საშვილოსნოში მჟავიანობისა და იონური შემადგენლობის ცვლილება, ტოქსიკური და სხვა ფაქტორები. გარდა ამისა, მონოზიგოტური ტყუპის  განვითარება ორი ან მეტი ბირთვის შემცველი კვერცხუჯრედის განაყოფიერებასთანაც არის დაკავშირებული.
თუ სანაყოფე კვერცხი განაყოფიერებიდან 3 დღის განმავლობაში დაიყო, მონოზიგოტურ ტყუპებს ექნებათ ორი პლაცენტა და ორი ამნიონური გარსი; თუ დაყოფა განაყოფიერებიდან 4-8 დღის განმავლობაში მოხდა, ფორმირდება ორი ემბრიონი თავ-თავისი ამნიონური გარსით, მაგრამ პლაცენტა საერთო აქვთ; თუ დაყოფა მოხდა განაყოფიერებიდან მეცხრე-მეათე დღეს, ფორმირდება ორი ემბრიონი საერთო ამნიონური გარსითა და პლაცენტით. განაყოფიერებიდან 13-15 დღეზე გვიან დაყოფა სრული არ იქნება, რაც გამოიწვევს ტყუპის შეზრდას (სიამის ტყუპი). ტყუპის ასეთი ტიპი ძალიან იშვიათია – 1 500 მრავალნაყოფინი ორსულობიდან 1 შემთხვევა.
მონოზიგოტური ტყუპი ყოველთვის ერთი და იმავე სქესისაა, აქვს ერთი და იმავე ჯგუფის სისხლი, ერთნაირი თვალებისა და თმის ფერი, თითების კანის საფარველის იდენტური რელიეფი და ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. წესისამებრ, მათ ერთნაირი გონებრივი  შესაძლებლობები აქვთ, ერთსა და იმავე დროს ერთნაირი დაავადებებით ხდებიან ავად, ქცევის დარღვევებიც (თუ საერთოდ განვითარდა) მათში თითქმის ერთდროულად იჩენს თავს.
სამი, ოთხი და მეტი ტყუპი სხვადასხვაგვარად ვითარდება. სამი ტყუპი შესაძლოა სამი სხვადასხვა, ორი სხვადასხვა ან ერთი კვერცხუჯრედისგან წარმოიშვას. ამის კვალობაზე, ტყუპებს შორის შესაძლოა იყვნენ მონოზიგოტურებიც და დიზიგოტურებიც. 4 ტყუპის შემთხვევაშიც იგივე ხდება.
ტყუპი ნაყოფის გრძივი მდებარეობისას წინამდებარე ნაწილი შესაძლოა ერთი და იგივე იყოს – თავი ან მენჯი. შესაძლოა სხვა ვარიანტიც: ერთი ტყუპისცალის წინამდებარე ნაწილი თავია, ხოლო მეორისა – მენჯი. შედარებით იშვიათია ერთი ნაყოფის გრძივი, ხოლო მეორის გარდიგარდმო მდებარეობა, კიდევ უფრო იშვიათი – ორივე ტყუპისცალის გარდიგარდმო მდებარეობა.
ერთი კვერცხუჯრედიდან განვითარებული ტყუპი ზოგჯერ არათანაბრად ვითარდება. ეს იმიტომ, რომ  საერთო პლაცენტა საკვებ ნივთიერებებს მათ არათანაბრად აწვდის. ასეთ დროს ერთ-ერთი ტყუპისცალი კარგად ვითარდება, ხოლო მეორე ჩამორჩება. თუ დარღვევა უმნიშვნელოა, ორსულობა გრძელდება, მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც მეორე ნაყოფის სისხლის მიმოქცევა იმდენად მცირდება, რომ ის იღუპება კიდეც (ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, მესამედან მეექვსე თვემდე ხდება). პირველი ნაყოფი ამ დროს ზრდა-განვითარებას ჩვეულებრივ განაგრძობს. მკვდარი ნაყოფი საშვილოსნოშივე რჩება, მისი ქსოვილების სითხე გაიწოვება, პლაცენტა რეგრესს განიცდის, ნაყოფი მუმიფიცირდება და მშობიარობისას მომყოლითურთ გამოძევდება საშვილოსნოდან. ასეთ დროს მოსალოდნელია მძიმე გართულებები, ამიტომ ექიმები შემდეგ ტაქტიკას მიმართავენ: თუ ერთ-ერთი ნაყოფი ორსულობის 28-ე კვირამდე დაიღუპა, ორსულობა ხელოვნურად უნდა შეწყდეს; თუ ტყუპისცალი ორსულობის 28-ე კვირის შემდეგ დაიღუპა, ორსულობა შენარჩუნდება, დედის ჯანმრთელობაზე ხორციელდება დინამიკური კლინიკურ-ლაბორატორიული დაკვირვება, ხოლო მშობიარობა ნაადრევად ხდება.
მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ქალები უფრო ხშირად უჩივიან ღებინებას, ადვილად დაღლას, ქოშინს, შარდვის გახშირებასა და შეკრულობას, ქვედა კიდურთა ვენების გაგანიერებას.
მრავალნაყოფიან ორსულობას ეჭვობენ, თუ საშვილოსნოს ზომები აღემატება ორსულობის ვადას. მისი დიაგნოსტიკა დღეს ორსულობის I ნახევარშივეა შესაძლებელი ულტრასონოგრაფიული მეთოდით, მეორე ნახევარში კი მრავალნაყოფიანობის დადგენა სირთულეს უკვე აღარ წარმოადგენს: მუცლის გარშემოწერილობა ჭიპის დონეზე 100 სანტიმეტრს აღემატება, ნაყოფის მოძრაობა სხვადასხვა ადგილას შეიგრძნობა, გულის მკაფიო ტონები სხვადასხვა ადგილას ისმის და მათ შორის განსხვავება 10 და მეტი დარტყმაა. ულტრასონოგრაფიული დიაგნოსტიკისას საშვილოსნოს ღრუში ფიქსირდება ორი და მეტი თავი და სხეული. დიაგნოსტიკის მეთოდებია აგრეთვე ელექტროკარდიოგრაფია და ფონოკარდიოგრაფია.
მრავალნაყოფიანი ორსულობის ხანგრძლივობა ნაყოფის რაოდენობაზეა დამოკიდებული. ორნაყოფიანობის დროს იგი საშუალოდ 260 დღეს (37 კვირას) შეადგენს, სამნაყოფიანობის შემთხვევაში – 247 დღეს (35 კვირას).
მრავალნაყოფიანი ორსულობის მიმდინარეობა ორ ნაყოფზე საერთო პლაცენტის არსებობისას ნაკლებად კეთილსაიმედოა, ვიდრე ყოველ ნაყოფზე ცალ-ცალკე პლაცენტის არსებობისას.
მრავალნაყოფიანი ორსულობა დედის ორგანიზმისთვის დიდი დატვირთვაა: ჩვეულებრივზე ინტენსიურად მუშაობს გულ-სისხლძარღვთა სისტემა, ფილტვები, კუჭ-ნაწლავი, ღვიძლი, თირკმელები, შარდის ბუშტი და სხვა ორგანოები, ამიტომ მრავალნაყოფიან ორსულობას ხშირად გართულებები სდევს თან. კერძოდ, მრავალნაყოფიანი ორსულობისას გაცილებით ხშირია:

• ორსულობის პირველი ნახევრის ტოქსიკოზის გახანგრძლივება;
• ორსულობის მეორე ნახევრის ტოქსიკოზის უფრო რთული მიმდინარეობა;
• საშვილოსნოს გაწელვის გამო ორსულობის ბოლომდე მიუტანლობა (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც აღინიშნება მრავალწყლიანობაც);
• ორსულთა ანემია;
• მეზობელ ორგანოებზე საშვილოსნოს ზეწოლის გამო ამ ორგანოთა ფუნქციის დარღვევა;
• ქვედა კიდურთა ვენების გაგანიერება;
• მრავალწყლიანობა;
• პლაცენტური უკმარისობა;
• პათოლოგიური გადახრები დედის ღვიძლსა და თირკმელებში;
• ეკლამფსია და ნაადრევი მშობიარობა. ამ უკანასკნელის მიზეზი საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტის ძლიერი გაგანიერებაა.

მშობიარობა უმეტესად ფიზიოლოგიურად მიმდინარეობს: ჯერ ერთი ნაყოფი იბადება, შემდეგ სამშობიარო მოქმედება დროებით (15-30 წუთით) წყდება (ამ დროს საშვილოსნო ეგუება შემცირებულ ზომებს), შემდეგ სამშობიარო მოქმედება განახლდება და იბადება მეორე ნაყოფი.
სამწუხაროდ, მშობიარობა ყოველთვის მშვიდობიანად არ ჩაივლის. არის შემთხვევები, როდესაც თავს იჩენს გართულებები:

• ნაადრევი მშობიარობა;
• სანაყოფე წყლების ნაადრევი დაღვრა და ჭიპლარის გამოვარდნა;
• სამშობიარო მოქმედების სისუსტე, რაც იმის ბრალია, რომ საშვილოსნო ზომაზე მეტად არის გადიდებული, მისი კედლები გადაჭიმულია და კუნთები საკმარისად ვეღარ იკუმშება;
• პირველი ნაყოფის დაბადების შემდეგ საშვილოსნოს მძლავრ შეკუმშვას შესაძლოა პლაცენტის ნაადრევი აცლა და სისხლდენა მოჰყვეს. ამის შედეგად შესაძლოა დაირღვეს მეორე ტყუპისცალის კვება და განვითარდეს მისი ასფიქსია;
• ტყუპზე ორსულობა იშვიათად ნაყოფის ერთმანეთზე გადაბმით – კოლიზიით – რთულდება. ერთი ნაყოფი მეორეს სხეულის რომელიმე ნაწილით, უმეტესად თავით, ებმის. ამ შემთხვევაში მშობიარობას ოპერაციული გზით ასრულებენ. მდგომარეობის დროული ამოცნობა საშუალებას იძლევა, თავიდან ავიცილოთ ისეთი საშიში გართულება, როგორიც საშვილოსნოს გახევაა;
• ლოგინობის ხანაში ხშირად შენელებულია საშვილოსნოს უკუგანვითარება (ინვოლუცია), რაც ინფიცირების ხელშემწყობ პირობებს ქმნის.

თუ ორსულობა ნორმალურად მიმდინარეობს და მისი ვადა 37 კვირას აღემატება, კლინიკურ-ლაბორატორიული დაკვირვების შედეგების მიხედვით მშობიარობა შესაძლოა ფიზიოლოგიურად დასრულდეს.
თუ მრავალნაყოფიანი ორსულობა ფიზიოლოგიურად მიმდინარეობს, მაგრამ მშობიარობა ორსულობის 34-37-ე კვირამდე დაიწყო, შესაძლოა დაისვას საკეისრო კვეთის საკითხი.
ნებისმიერი გართულება, რომელიც  კი დედისა და ნაყოფის სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის, საკეისრო კვეთის ჩვენებაა. მას მაშინ მიმართავენ, როდესაც:

• სამშობიარო გზები ჯერ არ არის მომზადებული, მაგრამ თავი იჩინა ნაყოფის ასფიქსიის ნიშნებმა;
• ორივე ნაყოფი ჯდომით მდებარეობს;
• პირველი ნაყოფი მშობიარობის დასაწყისში გარდიგარდმო მდებარეობს;
• სამშობიარო მოქმედების სტიმულაცია უეფექტოა;
• პირველი ნაყოფის წინამდებარე ნაწილია მენჯი, ხოლო მეორისა – თავი (ტყუპის თავით გადაბმისას).

ტყუპი ახალშობილი. ტყუპისცალის წონა და სიგრძე მომწიფებული ახალშობილის საშუალო წონასა და სიგრძეზე ნაკლებია. ტყუპისცალების წონას შორის სხვაობა 200-300 გრამია, ზოგჯერ – უფრო მეტიც, 1 კგ-იც კი.
ტყუპის ერთ-ერთი თავისებურებაა ნაყოფის ფუნქციური უმწიფრობა, რაც უფრო ხშირია სამი, ოთხი და მეტი ნაყოფის დაბადებისას.
კვება. მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ქალს ისეთივე კვება და რეჟიმი სჭირდება, როგორიც ერთნაყოფიანის შემთხვევაში. ის უნდა იკვებებოდეს ხშირად (დღეში 4-5-ჯერ) და მცირე ულუფებით. რაციონი უნდა შეიცავდეს საკმარისი ოდენობის ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, ვიტამინებს, მინერალურ მარილებსა და წყალს.
ცილები ძირითადად ნაყოფის ქსოვილების ჩამოყალიბებას ხმარდება. მათი დღიური ნორმა 6,5 გ-ია. სასურველია, ცილები ორსულმა უმთავრესად ცხოველური პროდუქტის (ხორცი, თევზი, რძე, მაწონი, ხაჭო, კეფირი, კვერცხი, ყველი და სხვა) მეშვეობით მიიღოს.
ცხიმები ორგანიზმის ენერგეტიკული მარაგია. მათი დღიური ნორმა 85-100 გ-ია. ორსულმა სასურველია მიიღოს როგორც მცენარეული (მზესუმზირას, სიმინდის, ზეთისხილის), ისე ცხოველური (ნაღების კარაქი, არაჟანი) ცხიმები. რეკომენდებული არ არის ღორისა და ცხვრის ქონი, მარგარინი.
ორსულის დღიური რაციონი 350-400გ ნახშირწყლებს უნდა შეიცავდეს. ისინი ბევრია პურ-ფუნთუშეულში, მარცვლეულში, ხილში, კენკრაში, ბოსტნეულში, წვენებში.
ორსულობის პირველ ნახევარში სითხის დღიური ულუფა არ იზრდება (გახსოვდეთ: სითხეს ვიღებთ არა მხოლოდ წყლის, არამედ წვენების, მაწვნის, კომპოტის, სუპის სახითაც), მეორე ნახევარში კი მცირდება: ჯერ –  1,0-1,2 ლიტრამდე, ხოლო მშობიარობამდე ორი კვირით ადრე – 700-800 მლ-მდე.
მომავალმა დედამ აუცილებლად უნდა მიიღოს ორსულისთვის განკუთვნილი ვიტამინების კომპლექსი, მაგალითად, პრეგნავიტი, პანგექსავიტი, ელევიტი, ვიტრუმ პრენატალი.
შეზღუდვა. ორსულობის ბოლოს არასასურველია შემწვარ-მოხრაკული, შაშხი და ლორი, საზოგადოდ, მლაშე საკვები, კონსერვები, ძეხვეული. უნდა შევზღუდოთ ცომეული და ტკბილეულიც. კარგია მოხარშული მჭლე ხორცი და ზღვის თევზი.
ფიზიკური აქტიურობა. ფიზიკური აქტიურობა ნორმალურად მიმდინარე ორსულობისას არამცთუ დასაშვები, აუცილებელიც კია, თუმცა მრავალნაყოფიანი ორსულობისას ვარჯიში აკრძალულია.

