თავის ტვინში
სისხლჩაქცევა

თავის ტვინში სისხლჩაქცევა ანუ ინტრაცერებრული ჰემორაგია შესაძლოა განვითარდეს ჰემორაგიული ინსულტის, თავის ტრავმის, არტერიული ანევრიზმის ან სისხლძარღვოვანი მალფორმაციის გასკდომის, სისხლის შედედების პათოლოგიებისა და ზოგიერთი სხვა მდგომარეობის დროს. დადგენილია, რომ ასაკოვან პაციენტებში თავის ტვინში სისხლჩაქცევის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია არტერიული ჰიპერტენზია. სისხლჩაქცევით შესაძლოა გამოვლინდეს თავის ტვინის სიმსივნეც. განსაკუთრებით ხშირია სისხლჩაქცევა მეტასტაზური სიმსივნის დროს. თავის ტვინში სისხლჩაქცევისას ავადმყოფის მდგომარეობა შესაძლოა სწრაფად გაუარესდეს, რის გამოც დაავადების დროული დიაგნოსტიკა ძალიან მნიშვნელოვანია. ექიმი ითვალისწინებს იმ გარემოებასაც, რომ დაავადების მწვავე დასაწყისი შესაძლოა წააგავდეს იშემიურ ინსულტს. გამოკვლევის ობიექტურ და ინფორმაციულ მეთოდთაგან, უპირველეს ყოვლისა, კომპიუტერული ტომოგრაფია უნდა დავასახელოთ. ის სწრაფი მეთოდია, რომელიც ნათლად აჩვენებს თავის ტვინში სისხლჩაქცევის არსებობა-არარსებობას. თუ სავარაუდოა, რომ სისხლჩაქცევის მიზეზი ანევრიზმა ან სისხლძარღვოვანი ანომალიაა, დამატებით ტარდება ანგიოგრაფიული კვლევა.
ჰემორაგიული ინსულტისა და ანევრიზმის შესახებ დაწვრილებით იხილეთ შესაბამის თავებში.

სისხლდენის შედეგები

სისხლდენის დროს, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მცირდება მოცირკულირე სისხლის რაოდენობა და ვითარდება სისხლნაკლებობა.
მცირეოდენი სისხლის დაკარგვა ადამიანის ორგანიზმზე თითქმის არავითარ გავლენას არ ახდენს, თუ არ ჩავთვლით სისხლის წნევის დროებით დაქვეითებას, რომელიც მალევე უბრუნდება ნორმას, მაგრამ როდესაც დიდი სისხლძარღვის დაზიანების გამო ბევრი სისხლი იკარგება, ვითარდება მწვავე სისხლნაკლებობა, რომელსაც, თუ სათანადო ზომები არ მივიღეთ, შესაძლოა ადამიანის სიკვდილიც კი მოჰყვეს.

მწვავე პოსტჰემორაგიული
ანემია

მწვავე პოსტჰემორაგიული ანემია დიდი რაოდენობის სისხლის დაკარგვისას ვითარდება, უმეტესად - საშვილოსნოსგარე ორსულობის, პლაცენტის წინამდებარეობის, კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენის, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის, ტრავმის დროს. ამ შემთხვევაში მცირდება სისხლის საერთო მოცულობა და, ბუნებრივია, მოცირკულირე ერითროციტების რაოდენობაც იკლებს. ეს იწვევს მწვავე ჰიპოქსიას, რომელიც ქოშინითა და გულისცემის გაძლიერებით ვლინდება. დიდი რაოდენობით სისხლის დაკარგვას ზოგჯერ კოლაფსი მოსდევს. სისხლდენისას, როდესაც თირკმელზედა ჯირკვლები კატექოლამინებს გაძლიერებულად გადმოისვრიან, ხდება პერიფერიული სისხლძარღვების სპაზმი, რომელიც მალე კომპენსირდება, მაგრამ თუ დიდხანს გაგრძელდა, შესაძლოა, შოკი გამოიწვიოს.
სისხლდენის დროს ირთვება თვითრეგულაციის მექანიზმი და ქსოვილოვანი სითხე სისხლძარღვოვან სისტემაში გადადის. როცა ეს პროცესი საკმაოდ ინტენსიური არ არის, შესაძლოა, ადამიანი დაიღუპოს.

სიმპტომები
მწვავე პოსტჰემორაგიულ ანემიას ახასიათებს ანემიისა და კოლაფსის სიმპტომატიკა: სიფითრე, თავბრუხვევა, ძაფისებრი პულსი, ტემპერატურისა და არტერიული წნევის დაცემა, ცივი ოფლი, ღებინება, ციანოზი, მხედველობის დაქვეითება.
კლინიკური სურათის სიმძიმე დაკარგული სისხლის ოდენობასა და სიჩქარეზე და სისხლდენის მიზეზზეა დამოკიდებული. სისხლის ნახევრის სწრაფი დაკარგვა შესაძლოა სიკვდილის მიზეზად იქცეს, ხოლო სისხლის 3/4-ის ნელი კარგვისას, დროული და სათანადო მკურნალობის შემთხვევაში, მდგომარეობა შესაძლოა გაუმჯობესდეს.
განასხვავებენ მწვავე პოსტჰემორაგიული ანემიის განვითარების 3 ფაზას:
I. პირველ დღეს ოლიგემიის (სისხლის საერთო ოდენობის შემცირების) პასუხად ვითარდება სისხლძარღვთა სპაზმი და სისხლი დეპო ორგანოებიდან გამოდის. ამ ფაზაში ჰემოგლობინისა და ერითროციტების ოდენობა შესაძლოა ნორმის ფარგლებში დარჩეს.
II. მეორე დღეს ქსოვილოვანი სითხის (ლიმფის) სისხლძარღვოვან სისტემაში გადასვლის გამო ვითარდება ჰიდრემია. სისხლში ჰემოგლობინისა და ერითროციტების ოდენობა იკლებს, ფერადობის მაჩვენებელი კი ნორმაშია.
III. მესამე-მეშვიდე დღეს აქტიურდება ერითროპოეზი (ერითროციტების წარმოქმნა), პერიფერიულ სისხლში ჩნდება რეტიკულოციტები, რკინის რაოდენობა იკლებს. ვითარდება ჰიპოქრომული ანემია (ფერადობის მაჩვენებელი 1-ზე ნაკლებია).

მკურნალობა
მწვავე პოსტჰემორაგიული ანემიის მკურნალობა სისხლის შეჩერებით და შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებებით იწყება. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ინფუზიურ ტრანსფუზიურ თერაპიას (გადასხმებს).

რკინადეფიციტური  
ანემია

რკინადეფიციტური ანემია გამოწვეულია რკინის დეფიციტით, რომელიც მაშინ ვითარდება, როდესაც ორგანიზმი უფრო მეტ რკინას კარგავს, ვიდრე იღებს. რკინადეფიციტური ანემია სისხლის ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა. რისკჯგუფში შედიან ბავშვები, მოზარდები, რეპროდუქციული ასაკის ქალები. დაავადების პროფილაქტიკისთვის აუცილებელია სრულფასოვანი კვება, რკინითა და ცილებით მდიდარი რაციონი.
ანემიის მიზეზად შეიძლება იქცეს:
-ქრონიკული გარეგანი სისხლდენა, მაგალითად, სისხლდენა საშვილოსნოდან, კუჭ-ნაწლავიდან, ცხვირიდან, ღრძილებიდან, საშარდე გზებიდან;
-რკინის დიდი დანახარჯი ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში;
-რკინის არასაკმარისი საწყისი დონე ანუ მისი უკმარისობა დაბადებისთანავე;
-რკინის ალიმენტური დეფიციტი (რკინით ღარიბი კვებითი რაციონი);
-ამ ფაქტორების კომბინაცია.
რკინის დეფიციტის დროს უარესდება ქსოვილოვანი სუნთქვა, ირღვევა ჰემოგლობინის წარმოქმნა, ვითარდება ჰიპოქრომული ანემია (ქვეითდება სისხლის ფერადობის მაჩვენებელი).
რკინადეფიციტურ ანემიაზე ვრცლად იხილეთ შესაბამის თავში.

დისემინირებული
სისხლძარღვშიდა
სისხლის შედედების
სინდრომი

დისემინირებული სისხლძარღვშიდა სისხლის შედედების სინდრომი, ანუ დისემინირებული ინტრავასკულარული კოაგულაციის სინდრომი, იგივე თრომბოჰემორაგიული სინდრომი საკმაოდ რთულად მიმდინარეობს და დროული ჩარევის გარეშე შეიძლება ლეტალურაც კი დამთავრდეს. არადა მრავალმა პათოლოგიურმა მდგომარეობამ თუ ექიმის არაპროფესიონალურმა ჩარევამ შეიძლება განაპირობოს. მისი პროფილაქტიკა კი გაცილებით ადვილი და ეფექტურია, ვიდრე მკურნალობა.
დსშ სინდრომი - ეს ჰემოსტაზის (სისხლის შემადედებელ ფაქტორთა) უნივერსალური დარღვევაა და ახასიათებს პერიფერიული სისხლის შედედების მოშლა. მორფოლოგიურად კი იგი ეფუძნება სისხლძარღვის შიგნით სპონტანურად მრავლობითი მიკროთრომბის წარმოქმნას, რასაც ემატება ფიბრინისა (სისხლის შემადედებელი ფაქტორი) და სისხლის უჯრედების აგრეგაცია (შეწებება). ეს იწვევს მიკროცირკულაციის მოშლას ორგანოებსა თუ ქსოვილებში, რასაც მათი სტრუქტურული და ფუნქციური ცვლილებები მოჰყვება.
დისემინირებული სისხლძარღვშიდა სისხლის შედედების სინდრომზე ვრცლად იხილეთ  შესაბამის თავში.

სისხლდენით მიმდინარე დაავადებები ბავშვებში

ჰემოფილია
ჰემოფილია თანდაყოლილი, გენეტიკური დაავადებაა, რომელიც სისხლის შედედების უნარის დაქვეითებით გამოიხატება. მისი სახელწოდება ბერძნულიდან მომდინარეობს და სისხლდენისადმი მიდრეკილებას ნიშნავს. ჰემოფილია სქესთან შეჭიდული დაავადებაა - ავადდებიან მხოლოდ მამაკაცები, ქალი კი პათოლოგიური გენის გადამტანია. არსებობს ორი სახის ჰემოფილია: ჰემოფილია A - სისხლის შემდედებელი პლაზმური VIII ფაქტორის დეფიციტი და ჰემოფილია B (კრისმასის დაავადება) - IX ფაქტორის დეფიციტი. მიმდინარეობაც სხვადასხვანაირია, რის კვალობაზეც განასხვავებენ დაავადების მძიმე, საშუალო და მსუბუქ ფორმებს.
მძიმე ჰემოფილია დაბადებიდან რამდენიმე თვეში ვლინდება კანქვეშა ჩალურჯებებით, კბილების ამოსვლისას ღრძილებიდან სისხლდენით და სხვა, საშუალო სიმძიმისა - ფეხის ადგმის შემდეგ, მცირე ტრავმების შედეგად, მსუბუქი - მხოლოდ მძიმე ტრავმისას ან ქირურგიული ოპერაციისას, კბილის ამოღებისას.