რჩევები:

• მრავალნაყოფიანი ორსულობის დადასტურებისთანავე ქალს უნდა დაუწესდეს ექიმის განსაკუთრებული მეთვალყურეობა.
• აუცილებელია წონის კონტროლი. ერთნაყოფიანი ორსულობისას სხეულის მასის დასაშვები ნამატი 9,0-12 კგ-ია, მრავალნაყოფიანი ორსულობის შემთხვევაში კი ერთნაყოფიანი ორსულობისას დასაშვებ მაქსიმუმს 50%-ზე მეტით არ უნდა აღემატებოდეს.
• ორსულზე დაკვირვების მიზნით მშობიარობის სავარაუდო ვადამდე ორი კვირით (3 ტყუპის შემთხვევაში – 4 კვირით) ადრე აუცილებელია წინასწარი ჰოსპიტალიზაცია.
• ორსული უნდა ერიდოს  დიდხანს დგომას და ზურგზე წოლას, დღეში 4-5 საათის განმავლობაში უნდა იწვეს გვერდზე, უმჯობესია, მარცხენა მხარეს, რათა არ მოხდეს საშვილოსნოს ზეწოლა მაგისტრალურ სისხლძარღვებსა და შარდსაწვეთზე.
• ორსულმა 27-28-ე კვირიდან აუცილებლად უნდა ატაროს ორსულთა ბანდაჟი.
• თუ ვენების ვარიკოზი განვითარდა, ანგიოლოგთან შეთანხმებით სასურველია ელასტიკური ბანდის ან სპეციალური წინდების ტარება.
• ორსულობის მეორე ნახევრიდან სისტემატურად უნდა მოხდეს არტერიული წნევის, წონისა და სისხლის კონტროლი. ისეთი სიმპტომების გაჩენისთანავე, როგორიც არის თავის ტკივილი, თვალებში გაორება, სახისა და სხეულის შეშუპება, არტერიული წნევის მომატება, აუცილებელია ექიმთან ვიზიტი.

ზოგჯერ მშობიარობის დროს ვითარდება სამშობიარო ძალების ანომალია –  სამშობიარო ძალების შესუსტება (ანუ სამშობიარო მოქმედების სისუსტე) ან გაძლიერება (ანუ სამშობიარო მოქმედების გაძლიერება).
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე გულისხმობს პათოლოგიურ მდგომარეობას, რომლის დროსაც მშობიარობის პერიოდები გახანგრძლივებულია, შესაბამისად, ნაყოფის დაბადება ყოვნდება, რასაც თან სდევს რიგი გართულება: ნაყოფის ასფიქსია, სისხლდენა, პლაცენტის ან მისი ნაწილის ჩარჩენა, ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს შიგნითა გარსის ანთება) და ლოგინობის პერიოდის სხვა დაავადებები.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე შესაძლოა გამოვლინდეს როგორც მშობიარობის დასაწყისში, ასევე მოგვიანებითაც.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტის  მიზეზი შესაძლოა იყოს იმ ნივთიერებათა უკმარისობა, რომლებიც საშვილოსნოს შეკუმშვაში დიდ როლს ასრულებს.
სამშობიარო მოქმედების სისუსტე ვითარდება საერთო გამომფიტავი დაავადებების, ენდოკრინული დარღვევების, ინფანტილიზმის, სიმსუქნის, სასქესო ორგანოების არასწორი აგებულების (ორრქიანი საშვილოსნო), საშვილოსნოს მიომის ფონზე.
მიზეზად შეიძლება იქცეს ადრე გადატანილი აბორტებიც.
ასეთი პათოლოგია ხშირია მრავალწყლიანობისა და მრავალნაყოფიანი ორსულობის დროს.
ნაყოფის დაბადების გახანგრძლივება ზოგჯერ მუცლის პრესის არასრულფასოვნებით – მუცლის კუნთების მოდუნებით, დაკიდული მუცლით, სიმსუქნით, თეთრი ხაზის თიაქრით და მუცლის კედლის სხვა დეფექტებით – არის გამოწვეული.
სამშობიარო მოქმედების შესაფასებლად გინეკოლოგები აგებენ საშვილოსნოს ყელის გახსნისა და სამშობიარო გზებში ნაყოფის წინამდებარე ნაწილების გადაადგილების გრაფიკს და მას  ნორმას ადარებენ.
მშობიარობის პირველი და მეორე პერიოდის ნორმალური ხანგრძლივობა მოყვანილია ცხრილში.
განასხვავებენ სამშობიარო მოქმედების სისუსტის შემდეგ ვარიანტებს:

ა. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
ეს დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზა პირველმშობიარეებში – 20,1 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 13,6 საათზე მეტხანს გაგრძელდა. არცთუ იშვიათია დიაგნოზის  რეტროსპექტულად დასმა, რასაც განაპირობებს საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის ჭინთვების მოსამზადებელ პერიოდად მიღება.

ბ. საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
ეს დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზაში გახსნის სიჩქარე პირველმშობიარეებში – 1,2 სმ/სთ-ზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 1,5 სმ/სთ-ზე ნაკლებს შეადგენს.

გ. საშვილოსნოს ყელის გახსნის შეჩერება
დიაგნოზი ისმება, თუ საშვილოსნოს ყელის მდგომარეობა სწრაფი გახსნის ფაზაში 2 საათის განმავლობაში უცვლელი რჩება.

დ. მშობიარობის მეორე პერიოდის გახანგრძლივება
დიაგნოზი ისმება, თუ მშობიარობის მეორე პერიოდი გაუტკივარების გარეშე პირველმშობიარეებში – 2,9 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 1,1 საათზე მეტხანს გაგრძელდა, რეგიონული ანესთეზიის პირობებში კი პირველმშობიარეებში – 3 საათზე, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში – 2 საათზე მეტხანს. თუ საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის პირობებში ნაყოფის წინამდებარე ნაწილმა 1 საათის განმავლობაში არ იცვალა მდებარეობა, სამშობიარო გზებში ნაყოფის გადაადგილების შეჩერებაზე საუბრობენ.

ე. სწრაფი მშობიარობა
დიაგნოზი ისმება, როცა მშობიარობის ხანგრძლივობა 1 საათს არ აღემატება.

საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობის შეფასება
შეკუმშვათა სიხშირეს განსაზღვრავენ პალპაციით, ასევე ტენზიომეტრიული ხელსაწყოს საშუალებით. საშვილოსნოს შიდა წნევის განსაზღვრაც ტენზიომეტრიული ხელსაწყოს დახმარებით ხდება. საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობის  შესაფასებლად ფართოდ გამოიყენება პირობითი ერთეული მონტევიდეო. ამ მაჩვენებლის განსაზღვრის მიზნით ჭინთვების საშუალო ამპლიტუდას  (მილიმეტრებში) 10 წამის განმავლობაში ჭინთვების რაოდენობაზე ამრავლებენ. გამოკვლევების თანახმად, ნორმალური  მშობიარობის დროს საშვილოსნოს კუმშვითი აქტიურობა 100-ზე მეტ მონტევიდეოს შეადგენს.

მკურნალობა
1. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ამ პათოლოგიის დროს ასიდან 85 შემთხვევაში ეფექტურია სედაციური საშუალებები, ხოლო დაახლოებით 5-ში – ოქსიტოცინი. შემთხვევათა 10%-ში სამშობიარო მოქმედების სისუსტეს ჭინთვების მოსამზადებელ პერიოდად იღებენ. ბოლო ხანს სამშობიარო მოქმედების სისუსტის სამკურნალოდ მიმართავენ ადრეულ ამნიოტომიას და მშობიარობის სტიმულაციას ოქსიტოცინით.

2.  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივება და საშვილოსნოს ყელის გახსნის შეჩერება
ამ შემთხვევაში, წესისამებრ, მიმართავენ  მშობიარობის სტიმულაციას ოქსიტოცინით, მაგრამ მანამდე აუცილებლად უნდა გამოირიცხოს ნაყოფის მდებარეობის ანომალია და კლინიკურად ვიწრო მენჯი. თუ ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მცირე მენჯის შესასვლელზეა მიბჯენილი, მიმართავენ ამნიოტომიას და დგამენ საშვილოსნოსშიგა კათეტერს ტენზიომეტრიული მიმღებით. დღესდღეობით ამ პათოლოგიის სამკურნალოდ მშობიარობის აქტიური მართვის სხვადასხვა სქემას იყენებენ.

3. მშობიარობის აქტიური მართვა
იმ სამშობიაროებში, სადაც მიმართავენ მშობიარობის აქტიურ მართვას, საკეისრო კვეთის აუცილებლობა 4,8%-ით მცირდება. O’Driscoll-ის მიერ მოწოდებული მეთოდი   გულისხმობს შემდეგს: მშობიარობის დაწყებიდან ყოველ საათში ხდება საშოს გამოკვლევა და იგება საშვილოსნოს ყელის  გახსნის გრაფიკი. თუ ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მცირე მენჯის შესასვლელზეა მიბჯენილი, მიმართავენ ამნიოტომიას. თუ საშვილოსნოს ყელის გახსნის სიჩქარე 1 სმ/სთ-ზე  ნაკლებია, იწყებენ ოქსიტოცინის შეყვანას.  თუ მშობიარობა 12 საათზე  მეტია გრძელდება და ნაკლებად სავარაუდოა, ერთ საათში დასრულდეს, მიმართავენ საკეისრო კვეთას.
მშობიარობის აქტიური მართვის სქემებს შორის განსხვავება ეხება ამნიოტომიის დაწყების დროს, საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზაში მშობიარობის მართვის ტაქტიკას, ოქსიტოცინით მშობიარობის  სტიმულაციის ჩვენებებს და სხვა.

4. მშობიარის გააქტიურება
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ქალები, რომლებიც  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის პერიოდში კი არ წვანან, არამედ დადიან ან სხედან, გაცილებით მალე მშობიარობენ. ამ მეთოდის ეფექტურობას ოქსიტოცინით სტიმულაციისას ადარებენ. მაგრამ ვინაიდან სამშობიარო მოქმედების სისუსტის დროს მშობიარის გააქტიურებასთან დაკავშირებით ფართომასშტაბიანი გამოკვლევები არ ჩატარებულა, ეს მეთოდი დიდი სიფრთხილით გამოიყენება, ისიც მხოლოდ მაშინ, თუ მშობიარობა სხვა გართულებებით არ მიმდინარეობს.

5. ამნიოტომია
ნორმალურ მშობიარობაზე ამნიოტომიის გავლენის შესახებ არსებული მონაცემები ურთიერთგამომრიცხავია. მიუხედავად ამისა, ამნიოტომია ფართოდ გამოიყენება  საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზის გახანგრძლივებისას, ასევე  საშვილოსნოს ყელის გახსნის ან სამშობიარო გზებში ნაყოფის გადაადგილების შეჩერებისას.

6. მშობიარის მდებარეობის შეცვლა და ნაყოფის ხელით შემობრუნება
გარდიგარდმო მდებარეობის შემთხვევაში ნაყოფის თავით წინამდებარე პოზიციაში გადასაყვანად  მშობიარემ უნდა მიიღოს მუხლ-მკერდის ან მჯდომარე პოზა. თუ ნაყოფი მაინც არ შემობრუნდა, უნდა მოხდეს მისი როტაცია ხელით.

7. ოპერატიული ქმედებები
თუ რეგულარული და ინტენსიური ჭინთვების ფონზე საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის  ფაზაში ყელის გახსნის დინამიკა 2 საათის განმავლობაში უცვლელი დარჩა, ნაჩვენებია საკეისრო კვეთა. ოპერაციამდე (ნაყოფის ნორმალური გულისცემის შემთხვევაში)  უნდა მოხდეს ოქსიტოცინით მშობიარობის სტიმულირება. თუ სამშობიარო გზებში ნაყოფის  გადაადგილება არ ხდება, მიმართავენ  ვაკუუმექსტრაქციას ან ადებენ მაშებს.  ამ მანიპულაციების ჩატარების აუცილებელი პირობაა ნაყოფის ნორმალური ზომები.

8. ოქსიტოცინის გამოყენება
ოქსიტოცინით მშობიარობის სტიმულაცია უნდა მოხდეს სპეციალური სქემის მიხედვით.

ძლიერი სამშობიარო მოქმედება
ძლიერი სამშობიარო მოქმედება გულისხმობს პათოლოგიურ მდგომარეობას, რომლის დროსაც მშობიარობის პერიოდების ხანგრძლივობა შემცირებულია, ხოლო ნაყოფი ნორმასთან შედარებით სწრაფად იბადება. ასეთი პათოლოგია უფრო იშვიათია, ვიდრე სამშობიარო მოქმედების სისუსტე.
ძლიერი, ხშირი და მტკივნეული შეტევები ვითარდება გადაჭარბებული ნერვული აგზნების,  ჰიპერთირეოზის (ტოქსიკური ჩიყვი), ვიწრო მენჯის, ნაყოფის არასწორი მდებარეობის დროს.
როდესაც დედის მენჯისა და ნაყოფის თავის ზომები ერთმანეთს შეესაბამება, მშობიარობა (ხშირად – სამშობიარო დაწესებულების გარეთ) დაჩქარებულად, 1-3 საათში სრულდება. ამ დროს შესაძლოა განვითარდეს ნაყოფის ასფიქსია.

გამოყოფენ პათოლოგიური მშობიარობის სამ ძირითად სახეობას:
I. სამშობიარო ძალების ანომალიას;
II. ნაყოფის მდებარეობისა და წინამდებარეობის ანომალიას;
III. მენჯის ძვლებისა და სამშობიარო გზების  რბილი ქსოვილების ანომალიას.

მშობიარობის I და II პერიოდის ხანგრძლივობა
______________________________________________________________________________
მშობიარობის პერიოდი                            პირველმშობიარე      განმეორებით მშობიარე
______________________________________________________________________________
I. მშობიარობის პირველი პერიოდი
I ა. საშვილოსნოს ყელის ნელი გახსნის ფაზა
1. საშუალო ხანგრძლივობა საათებში                         6,4                             4,8
2. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ        20,1                             13,6
I ბ. საშვილოსნოს ყელის სწრაფი გახსნის ფაზა
1. საშუალო ხანგრძლივობა საათებში                          4,6                             2,4.
2. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ         11,7                             5,2.
3. საშ. ყელის გახსნის მაქს. სიჩქარე (სმ/სთ)                 1,2                              1,5.

II. მშობიარობის მეორე პერიოდი
1. მაქსიმალურად დასაშვები ხანგრძლივობა, სთ            2,9                              1,1.
______________________________________________________________________________

მენჯის ზომები (ნორმის ქვედა ზღვარი)
______________________________________________________________________
მცირე მენჯი                                                                   ზომები, სმ
1. შესასვლელი სიბრტყე
ა. გარდიგარდმო ზომა                                                                11,5
ბ. პირდაპირი ზომა                                                                  10,5;

2. ღრუს ვიწრო ნაწილი
ა. გარდიგარდმო ზომა                                                                10,0
ბ. პირდაპირი ზომა                                                                  11,5
_____________________________________________________________________________

ჩამოთვლილთა გარდა აღსანიშნავია სწრაფი მშობიარობა, ჭიპლარის გამოვარდნა,  პლაცენტის ნაადრევი აცლა, საშვილოსნოს გახევა,  საშვილოსნოში პლაცენტის ნაწილის დარჩენა, საშვილოსნოს გადმობრუნება,  მშობიარობის შემდგომი სისხლდენა და ნაყოფის ჰიპოქსია.

მშობიარობის დროს საშვილოსნოს ღრუდან სამშობიარო გზების გავლით გამოიდევნება ნაყოფი, სანაყოფე წყლები, სანაყოფე გარსი და პლაცენტა. ეს პროცესი ხორციელდება საშვილოსნოს კუნთების ტალღისებური შეკუმშვების საშუალებით, რომლებიც საშვილოსნოს ფსკერიდან მისი ქვედა სეგმენტისკენ არის მიმართული. ამასთანავე, შეკუმშვათა გავრცელების ძალა ზემოდან ქვემოთ სუსტდება. საშვილოსნოს ამგვარ შეკუმშვებს ჭინთვები ეწოდება.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის ხანგრძლივობა ყველა ქალისთვის ინდივიდუალურია, საშუალოდ კი პირველმშობიარეებში – 8-12 საათს, ხოლო განმეორებით მშობიარეებში 6-10 საათს შეადგენს.
თუ მშობიარობა 6 საათზე ნაკლებ ხანს გაგრძელდა, სწრაფს უწოდებენ, თუ 3 საათზე ნაკლებ ხანში დასრულდა – ძალიან სწრაფს, ხოლო თუ 12 საათზე მეტხანს გასტანა – გახანგრძლივებულს.
საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვას საშვილოსნოს  კუნთებში და მათთან ერთად მთელ ორგანიზმში მიმდინარე რთული ბიოქიმიური რეაქციები განაპირობებს. მიომეტრიუმის (საშვილოსნოს კუნთოვანი შრე) კუმშვადობის ფუნქციაზე მოქმედებს ჰორმონული ფაქტორები (ოქსიტოცინი და ესტროგენი აძლიერებს შეკუმშვას, პროგესტერონი კი ასუსტებს), კალციუმის იონების კონცენტრაცია და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები (სეროტონინი, კატექოლამინი და სხვა).
ბუნებრივი სამშობიარო გზებიდან ნორმალური (ფიზიოლოგიური) მშობიარობის მახასიათებლებია:

• ერთნაყოფიანი  ორსულობა;
• ნაყოფის თავით წინ მდებარეობა;
• ნაყოფის თავისა და დედის მენჯის ზომების სრული შეთავსება;
• 38-40-ე კვირამდე მიყვანილი ორსულობა;
• სამშობიარო მოქმედებათა კოორდინირება, რომელიც არ საჭიროებს მაკორეგირებელ თერაპიას;
• მშობიარობის ნორმალური ბიომექანიზმი;
• სანაყოფე წყლების დროული დაღვრა მშობიარობის პირველი პერიოდის აქტიურ ფაზაში, მაშინ, როცა საშვილოსნოს ყელი 6-8 სმ-ზეა გახსნილი;
• სამშობიარო გზების სერიოზული დაზიანებისა და ოპერაციული ჩარევის არარსებობა;
• მშობიარობის დროს 250-400 მლ-ზე ნაკლები სისხლის დანაკარგი;
• პირველმშობიარეებში – 8-12, განმეორებით მშობიარეებში კი 6-10 საათის ხანგრძლივობის მშობიარობა;
• ცოცხალი და ჯანმრთელი ბავშვის დაბადება ყოველგვარი ჰიპოქსიის, ტრავმის, ინფექციისა თუ ანომალიის გარეშე;
• აპგარის სკალის მიხედვით ბავშვის 7 და მეტი ქულით შეფასება.

ფიზიოლოგიური მშობიარობის ეტაპებია:

• საშვილოსნოს რეგულარული შეკუმშვები (ჭინთვები);
• საშვილოსნოს ყელის სტრუქტურის შეცვლა, თანდათანობით ყელის 10-12 სმ-მდე გახსნა;
• სამშობიარო გზებში ბავშვის გადაადგილება და მისი დაბადება;
• პლაცენტის გამოძევება.

პრელიმინარული (მოსამზადებელი) პერიოდი
ეს პერიოდი რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღემდე გრძელდება და თავისთავად გადადის რეგულარულ სამშობიარო ქმედებებში.
მოსამზადებელ პერიოდში ორსულს მუცელი დაბლა ეწევა (საშვილოსნოს ძირის დაწევის ხარჯზე), ჭიპი წინ წამოიწევს. იმის გამო,  რომ დიაფრაგმაც დაბლა იწევს, ქალს უადვილდება სუნთქვა. მოსამზადებელ პერიოდში ჩნდება ხოლმე სისხლიანი გამონადენი საშოდან, ხშირდება შარდის გამოყოფა,  ვითარდება საშვილოსნოს  ხანმოკლე, უმტკივნეულო და არარეგულარული შეკუმშვები (ცრუ ჭინთვები). ორგანიზმიდან სითხის გაძლიერებული გამოყოფის გამო შესაძლოა ორსულმა 1-2 კგ დაიკლოს.  მშობიარობის წინა პერიოდში მრავალი ქალი აღნიშნავს, რომ ნაყოფი  ნაკლებად მოძრავი ხდება.
ჩვეულებრივ, ორსულები მშობიარობის დაწყების მაუწყებლად ჭინთვების დაწყებას მიიჩნევენ.  ჭინთვების რეგულარულობა და ინტენსივობა სხვადასხვაა – თავდაპირველად სუსტია და 10-15-წუთიანი შუალედით აღმოცენდება, მერე და მერე კი ძლიერდება, შუალედიც მცირდება.
ზოგჯერ ჭინთვები დიდხანს, რამდენიმე ათეული საათი გრძელდება, რაც ქალს ძალიან ღლის.
ზოგჯერ მოსამზადებელი პერიოდი სანაყოფე წყლების დაღვრით იწყება. ამ შემთხვევაში ჭინთვების ლოდინი ზედმეტია; მშობიარე დაუყოვნებლივ სამშობიაროში უნდა წაიყვანონ.
მშობიარობისთვის მზადყოფნაზე მიუთითებს  საშვილოსნოს ყელის 1-1,5 სმ-მდე დამოკლება. ცერვიკალური არხი გახსნილია 2-3 სმ-ზე, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მჭიდროდ  აწვება მცირე მენჯის შესასვლელს, საშვილოსნოს ყელს სცილდება ლორწოვანი საცობი, ჭინთვების დაწყებასთან ერთად საშვილოსნოს ყელი იწყებს გახსნას.
პრელიმინარული პერიოდი ნორმაში ერთ დღეზე ნაკლებ ხანს გრძელდება. ორგანიზმი მშობიარობისთვის ემზადება. საშვილოსნოს ყელი რბილდება და შეუძლია, ჭინთვების  ზემოქმედებით გაიწელოს. საშვილოსნოს კუნთები პერიოდულ შეკუმშვას იწყებენ. მშობიარობის ჭინთვებისგან განსხვავებით, ეს შეკუმშვები არარეგულარულია, არათანაბარი ძალისა და ხანგრძლივობისა. რიტმული შეკუმშვები მუცლის ღრუზე ზეწოლის შეგრძნებას ჰგავს.
უმჯობესია, ამ პერიოდში ქალი მოსვენებულ მდგომარეობაში იყოს.
მშობიარობის ეს პერიოდი პათოლოგიურად  იმ ორსულებში მიმდინარეობს, რომელთაც მშობიარობისა ეშინიათ და ეჭვი ეპარებათ მის სასურველ დასასრულში.
მშობიარობის მოსამზადებელი პერიოდის პათოლოგიური მიმდინარეობის შემთხვევაში საშვილოსნოს შეკუმშვებს თან სდევს ტკივილი. ორსულს ერღვევა ძილი, შფოთავს, ადვილად იღლება. ამის გამო საშვილოსნოს ყელი მშობიარობისთვის მომზადებას ვერ ახერხებს. ამიტომ არის, რომ პათოლოგიურ წინა პერიოდს ხშირად პათოლოგიური მშობიარობა მოსდევს.
ორსულმა მშობიარობის პათოლოგიური მოსამზადებელი პერიოდის პირველსავე ნიშნებზე გინეკოლოგს უნდა მიმართოს.

მშობიარობის პერიოდი
სამშობიარო მოქმედების დასაწყისის განსაზღვრა მშობიარობის მართვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მომენტია. წესისამებრ, მშობიარობის დაწყება საშოსმხრივი გასინჯვით დასტურდება. თუ მშობიარობის დაწყება არასწორად იქნა დიაგნოსტირებული, ამას შესაძლოა მოჰყვეს დაუსაბუთებელი ჩარევა, მაგალითად, ამნიოტომია ან ოქსიტოცინის შეყვანა. პრელიმინარული პერიოდისა და დაწყებული სამშობიარო მოქმედების ერთმანეთისგან გასარჩევად ზოგჯერ ლოდინის ტაქტიკაა საჭირო. ფიზიოლოგიური მშობიარობის პროგრესი ფასდება მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობით ან საშვილოსნოს ყელის გახსნის სიჩქარით (საშუალოდ 1 სმ საათში). უკანასკნელი უფრო მისაღებია, ვინაიდან მშობიარობის საერთო ხანგრძლივობის განსაზღვრა მხოლოდ რეტროსპექტულად არის შესაძლებელი. მშობიარობის პროგრესის შეფასება ხდება მშობიარეზე დაკვირვებით – მისი ქცევის, საშვილოსნოს შეკუმშვის, ნაყოფის წინამდებარე ნაწილის წინმსვლელობის შესაბამისად, მაგრამ საშვილოსნოს ყელის გახსნის ხარისხი მშობიარობის პროგრესის ყველაზე ზუსტ კრიტერიუმს წარმოადგენს. ნორმიდან გადახრის შემთხვევაში მშობიარობის მართვის გეგმა უნდა შეიცვალოს.
გამოყოფენ ფიზიოლოგიური მშობიარობის სამ პერიოდს: საშვილოსნოს ყელის გახსნას, ნაყოფის გამოდევნას და მშობიარობის შემდგომ პერიოდს. პირველი პერიოდის (საშვილოსნოს ყელის გახსნა) დაწყება პირველი რეგულარული ჭინთვებით განისაზღვრება, დასრულება კი საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნით.  მეორე პერიოდი (ნაყოფის გამოძევება) საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის მომენტიდან ბავშვის დაბადებამდე გრძელდება.  მესამე (მშობიარობის შემდგომი) პერიოდის დასაწყისი ბავშვის დაბადებაა, დასასრული – მომყოლის დაბადება.

I პერიოდი: რეგულარული ჭინთვების დაწყების ან სანაყოფე წყლების დაღვრის მომენტიდან ქალი უკვე  მშობიარედ იწოდება და არა ორსულად. მშობიარობის პირველ პერიოდში საშვილოსნოს შეკუმშვის  გასაუმჯობესებლად მშობიარეს შეუძლია იდგეს ან იაროს, განუჩევლად იმისა, დაღვარა თუ არა სანაყოფე წყლები. ჭინთვები რეგულარულად შეიძლება ჩაითვალოს, თუ  მათი ხანგრძლივობა 10-15 წამია, ინტერვალი კი 10-15 წუთი, თუმცა ზოგიერთ ქალს ჭინთვებიც და ჭინთვებს შორის პერიოდიც შესაძლოა უფრო ხანგრძლივი ან ხანმოკლე ჰქონდეს.
თანდათანობით ჭინთვებს შორის ინტერვალი 2-3 წუთამდე მცირდება, თვით ჭინთვების ხანგრძლივობა კი 1-2 წუთამდე იმატებს. ასე გრძელდება საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდე (10-12 სმ).
ჩვეულებრივ, სანაყოფე ბუშტი ირღვევა საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნის დროს და სანაყოფე წყლები  ნაწილობრივ ბავშვის დაბადებამდე იღვრება, ნაწილობრივ კი მისი დაბადების შემდეგ, თუმცა შესაძლოა, უფრო ადრე – მოსამზადებელ პერიოდში, საშვილოსნოს ყელის სრულ გახსნამდეც დაიღვაროს.