გადაეცემა თუ არა ჰემოფილია მშობლისგან შვილს

ჰემოფილიით დაავადებული მამაკაცის ვაჟი ჯანმრთელი იბადება, ხოლო ქალიშვილი - გენის მატარებელი. ჯანმრთელი ვაჟის შთამომავლობა ამ დაავადებისგან დაზღვეულია, გენის მატარებელ ქალიშვილს კი შესაძლოა შეეძინოს როგორც დაავადებული, ისე ჯანმრთელი ვაჟი - ალბათობა 50/50-ა, იმისდა მიხედვით, დეფექტურ გენს მიიღებს იგი დედისგან თუ ჯანმრთელს - და დაავადებული ან ჯანსაღი გენის მატარებელი ქალიშვილი - ალბათობა ისეთივეა. ასე გრძელდება უსასრულოდ. ჰემოფილიით დაავადებული მამაკაცისა და გენის მატარებელი ქალის შეუღლება ერთადერთი შემთხვევაა, როდესაც შეიძლება დაიბადოს ჰემოფილიით დაავადებული გოგონა.

სიმპტომები
დაავადებას ახასიათებს ჰემატომური ტიპის სისხლდენა - ძლიერი და მასიური, ასევე - მტკივნეული სისხლჩაქცევები და სისხლდენები სახსრებში, კუნთებში, აპონევროზის ქვეშ. ჰემატომაში შესაძლოა ჩალაგდეს კალციუმი და ფსევდოსიმსივნის შთაბეჭდილება დატოვოს. სახსრებში სისხლჩაქცევის შედეგად სახსრის ფუნქცია ქვეითდება, მოძრაობა იზღუდება. განმეორებითი სისხლჩაქცევის შემთხვევაში ვითარდება კონტრაქტურა, საბოლოოდ კი ანკილოზი და ადამიანი ინვალიდდება. მძიმე ჰემოფილიის დროს სახსრებში სისხლჩაქცევები სამ წლამდე ასაკში იწყება. სახსრები უმეტესად ასეთი თანმიმდევრობით ზიანდება:
-მუხლის სახსარი - ასიდან 4 შემთხვევაში;
-იდაყვის სახსარი - ასიდან 25 შემთხვევაში;
-კოჭ-წვივის სახსარი - ასიდან 15 შემთხვევაში;
-მხრის სახსარი - ასიდან 8 შემთხვევაში;
-მენჯ-ბარძაყის სახსარი - 5-8 შემთხვევაში.
ხდება სიცოცხლისთვის საშიში სისხლდენებიც - თავის ქალას, გულმკერდის, მუცლის ღრუს მიდამოებში.
ჰემოფილიით დაავადებულებმა კბილებს განსაკუთრებული გულისყურით უნდა მოუარონ. ამ კუთხით ყველაზე მნიშვნელოვანია კარიესისა და ღრძილების ანთების პროფილაქტიკა. მოგეხსენებათ, კარიესს ბაქტერიების ზემოქმედებით კბილის მინანქრისა და დენტინის დარბილება, დემინერალიზაცია განაპირობებს. როცა საკვებში შაქარი ჭარბადაა, პირის ღრუში წარმოიქმნება მჟავე არე, რომელიც კბილებიდან კალციუმის კარგვას იწვევს, მინანქრის დარბილებას კი მოჰყვება ანთებითი პროცესის ნერვამდე გავრცელება, რაც ტკივილით ვლინდება.
ამრიგად, კარიესის მთავარი მიზეზია იმ პროდუქტების ჭარბი გამოყენება, რომლებიც დიდი ოდენობით შეიცავს შაქარს. ასეთია კანფეტები, საკონდიტრო ნაწარმი, უალკოჰოლო გაზიანი და ტკბილი სასმელები - სწორედ ის, რაც ყველაზე მეტად უყვართ ბავშვებს. დაიმახსოვრეთ: დემინერალიზაციას ხელს უწყობს ჩვეულებრივი წყლის ნაცვლად ხილის წვენების სმა. მჟავე ხილის მეტისმეტ სიყვარულსაც კბილის სტრუქტურის ცვლილებამდე მივყავართ.
კარიესი თავიდან რომ აიცილოთ, რამდენიმე წესი დაიცავით:
-მიაჩვიეთ ბავშვი, ყოველი ჭამის შემდეგ საგულდაგულოდ გამოივლოს პირში ნელთბილი ან ოთახის ტემპერატურის წყალი.
-ფრთხილად გაიხეხოს კბილები რბილი ჯაგრისით - თითოეული მიკროტრავმა შესაძლოა საბედისწერო აღმოჩნდეს.
-გაამდიდრეთ ბავშვის ყოველდღიური რაციონი ფთორით მდიდარი საკვებით. ამ გზით კბილებს მავნე ზემოქმედებისგან დაიცავთ.

რას უნდა უფრთხოდეს ჰემოფილიით დაავადებული ყველაზე მეტად
დაავადების მთავარი სიმპტომი, სისხლდენა, თუ დროულად არ შევაჩერეთ, უკვე რისკია. გარდა ამისა, მოსალოდნელია სისხლის გადასხმის შედეგად B, C ჰეპატიტით ან აივ-ით ინფიცირება. 1980-იან წლებში ფაქტორ-კონცენტრატის თერმული დამუშავების მეთოდის შემოღებამდე თითქმის ყველა ჰემოფილიით დაავადებული C ჰეპატიტის ვირუსით დაინფიცირდა. ბოლო ხანს საქართველოში ფაქტორ-კონცენტრატების გამოყენებამ მინიმუმამდე შეამცირა ინფიცირების ალბათობა, ამიტომ მოზრდილებში ინფიცირების მაჩვენებელი გაცილებით მაღალია, ვიდრე ბავშვებში.

შესაძლებელია თუ არა ამ დაავადების პრევენცია
20-25 წლის წინ განვითარებულ ქვეყნებში პათოლოგიური გენის მატარებელი მრავალი ქალი ორსულობის მე-12-16 კვირას გენეტიკური კონსულტაციისთვის ჰემოფილიის ცენტრებს მიმართავდა. ტარდებოდა ნაყოფის სქესის გამოკვლევა, შემდეგ მამრობითი სქესის ნაყოფის უჯრედს ჰემოფილიის გენზე იკვლევდნენ და დადებითი პასუხის შემთხვევაში ოჯახს ეძლეოდა რეკომენდაცია, სურვილის შემთხვევაში ხელოვნურად შეეწყვიტა ორსულობა. საბედნიეროდ, მკურნალობის თანამედროვე მეთოდები იმდენად ეფექტურია, რომ ჰემოფილიით დაავადებულთა სიცოცხლის ხანგრძლივობა და ხარისხი დანარჩენი მოსახლეობისას გაუტოლდა, ამიტომ დღეს ამ მეთოდს აღარ მიმართავენ. სულ სხვა დატვირთვა აქვს ჰემოფილიის გენის პოტენციურად მატარებელი გოგონას გენეტიკურ კონსულტაციას. ამ კონსულტაციის შედეგად გოგონა და მისი ოჯახი დარწმუნდებიან, რომ იგი ჯანმრთელია და მის შთამომავლობას არაფერი ემუქრება, ხოლო თუ გენის მატარებელი აღმოჩნდა, ფსიქოლოგიურად მოემზადება დაავადებული ვაჟის გაჩენისთვის.

ჰემოფილიის მკურნალობა
ჰემოფილიური სისხლდენის მკურნალობის ძირითადი მეთოდი დეფიციტური (VIII ან IX) ფაქტორით ჩანაცვლებითი თერაპიაა. მსოფლიოს ყველა განვითარებულ ქვეყანაში, ასევე - საქართველოშიც, ფართოდ გამოიყენება ფაქტორ-კონცენტრატები, ასე რომ, ურგენტულ შემთხვევაში პაციენტის დახმარება შესაძლებელია. რაც შეეხება პროფილაქტიკის მიზნით ფაქტორ-კონცენტრატების შეყვანას, მათი სიმცირისა და სიძვირის გამო ჩვენში ასეთი პრაქტიკა დანერგილი არ არის, თუმცა მაღალგანვითარებულ ქვეყნებში ბავშვებს უტარდებათ პროფილაქტიკური ინფუზიები, რაც მინიმუმამდე ამცირებს ინვალიდების რაოდენობასა და ინვალიდობის ხარისხს.
ჰემოფილიური ართროპათიების შემთხვევაში მიმართავენ ორთოპედიულ ოპერაციებს (სახსრის პროთეზირება), სამკურნალო ვარჯიშებს, ფიზიოთერაპიულ პროცედურებს. ფაქტორ-კონცენტრატების წყალობით შესაძლებელია, ამ კატეგორიის პაციენტებს საჭიროების შემთხვევაში ურთულესი ქირურგიული ოპერაციებიც კი სისხლის მინიმალური დანაკარგით ჩაუტარდეთ.

გენური ინჟინერია ჰემოფილიის წინააღმდეგ
უკვე რამდენიმე ათეული წელია, გენეტიკოსები ამ საკითხზე მუშაობენ. მოხერხდა ჰემოფილიის გენის გამოყოფა და ბაქტერიის გენეტიკურ აპარატში ჩაკერება. ამჟამად წარმატებით მიმდინარეობს ცდები ცხოველებზე. დრო გვიჩვენებს, გენური თერაპია სიკეთესთან ერთად გენეტიკურ ზიანსაც ხომ არ მიაყენებს პაციენტს.