მშობიარის ოპტიმალური პოზა მშობიარობის პირველ პერიოდში
კვლევებმა დაადასტურა, რომ ზურგზე წოლა საშვილოსნოს ზეწოლის გამო (ქვედა ღრუ ვენის სინდრომი) აუარესებს საშვილოსნო-პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას, ამცირებს საშვილოსნოს კუმშვადობას. გამოკვლევები იმასაც მოწმობს, რომ თუ მშობიარეს აქვს საშუალება, თავისუფლად იმოძრაოს და მიიღოს ნებისმიერი პოზა, საშვილოსნოს შეკუმშვები უფრო ეფექტური ხდება, მშობიარობაც უფრო ხანმოკლე და ნაკლებად მტკივნეულია. გვერდზე წოლისა და ჯდომის დროს ოპერაციული ჩარევის აუცილებლობა უფრო ნაკლებია, ვიდრე ზურგზე წოლის შემთხვევაში. ორსულს უნდა მიეცეს საშუალება, თავად აირჩიოს პოზიცია. ერთადერთი გამონაკლისია სანაყოფე სითხის დაღვრა მოძრავი თავის პირობებში.
მშობიარობის მართვის განუყოფელი კომპონენტია ნაყოფის მდგომარეობის შეფასება. ნაყოფის დისტრესი – გულისცემის სიხშირის ცვალებადობა დიდი ამპლიტუდით, წუთში 160-ზე მეტიდან 100-120-ზე ნაკლებ მაჩვენებლამდე – ან გულის რიტმის დარღვევა, რაც უმთავრესად ჰიპოქსიით არის გამოწვეული, ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც კი შეიმჩნევა.
მნიშვნელოვანია სანაყოფე სითხის შეფასება. მასში მეკონიუმის აღმოჩენა შესაძლოა ნაყოფის დისტრესზე, მკვდრადშობადობის, ნეონატალური ავადობისა და სიკვდილის მაღალ ალბათობაზე მიუთითებდეს.
მშობიარობის დაწყებისას სანაყოფე ბუშტის სპონტანური დარღვევის შემთხვევაში სანაყოფე წყლების ხასიათი მაშინვე უნდა შეფასდეს. მათში მეკონიუმის არსებობისას აუცილებელია ნაყოფზე ინტენსიური დაკვირვება. ნაყოფის დისტრესის განვითარებისას სასურველია, მშობიარობა სწრაფად დასრულდეს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ნაყოფის გულისცემის საკორექციოდ უბრალო კონსერვატიული ღონისძიებებიც კმარა. მაგალითად, დედის პოზის შეცვლა (მარცხენა გვერდზე მოთავსება), ოქსიტოცინის შეყვანის შეწყვეტა საშვილოსნოპლაცენტური სისხლის მიმოქცევის გასაუმჯობესებლად.
მეტად მნიშვნელოვანია ნაყოფის გულისცემაზე დაკვირვება. არსებობს ნაყოფის გულისცემის გამოკვლევის ორი მეთოდი: უწყვეტი ელექტრონული მონიტორინგი და გარეგანი აუსკულტაცია სამეანო სტეთოსკოპით. აუსკულტაცია ტარდება 15-30 წუთში ერთხელ მშობიარობის პირველი პერიოდის განმავლობაში და ყოველი ჭინთვის შემდეგ მეორე პერიოდში. ამ მეთოდის უპირატესობა მისი სიმარტივეა. ელექტრონული მონიტორის გამოყენება ნაყოფის გულისცემის შესაფასებლად აუცილებელია მაღალი რისკის მქონე ორსულობისა და მშობიარობის დროს.

II პერიოდი. მშობიარობის მეორე პერიოდში ჭინთვების დასაწყებად და საშვილოსნო-პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის დაქვეითების გამო ნაყოფის ოქსიგენაცია თანდათან მცირდება. ხანგრძლივი ჭინთვები საგრძნობლად ასუსტებს პლაცენტურ სისხლის მიმოქცევას. თავს იჩენს ინდივიდუალური განსხვავებებიც. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია ნაყოფის მდგომარეობის დინამიკური კონტროლი. ძალიან მნიშვნელოვანი ეტაპია ჭინთვების დაწყება.Qქალს სთხოვენ, გაიჭინთოს საშვილოსნოს ყელის სრული გახსნისას, როდესაც ნაყოფის წინამდებარე ნაწილი მენჯის ფსკერზეა. ფიზიოლოგიური მიდგომა იმას გულისხმობს, რომ ჭინთვის შეგრძნება ქალს თვითნებურად უნდა ჩამოუყალიბდეს.
ნაყოფის გამოძევება ხორციელდება როგორც  საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვის (ჭინთვები), ისე  მუცელშიგა წნევის მომატების ხარჯზე (სამშობიარო ჭინთვა). სამშობიარო ჭინთვები მაქსიმალურ ძალასა და ხანგრძლივობას აღწევს ნაყოფის თავის მცირე მენჯის ღრუში ჩამოსვლისას. ამ პერიოდში ჭინთვები გრძელდება 60-90 წამი, მათ შორის ინტერვალი კი შეადგენს 1,5-2 წუთს. პირველად თავი იბადება, შემდეგ – მხრები, ტანი და ფეხები. დაბადების შემდეგ ჭრიან ჭიპლარს და ბავშვს დედის მუცელზე აწვენენ. ეს პერიოდი ქალისთვის განსაკუთრებით რთულია. ფიზიოლოგიური მშობიარობის შემთხვევაშიც კი ქალს  ესაჭიროება გინეკოლოგის დახმარება, მშობიარობის მომენტში კი ძალიან შველის ახლობლებისა და ნათესავების ფსიქოლოგიური თანადგომა.
მშობიარის პოზიცია მშობიარობის მეორე პერიოდში. მრავალი კვლევა ადასტურებს, რომ მშობიარობის მეორე პერიოდში ვერტიკალურ პოზიციას ჩვეულებრივთან შედარებით საგრძნობი უპირატესობა აქვს: ქალი ჭინთვებისას უფრო ნაკლებ დისკომფორტს განიცდის, სუსტდება ტკივილის შეგრძნება, მცირდება სამშობიარო გზების ტრავმირებისა და ჭრილობის ინფიცირების ალბათობა.

მშობიარობის III პერიოდი: მშობიარობის მესამე პერიოდში ხდება მომყოლის (პლაცენტის) მოცილება და გამოძევება. ეს ხდება საშვილოსნოს კუნთების შეკუმშვისა (მშობიარობის შემდგომი ჭინთვები) და პლაცენტისა და საშვილოსნოს კედელს შორის დაგროვილი სისხლის წნევის ზრდის ხარჯზე. მომყოლის დაბადებით სრულდება მშობიარობის III პერიოდი და ქალი უკვე დედად იწოდება და არა მშობიარედ.
ფიზიოლოგიური მშობიარობის დროსაც შესაძლოა, მესამე პერიოდი სისხლდენით გართულდეს. ამ გართულების თავიდან ასაცილებლად არსებობს რამდენიმე ხერხი. ქალს უნდა შევთავაზოთ მესამე პერიოდის აქტიური მართვა, რადგან ეს ატონიური სისხლდენის ალბათობას ამცირებს. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა გულისხმობს რიგ ჩარევას, რომელთა მიზანია საშვილოსნოს კუმშვადობის გაძლიერება პლაცენტის გამოძევების გასაადვილებლად და მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის პროფილაქტიკა. როდესაც პლაცენტა დაიბადება, საჭიროა მისი დაჭერა ორი ხელით და ფრთხილად დატრიალება, შემდეგ კი ფრთხილად გამოქაჩვა სრული გამოძევებისთვის. მშობიარობის მესამე პერიოდის აქტიური მართვა ამცირებს სისხლის დანაკარგს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას და სისხლის გადასხმის აუცილებლობას.

მენჯის ძვლებისა და სამშობიარო გზების  რბილი ქსოვილების ანომალიამ შესაძლოა სამშობიარო მოქმედების სისუსტე გამოიწვიოს. ასეთ ანომალიებს მიეკუთვნება:
1. მენჯის ძვლის ანომალიები – ვიწრო მენჯი;
2. საშვილოსნოს განვითარების ანომალია;
3. მცირე მენჯის ღრუს ორგანოთა სიმსივნური დაავადებები (საშვილოსნოს მიომა ან საკვერცხეების სიმსივნე);
4. საშვილოსნოს ყელის ცვლილებები (ნაწიბურები).

1. ვიწრო მენჯი
მცირე მენჯის ღრუს ცილინდრის ფორმა აქვს და იმის გამო, რომ უკანა კედელი წინაზე გრძელია, რამდენადმე უკან არის გაზნექილი. მენჯის ღრუ პირობითად შემდეგ ნაწილებად იყოფა: შესასვლელ სიბრტყედ, ფართო ნაწილის სიბრტყედ, ვიწრო ნაწილის სიბრტყედ და გამოსასვლელ სიბრტყედ. გარდა ამისა, განასხვავებენ მცირე მენჯის პირდაპირ, გარდიგარდმო და ირიბ ზომებს.
მეანობაში მენჯის გამოკვლევას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან მისი აგებულება და ზომები გადამწყვეტ როლს ასრულებს მშობიარობის მიმდინარეობასა და შედეგში. ნორმალური მენჯი ნორმალური მშობიარობის ერთ-ერთი მთავარი პირობაა.
მენჯში ცვლილებების არსებობის შემთხვევაში მშობიარობისას შესაძლოა თავი იჩინოს ისეთმა გართულებებმა, რომლებიც საფრთხეს უქადის როგორც დედის, ისე ნაყოფის სიცოცხლეს, ამიტომ ორსულს ქალთა კონსულტაციაში აღრიცხვაზე აყვანისთანავე უზომავენ მენჯს. შესაძლოა, შემცირებული იყოს მენჯის როგორც რამდენიმე, ასევე ყველა ზომა, ვიწრო მენჯის შემთხვევაში მისი ძვლოვანი ჩონჩხი იმდენად იყოს შეცვლილი, რომ მომწიფებულ დროულ ნაყოფს მასში გავლისას დაბრკოლება შეხვდეს. მენჯის უმნიშვნელო შევიწროებისას მშობიარობა გაურთულებლად მიმდინარეობს, ხოლო მენჯისა და ნაყოფის თავის (მისი ყველაზე დიდი ნაწილის) შეუთავსებლობის შემთხვევაში მშობიარობის დროს გადაულახავი წინააღმდეგობა იქმნება.
განასხვავებენ ანატომიურად და კლინიკურად ვიწრო მენჯს.
მენჯს, რომლის ყველა ან ზოგიერთი პარამეტრი ნორმაზე 1,5-2 სანტიმეტრით და მეტით ნაკლებია, ანატომიურად ვიწრო მენჯი ეწოდება. ასეთი მენჯი მშობიარობას ყოველთვის არ უშლის ხელს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანატომიურად ვიწრო მენჯი კლინიკურად ყოველთვის არ არის ვიწრო. მენჯის ზომების ზომიერი შემცირებისას მშობიარობის დასასრული დამოკიდებულია არა მარტო მენჯზე, არამედ სამშობიარო მოქმედების ხასიათზე, ნაყოფის სიდიდესა და მისი თავის კონფიგურაციის უნარზეც. როდესაც სამშობიარო მოქმედება კარგია, ნაყოფი არ არის მსხვილი, თავი იოლად განიცდის კონფიგურაციას, – მშობიარობა გაურთულებლად მიმდინარეობს, ხოლო სუსტი სამშობიარო მოქმედების, თავის არასაკმარისი კონფიგურაციისა და მსხვილი ნაყოფის დროს ასეთივე ზომის მენჯი დაბრკოლებას ქმნის.
ანატომიურად ვიწრო მენჯის დიაგნოზს მენჯის გაზომვის შედეგად სვამენ, ხოლო იქნება თუ არა ეს მენჯი კლინიკურად ვიწრო, მშობიარობისას სხვადასხვა მაჩვენებელზე დაყრდნობით წყდება.
კლინიკურად ვიწროა მენჯი, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ნაყოფს მკვეთრ დაბრკოლებას უქმნის.
ვიწრო მენჯი ორგანიზმის განუვითარებლობის (ინფანტილიზმის) ერთ-ერთი ძირითადი ნიშანია. ყველა ის მიზეზი, რომელიც კი ხელს უწყობს ორგანიზმის განუვითარებლობას, ვიწრო მენჯის ჩამოყალიბებასაც იწვევს. მათ მიეკუთვნება:

• ცხოვრების არასასურველი პირობები;
• ბავშვობასა და სქესობრივი მომწიფების პერიოდში გადატანილი მძიმე და ხანგრძლივი დაავადებები;
• რაქიტი – ამ დროს დეფორმაციას განიცდის თავის ქალა, ხერხემალი, გულმკერდი, ქვედა კიდურები და მენჯი. მენჯის რაქიტული გადაგვარება მისი ზომების შემცირებას იწვევს;
• ძვლებისა და სახსრების, განსაკუთრებით – მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის სახსრების, ასევე ხერხემლის ტუბერკულოზი;
• მენჯის ძვლების მოტეხილობა, ამოვარდნილობა და მოტეხილი კიდურების არასწორი შეხორცება, რაც მოძრაობის სხვადასხვა დარღვევას იწვევს.

შედარებით იშვიათია მენჯის ძვლების სიმსივნური დაავადებები, წელის მალის წინ დაცურება და სხვა.
ვიწრო მენჯის კლასიფიკაცია ეყრდნობა მენჯის ფორმებს და მისი დავიწროების ხარისხს. ამის კვალობაზე, განასხვავებენ ვიწრო მენჯის შემდეგ ტიპებს:
1. თანაბრად დავიწროებული – ყველა ზომა შემცირებულია 2 სმ-ით და მეტად;
2. მარტივი ბრტყელი მენჯი – შემცირებულია პირდაპირი ზომები;
3. თანაბრად დავიწროებული ბრტყელი – მენჯის პირდაპირი ზომების მაქსიმალური შევიწროება.
ეს ტიპები, თავის მხრივ, ქვეტიპებად იყოფა.
სამეანო პრაქტიკაში ხშირია განივად შევიწროებული მენჯი. განასხვავებენ მენჯის სივიწროვის ოთხ ხარისხს, რაც საშუალებას იძლევა წინასწარ გამოითვალოს, იქნება თუ არა მოცემული მენჯი კლინიკურად ვიწრო.

• I ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა (მენჯის შესასვლელის წინა-უკანა დიამეტრი) – 11-9 სმ. მშობიარობა შესაძლებელია, მაგრამ მხოლოდ კარგი სამშობიარო მოქმედების შემთხვევაში.
• II ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 9-7,5 სმ. მშობიარობა შესაძლებელია, მაგრამ მხოლოდ კარგი სამშობიარო მოქმედების შემთხვევაში.
• III ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 7,5-6,5 სმ. ტარდება საკეისრო კვეთა ან მშობიარობა მთავრდება ოპერაციით (მკვდარი ნაყოფის შემთხვევაში).
• IV ხარისხი: ჭეშმარიტი კონიუგატა – 6,5 სმ და ნაკლები. ტარდება საკეისრო კვეთა ან მშობიარობა მთავრდება ოპერაციით (მკვდარი ნაყოფის შემთხევვაში).

ვიწრო მენჯის დროული ამოცნობა ხელს უწყობს იმ გართულებათა თავიდან აცილებას, რომლებიც თავს იჩენს მშობიარობისას, ზოგჯერ კი ორსულობის ბოლოს.
ვიწრო მენჯის დიაგნოსტირება ხდება ანამნეზის, სხეულის დათვალიერების, მენჯის გაზომვისა და ქალის ვაგინალური (საშოსმხრივი) გამოკვლევის საფუძველზე.
თუ ვიწრომენჯიან ქალს უკვე ჰქონია ნორმალური მშობიარობა, შესაძლოა, მენჯმა არც ამჯერად შეუქმნას დაბრკოლება ნაყოფს, ხოლო არასასურველი სამეანო ანამნეზი (მძიმე მშობიარობა, სამეანო ოპერაციები, მკვდრადშობადობა და სხვა) ადასტურებს, რომ მენჯი არა მარტო ანატომიურად, არამედ კლინიკურადაც ვიწროა.

სხეულის დათვალიერება მენჯზე მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა: შესაძლებელია ამოცნობილ იქნეს განუვითარებლობა, ინფანტილიზმის ნიშნები, ჩონჩხის რაქიტული ცვლილებები, მენჯ-ბარძაყის სახსრის ანკილოზი და ამოვარდნილობა.
ვიწრო მენჯის დიაგნოსტირებისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გავის რომბის ფორმებს.
ნორმალური მენჯის რომბს სწორი ფორმა აქვს.
ბრტყელრაქიტული მენჯის დროს რომბის ზედა ნახევარი უფრო პატარაა, ვიდრე ქვედა. მენჯის მნიშვნელოვანი რაქიტული დაზიანების დროს რომბს თითქმის სამკუთხა ფორმა აქვს.
თანაბრად დავიწროებული მენჯის რომბი სიგრძეშია გაწელილი. ზედა და ქვედა კუთხეები მახვილი აქვს, გვერდითი კი ბლაგვი.
მენჯის გამოხატული დავიწროებისას იცვლება ორსულის მუცლის ფორმაც. ორსულობის ბოლოს ნაყოფის თავი ვერ ჩადის მცირე მენჯში და ფერდქვეშა მიდამოდან წინ გადაიხრება. ამ დროს პირველმშობიარეების მუცელი წვეტიან ფორმას იღებს, განმეორებით მშობიარეებს კი ჩამოკიდებული აქვთ.
ძვლების სისქეზე, შესაბამისად – მენჯის ძვლების სისქეზეც, სხივ-მაჯის სახსრის გარშემოწერილობის მიხედვით მსჯელობენ. თუ მისი გარშემოწერილობა 14 სმ-ს აღემატება, ეს ჩონჩხის ძვლების, მათ შორის – მენჯის ძვლების მასიურობაზე მიუთითებს.
არსებობს სხვა სამეანო ზომებიც, რომელთა ცოდნა მეანს საშუალებას აძლევს, მენჯის ზომებზე იმსჯელოს.
მშობიარობის პროგნოზისთვის მნიშვნელოვანია არა მარტო მენჯის, არამედ ნაყოფის ზომების – მენჯისა და თავის გარშემოწერილობის – ცოდნაც. მათ დასადგენად იყენებენ სპეციალურ საზომს, აგრეთვე – ულტრასონოგრაფიულ მონაცემებს.

ორსულობის მიმდინარეობა
ვიწრო მენჯის დროს ორსულობის პირველ ნახევარს განსაკუთრებული თავისებურებები არ ახასიათებს. მეორე ნახევარში არცთუ ხშირია გვიანი ტოქსიკოზი. ორსულობის ბოლოს ნაყოფის თავი ვერ ჩადის მცირე მენჯში, საშვილოსნო მაღლა სწევს დიაფრაგმას, რის გამოც ორსულები ხშირად უჩივიან ქოშინს, გულის ფრიალს, ადვილად დაღლას. ამ დროს ნაყოფი ძლიერ მოძრავია, რის გამოც ირიბი და გარდიგარდმო მდებარეობა, მენჯით წინამდებარეობა და სხვა პათოლოგიები უფრო ხშირია, ვიდრე ნორმალური მენჯის დროს. ხშირია სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა.
ვიწრომენჯიან ორსულებს კონსულტაციაში საგანგებო მეთვალყურეობას უწევენ და მშობიარობამდე 2-3 კვირით ადრე გზავნიან სტაციონარში.

მშობიარობის მიმდინარეობა
მენჯის III-IV ხარისხის დავიწროებისას მშობიარობა ცოცხალი დროული ნაყოფით ოპერაციული ჩარევის გარეშე შეუძლებელია – შესაძლოა, დედაც და ნაყოფიც დაიღუპონ საშვილოსნოს გახეთქვის, სეფსისის ან სხვა გართულების გამო.
მენჯის I-II ხარისხის დავიწროებისას მშობიარობის შედეგი ბევრად არის დამოკიდებული ნაყოფის ზომასა და მდებარეობაზე, წინამდებარე ნაწილზე, სამშობიარო მოქმედების ინტენსივობაზე. თუ თავის ზომები მენჯისას არ შეესაბამება, მშობიარობა მძიმე გართულებებით მიმდინარეობს, რაც საფრთხეს უქმნის დედისა და ნაყოფის სიცოცხლეს.
ვიწრო მენჯის დროს ხშირია სანაყოფე წყლების ნაადრევი დაღვრა. წყლების დაღვრისას შესაძლოა გამოვარდეს ჭიპლარის მარყუჟი ან ნაყოფის კიდური. თუ კვალიფიციური სამეანო დახმარება დაგვიანდა, ჭიპლარი თავით მიიჭყლიტება მენჯის კედელზე და ნაყოფი ასფიქსიით დაიღუპება. გარდა ამისა, წყლების ნაადრევი დაღვრა აფერხებს ყელის გახსნას, სამშობიარო შეტევები ძლიერ მტკივნეული ხდება (მშრალი მშობიარობა), თუ უწყლო პერიოდი გახანგრძლივდა, შესაძლოა, მიკრობები საშოდან საშვილოსნოში შეიჭრას და საშვილოსნოს შიგნითა გარსის ანთება – ენდომეტრიტი გამოიწვიოს.
ვიწრო მენჯის დროს არცთუ იშვიათია სამშობიარო მოქმედების სისუსტე. ჭინთვები ან მშობიარობის დასაწყისშივე სუსტი და იშვიათია, ან მოგვიანებით სუსტდება და იშვიათდება. სირთულეები განსაკუთრებით ნაყოფის გამოძევების პერიოდში იჩენს თავს. გამოძევების პერიოდი გახანგრძლივებულია, რაც საშვილოსნოს გადაძაბვას იწვევს. თუ ნაყოფის თავისა და მენჯის ზომები შეუსაბამოა, შესაძლოა საშვილოსნო გაიხეს.
ზოგჯერ სამშობიარო მოქმედების სისუსტე მოგვიანებით ვითარდება, ნაყოფი იღუპება, ვითარდება ენდომეტრიტი და მძიმე სეპტიკური დაავადება.
შესაძლოა განვითარდეს სხვა გართულებაც – მენჯის ძვლებზე რბილი ქსოვილების მიჭყლეტა. საშვილოსნოს ყელსა და საშოსთან ერთად ზეწოლას განიცდის შარდის ბუშტი, ურეთრა, სწორი ნაწლავი. ზეწოლა აუარესებს მათში სისხლის მიმოქცევას, ვითარდება ციანოზი, ორგანოთა კედლები შუპდება. შარდის ბუშტისა და ურეთრის მიჭყლეტამ შესაძლოა შარდის გამოყოფის შეწყვეტა გამოიწვიოს. წარმოიქმნება ფისტულები საშარდე და სასქესო ორგანოებს ან სწორ ნაწლავსა და საშოს შორის. არ არის გამორიცხული ფეხის ნერვებზე ზეწოლა და შემდგომ – მათი პარეზი. მოსალოდნელია ასევე ბოქვენის სიმფიზის დაზიანება.
სამშობიარო მოქმედების ანომალიებმა შესაძლოა გამოიწვიოს პლაცენტური სისხლის მიმოქცევის დარღვევა და ნაყოფის ასფიქსია, რაც მის ორგანოებში სისხლჩაქცევებს გამოიწვევს. გარდა ამისა, შესაძლოა დაზიანდეს ნაყოფის თავისა და მხრის სარტყელის ძვლები.
ვიწრო მენჯის დროს მკვდრადშობადობა, ადრეულ ასაკში სიკვდილიანობა და მშობიარობის შემდგომი დაავადებები უფრო ხშირია, ვიდრე ნორმალური მენჯის შემთხვევაში.

2. საშვილოსნოს განვითარების ანომალიები
არსებობს პათოლოგიები, რომელთაც საშვილოსნოს ან საშოს შიგნით ტიხრის განვითარება ახასიათებთ. განვითარების ასეთ ანომალიებს მიეკუთვნება საშვილოსნოს ტიხარი, უნაგირა საშვილოსნო, ერთ და ორრქიანი საშვილოსნო, გაორებული საშვილოსნო და გაორებული საშო. ზოგიერთი მათგანი ორსულობას ხელს არ უშლის, ზოგ შემთხვევაში კი ორსულობა და მშობიარობა მხოლოდ პლასტიკური ოპერაციის შემდეგ არის შესაძლებელი. ხშირად განვითარების  ასეთი ანომალიების დიაგნოსტირება ორსულობის დროს ხდება.
საშვილოსნოს განვითარების ზემოხსენებული ანომალიები იშვიათია (გვხვდება ქალების 0,1-0,5%-ში). უფრო მეტად ორრქიანი ანუ უნაგირა საშვილოსნოა გავრცელებული.
საშვილოსნოს განვითარების ანომალიები ხშირად იქცევა უნაყოფობის, სამშობიარო ძალების სისუსტის, ნაყოფის არასწორი მდებარეობის, მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის, მუცლადყოფნის პერიოდში სიკვდილიანობის ზრდის (განსაკუთრებით – თუ ორსულობა არ მიმდინარეობს მეან-გინეკოლოგის მეთვალყურეობით) მიზეზად.

საშვილოსნოს ტიხარი
საშვილოსნოს ტიხარი წარმოადგენს საშვილოსნოს ღრუში არსებულ ქსოვილოვან ნარჩენს, რომელიც საშვილოსნოს ფუძიდან გამოდის და სისხლით ცუდად მარაგდება. ტიხარზე ან ტიხრიან საშვილოსნოში ემბრიონის მიმაგრების შემთხვევაში დიდია მუცლის მოშლის, ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის (მენჯით წინამდებარეობის) ალბათობა.
ამ დეფექტის აღმოფხვრა ადვილია. საამისოდ იყენებენ ჰისტეროსკოპიულ მეთოდს – საშვილოსნოში შეჰყავთ სპეციალური ოპტიკური ხელსაწყო, რომელიც საშვილოსნოს ღრუს დანახვის საშუალებას იძლევა; პარალელურად შესაძლებელია საშვილოსნოში  ქირურგიული ინსტრუმენტების შეტანა და ოპერაციული ჩარევის განხორციელება. ოპერირებულ პაციენტებს გართულებათა ალბათობა 80-90%-დან 10-15%-მდე უმცირდებათ.

ერთრქიანი საშვილოსნო
ერთრქიანი საშვილოსნოს მიზეზი მიულერის ერთ-ერთი სადინარის განუვითარებლობაა, რომლის შედეგადაც ქალს საშვილოსნოს მხოლოდ ერთი მილი აქვს. ამ დროს  ორსულობის ბოლომდე მიყვანა საშვილოსნოს ზომაზეა დამოკიდებული. ერთრქიანი საშვილოსნოს შემთხვევაში დიდია მუცლის მოშლის ალბათობა. მისი მკურნალობის ეფექტური მეთოდი ჯერჯერობით არ არსებობს.
ერთრქიანი საშვილოსნო ხშირად შერწყმულია  განვითარების სხვა ანომალიასთან (აგნეზია – თირკმლის არარსებობა – საშვილოსნოს არარსებული მილის მხარეს) და სამეანო გართულებებთან (ნაყოფის განუვითარებლობა, არასწორი მდებარეობა, ნაადრევი მშობიარობა, სამშობიარო ძალების სისუსტე).

ორრქიანი საშვილოსნო
ორრქიანი საშვილოსნოს მიზეზი მიულერის მილების შერწყმის დარღვევაა, რაც საშვილოსნოს ერთი ყელისა და ორი ღრუს განვითარებას იწვევს. ორრქიანი საშვილოსნო სხვადასხვა დონეზე ორად არის გაყოფილი და განაყოფები ერთმანეთს ქვედა ნაწილებით ერწყმის. ზოგჯერ, მკვეთრი განშრევების შემთხვევაში, იქმნება ორი ერთრქიანი საშვილოსნოს შთაბეჭდილება, ზოგჯერ კი გაყოფა ძალიან სუსტად არის გამოხატული და ორივე რქა თითქმის სრულად (ფუძის გამოკლებით) ერწყმის ერთმანეთს, ხოლო შერწყმის ადგილას წარმოიქმნება უნაგირისმაგვარი ჩაღრმავება. ამ შემთხვევაში საშვილოსნოს უნაგირას უწოდებენ.
განასხვავებენ ორრქიანი საშვილოსნოს სამ ფორმას: უნაგირას, არასრულსა და სრულს.
არასრული ფორმის დროს ორ რქად განცალკევება მხოლოდ ზედა მესამედში შეიმჩნევა. ამ დროს საშვლოსნოს რქების ზომა და ფორმა, წესისამებრ, ერთნაირია.
სრული ფორმის შემთხვევაში ორ რქად განცალკევება ხდება ასე: რქები ურთიერთსაპირისპირო მხარეს გადაიშლება დიდი ან მცირე კუთხით. სწორედ ამ კუთხის სიდიდით განისაზღვრება ანომალიის გამოხატულების სიმკვეთრე.
ერთი ყელის მქონე ორრქიანი საშვილოსნოს შემთხვევაში ორსულობა უმეტესად ერთ-ერთ რქაში ვითარდება, ძალიან იშვიათად – ორივეში ერთად. ორსულობამ და მშობიარობამ შესაძლოა გაურთულებლად ჩაიაროს, თუმცა დიდია მუცლის მოშლის ალბათობაც, ამიტომ ქალს მთელი ორსულობის განმავლობაში გინეკოლოგის მეთვალყურეობა სჭირდება. გარდა ამისა, არსებობს ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის რისკიც. მოსალოდნელია აგრეთვე პლაცენტის არასწორი მდებარეობა, რაც მისი აშრევების საფრთხეს ქმნის. საშვილოსნოს ასეთი შენების შემთხვევაში ნაყოფს შესაძლოა ისეთი მდებარეობა ჰქონდეს, რომ ბუნებრივი გზით მშობიარობა შეუძლებელი გახდეს. ასეთ დროს საკეისრო კვეთას მიმართავენ.
საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელია საშვილოსნოს ანომალიის ქირურგიული გზით გამოსწორება. ოპერაცია ეფექტურია, ოპერირებულ პაციენტებში მუცლის მოშლის საშიშროება 90-95%-იდან 25-30%-მდე იკლებს.
უნაგირა საშვილოსნო რამდენადმე გაგანიერებულია, ძირში აქვს პატარა ჩაღრმავება, ორ რქად განშრევება უმნიშვნელოდ არის გამოხატული, ანუ საშვილოსნოს რქები თითქმის მთლიანად არის შეხორცებული (გამონაკლისია ფუძე).
ასეთი ფორმის საშვილოსნოს დროს ჩასახვა შესაძლებელია. მაგრამ ვინაიდან საშვილოსნოს განვითარების მანკს, წესისამებრ, სხვა პათოლოგიებიც ახლავს თან (მაგალითად, შარდგამომყოფი სისტემის მხრივ), შესაძლოა, ორსულობა ნაადრევად შეწყდეს.
თუ უნაგირა საშვილონოს აქვს ტიხარი, ორსულობა ხშირად სპონტანური აბორტით სრულდება.
უნაგირა საშვილოსნოს ხშირად ერწყმის მენჯის შევიწროება. საშვილოსნოს პათოლოგია ნაყოფის არასწორ მდებარეობას იწვევს, რაც ბუნებრივი გზით მშობიარობას შეუძლებელს ხდის. ამ შემთხვევაშიც საკეისრო კვეთას მიმართავენ.
უნაგირა საშვილოსნოს დიაგნოსტირება ჰისტეროსალპინგოგრაფიით, ჰისტეროგრაფიით და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით ხდება.