თრომბოციტოპენიური პურპურა
თრომბოციტოპენიური პურპურა როგორც გოგონებს, ისე ვაჟებს შორის საკმაოდ ხშირად გვხვდება, თუმცა უმეტესად მაინც გოგონებს ემართებათ. მიმდინარეობს ან მწვავედ, ან ქრონიკულად. დაავადების მწვავე ფორმის მიზეზებს შორის აღსანიშნავია რესპირაციული გზების ვირუსული დაავადებები, ვაქცინაცია. დაავადების დასაწყისი უეცარია. კლინიკური ნიშნები მკაფიოდ იშვიათად არის გამოხატული. აღინიშნება ტემპერატურის მომატება. ათიდან ერთ შემთხვევაში ელენთა გადიდებულია, მაგრამ არც ისე ძლიერ - 2-3 სმ-ზე მეტით არ გამოდის ნეკნთა რკალიდან. დამახასიათებელია სისხლდენა ღრძილებიდან, ლორწოვანი გარსებიდან, რომელიც სპონტანურიც შეიძლება იყოს და მცირე ტრავმით ან ოპერაციული ჩარევით (კბილის ამოღება, ტონზილექტომია) გამოწვეულიც. არცთუ იშვიათად ვხვდებით ჰემორაგიულ მოვლენებს ფილტვებიდან, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან, თირკმელებიდან. შესაძლოა, მოხდეს სისხლჩაქცევა კანქვეშ, პლევრაში, მუცლის ღრუში, თავის ტვინში, თვალის სკლერასა და ბადურაში. ხშირია ინექციის ადგილას. პერიფერიულ სისხლში სპეციფიკური ცვლილებები არ შეინიშნება, გარდა ერთისა - თრომბოციტების რაოდენობა კრიტიკულ ზღვარზე (30.0X109/ლ) დაბალია და გამორიცხული არ არის, ნულსაც კი გაუტოლდეს.
მკურნალობა პათოგენეზურია. სიფრთხილეა საჭირო მედიკამენტების მიღებისას. ავადმყოფისთვის აკრძალულია შემდეგი მედიკამენტები:
-საძილე საშუალებები (ბარბიტალი, ფენობარბიტალი);
-სალიცილის ჯგუფის პრეპარატები (ასპირინი, ციტრამონი);
-პირაზოლინის ჯგუფის პრეპარატები (რეოპირინი);
-პურინის ჯგუფის პრეპარატები (კოფეინი).
ასევე არ შეიძლება ძმრიანი საკვების მიღება.

არათრომბოციტოპენიური პურპურა
ამ დაავადებას კაპილაროტოქსიკოზს, ჰემორაგიულ ვასკულიტსა და შენლეინ-პენოხის დაავადებასაც უწოდებენ. იგი ორივე სქესსა და ნებისმიერ ასაკში გვხვდება, თუმცა ბავშვებში შედარებით ხშირია. ამ დაავადების დროს მომატებულია სისხლძარღვის კედლის განვლადობა. მისთვის დამახასიათებელია:
-ტემპერატურის მომატება;
-კანზე ინტენსიური ჰემორაგიული გამონაყარი, რომელიც სიმეტრიულად იწყება ქვედა კიდურებიდან;
-სახსარშიგა სისხლჩაქცევები, რომლებიც იწვევს სახსრების ტკივილს;
-სისხლჩაქცევები მუცლის არეში, განპირობებული კუჭისა და ნაწლავების ლორწოვანზე ჰემორაგიული გამონაყარის არსებობით (ასეთ შემთხვევებში "მწვავე მუცლის" გამო ოპერაციაც კი გაკეთებულა);
-ჰემატურია - სისხლიანი შარდი, რომელიც პათოლოგიურ პროცესში თირკმლის ჩათრევას მოსდევს.
ლიმფური კვანძები, ღვიძლი და ელენთა გადიდებული არ არის, სისხლში სპეციფიკური ცვლილებები არ დასტურდება. მკურნალობა ითვალისწინებს წოლით რეჟიმს, სიმპტომურ თერაპიას. საკვები რაციონიდან ამოღებულ უნდა იქნეს კვერცხი, სოკო, ლობიო, კაკალი, ხიზილალა, შოკოლადი, კაკაო, ყავა, ფორთოხალი, მანდარინი, მარწყვი, ყურძენი, პომიდორი, ნებისმიერი ხილისა და კენკრის წვენი და კომპოტი. ფიზიოთერაპიული პროცედურები გაუმართლებელია. დაუშვებელია ყოველგვარი პროფილაქტიკური აცრა.

მწვავე ლეიკემია
მწვავე ლეიკემია დედამიწის ყველა კუთხეში თითქმის ერთნაირი სიხშირით გვხვდება. დაავადებულებს შორის 7 წლამდე ასაკის ბავშვები ჭარბობენ.
პათოლოგიური პროცესი იწყება ან თანდათან, შემპარავად, ან უეცრად, მწვავედ. დამახასიათებელია:
-სიფითრე;
-საერთო სისუსტე;
-ოფლიანობა;
-მაღალი ტემპერატურა;
-ნეკროზები ყელში;
-სისხლჩაქცევები კანქვეშ;
-სისხლდენა ღრძილებიდან, ცხვირიდან, იშვიათად - საშოდან;
-ლიმფადენოპათია (ლიმფური ჯირკვლების გადიდება);
-ოსალგია (ძვლების ტკივილი).
ღვიძლი და ელენთა გადიდებულია, უმეტესად - ზომიერად, იშვიათად - საგრძნობლად. ცვლილებებია სისხლის საერთო სურათში, ძვლის ტვინის პუნქტატში. ზუსტი დიაგნოზის დასასმელად აუცილებელი პირობაა პერიფერიულ სისხლში ბლასტური უჯრედების არსებობა. მკურნალობა ტარდება ციტოსტატიკური პრეპარატებით. პროგნოზი ცუდია, თუმცა ლიმფობლასტური ვარიანტის დროს სიცოცხლის გახანგრძლივება ზოგჯერ 10 წლამდეც კია შესაძლებელი. მწვავე ლიმფობლასტური ლეიკოზის დროს სიცოცხლის ხანგრძლივობა ორჯერ მეტია და რემისიაც უფრო ხანგრძლივია იმ პაციენტებთან, რომელთა ლეიკოციტების მაჩვენებელი 20,0X109/ლ-ზე ნაკლებია. რაც უფრო მაღალია ლეიკოციტების რაოდენობა (100,0-500,0X109/ლ), მით უფრო ნაკლებია სიცოცხლის ხანგრძლივობა.

ახალშობილთა ჰემორაგიული დაავადება
ახალშობილთა ჰემორაგიული დაავადების, იმავე ახალშობილთა ჰემორაგიული დიათეზის დროს ახალშობილებს აღენიშნებათ კოაგულაციური სისტემის დარღვევები (მაგალითად, K ვიტამინზე დამოკიდებული შედედების ფაქტორების ზომიერი დეფიციტი), რომლებსაც ყურადღება უნდა მიაქციონ როგორც ჰემატოლოგებმა, ასევე პედიატრებმა, ვინაიდან ამ ცვლილებებმა შესაძლოა სხვადასხვა ინტენსივობის ჰემორაგიები გამოიწვიოს. საყურადღებოა, რომ ახალშობილთა პლაზმიდან გამოყოფილ იქნა "ფიზიოლოგიურად ანომალიური" ფიბრინოგენი. ეს "ანომალიურობა" სიცოცხლის პირველ თვეებში თავისთავად ქრება.
ზემოხსენებული კოაგულაციური დარღვევები ფიზიოლოგიურია და ღვიძლის ბისინთეზური აპარატის უმწიფრობას უნდა მიეწეროს. ახალშობილებში, განსაკუთრებით - დღენაკლულ ჩვილებში, სისხლდენის ძირითადი მიზეზი K ვიტამინის დეფიციტია, რომელიც დედის ორგანიზმის K ჰიპოვიტამინოზით არის განპირობებული. პათოლოგიური პროცესი კლინიკურად მჟღავნდება დაბადების მეორე-მეხუთე დღეს. დამახასიათებელია სისხლდენა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან (მელენა - სისხლიანი განავალი), ჭიპლარიდან, ცხვირიდან, საშარდე გზებიდან, სისხლჩაქცევა პლევრაში, ფილტვის ქსოვილში, კანქვეშ, თავის ტვინში, ღვიძლში, თირკმელზედა ჯირკვლებში. მკურნალობა პათოგენეზურია. ვიკასოლი (K ვიტამინი) გამოიყენება როგორც სამკურნალოდ, ასევე საპროფილაქტიკოდაც. პროგნოზი მძიმეა.

პირველი დახმარება
გარეგანი სისხლდენების
დროს

ექიმის მოსვლამდე ან დაშავებულის საავადმყოფოში წაყვანამდე სისხლდენის შეჩერება ყველას უნდა შეეძლოს, რადგან ხშირად ამაზეა დამოკიდებული ადამიანის სიცოცხლე. ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, მაგრამ შეგახსენებთ, რომ განასხვავებენ გარეგანი სისხლდენის რამდენიმე ნაირსახეობას: არტერიულს, ვენურს, კაპილარულსა და შერეულს. კაპილარული სისხლდენის დროს სისხლი ჭრილობის ყველა ნაწილიდან თანაბრად დის, ვენური სისხლდენისას დუნედ მოედინება (ღრმა ვენების დაზიანების შემთხვევაში შესაძლოა სუნთქვის რიტმში გამოიტყორცნებოდეს მისი მოპულსირე ნაკადი), არტერიული სისხლდენისას კი შადრევანივით ასხამს (მისი გამოსროლა გულის შეკუმშვას თანხვდება). არსებობს შერეული სისხლდენაც, რომელსაც აქვს როგორც არტერიული, ისე ვენური სისხლდენის ნიშნები. ვენური სისხლი მუქი შინდისფერია, არტერიული - მკვეთრი წითელი. გარეგანი სისხლდენის დროს პირველი დახმარება თვით სისხლდენის ხასიათზეა დამოკიდებული. კიდურებზე არსებული ჭრილობიდან მცირე კაპილარული ან ვენური სისხლდენის შემთხვევაში საკმარისია მჭიდროდ გადახვევა სტერილური სახვევით (დამწოლი ნახვევი) ან ჭრილობაზე ბამბის ან დოლბანდის ტამპონის მაგრად მიჭერა და ლეიკოპლასტირით დამაგრება.
არ შეიძლება კიდურის  გადახვევა მეტისმეტად მჭიდროდ - კანის გალურჯებამდე. დამწოლი ნახვევი არტერიებიდან სუსტი სისხლდენის შეჩერების საშუალებასაც იძლევა. ასეპტიკური ნახვევის დადებამდე ჭრილობის გარშემო კანი უნდა დამუშავდეს 2%-იანი ბრილიანტის მწვანით, 5%-იანი იოდის სპირტხსნარით ან წყალბადის ზეჟანგით. ახალი ჭრილობის დასამუშავებლად გამოიყენება ანტისეპტიკური სითხე ან პოლიეთილენგლიკოლის საფუძველზე მომზადებული მალამო (ლევოსინი). როდესაც ჭრილობა ზედაპირული და პატარაა, დაშავებული ზედ მალამოს ისვამს და თვითონვე იხვევს. ეს დაუშვებელია, ვინაიდან კანის ნებისმიერი ხარისხის დაზიანებას შეიძლება მოჰყვეს დაჩირქება და ტეტანუსი. მიკროტრავმა უნდა დამუშავდეს ანტისეპტიკური ხსნარით და ინახოს ექიმის მიერ. ძლიერი არტერიული და შერეული სისხლდენის დროს შეხვევა საკმარისი არ არის. ამ შემთხვევაში გამოყენებულ უნდა იქნეს სხვა მეთოდები:
-სისხლძარღვის ძვალზე მიჭყლეტა;
-ლახტის დადება;
-სახსარში კიდურის მაქსიმალურად მოხრა.