საშვილოსნოს გაორება
ასე უწოდებენ მიულერის სადინართა შერწყმის სრულ დარღვევას, რომელსაც თან ახლავს საშვილოსნოსა და მისი ყელის გაორება (ორივე საშვილოსნო ნორმალურზე მცირე ზომისაა). ამ ანომალიას, ჩვეულებრივ, ერწყმის საშვილოსნოს ტიხარი. ამასთანავე, ზოგჯერ შეიმჩნევა ერთ-ერთი საშვილოსნოს ობსტრუქცია (დახშობა), რასაც ჰემატომის განვითარებამდე მივყავართ: საშვილოსნოში, რომელსაც არ აქვს კავშირი საშოსთან, გროვდება მენსტრუალური სისხლი და ტკივილს იწვევს. ასეთი სიმპტომები აღენიშნებათ მოზარდებს მენსტრუალური ციკლის დაწყებასთან ერთად.
საშვილოსნოს გაორების დროს ჩასახვა ძნელდება, იმატებს ნაადრევი მშობიარობისა და ნაყოფის არასწორი მდებარეობის, ასევე თვითნებური აბორტის ალბათობა. შესაძლებელია თუ არა ორსულობის ბოლომდე მიყვანა, გამოკვლევებით უნდა გაირკვეს. თუ შესაძლებელია, მაშინ ორსულობა ნებადართულია. იგი ერთ-ერთ საშვლოსნოში განვითარდება, მეორე საშვილოსნო კი უმნიშვნელოდ გადიდდება, მისი ლორწოვანი გარსი ორსულობისთვის დამახასითებელ ცვლილებებს განიცდის.
თუ ორსულობა შეწყდა, საშვილოსნოსშიგა სისხლდენის საფრთხის გამო არაორსული საშვილოსნოს ლორწოვან გარსსაც გამოფხეკენ.
საშვილოსნოს გაორებისას ხშირად აღინიშნება საკვერცხეების ჰიპოფუნქცია, ჰორმონული უკმარისობა და საშვილოსნოს განუვითარებლობა, მაგრამ ეს არ გამორიცხავს შვილის ყოლის შესაძლებლობას. საჭიროა ორსულობისთვის გულდასმით მომზადება და მთელი ორსულობის განმავლობაში გინეკოლოგის უწყვეტი მეთვალყურეობა.

პროგნოზი
საშვილოსნოს ზემოთ აღნიშნული ანატომიური ცვლილებების შემთხვევაში ორსულობის შეწყვეტა შესაძლოა გამოწვეული იყოს სანაყოფე კვერცხის ცუდი იმპლანტაციით (ხშირად ის ტიხარს მიემაგრება), ენდომეტრიუმის სისხლძარღვოვანი ქსელისა და რეცეპტორების არასრულფასოვანი განვითარებით, ისთმოცერვიკალური უკმარისობით (საშვილოსნოს ყელის კუნთები არ ხურავენ საშვილოსნოს გასასვლელს), ჰორმონული დარღვევებით.
საშვილოსნოს განვითარების ანომალიის შემთხვევაში ორსულობის ადრეული პერიოდიდანვე აუცილებელია წოლითი რეჟიმი, სპაზმოლიზური საშუალებების მიღება, დიუფასტონით ან უტროჟესტანით თერაპია (ეს პრეპარატები უზრუნველყოფენ ორსულობის შენარჩუნებას 16-20 კვირამდე). ინიშნება სხვა პრეპარატებიც, მაგალითად, ნივთიერებათა ცვლის მოსაწესრიგებლად და ნაყოფის სრულფასოვანი განვითარების უზრუნველსაყოფად, ასევე – პლაცენტაში სისხლის მიმოქცევის გასაუმჯობესებლად.
საშვილოსნოს განვითარების ყველა ზემოხსენებული ანომალიის დროს მშობიარობა შეიძლება გართულდეს სამშობიარო მოქმედების სხვადასხვაგვარი დარღვევით, ამიტომ ასეთმა ორსულმა აუცილებლად სამშობიარო სახლში უნდა იმშობიაროს.

ნაადრევი მშობიარობა
ორსულობის 23-37-ე კვირამდე დაწყებულ მშობიარობას ნაადრევი ეწოდება. ნაყოფი, რომელიც ნაადრევი მშობიარობის შედეგად იბადება, დღენაკლული, მაგრამ სიცოცხლისუნარიანია. ახალშობილის დღენაკლულობის ხარისხი სამედიცინო გამოკვლევების საფუძველზე განისაზღვრება. შემოწმებისას დიდი ყურადღება ექცევა ახალშობილის სიგრძეს, წონასა და სხვა პარამეტრებს.
ნაადრევ მშობიარობას მრავალი მიზეზი აქვს, მათ შორის – დედის დაავადებები, ინტოქსიკაცია და ინფანტილიზმი. ნაადრევი მშობიარობა ხშირია ანამნეზში აბორტის არსებობის, ორსულთა გვიანი ტოქსიკოზის, აგრეთვე დედის ენდოკრინული და ნერვული დარღვევების ფონზე.
ნაადრევი მშობიარობის სიმპტომებია ტკივილი მუცლის ქვედა და გავის მიდამოში და მცირეოდენი სისხლიანი გამონადენი.
ზემოთ აღნიშნული სიმპტომების შემჩნევისთანავე ორსულმა აუცილებლად უნდა მიმართოს მეან-გინეკოლოგს ან ქალთა კონსულტაციას, რათა დროულად დაისვას დიაგნოზი და ქალი სტაციონარში მოთავსდეს.
ნაადრევი მშობიარობა ტიპობრივად სწრაფ მშობიარობასავით მიმდინარეობს, მაგრამ გართულება – სანაყოფე სითხის ნაადრევი დაღვრა, სამშობიარო მოქმედების სისუსტე, სისხლდენა – ამ დროს უფრო ხშირია. ხშირია ნაყოფის ასფიქსია, მისი სამშობიარო ტრავმა და მკვდრადშობადობაც.
ნაადრევი მშობიარობა არასასურველია როგორც დედისთვის, ისე ნაყოფისთვისაც, ამიტომ მის პროფილაქტიკას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.
პროფილაქტიკა გულისხმობს:

• ორსულის ცხოვრებისა და კვების სწორი რეჟიმის დაცვას;
• ინფექციისა და ინტოქსიკაციის პროფილაქტიკას;
• დედის ამა თუ იმ დაავადების დროულ აღმოჩენასა და მკურნალობას;

ვადაგადაცილებული ორსულობა
ვადაგადაცილებული ეწოდება ორსულობას, რომელიც ორსულობის 42-ე კვირის შემდეგ იწყება. ამ დროს გადამწიფებული ნაყოფი იბადება.
ორსულობის ვადის გადაცილებას დედის ენდოკრინული დარღვევები და საშვილოსნოს კუმშვადობის შემცირება უწყობს ხელს.
განმეორებით მშობიარეებს შორის, რომელთაც პირველი მშობიარობა ნორმალური ჰქონდათ, ვადის გადაცილება უფრო იშვიათია, ვიდრე ოცდაათ წელზე უფროსი ასაკის პირველმშობიარეებს შორის.

გადამწიფებული ნაყოფი
გადამწიფებული ნაყოფი დიდია. თავის ზომები ხშირად ნორმის ზედა ზღვარს უახლოვდება, ძვლები უფრო მკვრივია, ხოლო ნაკერები და ყიფლიბანდები – მცირე. ვიწრო სამშობიარო გზებში გავლისას ასეთი თავი ფორმას ვერ იცვლის, რაც ტვინს დიდ საფრთხეს უქმნის. ნაყოფის კანი გამომშრალი ან მაცერირებულია (მოხარშულივით). გადამწიფებულ ნაყოფს ჟანგბადის უფრო დიდი მოთხოვნილება აქვს, ჟანგბადოვანი შიმშილისადმი მისი შეგუება კი დაქვეითებულია. ეს მაშინ, როცა პლაცენტაში მიმდინარე ცვლილებების გამო ნაყოფის ჟანგბადითა და საკვები ნივთიერებებით მომარაგება მცირდება.
ზემოხსენებული ცვლილებების გამო იმატებს ნაყოფის ჟანგბადოვანი შიმშილის (ჰიპოქსიის), ასფიქსიის, სამშობიარო ტრავმებისა და სხვა მძიმე გართულებების რისკი.
ვადაგადაცილებული ორსულობისას უფრო ხშირად ვითარდება ლოგინობის ხანის დაავადებები.

ორსული ვადაგადაცილების პირველი ნიშნებისთანავე თავსდება სამშობიარო სახლში, სადაც უტარდება სათანადო მკურნალობა და მშობიარობის სტიმულაცია მედიკამენტებით, რომლებიც ზრდის საშვილოსნოს ტონუსს (ოქსიტოცინი, პროსტაგლანდინები), ასევე ვიტამინებით, კალციუმის პრეპარატებით და სხვა.

 

მუნი (ბღერი) კანის ინფექციურ-პარაზიტული დაავადებაა, რომელსაც იწვევს მუნის ტკიპა Acarus scabiei. ახასიათებს კანის საფარველის ინტენსიური ქავილი, განსაკუთრებით ღამით, კანზე ნაკაწრებისა და წყვილ-წყვილი ხვრელების არსებობა. მუნის გამომწვევი ისეთი მცირე ზომისაა (200-400 მკ), რომ შეუიარაღებელი თვალით პრაქტიკულად არ ჩანს. პარაზიტები დაახლოებით 1 თვეს ცოცხლობენ. მდედრი კანის რქოვან შრეში აკეთებს ხვრელს, სადაც დღეში 2-3 კვერცხს დებს. კვერცხიდან იჩეკება მატლი, რომელიც 10-14 დღეში გაივლის რამდენიმე სტადიას და ზრდასრულ ტკიპად გადაიქცევა.
მუნი კონტაგიოზური (გადამდები) დაავადებაა. ბავშვებში უფრო იოლად ვრცელდება. გადაედება ავადმყოფთან უშუალო და ხანგრძლივი კონტაქტით, მის მიერ გამოყენებული საგნების (ჭუჭყიანი თეთრეული, ტანსაცმელი, პირადი ნივთები) საშუალებით, სქესობრივი კონტაქტით.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. მუნის საინკუბაციო პერიოდი 7-10 დღეს შეადგენს, რის შემდეგაც იწყება კლინიკური გამოვლინება:

• 4კანის  ძლიერი ქავილი, რომელიც ძლიერდება ღამით და სითბოში, მაგალითად, ლოგინში ჩაწოლისას, თბილი აბაზანის მიღებისას. ქავილი ინტენსიურია ყველგან, გარდა სახისა.
• 4გამონაყარი – უმთავრესად კანის ნაზ უბნებში ჩნდება. ეს არის წვრილი, ქინძისთავისოდენა, ხაზოვნად დალაგებული ბუშტუკები და კვანძები, ეროზიები, რომლებიც თხელი სისხლიანი ქერქით არის დაფარული.

გამონაყარის ტიპური ლოკალიზაციაა ზემო და ქვემო კიდურების მომხრელი ზედაპირი, მაჯები, ხელის თითების ნაოჭები და გვერდითი ზედაპირები, წელი, მუცელი და დუნდულები, ქალებში – სარძევე ჯირკვლების კანი, მამაკაცებში – გენიტალიუმის არე, ბავშვებში – ხელისგულები და ფეხისგულები, შესაძლოა თავიც, განსხვავებით მოზრდილებისაგან.
გამონაყარის ელემენტები წყვილ-წყვილად არის განლაგებული. ხვრელები ერთმანეთისაგან 0,5-1 სმ-ით არის დაშორებული.
გარდა ჩამოთვლილი სიმპტომებისა, მუნისთვის დამახასიათებელია ე. წ. სამკუთხედის ნიშანი – ხვრელების თავისებური, სამკუთხა განლაგება კუდუსუნის მიდამოში, მწვერვალით დუნდულებს შორის არსებული ნაოჭისკენ. ნაკაწრები (ექსკორიაციები) განსაკუთრებით ფეხებზეა გამოხატული.
გვხვდება მუნის ატიპური ფორმებიც, როდესაც დაავადებისთვის დამახასიათებელი სურათი წაშლილია. მაგალითად, მას, ვინც ყოველდღე ბანაობს, აქვს ნაკლებად შესამჩნევი გამონაყარი, რომელიც ნელა ვრცელდება.

გართულებები. მუნის ყველაზე ხშირი გართულებებია:

• მეორეული პიოდერმია – ქავილის შედეგად ხდება მეორეული ჩირქოვანი ინფექციის თანდართვა. ახასიათებს პუსტულები და ეროზიები, სეროზულ-ჰემორაგიული და ჩირქოვანი ქერქები, თანმხლები  ძლიერი ქავილი.
• დერმატიტი – ვითარდება მუნის საწინააღმდეგო პრეპარატებით მკურნალობის შემდეგ და კანის ანთებითი მოვლენები ახასიათებს. კანზე წარმოიქმნება ერითემა (სიწითლე), წვრილი ნახეთქები, თხელფირფიტოვანი აქერცვლა, წვრილი კვანძები, ურტიკარიული პაპულები.
• ლიმფოპლაზია – კვანძების გაჩენას იწვევს დაავადებულის იმუნურ-ალერგიული რეაქცია მუნის გამომწვევის ცხოველქმედების პროდუქტებზე. რეინვაზიის შემთხვევაში ძველ ადგილებში შეიმჩნევა ლიმფოპლაზია, მაგრამ არ ჩანს მუნის ხვრელები.

იშვიათია ეგზემა და ჭინჭრის ციება, რასაც აკარიციდული პრეპარატების ჭარბი გამოყენება იწვევს.