სისხლძარღვის ძვალზე
მიჭყლეტა

ზემოთ ჩამოთვლილი მეთოდებიდან ყველაზე ხელმისაწვდომია თითით ზეწოლა არტერიაზე, სისხლმდინარი ჭრილობის ზემოთ. ამისთვის აუცილებელია იმ წერტილების ცოდნა, რომლებზე ზეწოლაც არტერიას ძვალზე მიაჭყლეტს. როგორც წესი, ამ წერტილებზე შეიგრძნობა პულსაცია. არტერიის თითით ან მუშტით მიჭყლეტისას სისხლდენა მყისვე წყდება, მაგრამ ძალიან ღონიერ ადამიანსაც კი არ შეუძლია დიდხანს ზეწოლა - 10-15 წუთის შემდეგ ხელი იღლება. ამის გამო არტერიის ხელით მიჭყლეტის შემდეგ სისხლდენის შეჩერების სხვა მეთოდი უნდა მოვიშველიოთ. საამისოდ უმეტესად ლახტს იყენებენ.

ლახტის დადება

ლახტის დადების წინ საჭიროა კიდურის მაღლა აწევა და ოდნავ შერხევა სისხლისგან დასაცლელად. კანის ან ნერვის მიჭყლეტის თავიდან ასაცილებლად ლახტის შიშველ კანზე დადება არ შეიძლება - მის ქვეშ პირსახოცი ან რაიმე ნაჭერი უნდა ამოიდოს. ლახტის დადების შემდეგ სისხლდენა, წესით, უნდა შეწყდეს. თუ ის გაგრძელდა, ლახტი უნდა მოიხსნას და ხელახლა დაედოს ოდნავ უფრო მაღლა. თუ დაშავებულს საავადმყოფოში ვერ გაჰყვებით, ლახტზე უნდა მიმაგრდეს წერილი, რომელზეც მითითებული იქნება ლახტის დადების დრო და პირველი დახმარების აღმომჩენის გვარი და ტელეფონი.
სამედიცინო ლახტის უქონლობისას შეიძლება მის ნაცვლად რეზინის მილის, ჰალსტუხის, ქამრის, შარფის, ბინტის გამოყენება, მაგრამ არამც და არამც - ბაწრის ან მავთულისა. იმპროვიზებული ლახტის კიდურზე მოჭერისა და გაკვანძვის შემდეგ მასში ჩხირი უნდა გავუყაროთ და მისი საშუალებით გადავგრიხოთ სისხლდენის შეჩერებამდე, შემდეგ კი ჩხირი სხვა ბინტით დავაფიქსიროთ. ლახტის დადება შეიძლება მხარზე, წინამხარზე, მტევანზე, ბარძაყზე, წვივსა და ტერფზე. ზეწოლა საკმარისი უნდა იყოს სისხლდენის შესაჩერებლად, მაგრამ კიდურს სისხლის მიწოდებას არ უწყვეტდეს.
ზერელედ დადებული ლახტი  გაცილებით საშიშია, ვინაიდან აბრკოლებს მხოლოდ ვენებიდან გულისკენ სისხლის უკუდენას, არტერიული სისხლი კი უფრო ძლიერად იღვრება ჭრილობიდან. ლახტის სწორად დადების შემდეგ პერიფერიაზე პულსი ქრება და სისხლის დენა წყდება. ლახტის დადება კიდურზე შეიძლება მხოლოდ 1,5-2 საათით, ზამთარში კი მისი 1 საათზე მეტხანს დატოვებაც საშიშია. პერიოდულად, 30 წუთში ერთხელ, ლახტი რამდენიმე წუთით უნდა მოვუშვათ. ამ დროს, სისხლდენა რომ არ განახლდეს, ჭრილობას ხელით უნდა დავაწვეთ, ლახტის გადაჭერის ადგილი კი მსუბუქად დავზილოთ და შემდეგ კვლავ ლახტი დავადოთ.
ლახტის ნაკლი ის არის, რომ იწვევს ძლიერ ტკივილს, ყველა რბილ ქსოვილზე, მათ შორის - ნერვულ ღეროზე ზეწოლას, ზოგჯერ - პარეზსა და დამბლას, არღვევს სისხლის მიმოქცევას, იწვევს ქსოვილის ანოქსიას (უჟანგბადობას), რითაც ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ანაერობული ინფექციის განვითარებისა და რეგენერაციის შეფერხებისთვის. ამიტომ ლახტის დადება უნდა მოხდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, ძლიერი არტერიული სისხლდენისას. ლახტის დადება უკუნაჩვენებია კიდურის მწვავე ქირურგიული ინფექციისა და მწვავე თრომბოფლებიტის დროს.

კიდურის სახსარში მოხრა

კიდურის სისხლძარღვებიდან სისხლდენის შეჩერება შესაძლებელია მისი ფორსირებული მოხრით. ამ მეთოდს ყველაზე ხშირად ხელის სისხლძარღვებიდან სისხლდენისას იყენებენ. კიდური მაქსიმალურად უნდა მოიხაროს ჭრილობის ზემოთ მდებარე სახსარში და ამ მდგომარეობაში დაფიქსირდეს. წინამხარსა და მტევანზე არსებული ჭრილობებიდან სისხლდენის შესაჩერებლად იდაყვის სახსრის მომხრელ ზედაპირზე აფენენ ბამბისა და დოლბანდისგან მომზადებულ ლილვაკს, შემდეგ ხელს მაქსიმალურად ახრევინებენ იდაყვის სახსარში, ბოლოს კი ბინტის ან ლახტის საშუალებით წინამხარს მჭიდროდ (მაჯაზე პულსის გაქრობამდე და სისხლდენის შეჩერებამდე) ამაგრებენ მხარზე.
მხრის ან წინამხრის ზედა ნაწილიდან სისხლდენის შემთხვევაში, რომელიც შეიძლება სასიკვდილო იყოს, დაშავებულს ორივე ხელს უწევენ ზურგს უკან, ახრევინებენ იდაყვის სახსარში და დოლბანდით (ან ლახტით) ამაგრებენ ერთმანეთზე. ამ შემთხვევაში არტერიაზე ზეწოლა ორივე მხრიდან ხორციელდება. ქვედა კიდურიდან სისხლდენის შესაჩერებლად დაშავებულს აწვენენ ზურგზე, მუხლქვეშ უდებენ ბამბა-დოლბანდის ლილვაკს, ბარძაყს მუცლისკენ აწევინებენ, წვივს ახრევინებენ  და ბარძაყზე ბანდით ან ლახტით ამაგრებენ. თეძოს არტერიიდან სისხლდენის შეჩერება ქვედა კიდურის მენჯ-ბარძაყის სახსარში მოხრით არის შესაძლებელი, მაგრამ წინასწარ საზარდულის არეში უნდა მოთავსდეს ლილვაკი. სისხლდენის შეწყვეტის შემდეგ ბარძაყს ლახტით ტანზე აფიქსირებენ.
სისხლდენის შეჩერება სახსარში ფორსირებული მოხრით ყოველთვის ვერ ხერხდება, ხოლო მოტეხილობისას ამ მეთოდის გამოყენება საერთოდ არ შეიძლება. ნებისმიერი სახის სისხლდენისას სხეულის დაზიანებულ ნაწილს შემაღლებულ ადგილას ათავსებენ და უზრუნველყოფენ მის უმოძრაობას (იმობილიზაციას).

პირველი დახმარება
ცხვირიდან
სისხლდენის დროს

-დაჯექით სწორად და გადაიხარეთ წინ. ვერტიკალური მდგომარეობის შენარჩუნებით აქვეითებთ სისხლის წნევას ცხვირის ღრუში, რაც ხელს უწყობს სისხლდენის შეჩერებას, ხოლო წინ გადახრა თავიდან აგაცილებთ სისხლის ყლაპვას, რამაც შესაძლოა კუჭის გაღიზიანება გამოიწვიოს.
-ნესტოებზე მიიჭირეთ ხელი. ცერი და საჩვენებელი თითებით ცხვირის ნესტოები 5-10 წუთის განმავლობაში მიაჭყლიტეთ ძგიდეს. ისუნთქეთ პირით.
-განმეორებითი სისხლდენის თავიდან ასაცილებლად ერიდეთ დაცემინებას და ცხვირის ღრუს ხელით გაღიზიანებას, ასევე - სისხლდენის შეწყვეტიდან რამდენიმე საათის განმავლობაში წინ დახრას. თავი გულის დონეზე მაღლა უნდა გქონდეთ.
-განმეორებითი სისხლდენის შემთხვევაში: ენერგიულად მოიხოცეთ ცხვირი, რათა ცხვირის ღრუ სისხლის კოლტებისგან გაათავისუფლოთ, შეისხით ორივე ნესტოში შეშუპების საწინააღმდეგო ნაზალური სპრეი და ცხვირზე ზემოთ აღწერილი მეთოდით მიიჭირეთ თითები.
დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს, თუ:
-ცხვირიდან სისხლდენა 20 წუთზე მეტია გრძელდება;
-ცხვირიდან სისხლდენა დაიწყო მაღალი წნევის ან თავის ტრავმის ფონზე.

სისხლდენა ქალებში

განასხვავებენ ქალის სასქესო ორგანოებიდან პათოლოგიური სისხლდენის სამ ტიპს. ესენია:
-ორგანული სისხლდენა, რომელიც გამოწვეულია საშვილოსნოს (საშვილოსნოს მიომა, ადენომიოზი და ა.შ.), საკვერცხეების (ჰორმონმაპროდუცირებელი სიმსივნეები) პათოლოგიით ან სისტემური (კოაგულოპათია) დაავადებებით;
-დისფუნქციური სისხლდენები;
-იატროგენული სისხლდენა, რომელიც ჰორმონული და არაჰორმონული (ანტიაგრეგანტები, ანტიკოაგულანტები) პრეპარატების უკონტროლო მიღებას უკავშირდება.