დიაგნოსტიკა. მუნის დიაგნოზს კლინიკური სურათის მიხედვით სვამენ. მთავარი სადიაგნოზო ნიშანი, რომელიც მას სხვა ქავანა დერმატოზებისგან განასხვავებს, არის მუნის ხვრელების არსებობა.

მკურნალობა. დღეს მუნის სამკურნალოდ გამოიყენება:

• გოგირდის 33%-იანი მალამო: 5 დღე – წასმა, მე-7 დღეს – დაბანა;
• ბენზილ-ბენზოატის 25%-იანი (ბავშვებში – 10%-იანი) ხსნარი: 3 დღე – წასმა 12-საათიანი შუალედებით, მე-6 დღეს – დაბანა;
• სპრეგალი (აეროზოლი): ერთჯერადი მიფრქვევა საღამოს, 12 საათის შემდეგ – დაბანა. გამოიყენება გაურთულებელი მუნის შემთხვევაში.

მკურნალობის შემდეგ საჭიროა ავადმყოფის ორჯერადი გასინჯვა ერთკვირიანი შუალედით.

პროფილაქტიკა. აუცილებელია ავადმყოფის იზოლაცია, მისი თეთრეულისა და ტანსაცმლის დეზინფექცია, ავადმყოფთან კონტაქტში მყოფი ყველა პირის ერთდროული პროფილაქტიკური დამუშავება.

მუკოვისციდოზი, იგივე კისტოზური ფიბროზი (ლათ. მუცუს – ლორწო, ვისციდუს – წებოვანი), მემკვიდრეობითი სისტემური დაავადებაა, რომელიც განპირობებულია მუკოვისციდოზის ტრანსმემბრანული მარეგულირებელი გენის მუტაციით და ახასიათებს შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლების დაზიანება, სასუნთქი სისტემისა და საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოთა ფუნქციის მძიმე დარღვევები.
დაავადებას საფუძვლად უდევს გენური მუტაცია. პათოლოგიური გენი ლოკალიზდება მე-7 ქრომოსომაში. დამემკვიდრება ხდება აუტოსომურ-რეცესიული ტიპით. თუ ორივე მშობელი ამ მუტაციური გენის მატარებელია, მუკოვისციდოზით დაავადებული ბავშვის დაბადების ალბათობა 25%-ს უტოლდება.
ამჟამად იდენტიფიცირებულია მუკოვისციდოზის 1000-მდე მუტაციური გენი.
გენის მუტაციის შედეგად ირღვევა მუკოვისციდოზის ტრანსმემბრანული მარეგულირებელი გენის  (IADO) სახელწოდებით ცნობილი ცილის სტრუქტურა და ფუნქცია. შედეგად გარეგანი სეკრეციის ჯირკვლების სეკრეტი სქელდება, ქიმიურ-ფიზიკურ თვისებებს იცვლის და ძნელად გამოიდევნება ორგანიზმიდან. სწორედ ეს განაპირობებს  დაავადების კლინიკურ სურათს.
კუჭქვეშა ჯირკვალში, სასუნთქ ორგანოებსა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში ცვლილებები მუცლადყოფნის პერიოდშივე აღინიშნება, ხოლო დაბადების შემდეგ, ასაკთან ერთად, პროგრესირებს.
სეკრეტის შეგუბებას მოჰყვება ჯირკვლების გამომტანი სადინარების გაფართოება, ჯირკვლოვანი ქსოვილის ატროფია და პროგრესირებადი ფიბროზის განვითარება. ნაწლავებისა და კუჭქვეშა ჯირკვლის ფუნქციობა საგრძნობლად უარესდება. ორგანოებში სკლეროზის ფორმირებასთან ერთად ფიბრობლასტების ფუნქციის დაქვეითებაც მიმდინარეობს.
დადგენილია, რომ მუკოვისციდოზით დაავადებულთა ფიბრობლასტები გამოიმუშავებენ ცილიარულ ფაქტორს (იმავე I-ფაქტორს), რომელსაც აქვს ანტიცილიარული თვისება – ეპითელიუმის წამწამების ფუნქციობას არღვევს.
ფილტვებში მიმდინარე პათოლოგიური ცვლილებები ჰგავს იმ ქრონიკული ბრონქიტის ნიშნებს, რომელსაც თან სდევს ბრონქოექტაზიებისა და დიფუზური პნევმოსკლეროზის განვითარება. ბრონქების სანათურში გროვდება ლორწოვან-ჩირქოვანი წებოვანი შიგთავსი. არცთუ იშვიათად ემფიზემის უბანში ატელექტაზები ვითარდება. ხშირად ფილტვებში პათოლოგიური პროცესი ბაქტერიული ინფექციით (პათოგენური ოქროსფერი სტაფილოკოკი, ჰემოფილური და ლურჯ-მწვანე ჩხირები) რთულდება.
კუჭქვეშა ჯირკვალში ყალიბდება დიფუზური ფიბროზი, წილთაშორისი შემაერთებელქსოვილოვანი ფენების გასქელება, წვრილი და საშუალო სისქის სადინარების კისტოზური ცვლილებები.
ღვიძლში აღინიშნება ღვიძლის უჯრედების კეროვანი ან დიფუზური ხასიათის ცხიმოვანი და ცილოვანი დესტრუქცია, წილთაშორის სადინარებში – ნაღველის სტაზი, წილთაშუა  ფენებში – ლიმფოჰისტოციტური ინფილტრატი, ფიბროზული ტრანსფორმაცია და ციროზი.
მეკონიური გაუვალობის შემთხვევაში გამოხატულია ნაწლავების ლორწოვანი გარსის ატროფია, ჯირკვლების სანათური გაფართოებულია და სავსეა ეოზინოფილებით მდიდარი სეკრეტით, ალაგ-ალაგ შეინიშნება ლორწქვეშა გარსის შეშუპება.
არცთუ იშვიათად მუკოვისციდოზი შერწყმულია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ამა თუ იმ მანკთან.
განასხვავებენ მუკოვისციდოზის შემდეგ კლინიკურ ფორმებს:
1. უპირატესად ფილტვისმიერს (რესპირატორული, ბრონქ-ფილტვისა);
2. უპირატესად ნაწლავურს;
3. შერეულ ფორმას ერთდროულად კუჭ-ნაწლავის ტრაქტისა და სასუნთქი ორგანოების დაზიანებით;
4. ნაწლავის მეკონიურ გაუვალობას;
5. ატიპურ და წაშლილ ფორმებს (შეშუპებით-ანემიური, ციროზული და სხვა).
სიმპტომები და მიმდინარეობა. შემთხვევათა 70%-ში მუკოვისციდოზი სიცოცხლის პირველ ორ წელიწადში ვლინდება. ნეონატალური სკრინინგის წყალობით მისი გამოვლენის ასაკი საგრძნობლად შემცირდა.

მეკონიური გაუვალობა. დაავადებულთა 30-40%-ს მუკოვისციდოზი სიცოცხლის პირველსავე დღეებში უვლინდება მეკონიური გაუვალობის სახით. დაავადების ეს ფორმა განპირობებულია ტრიფსინის სრული დეფიციტით, რაც იწვევს წვრილი ნაწლავის მარყუჟებში (უმთავრესად – ილიოცელალურ არეში) მკვრივი, წებოვანი კონსისტენციის მეკონიუმის დაგროვებას.
ჯანმრთელი ახალშობილი პირველ განავალს გამოყოფს დაბადების პირველსავე, იშვიათად მეორე დღეს, დაავადებული კი მეკონიუმს ვერ გამოყოფს.
დაბადების მეორე დღეს ბავშვი იწყებს წრიალს, მუცელი შებერილი აქვს, აღებინებს (პირნაღებ მასაში არის ნაღვლის მინარევები). 1-2 დღის შემდეგ მდგომარეობა უარესდება: კანი შრება და ფერს კარგავს, ტურგორი დაქვეითებულია, მუცლის კანზე კარგად არის გამოხატული სისხლძარღვოვანი სურათი, მოუსვენრობას ცვლის მოთენთილობა და ადინამია, ძლიერდება ინტოქსიკაციისა და ექსიკოზის სიმპტომები, ბავშვს აღენიშნება ქოშინი, ტაქიკარდია,  მუცლის ღრუს მიმოხილვით რენტგენოგრამაზე ჩანს დამახასიათებელი სურათი.
მეკონიური გაუვალობა შესაძლოა გართულდეს ნაწლავის პერფორაციით და, ამის კვალობაზე, მეკონიური პერიტონიტის განვითარებით.
მუკოვისციდოზით დაავადებულებს მეკონიური გაუვალობის ფონზე სიცოცხლის მე-3-4 დღეს არცთუ იშვიათად უვითარდებათ პნევმონია, რომელიც ძალიან მძიმე ფორმას იღებს.
აღსანიშნავია, რომ ნაწლავური გაუვალობა შესაძლოა განვითარდეს გაცილებით გვიან ასაკშიც.

ფილტვის (რესპირატორული) ფორმა
მუკოვისციდოზის ბრონქ-ფილტვის ფორმის პირველი სიმპტომებია მოთენთილობა, სიფითრე, ნორმალური მადის ფონზე წონის ცუდი მატება. ზოგჯერ, მძიმე მიმდინარეობისას, ბავშვს პირველსავე დღეებში ეწყება ხველა, რომელიც თანდათან ძლიერდება და ყივანახველას მსგავს ხასიათს იღებს. ხველას თან სდევს სქელი ნახველის გამოყოფა, რომელიც ბაქტერიული ფლორის მიერთების შემთხვევაში ლორწოვან-ჩირქოვანი ხდება.
ბრონქული სეკრეტის წებოვნების მატება იწვევს მუკოსტაზს. წვრილი ბრონქები და ბრონქიოლები იხშობა, რაც ხელს უწყობს ემფიზემის, სრული დახშობის შემთხვევაში კი ატელექტაზის განვითარებას. ადრეული ასაკის ბავშვებში პათოლოგიურ პროცესში სწრაფად ერთვება  ფილტვების პარენქიმა და ვითარდება მძიმე, აბსცესების ჩამოყალიბებისკენ მიდრეკილი პნევმონია. ფილტვების დაზიანება ყოველთვის ორმხრივია. ავადმყოფს აღენიშნება სველი წვრილბუშტუკოვანი ან მსხვილბუშტუკოვანი ხიხინი. მაღალი ტემპერატურით მიმდინარე დაავადების ფონზე ან წელიწადის ცხელ დროს ოფლთან ერთად ნატრიუმისა და ქლორის დიდი ოდენობით დაკარგვის შემთხვევაში შესაძლოა განვითარდეს ტოქსიკოზი და შოკის კლინიკური სურათიც კი. შემდგომ პნევმონია იღებს ქრონიკულ ხასიათს, ყალიბდება პნევმოსკლეროზი და ბრონქოექტაზია, ჩნდება ფილტვისმიერი გულის სიმპტომები, ფილტვისა და გულის უკმარისობის ნიშნები.
ამავე დროს ყურადღებას იპყრობს ავადმყოფის გარეგნობა: ფერმკრთალი კანი მომწვანო ელფერით, აკროციანოზი, ზოგადი ციანოზი, მოსვენებისას – ქოშინი, გულმკერდის ყაფაზის კასრისებური ფორმა, სოლისებური ფორმის მკერდის ძვალი, თითის ბოლო ფალანგების დეფორმაცია (დოლის ჯოხების მსგავსი თითები), მოძრაობის შეზღუდვა, უმადობა და სხეულის მასის შემცირება.
მუკოვისციდოზის იშვიათი გართულებაა პნევმო- და პიოპნევმოთორაქსი, ფილტვისმიერი სისხლდენა.
შედარებით კეთილსაიმედო მიმდინარეობისას (როდესაც დაავადება გაცილებით გვიან ასაკში იჩენს თავს) ბრონქ-ფილტვის პათოლოგია ვლინდება ნელა პროგრესირებადი ბრონქიტით, რომელსაც თან სდევს ზომიერად გამოხატული პნევმოსკლეროზი. დაავადების ხანგრძლივი მიმდინარეობის შემთხვევაში პათოლოგიურ პროცესში ერთვება ცხვირ-ხახა, ვითარდება სინუსიტი, ადენოიდური ვეგეტაციები, ცხვირის პოლიპი, ქრონიკული ტონზილიტი.
მუკოვისციდოზის ფილტვის ფორმის დროს აუცილებლად უნდა ჩატარდეს ფილტვების რენტგენული კვლევა, ასევე – ბრონქოგრაფია, ნახველის მიკრობიოლოგიური კვლევა.

ნაწლავური ფორმა
მუკოვისციდოზის ნაწლავური ფორმის სიმპტომატიკა განპირობებულია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სეკრეციული უკმარისობით. საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფერმენტული აქტიურობის დარღვევა განსაკუთრებით მკვეთრად ვლინდება ბავშვის ხელოვნურ ან შერეულ კვებაზე გადაყვანის შემდეგ, უმთავრესად – ცილებისა და ცხიმების, შედარებით ნაკლებად – ნახშირწყლების დაშლისა და შეწოვის უკმარისობით. ნაწლავებში ჭარბობს ლპობითი პროცესები, რასაც თან სდევს აირების დაგროვება და მუცლის შებერილობა. დეფეკაცია ხშირია, პოლიფეკალიაც კი ვითარდება (განავლოვანი მასების დღიური მოცულობა 2-8-ჯერ აღემატება ასაკობრივ ნორმას). ბავშვის ღამის ქოთანზე დასმის შემდეგ ხშირია (ათიდან 1-2 შემთხვევაში) სწორი ნაწლავის გამოვარდნა. ავადმყოფს აწუხებს პირის სიმშრალე, რაც ნერწყვის წებოვნებით არის განპირობებული, უჭირს მშრალი საკვების ღეჭვა, ჭამის დროს ბევრ წყალს სვამს. პირველ თვეებში მადა აქვს, შესაძლოა, მოემატოს კიდეც, მაგრამ საჭმლის მონელების პროცესის დარღვევის შედეგად მალე ვითარდება ჰიპოტროფია, პოლიჰიპოვიტამინოზი. კუნთების ტონუსი და ქსოვილის ტურგორი დაქვეითებულია. ავადმყოფი უჩივის მუცლის სხვადასხვა ხასიათის ტკივილს: მოჭერითს – მეტეორიზმის დროს; კუნთოვანს – ხველის შეტევის შემდეგ; მარჯვენა ფერდქვეშ და ეპიგასტრიუმის არეში ტკივილი განპირობებულია კუჭქვეშა ჯირკვლის მიერ ბიკარბონატების სეკრეციის დაქვეითების გამო თორმეტგოჯა ნაწლავში კუჭის წვენის არასათანადო ნეირტალიზაციით.
კუჭის წვენის ნეიტრალიზაციის დარღვევა შესაძლოა თორმეტგოჯა ნაწლავის  წყლულოვანი დაავადების ან ნაწლავებში წყლულოვანი პროცესის ჩამოყალიბების მიზეზად იქცეს.
მუკოვისციდოზის ნაწლავური ფორმა შესაძლოა გართულდეს მეორეული დისაქარიდაზული უკმარისობით, ნაწლავის გაუვალობით, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის ფონზე მეორეულად განვითარებული პიელონეფრიტით და შარდკენჭოვანი დაავადებით, ლატენტურად მიმდინარე შაქრიანი დიაბეტით (კუჭქვეშა ჯირკვლის ინსულინური აპარატის დაზიანების შემთხვევაში). ცილოვანი ცვლის დაზიანება იწვევს ჰიპოპროტეინემიას, რაც ჩვილ ბავშვებში შეშუპების სინდრომის მიზეზად იქცევა. ჰეპატომეგალია (ღვიძლის გადიდება) განპირობებულია ქოლესტაზით. ბილიარული ციროზის დროს შესაძლოა აღინიშნებოდეს სიყვითლე, კანის ქავილი, პორტული ჰიპერტენზიის ნიშნები, ასციტი. ზოგიერთ ავადმყოფს ღვიძლის ციროზი შესაძლოა ქოლესტაზის გარეშეც განუვითარდეს.