დისფუნქციური სისხლდენის მიზეზები
დისფუნქციური სისხლდენა არც ორსულობას უკავშირდება, არც საშვილოსნოს ორგანულ დაავადებებს და არც სისტემურ დარღვევებს. მას საფუძვლად უდევს ორგანიზმში მიმდინარე ჰორმონული დარღვევები, კერძოდ, საკვერცხის ფუნქციობის მოშლა. საკვერცხეებში კვერცხუჯრედები ციკლურად მწიფდება. ამასთან ერთად, გამომუშავდება სასქესო ჰორმონებიც, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობს მენსტრუალური ციკლის შენარჩუნებაში. ნორმაში ციკლის ხანგრძლივობა 21-დან 35 დღემდე ვარირებს, სისხლდენის ხანგრძლივობა კი დაახლოებით 3-7 დღეა. სისხლის საერთო დანაკარგი ამ დროს 40-80 მლ-ს უტოლდება. აქედან გამომდინარე, დისფუნქციური სისხლდენის დიაგნოზს სვამენ მაშინ, როდესაც სისხლდენის ხანგრძლივობა 7 დღეზე მეტია, სისხლის დანაკარგი აღემატება 80 მლ-ს ან დარღვეულია სისხლიანი გამონადენის ციკლურობა.
დისფუნქციური სისხლდენის მიზეზი შეიძლება იყოს:
-ფსიქოგენური ფაქტორები და სტრესი;
-გონებრივი და ფიზიკური გადაღლა;
-მწვავე და ქრონიკული ინტოქსიკაცია, მავნე პროფესიული ფაქტორების ზემოქმედება;
-მცირე მენჯის ღრუს ორგანოების ანთებითი პროცესები;
-ენდოკრინული ჯირკვლების ფუნქციის დარღვევა და სხვა.
ასაკის მიხედვით განასხვავებენ საშვილოსნოდან დისფუნქციური სისხლდენის სამ ტიპს:
-სისხლდენა იუვენილურ პერიოდში (18 წლამდე);
-სისხლდენა რეპროდუქციულ პერიოდში (ანუ იმ ასაკში, როდესაც ქალის ორგანიზმი მზად არის ორსულობისთვის);
-სისხლდენა პრემენოპაუზასა და კლიმაქსურ (სქესობრივი ფუნქციის დაქვეითებისა და გაქრობის) პერიოდში.
იუვენილური და რეპროდუქციული ასაკის სისხლდენა შესაძლოა დაემთხვეს მენსტრუაციის ვადებს. მენსტრუაციისგან მას სისხლის შეუსაბამოდ დიდი დანაკარგი განასხვავებს. სხვა შემთხვევებში ის მენსტრუაციას არ ემთხვევა, ციკლი ირღვევა, მენსტრუაცია კი არარეგულარულია. იუვენილური სისხლდენების წილად პუბერტატული პერიოდის დაავადებათა დაახლოებით 10% მოდის. მათი 70-80% ბუნებით ანოვულატორულია. ანოვულაცია ჰიპოთალამუს-ჰიპოფიზური სისტემის მოუმწიფებლობით არის განპირობებული.
რეპროდუქციული ასაკის ქალებში სისხლდენის მიზეზი უმეტესად ჰიპოფიზური და სასქესო ჰორმონების სეკრეციის დარღვევაა. კლიმაქსური სისხლდენებისთვის დამახასიათებელია გამოვლენა მენსტრუაციის შეწყვეტის შემდეგ. ისინი სხვადასხვა ხანგრძლივობისაა. კლიმაქსური პერიოდის სისხლდენები იმით არის საშიში, რომ ამ ასაკში სისხლდენის მიზეზი შესაძლოა ავთვისებიანი სიმსივნეც იყოს.

საშვილოსნოდან
სისხლდენის
გამომწვევი ორგანული
პათოლოგიები

ორგანული პათოლოგიებიდან სისხლდენას იწვევს:
-ენდომეტრიუმის დაავადებები - ქრონიკული ენდომეტრიტი;
-საშვილოსნოს მიომა;
-საშვილოსნოს ენდომეტრიოზი;
-საშვილოსნოს ტანის კიბო;
-საშვილოსნოსგარე ორსულობა;
-ტროფობლასტური დაავადება და სხვა.

საშვილოსნოსგარე
ორსულობა და
სისხლდენა

გლობალური სტატისტიკის მიხედვით, დღეს ორსულობათა დაახლოებით 1,5% საშვილოსნოსგარე ორსულობის წილად მოდის. საშვილოსნოსგარე ორსულობა შესაძლოა განვითარდეს ფალოპის მილში, საკვერცხეში, საშვილოსნოს ყელში, მუცლის ღრუში. უკანასკნელი სამი ფორმა იშვიათია. ასიდან 99 შემთხვევაში საშვილოსნოსგარე ორსულობა მილებში ლოკალიზდება. ძლიერ სისხლდენებსაც ყველაზე ხშირად სწორედ მილის ორსულობა იწვევს. საშვილოსნოსგარე ორსულობის ეს ფორმა ძლიერი სისხლდენის გამო შესაძლოა ლეტალურადაც კი დასრულდეს.
ამ შემთხვევაში თავდაპირველად ხდება დათვალიერება, რათა გამოირიცხოს ცვლილებები საშვილოსნოს ყელში (პოლიპები, ცერვიციტები, სიმსივნეები), საშოში (ტრავმა, უცხო სხეული, ატროფიული კოლპიტები და სხვა) და სწორ ნაწლავში. მომდევნო ეტაპზე გამორიცხავენ სისხლდენის ორგანულ მიზეზებს - საშვილოსნოსა და საკვერცხეების პათოლოგიას, ორსულობის გართულებებს, ჰორმონული და არაჰორმონული პრეპარატების არასასურველ ზემოქმედებას. ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა მოიცავს სისხლის კლინიკურ და ბიოქიმიურ ანალიზებს, მცირე მენჯის ღრუს ორგანოების ექოსკოპიურ გამოკვლევას. სიმსივნეზე ეჭვის შემთხვევაში იკვლევენ სისხლში ონკომარკერების - ცა-125, ცა-19-9-ს - დონეს. შემდგომი ტაქტიკა საშვილოსნოსა და საკვერცხეების პათოლოგიის არსებობა-არარსებობაზე, მათ ხასიათსა და პაციენტის ასაკზეა დამოკიდებული.

სისხლდენა
ორსულობისას

მშობიარის სიკვდილის მიზეზებს შორის სისხლდენა დღესაც უდიდეს პრობლემად რჩება. სასქესო ორგანოებიდან სისხლდენა მოსალოდნელია ორსულობის როგორც პირველ, ასევე მეორე ნახევარში. მიზეზი სხვადასხვაა. ორსულობის პირველ ნახევარში სისხლდენა უმთავრესად განპირობებულია თვითნებური აბორტით, შედარებით იშვიათად - საშვილოსნოსგარე ორსულობით ან ტროფობლასტური დაავადებით (ბუშტნამქერითა და ქორიონეპითელიომით). თვითნებითი აბორტის შემთხვევაში სისხლდენის ინტენსივობა აბორტის სტადიაზეა დამოკიდებული. ამ დროს აუცილებელია სასწრაფო ჰოსპიტალიზაცია, სტაციონარში მკურნალობის ტაქტიკა კი პროცესის სტადიით და ინფექციის არსებობა-არარსებობით განისაზღვრება:
-მოსალოდნელი აბორტის შემთხვევაში კეთდება ორსულობის შემანარჩუნებელი პრეპარატები;
-მიმდინარე აბორტისა და არასრული გამოძევებისას ხდება სანაყოფე კვერცხის ნარჩენების გამოტანა.
ინფიცირებული აბორტი საჭიროებს ინტენსიურ ანტიბაქტერიულ, ინფუზიურ და მადესენსიბილიზებელ თერაპიას. ამ დროს საშვილოსნოს გამოფხეკა ხდება მხოლოდ სასიცოცხლო ჩვენების (პროფუზული სისხლდენა) საფუძველზე. პროფუზული სისხლდენის შემთხვევაში აუცილებელია სასწრაფო ოპერაციული ჩარევა. სისხლდენა ორსულობის მეორე ნახევარში და მშობიარობის დროს უმთავრესად გამოწვეულია პლაცენტის ნაადრევი აცლით, პლაცენტის არასწორი მდებარეობით, პლაცენტის ან მისი ნაწილის ჩარჩენით ან ნაწილობრივი შეხორცებით, რბილი სამშობიარო გზების პათოლოგიით (საშოსა და საშვილოსნოს ყელის ტრავმული დაზიანება, ვარიკოზულად გაგანიერებული ვენების გასკდომა, ეროზია, პოლიპი და კიბო). ამ დროს სისხლდენა სუსტიც შეიძლება იყოს და პროფუზულიც.

პლაცენტის
ნაადრევი აცლა
ფიზიოლოგიური ორსულობის დროს პლაცენტა საშვილოსნოს კედელზეა მიმაგრებული და მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ ეცლება. მისი ნაადრევი აცლა შესაძლოა გამოიწვიოს:
-პრეეკლამფსიამ, ეკლამფსიამ, ჰიპერტონიულმა დაავადებამ, მწვავე ინფექციურმა პროცესებმა, თირეოტოქსიკოზმა - ყველა ჩამოთვლილ შემთხვევაში პათოლოგიური პროცესი სისხლძარღვთა კედელში მიმდინარეობს;
-მრავალნაყოფიანმა ორსულობამ, მრავალწყლიანობამ, დიდმა ნაყოფმა - ამ დროს საშვილოსნო ზედმეტად იჭიმება, პლაცენტის მიმაგრების მთელი მოედანი თხელდება და დიდდება, რაც მის ნაადრევ აცლას იწვევს;
-საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითმა პროცესებმა, საშვილოსნოს სიმსივნეებმა, განვითარების მანკებმა, ავიტამინოზმა - ამ დროს საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტას შორის კავშირი სუსტია, ამიტომ პლაცენტის აცლა ნაადრევად ხდება;
-ტრავმებმა (მუცელზე უშუალო ზემოქმედება), ჭიპლარის აბსოლუტურმა ან ფუნქციურმა დამოკლებამ და ასე შემდეგ.
პლაცენტის ნაადრევი აცლა შეიძლება იყოს სრულიც და ნაწილობრივიც. თუ ნაადრევი აცლა მცირე უბანზე და ორსულობის მიწურულს მოხდა, შესაძლოა, ორსულობის ბოლომდე მიტანა მოხერხდეს და პლაცენტის აცლა მხოლოდ ნაყოფის დაბადების შემდეგ აღმოაჩინონ. პლაცენტის დიდი უბნის აცლის შემთხვევაში საშვილოსნოს კედელსა და პლაცენტის მოცილებულ ნაწილს შორის წარმოიქმნება ჰემატომა, რომელიც იზრდება და უფრო მეტად უწყობს ხელს პლაცენტის აშრევებას. ამ დროს მოსალოდნელია როგორც შინაგანი (საშვილოსნოს ღრუში), ისე გარეგანი (გარეთა სასქესო ორგანოებიდან) სისხლდენა.
პლაცენტის აცლა დიდ საფრთხეს უქადის როგორც დედას, ისე ნაყოფს. დედას ემუქრება ძლიერი სისხლდენა და შოკი, რომელიც ხშირად სიკვდილის მიზეზად იქცევა. ნაყოფს ამ დროს ასფიქსია ემართება, ვინაიდან აცლილი პლაცენტა აირთა ცვლაში ვეღარ მონაწილეობს. ასფიქსიის საფრთხე წარმოიშობა პლაცენტის მესამედის აშრევებისას, ხოლო მისი ნახევრის და, მით უმეტეს, მთელი პლაცენტის აცლა ნაყოფის ელვისებურ სიკვდილს იწვევს.