შერეული ფორმა
მუკოვისციდოზის შერეული ფორმა ძალზე მძიმეა და ახასიათებს როგორც ფილტვის, ისე ნაწლავის ფორმის კლინიკური სიმპტომები. წესისამებრ, სიცოცხლის პირველსავე დღეებში აღენიშნება მძიმე, განმეორებადი ბრონქიტი და პნევმონია, მუდმივი ხველა, ნაწლავური სინდრომი და კვების მკვეთრი დარღვევა. მუკოვისციდოზის კლინიკური სურათი პოლიმორფულობით გამოირჩევა. დაავადების  სირთულე დამოკიდებულია პირველი სიმპტომების გამოვლენის დროზე – რაც უფრო პატარაა ბავშვი დაავადების მანიფესტაციისას, მით უფრო რთულია მიმდინარეობა და არაკეთილსაიმედო – პროგნოზი.
მუკოვისციდოზის კლინიკური პოლიმორფოზის გათვალისწინებით, მიმდინარეობის სიმძიმეს უმეტესად ბრონქ-ფილტვის სისტემის დაზიანების ხასიათისა და ხარისხის მიხედვით აფასებენ.
განასხვავებენ ბრონქ-ფილტვის სისტემის ცვლილების 4 სტადის:
I სტადია – არამუდმივი ფუნქციური უკამრისობის სტადია, რომელსაც ახასიათებს მშრალი ხველა და უმნიშვნელო ან ზომიერი ქოშინი ფიზიკური დატვირთვის დროს. ეს სტადია შესაძლოა გაგრძელდეს 10 წელი.
II სტადია – ქრონიკული ბრონქიტის განვითარების სტადია, რომელსაც ახასიათებს ნახველიანი ხველა, ზომიერი ქოშინი (ძლიერდება დაძაბვისას), თითების ბოლო ფალანგების დეფორმირება. აუსკულტაციურად ისმის სველი ხიხინი მძიმე სუნთქვის ფონზე. ეს სტადია შესაძლოა გაგრძელდეს 2-15 წელი.
III სტადია – ბრონქ-ფილტვის პათოლოგიური პროცესი პროგრესირებს და ყალიბდება გართულებები; ფორმირდება დიფუზური პნევმოფიბროზისა და შემოფარგლული პნევმოსკლეროზის კერები, ბრონქოექტაზიები, კისტები, გამოხატულია სუნთქვითი უკმარისობა, რომელსაც ერთვის გულის მარჯვენამხრივი უკმარისობა (ფილტვისმიერი გული). ეს სტადია შესაძლოა 3-5 წელი გაგრძელდეს.
IV სტადია – ახასიათებს  მძიმე კარდიორესპირატორული უკმარისობა, რომელიც რამდენიმე თვეში იწვევს სიკვდილს.

დიაგნოსტიკა. მუკოვისციდოზის დიაგნოსტიკა ხდება კლინიკურ და ლაბორატორიულ მონაცემებზე დაყრდნობით. ახალშობილთა მემკვიდრეობითი და თანდაყოლილი დაავადებების კვლევის პროგრამის მიზანი მუკოვისციდოზის ადრეული დიაგნოსტიკაც არის. იკვლევენ სისხლში იმუნორეაქტიული ტრიფსინის დონეს. დადებითი პასუხის შემთხვევაში ტესტს იმეორებენ ბავშვის სიცოცხლის 21-28-ე დღეს. განმეორებითი ტესტის დადებითი პასუხის შემთხვევაში ტესტი კიდევ ერთხელ მეორდება.
მუკოვისციდოზის დიაგნოზი ეფუძნება შემდეგ კრიტერიუმებს: ბრონქ-ფილტვის ქრონიკულ პროცესს, ნაწლავურ სინდრომს და განმეორებითი ტესტის დადებით პასუხს.
პოლიკაპრინით ელექტროფორეზის შემდეგ ხდება გამოსაკვლევად ოფლის შეგროვება. სწორი პასუხისთვის აუცილებელია სულ ცოტა 110 მგ ოფლი. გამოსაკვლევ მასალაში ნატრიუმისა და ქლორის მაჩვენებლებს შორის სხვაობა 20 მმოლ/ლ-ს არ უნდა აღემატებოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოკვლევას იმეორებენ. ჯანმრთელი ბავშვის ოფლში ნატრიუმისა და ქლორის იონების რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 40 მმოლ/ლ-ს. მუკოვისციდოზის უტყუარ სადიაგნოზო კრიტერიუმს წარმოადგენს ქლორის იონების 60 მმოლ/ლ-ზე და ნატრიუმის იონების 70 მმოლ/ლ-ზე მაღალი შემცველობა. დიაგნოზის დასადასტურებლად საჭიროა ოფლში ქლორის იონების 60 მმოლ/ლ-ზე მაღალი შემცველობის სამჯერადი ტესტირებით დაფიქსირება.
მუკოვისციდოზის დიაგნოსტიკაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კოპროლოგიურ კვლევას. მუკოვისციდოზით დაავადებულის კოპროგრამის ყველაზე დამახასიათებელი მონაცემია ნეიტრალური ცხიმის შემცველობის მატება, მაგრამ შესაძლოა კუნთოვანი ბოჭკოების, უჯრედისისა და სახამებლის მარცვლების არსებობაც, რაც კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ჯირკვლების ფერმენტული აქტიურობის დაღვევის ხარისხის დადგენის საშუალებას იძლევა.
მუკოვისციდოზის დროს საორიენტაციო დიაგნოსტიკის მეთოდია რენტგენოლოგიური ტესტებით განავლის პროტეოლიზური აქტიურობის, დუოდენალურ შიგთავსში კუჭქვეშა ჯირკვლის ფერმენტების აქტიურობის, ფრჩხილებსა და სანერწყვე ჯირკვლების სეკრეტში ნატრიუმის კონცენტრაციის დადგენა. ახალშობილობის პერიოდში სკრინინგტესტისთვის გამოიყენება მეკონიუმში ალბუმინების შემცველობის მატების განმსაზღვრელი მეთოდი (1 გ მშრალ მასაში ალბუმინის ნორმული შემცველობა 20 მგ-ს არ აღემატება).
დიაგნოსტიკაში განსაკუთებული ადგილი უჭირავს მოლეკულურ-გენეტიკურ ტესტირებას.

დიფერენციული დიაგნოზი. მუკოვისციდოზი დიფერენცირებას მოითხოვს ყივანახველისგან, ობსტრუქციული ბრონქიტისგან, ბრონქული ასთმისგან, თანდაყოლილი და შეძენილი ბრონქოექტაზიისგან, ფილტვების ფიბროზისგან. ოფლში ელექტროლიტების მაღალი მაჩვენებლების შემთხვევაში უნდა მოხდეს დიფერენცირება ისეთი დაავადებებისგან, როგორიც არის უშაქრო თირკმლისმიერი დიაბეტი, თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობა, მემკვიდრეობითი ექტოდერმული დისპლაზია, გლიკოგენური დაავადება,  გლუკოზა-H-ფოსფატაზა,  ჰიპოპარათირეოზი,  ჰიპოტროფია,  დეჰიდრატაცია.

მკურნალობა. მუკოვისციდოზის მკურნალობა სიმპტომურია. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ავადმყოფის კვებას. დღიური კალორაჟი ასაკობრივ ნორმაზე 10-30%-ით მეტი უნდა იყოს, რაც უნდა მოხერხდეს რაციონში ცილოვანი კომპონენტის გაზრდის ხარჯზე. ცილებზე მოთხოვნილება შეიძლება დაკმაყოფილდეს საკვებში ხორცის, თევზის, კვერცხისა და ხაჭოს შეტანით.
წვრილ ნაწლავში დისაქაროზის დეფიციტის შემთხვევაში რაციონიდან უნდა გამოირიცხოს  შესაბამისი შაქარი (ყველაზე ხშირად – ლაქტაზა).
ავადმყოფის საჭმელს ყოველთვის აყრიან მარილს, განსაკუთრებით – წელიწადის ცხელ დროს, რადგან ოფლთან ერთად უხვად იკარგება მარილები. ავადმყოფმა უხვად უნდა მიიღოს სითხეც. რაციონი უნდა გამდიდრდეს ვიტამინების შემცველი პროდუქტებით – ხილით, ბოსტნეულითა და ნაღების კარაქით.
აუცილებლად უნდა მოხდეს კუჭქვეშა ჯირკვლის  ფუნქციის კორექცია. ამისთვის ინიშნება პანკრეატინი ან კომბინირებული პრეპარატები, რომლებიც პანკრეატინთან ერთად სხვა ნაწლავურ ფერმენტსაც შეიცავს (პოლიზიმი, პანზინორმი, მექსაზა და სხვა). დოზა ირჩევა ინდივიდუალურად, კოპროლოგიური გამოკვლევის შედეგზე დაყრდნობით.
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სეკრეტის გასათხელებლად და დინების გასაადვილებლად ინიშნება აცეტილცისტეინი (ტაბლეტები, გრანულები), რომელსაც იყენებენ ქოლესტაზისა და წებოვანი დუოდენალური შიგთავსის შემთხვევაში.
ფილტვისმიერი სინდრომის მკურნალობა გულისხმობს ნახველის გათხიერებისა და ბრონქებიდან მისი გამოდევნისკენ მიმართულ ღონისძიებათა კომპლექსს. ამ მიზნით გამოიყენება ფიზიკური, ქიმიური და ინსტრუმენტული მეთოდები. პაციენტს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ყოველდღიურად უტარდება  მუკოლიზური თერაპია. მკურნალობის ეფექტს ზრდის აეროზოლური ინჰალაცია, სამკურნალო ფიზკულტურა, ვიბრაციული მასაჟი, პოსტურალური დრენირება. ინჰალაციების რაოდენობა და ხანგრძლივობა დაავადების სიმძიმეზეა დამოკიდებული.
მუკოლიზური პრეპარატების სახით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს  ტუტემარილოვანი ნარევი (1-2%-იანი მარილხსნარი – ქლორიდი და ნატრიუმის კარბონატი), ბრონქოლიზური პრეპარატები, აცეტილცისტეინი, პულმოზიმი.
პოსტურალური დრენირება ტარდება ყოველ დილით, ვიბრატორული მასაჟი – დღეში მინიმუმ 3-ჯერ.
ზემოაღწერილი თერაპიის უეფექტობის შემთხვევაში  ექსტრემალური პროცედურის სახით ნაჩვენებია სამკურნალო ბრონქოსკოპია, რომლის დროსაც ხდება ბრონქების აცეტილცისტეინისა და ნატრიუმის ქლორიდის იზოტონური ხსნარით გამორეცხვა.
დაავადების გამწვავების პერიოდში, როდესაც ვითარდება მწვავე პნევმონია ან მწვავე რესპირატორულ-ვირუსული ინფექცია, ნაჩვენებია ანტიბიოტიკოთერაპია. ანტიბაქტერიული საშუალებები შეჰყავთ პარენტერალურად (ნახევრად სინტეთიკური პენიცილინი, მეორე და მესამე თაობის ცეფალოსპორინები, ამინოგლიკოზიდები, ქინოლონები) და აეროზოლის (ამინოგლიკოზიდები – გენტამიცინი, ტობრამიცინი) სახით. იქიდან გამომდინარე, რომ მუკოვისციდოზით დაავადებულს პნევმონიისკენ აქვს მიდრეკილება, ანტიბიოტიკოთერაპიის კურსი 1 თვეზე მეტხანს გრძელდება.
მძიმე პნევმონიის შემთხვევაში ინიშნება კორტიკოსტეროიდები 1,5-2 თვით. პარალელურად ტარდება ანტიბიოტიკოთერაპია. ანტიბაქტერიულ და მუკოლიზურ თერაპიასთან ერთად ხორციელდება ჰიპოქსიის,  გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციონირების დარღვევის წინააღმდეგ მიმართულ სამკურნალო ღონისძიებათა მთელი კომპლექსი.
აუცილებელია ავადმყოფის სხეულის მასის კონტროლი.
სამ თვეში ერთხელ პრეპარატების დოზის კორექციისთვის ტარდება კოპროლოგიური კვლევა. შემოდგომაზე და გამწვავების დროს  ინიშნება  ვიტამინოთერაპია (ნაჩვენებია ცხიმში ხსნადი A, E, D ვიტამინების ორმაგი დოზა წყალხსნარის სახით).
ავადმყოფის ნათესავებმა უნდა ისწავლონ პოსტურალური დრენაჟის, ვიბრატორული მასაჟის კეთება და ავადმყოფის მოვლა. სამკურნალო ფიზკულტურის პარალელურად რეკომენდებულია  დოზირებული ფიზიკური აქტიურობა და სპორტი. ექვსთვიანი რემისიის შემთხვევაში შესაძლებელია პროფილაქტიკური აცრების ჩატარება.
მუკოვისციდოზის პროგნოზი ძალზე სერიოზულია. ლეტალობა 50-60%-ს შეადგენს, მცირე ასაკის ბავშვებში – უფრო მეტს. დაავადების გვიანი დიაგნოსტიკა და არაადეკვატური თერაპია საგრძნობლად ამძიმებს პროგნოზს.