პლაცენტის წინამდებარეობა
პლაცენტის წინამდებარეობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს:
-საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პროცესი ან სიმსივნე - ამ დროს საშვილოსნოში არ არის სათანადო პირობები განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის ჩასანერგავად, ამიტომ კვერცხუჯრედი ქვევით ეშვება და მაგრდება საშვილოსნოს ყელის შიგნითა პირის ახლოს;
-ფალოპის მილების პერისტალტიკის გაძლიერება - ამ დროს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი დროზე ადრე ჩადის საშვილოსნოს ღრუში;
-საშვილოსნოს განვითარების მანკი;
-ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთება), ხშირი აბორტი, რაც განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებისთვის არახელსაყრელ პირობებს ქმნის.
პლაცენტის წინამდებარეობის დროს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში სისხლძარღვები მკვეთრად ფართოვდება. ამ დროს საშვილოსნოს ყელი ჭარბად მარაგდება სისხლით და უმნიშვნელო უხეში ზემოქმედების შედეგადაც კი სკდება. იწყება ძლიერი სისხლდენა, რომელიც ქალის სიცოცხლეს საფრთხეს უქადის. ორსულობის ბოლოს საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტი ფართოვდება და იჭიმება. ამ დროს პლაცენტის ცალკეული ნაწილები მიმაგრების ადგილიდან აშრევდება, საშვილოსნო-პლაცენტის სისხლძარღვები სკდება და იწყება სისხლდენა. წინამდებარე პლაცენტიდან სისხლდენა შესაძლოა დაიწყოს ორსულობის უკანასკნელ თვეებში და გაძლიერდეს მშობიარობის დროს. ზოგჯერ სისხლდენა სამშობიარო მოქმედებასთან ერთად იწყება, ჭინთვების გაძლიერებასა და ყელის გახსნასთან ერთად იმატებს და სიცოცხლისათვის საშიშ ხასიათს იღებს.

სისხლდენა და მშობიარობა

სისხლდენა მშობიარობის მიწურულს და ლოგინობის ადრეულ ხანაში
ფიზიოლოგიურად მიმდინარე მშობიარობის I და II პერიოდებს - საშვილოსნოს ყელის გახსნასა და ნაყოფის დაბადებას - სისხლდენა არ ახლავს თან. სისხლდენა იწყება III - მომყოლის გამოძევების - პერიოდში. ყველაზე ხშირი და საშიში გართულებები სწორედ ამ პერიოდში იჩენს თავს.
მომყოლის გამოძევებისას სისხლდენას იწვევს:
-რბილი სამშობიარო გზების დაზიანება;
-პლაცენტის მოცილებისა და გამოძევების პათოლოგია;
-საშვილოსნოს ჰიპოტონია ან ატონია.
უპირველესად, ყურადღების ღირსია პლაცენტის მოცილებისა და გამოძევების დარღვევა. ორივე სახის დარღვევა იწვევს ჭარბ სისხლდენას. 400 მლ-მდე სისხლის დანაკარგი ქალისთვის საშიში არ არის. როდესაც დანაკარგი 500 მლ-ს აღემატება, მდგომარეობა საყურადღებოა და სასწრაფო სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს. ორსულობის მიწურულს სისხლდენა, ჩვეულებრივ, უეცრად იწყება, ზოგჯერ - ღამით, მოსვენებისას, მცირე სისხლიანი გამონადენის ან სისხლის კოლტების სახით. შემდეგ სისხლდენა წყდება, მაგრამ შესაძლოა, განახლდეს და მშობიარობამდეც კი გაგრძელდეს. სისხლის დანაკარგი ზოგჯერ იმდენად დიდია, რომ ქალის გადასარჩენად საჭირო ხდება ნაადრევი მშობიარობის გამოწვევა. ორსულობის მეორე ნახევარში სისხლდენისას აუცილებელია დაუყოვნებელი ჰოსპიტალიზაცია. პლაცენტის წინამდებარეობის დროს ტარდება სამეანო ოპერაციები და სხვა სამკურნალო ღონისძიებები. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში მკურნალობის მეთოდიკა დამოკიდებულია:
-სისხლდენის ინტენსივობასა და ანემიის ხარისხზე;
-სამშობიარო გზების მომზადების ხარისხზე;
-ნაყოფის მომწიფების ხარისხსა და მის მდგომარეობაზე.
უმნიშვნელო სისხლდენის დროს, რომელიც არ იწვევს მძიმე ანემიას და პრობლემებს არ უქმნის ნაყოფს, ტარდება მედიკამენტური მკურნალობა. როდესაც სისხლის დანაკარგი დიდია, დედისა და ნაყოფის გადასარჩენად საჭიროა დაუყოვნებელი ოპერაციული ჩარევა.

როგორ მოიქცეს ორსული საშოდან სისხლიანი გამონადენის შემჩნევისას
ალისფერი ლორწოვანი გამონადენი ან ალისფერი ლაქა შესაძლოა პლაცენტურ სისხლდენაზე მიანიშნებდეს. ამ შემთხვევაში ორსულმა დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოს მკურნალ ექიმს.
ლორწოვანი გამონადენი სისხლის ძაფებით, ყავისფერი ლორწო ან ყავისფერი ლაქები საცვალზე ორსულობის ბოლოს საშიში არ არის. ვარდისფერი ლორწოვანი გამონადენი ტკივილის შეტევებთან ერთად შესაძლოა მშობიარობის დაწყების სიგნალი იყოს.

პარენქიმული (ფილტვი,
ღვიძლი, ელენთა,
თირკმელები)
სისხლდენა

პარენქიმული ორგანოებია ფილტვი, ღვიძლი, ელენთა, თირკმელები.

ელენთა

ელენთა შესაძლოა დააზიანოს ცეცხლსასროლმა, მჩხვლეტავ-მჭრელმა იარაღმა, მუცლის ყრუ ტრავმამ. სამედიცინო ლიტერატურაში აღწერილია ნორმალური ელენთის სპონტანური გახეთქვაც, რაც ხშირად ხდება ელენთის გადიდებითა და მისი სტრუქტურის შეცვლით მიმდინარე დაავადებების (მალარიის, ინფექციური მონონუკლეოზის) დროს. განსაკუთრებული ადგილი უკავია ელენთის შემთხვევით, იატროგენულ დაზიანებებს მუცლის ღრუს ზედა ნაწილში წარმოებული ოპერაციების (გასტრექტომიის, კუჭის რეზექციის, პანკრეასის რეზექციის) მსვლელობისას.
ელენთის დაზიანებისას წინა პლანზე წამოიწევს შინაგანი სისხლდენისა და შოკის სიმპტომები: სიფითრე, ტაქიკარდია, არტერიული წნევის დაქვეითება, ჰემოგლობინის, ჰემატოკრიტის, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის შემცირება. შესაძლოა, თავი იჩინოს პერიტონეუმის გაღიზიანების ან ჰემოთორაქსის სიმპტომებმაც. თუ სისხლი სუბდიაფრაგმულ სივრცეში ჩაიღვარა, ავადმყოფი წევს მარცხენა გვერდზე მუცელთან მიტანილი ფეხებით და ზურგზე ან მარჯვენა გვერდზე გადაბრუნებისას მყისვე უბრუნდება პირვანდელ მდგომარეობას დიაფრაგმული პერიტონეუმის ნერვული რეცეპტორების ძლიერი გაღიზიანების გამო.
ელენთის დაზიანებისას ტარდება გადაუდებელი ოპერაციული ჩარევა და ასიდან 80-95 შემთხვევაში ეს ორგანო იკვეთება - სისხლდენის შეჩერება ამ დროს ძალიან ძნელია, თუ შეუძლებელი არა, რადგან ნებისმიერ პარენქიმულ ორგანოში საჭიროა ნემსის გაყრა გასაკერავად, კოაგულაცია შესაძლოა სავალალო აღმოჩნდეს. პატარა და ზედაპირული დაზიანების დროს ელენთა შესაძლოა გაიკეროს, მოხდეს მისი ერთ-ერთი პოლუსის რეზექცია, ელენთის არტერიის გადაკვანძვა. ეფექტიანია ასევე სპეციალური სამედიცინო წებოსა და ფიბრინოგენის გამოყენებაც. ეს ორგანოშემანარჩუნებელი ოპერაციები არ შეიძლება ჩატარდეს ელენთის ფართო დაზიანების, დაჟეჟვის, კარის მიდამოში გახეთქვისა და ელენთის ფეხის მოგლეჯის დროს.
1983 წელს დაინერგა ელენთის ქსოვილის 4-6 ფრაგმენტის ავტოტრანსპლანტაცია დიდი ბადექონისაგან შექმნილ ჯიბეებში. ეს ოპერაცია ელენთის ისეთი დაზიანებისას ტარდება, როდესაც არ აღინიშნება დაზიანებული ორგანოს პათოლოგია. ტრანსპლანტირებული ქსოვილი შეეზრდება ორგანიზმს და, როგორც გამოკვლევები ცხადყოფს, დიდი ხნის შემდეგაც წარმატებით ფუნქციობს.

ფილტვები

ისეთი პათოლოგიური პროცესების დროს, როგორიც არის ბრონქოექტაზია, ფილტვის სიმსივნე, აბსცესი, განგრენა, ტუბერკულოზი, ფილტვისმიერი შეგუბება გულის მარცხენა ვენური ხვრელის სტენოზის გამო და ზოგჯერ - კრუპოზული პნევმონიაც კი, შესაძლოა განვითარდეს ჰემოპტოე - სისხლიანი ნახველის ამოღება. ზოგჯერ ნახველს ცხვირ-ხახიდან, ღრძილებიდან და ნუშურა ჯირკვლებიდან გამონაჟონი სისხლი ერევა, ამიტომ აუცილებელია ამ ორგანოების საგულდაგულო გამოკვლევა.
ძლიერი, სასიკვდილო სისხლდენა, გარდა ტრავმისა, შესაძლოა გამოიწვიოს ბრონქში ჩაზრდილი აორტის ანევრიზმის გასკდომამ. ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ კუჭიდან სისხლდენის შესახებ, რომელიც სისხლიან ღებინებას იწვევს. ასეთი სისხლდენა ჰემოპტოესგან იმით განსხვავდება, რომ წინ უძღვის გულისრევის შეგრძნება, სისხლი მუქი ფერისაა, შეიცავს საჭმლის ნაწილაკებს, ფილტვებიდან ამოღებული სისხლი კი ხველის შემდგომია, წითელი და ჰაერის შერევის გამო ქაფიანი, თუმცა კი კუჭის სისხლისგან სწრაფი დაცლისას ან საყლაპავი მილის კვანძოვნად გაგანიერებული ვენებიდან სისხლდენისას დიფერენციაცია ჭირს.
პლევრის ღრუში სისხლის ჩაქცევისას თავს იჩენს სუნთქვის უკმარისობა, ქოშინი, ციანოზი. პათოლოგიური ცვლილებები მოსმენითაც შეიძლება დადგინდეს. ფილტვის ხმიანობა შეცვლილია, გულის ტონები - მოყრუებული ან ადგილნაცვალი. თუ პაციენტი აქამდე არ უჩიოდა არავითარ ქრონიკულ დაავადებას სისხლიანი ამოხველებით, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საქმე გვაქვს მწვავე დაზიანებასთან, რომელიც ტრავმის შედეგი უნდა იყოს. ამ დროს შესაძლოა საჭირო გახდეს როგორც მედიკამენტური, ისე ქირურგიული მანიპულაციების ჩატარება.

ღვიძლი

ღვიძლი ადამიანის უდიდესი სეკრეციული, ექსკრეციული და სინთეზური ფუნქციის მქონე ჯირკვალია. ეს პარენქიმული ორგანო მარჯვენა ფერდქვეშა არეში მდებარეობს და საკმაოდ ხშირად ზიანდება ტრავმით, ცეცხლსასროლი თუ ცივი იარაღით გამოწვეული ჭრილობებით. დახურულ დაზიანებას უმეტესად იწვევს წიხლის ჩარტყმა, სიმაღლიდან გადმოვარდნა... ამ დროს შესაძლოა სუბკაფსულური ჰემატომა ჩამოყალიბდეს. დაზიანება, ჩვეულებრივ, მცირე მასშტაბისაა და ავადმყოფი მალე გამოდის ტრავმით გამოწვეული შოკის მდგომარეობიდან. ტრავმის შედეგად უმეტესად ღვიძლის მარჯვენა წილი იგლიჯება. ამ დროს ვითარდება მძიმე შოკური მდგომარეობა, რომელიც მალე მწვავე ანემიის კლინიკურ სურათში გადაიზრდება: მაჯა ჩქარი და სუსტი ავსებისაა, სისხლის წნევა ეცემა, დაშავებული ფერმკრთალი და ანემიურია, მტკივნეულია მარჯვენა ფერდქვეშა არე, ნეკნთაშუა სივრცეები, დაჭიმულია მუცლის პრესი. ღვიძლის ღია დაზიანებას იწვევს ცივი ან ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული ჭრილობა. ამ დროს ხშირად მუცლის ღრუს სხვა ორგანოები, გულმკერდის ორგანოები და დიაფრაგმაც ზიანდება.
ღვიძლის დაზიანების ამოსაცნობად დიდი მნიშვნელობა აქვს ჭრილობის ადგილმდებარეობას, შესავალ და გამოსავალ ხვრელებს, მწვავე ანემიას, შოკს და ჭრილობიდან ნაღველშერეული სითხის გადმოსვლას. ღვიძლის დაზიანების როგორც აშკარა, ისე საეჭვო შემთხვევაში აუცილებელია ლაპაროტომია. მუცლის ღრუს გახსნის, ამოსუფთავებისა და ორგანოს დათვალიერების შემდეგ უნდა დაისახოს შემდგომი მკურნალობის გეგმა.

ჰემატურია

ჰემატურია ანუ შარდში სისხლის არსებობა მეტად საყურადღებო სიმპტომია. აღსანიშნავია, რომ მკურნალობას საჭიროებს არა თავად ჰემატურია, არამედ მისი გამომწვევი დაავადება.
არსებობს ჰემატურიის ორი ფორმა:
- მაკროჰემატურია - შარდი ხორცის ნარეცხის ფერისაა (მუქი ყავისფერი ან შავი);
- მიკროჰემატურია, რომლის დროსაც შარდში ვიზუალური ცვლილებები არ შეინიშნება და ერითროციტების აღმოჩენა მასში მხოლოდ ლაბორატორიულად არის შესაძლებელი.
ჰემატურია შეიძლება იყოს მუდმივი ან პერიოდული და დროდადრო იჩინოს თავი დამოუკიდებლად ან შარდში ცილების გაჩენასთან ერთად. ერთმანეთისგან განსხვავდება თირკმელებისა და საშარდე გზების ჰემატურია. აღსანიშნავია, რომ მიკროჰემატურია ზოგიერთი ჯანმრთელი ადამიანისთვის ნორმას წარმოადგენს და ვითარდება გადაჭარბებული ფიზიკური დატვირთვის შემდეგ. ასეთი რამ, წესისამებრ, მკურნალობას არ მოითხოვს, საკმარისია დასვენება და შრომის რეჟიმის ნორმალიზება.

ჰემატურიის მიზეზები
სხვადასხვა ასაკში ჰემატურიას სხვადასხვა მიზეზი აქვს. ის შეიძლება აღენიშნოთ ახალშობილებს, რაც თირკმელების ან საშარდე გზების განვითარების თანდაყოლილ მანკზე (პოლიკისტოზი, ჰიდრონეფროზი და სხვა), მეტაბოლურ დარღვევებზე, ახალშობილთა ჰემორაგიულ დაავადებაზე, თირკმელკენჭოვან დაავადებაზე, თირკმელების ავთვისებიან სიმსივნეზე და ა.შ. მიუთითებს.
2-6 წლის ბავშვებში ჰემატურიის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ტრავმა ან გარე სასქესო ორგანოების დაზიანება, უცხო სხეული საშარდე გზებში, მწვავე ნეფრიტი, ჰემორაგიული ცისტიტი, ვასკულიტი, თირკმლის სიმსივნეები, საშარდე გზების განვითარების მანკი, მეტაბოლური ნეფროპათია, თრომბოპათია და სხვა.
საშუალო სასკოლო ასაკის ბავშვებში ჰემატურია შესაძლოა განაპირობოს ცისტიტმა, ურეთროპროსტატიტმა, თირკმლის ტრავმამ, მწვავე და ქრონიკულმა ნეფრიტმა, კოლაგენოზებმა, იმუნურმა ნეფროპათიამ, მწვავე პიელონეფრიტმა, კოაგულოპათიამ, ნეფროიდულმა კიბომ, ზოგიერთი პრეპარატის მიღებამ (სულფანილამიდები და სხვა).
უფროსკლასელებში ჰემატურია შეიძლება იყოს საშარდე ტრაქტის კიბოს, თირკმლის არტერიის ემბოლიის, თირკმელკენჭოვანი დაავადების და სხვ. სიპტომი.
სისხლი შარდში შეიძლება გაჩნდეს კენჭის თირკმლის მენჯიდან ან ფიალიდან შარდსადენში გადაადგილებისას დაიქიდან შარდის ბუშტში გადასვლისას, რასაც თან ახლავს ძლიერი ტკივილი. როგორც წესი, კენჭის დაბადების შემდეგ სისხლი ქრება. ამ შემთხვევაში სპეციალური მკურნალობა არ არის საჭირო.
პიელონეფრიტისა და საშარდე სისტემის სხვა ინფექციების დროს სისხლდენის წყარო შესაძლოა იყოს ანთებითი და შეშუპებული თირკმლის მენჯის კაპილარები და შარდსადენი. ლაბორატორიული ანალიზით ხდება ანთების გამომწვევი მიკროფლორის გამოვლენა. ანთებითი პროცესის აღმოფხვრის შემდეგ ჰემატურია წყდება. ამ შემთხვევაში მკურნალობა ხორციელდება ანტიბიოტიკებით, მაგრამ წინასწარ უნდა დადგინდეს მათდამი მიკრობების მგრძნობელობა, რადგან მიკლოფლორა ზოგიერთი პრეპარატისადმი გამძლეა.
ჰემატურია შეიძლება განვითარდეს თირკმლისა და საშარდე გზების სიმსივნის დროს. შარდში სისხლის გამოყოფა ხდება მაშინ, როცა სიმსივნური წარმონაქმნი ჭყლეტს მეზობლად განლაგებულ რბილ ქსოვილებს, სისხლძარღვებს, საშარდე გზებს, ასევე - სიმსივნის დაშლისას. მკურნალობა ხშირად ოპერაციულია (ამოკვეთენ მთელ თირკმელს).
ხშირად ჰემატურია გლომერულონეფრიტის სიმპტომია, რომელიც გორგლოვანი ნეფრიტის სახელწოდებითაცაა ცნობილი.
გლომერულონეფრიტი თირკმლის დაავადებაა, რომლის დროსაც მიმდინარეობს გლომერულების (ნეფრონებში მდებარე მინიატურული გამფილტრავი ელემენტების) ანთება. გლომერულონეფრიტის დროს ჰემატურიასთან ერთად შარდში ცილების რაოდენობის მატებაც აღინიშნება.
შარდს მოწითალო ფერი შესაძლოა მისცეს ზოგიერთმა პერეპარატმა (მაგალითად, ამიდოპირინმა, ფენილსალიცილატმა, რიფამპიცინმა). აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ჰემატურიას იწვევს ჰემოფილია, თრომბოციტოპენიური პურპურა და თრომბოციტოპენიის სხვა ფორმებიც.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
ჰემატურიის დიაგნოსტიკა ხდება ავადმყოფის ჩივილების, ასაკის, ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევების მონაცემთა საფუძველზე. საშარდე სისტემაში სისხლმდენი არის დასადგენად ტარდება სამი ჭიქის სინჯი. ლაბორატორიაში შარდის თითოეულ ულუფას ცალ-ცალკე იკვლევენ ლეიკოციტების, ერითროციტების, ჩირქის, ლორწოს, სისხლის არსებობაზე. თუ სისხლი აღმოჩნდა მხოლოდ პირველ ულუფაში, ხოლო დანარჩენებში - არა, სავარაუდოდ, მიზეზი შარდსადენის დაზიანებაა. თუ პირველ ულუფაში სისხლი არ არის, ხოლო დანარჩენ ორში არის, შეიძლება ვიეჭვოთ შარდის ბუშტის ყელის, ურეთრის ბოლო ნაწილის ან წინამდებარე ჯირკვლის (მამაკაცებში) დაზიანება. თუ სისხლი სამივე ულუფაშია, მაშინ საეჭვოა თირკმლის, შარდის ბუშტის სიმსივნე, წინამდებარე ჯირკვლის კიბო.

ჰემორაგიული ცისტიტი.
აუცილებელია თირკმელებისა და შარდის ბუშტის ექოსკოპიური გამოკვლევა. ზოგჯერ ტარდება ურიოგრაფია, თირკმლის ანგიოგრაფია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, ცისტოსკოპია, თირკმლის ბიოფსია.
ჰემატურიის მკურნალობა გულისხმობს იმ დაავადების მკურნალობას, რომლის სიმპტომსაც იგი წარმოადგენს. როგორც წესი, ამ დაავადების განკურნება ჰემატურიის გაქრობას იწვევს.

მედიკამენტური
სისხლდენა

პაციენტებს, რომლებიც იღებენ სისხლის გამათხიერებელ მედიკამენტებს (ანტიკოაგულანტებს), შესაძლოა დაეწყოთ სისხლდენა.
ანტიკოაგულანტები სამკურნალო საშუალებებია, რომლებიც თრგუნავს სისხლის შედედების სისტემის აქტიურობას და ხელს უშლის თრომბის წარმოქმნას. ანტიკოაგულანტები სისხლის შედედების პროცესის სხვადასხვა რგოლზე ზემოქმედებს. სისხლის შედედებას ანელებს, მაგრამ ანტიკოაგულანტებს არ მიეკუთვნება ისეთი პრეპარატები, როგორიც არის ნატრიუმის ციტრატი, ნატრიუმის სალიცილატი, აცეტილ-სალიცილის მჟავა - საყოველთაოდ ცნობილი ასპირინი. ამ პრეპარატებს ფართოდ და წარმატებით იყენებენ ფილტვისა და მიოკარდიუმის ინფარქტის, თრომბოემბოლიური ინსულტის, თრომბოფლებიტისა და სხვა დაავადებების დროს. ისინი პროფილაქტიკურად ინიშნება კორონარული არტერიების ათეროსკლეროზის, თავის ტვინის სისხლძარღვების, გულის რევმატული და მიტრალური მანკების შემთხვევაში, ასევე - ოპერაციის შემდგომ პერიოდში თრომბების წარმოქმნის თავიდან ასაცილებლად. მათი დანიშვნის უკუჩვენებას წარმოადგენს წყლულოვანი და თირკმელკენჭოვანი დაავადება, სისხლდენისკენ მიდრეკილება, ორსულობა. სისხლდენა ანტიკოაგულანტებით მკურნალობისას ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული გართულებაა, ამიტომ ექიმმა თერაპიის დაწყებამდე აუცილებლად უნდა შეადაროს ერთმანეთს მედიკამენტის მარგებლობის კოეფიციენტი და შესაძლო ჰემორაგიული გამოვლინების პოტენციური ზიანი.

სიმპტომები
სისხლდენა უმეტესად უმნიშვნელოა, თუმცა უსიამოვნო. პაციენტი უჩივის ცხვირიდან სისხლდენას, ჩალურჯებას, ხანგრძლივ სისხლდენას უბრალო საყოფაცხოვრებო ჭრილობის მიღების, პირის გაპარსვის შემდეგ. ეს ყოველივე პაციენტმა წინასწარ უნდა იცოდეს და გაცნობიერებული ჰქონდეს, რომ ანტიკოაგულაციური თერაპიის დროს ეს მოვლენები ნორმალურია. ძლიერი სისხლდენა ანტიკოაგულანტებით მკურნალობისას შედარებით იშვიათია. თუ ასეთმა პრობლემამ იჩინა თავი, შესაძლოა საჭირო გახდეს სამედიცინო დახმარება.

პროფილაქტიკა
ამ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად ყველამ, ვინც კი ანტიკოაგულაციურ თერაპიას იტარებს, სასურველია, თვეში ერთხელ მაინც გაიკეთოს კოაგულოგრამა. სასწრაფო გამოკვლევაა საჭირო, როდესაც სპონტანურად ჩნდება სილურჯეები, ვითარდება სისხლდენა, რომელიც ძნელად ჩერდება, თავს იჩენს ჰემატურია, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან სისხლდენის რომელიმე ნიშანი ან სისხლიანი ხველა. ჭარბი ჰიპოკოაგულაციის (სისხლის შედედების უნარის დაქვეითება) აღმოფხვრა, როცა ის სისხლდენის გარეშე ან უმნიშვნელო სისხლდენით მიმდინარეობს, შესაძლებელია პრეპარატის დოზის შემცირებით ან მისი მიღების დროებითი შეწყვეტით.
რაც შეეხება ჰეპარინს, უმჯობესია, მისი გამოყენება სტაციონარულ პირობებში მოხდეს, ვინაიდან არსებობს ჰემორაგიის განვითარების საფრთხე. ჰიპოკოაგულაციის შემთხვევაში საჭიროა ჰეპარინის დოზის შემცირება ინექციებს შორის ინტერვალების გაზრდის გარეშე. უფრო საიმედოა, თრომბოემბოლიური გართულებების პროფილაქტიკისთვის გამოვიყენოთ დაბალმოლეკულური ჰეპარინი - ფრაქსიპარინი (ნადროპარინი) და ინექციისას არ დაგვავიწყდეს პერიოდულად შედედების დროის განსაზღვრა (კოაგულოგრამის გაკეთება).

სისხლდენა და სტომატოლოგიური დაავადებები

სისხლდენა ყველაზე ხშირად ისეთ სტომატოლოგიურ დაავადებებს ახლავს თან, როგორიც არის პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის ანთებითი პათოლოგიები, პულპიტი, გინგივიტი (ღრძილის ანთება), პაროდონტიტი (ანთება, რომელიც მოიცავს ღრძილს, ალვეოლური მორჩის ძვლოვან ქსოვილს, დუღაბს და პერიოდონტს). ხშირია კბილის ამოღების შემდგომი სისხლდენაც.

სხივური სტომატიტი
პირის ღრუს ლორწოვანი გარსიდან სისხლდენა ახასიათებს სხივურ სტომატიტს, როდესაც ზოგიერთი დაავადების სამკურნალოდ ჩატარებული სხივური თერაპიისას ძლიერი სხივური ეფექტის გამო სიმსივნურ ქსოვილებთან ერთად მთელი ორგანიზმი ან მისი ცალკეული ნაწილები, მათ შორის - პირის ღრუს ჯანსაღი ქსოვილებიც, განიცდიან მაიონიზებელი რადიაციის ზემოქმედებას. იცვლება სისხლძარღვთა კედლის სტრუქტურა და სუსტდება შემაერთებელი ქსოვილის ბარიერული ფუნქცია, ითრგუნება რეგენერაციული პროცესი. სისხლძარღვებისა და სისხლის შემადგენლობის ცვლილებათა ფონზე პირის ღრუს ლორწოვან გარსში ჩნდება სისხლჩაქცევები და იწყება ძლიერი სისხლდენა, ხოლო ღრძილის კიდე ზიანდება და კვდება.

პულპიტების ვიტალური ექსტირპაცია
სისხლდენა დამახასიათებელია პულპიტების ვიტალური ექსტირპაციით მკურნალობისთვისაც. კბილის ღრუდან დევიტალიზაციის (ნერვის წინასწარი მოკვლის) გარეშე, ანესთეზიის ფონზე ხდება ცოცხალი პულპის ამოკვეთა. ამ დროს გარდაუვალია პერიოდონტისა და პულპის სისხლძარღვების დაზიანება, რასაც შესაძლოა სისხლდენა მოჰყვეს. სისხლდენის შესაჩერებლად და შემდგომ გართულებათა თავიდან ასაცილებლად სისხლძარღვს ელექტროკოაგულატორით წვავენ.

გინგივიტი
არსებობს გინგივიტის რამდენიმე ფორმა. ქრონიკული კატარული გინგივიტი, რომელიც ხშირად გვხვდება მოზრდილებში, უმტკივნეულოდ იწყება და პაციენტისთვის შეუმჩნევლად მიმდინარეობს. მას ხშირად აღმოაჩენს ხოლმე სტომატოლოგი პირის ღრუს დათვალიერებისას. პაციენტები აღნიშნავენ კბილების ხეხვის დროს ღრძილებიდან სისხლდენას, რომელმაც შესაძლოა თავისთავად, მკურნალობის გარეშე გაიაროს.
ქრონიკულ კატარულ გინგივიტს, გარდა სისხლდენისა, ახასიათებს ღრძილის კბილთაშუა დვრილის ფორმისა და ფერის შეცვლა. წყლულოვან-ნეკროზული გინგივიტის დროს, რომელიც ხშირად ორგანიზმის რეზისტენტობის დაქვეითების, გრიპის, ანგინის, პირის ღრუს არასათანადო ჰიგიენის, მავნე ჩვევების (თამბაქოს წევა, სმა, ნარკოტიკების მიღება), ავიტამინოზისა და ნერვული სტრესის შედეგია, თითქმის ყველა პაციენტს აღენიშნება ღრძილებიდან სისხლდენა, რომელიც რამდენიმე კვირიდან რამდენიმე წლამდეც კი გრძელდება. სისხლდენასთან ერთად პაციენტები უჩივიან ღრძილების ტკივილს, ჭამისა და მეტყველების გაძნელებას, პირის ღრუში უსიამოვნო სუნს და ჰიპერსალივაციას (უხვ ნერწყვდენას).
ჰიპერტროფიული გინგივიტისთვის, რომელიც უმთავრესად წინა კბილების მიდამოში ვითარდება, დამახასიათებელია კბილების წმენდის დროს ღრძილებიდან სისხლდენა. ზოგჯერ სისხლდენა სპონტანურად იწყება ღამით. მასთან ერთად თავს იჩენს ღრძილების ქავილი. გინგივიტის ეს ფორმა განსაკუთრებით ხშირია ორსულებში (45-50%) და ვითარდება თანკბილვის პათოლოგიების, ჰიგიენური წესების დაუცველობის და არასწორი პროთეზირების შედეგად.

პაროდონტიტი
პაროდონტიტს, უწინარეს ყოვლისა, პირის ღრუს ცუდი ჰიგიენა და უხარისხო ბჟენები იწვევს. არცთუ უმნიშვნელო როლს ასრულებს გენეტიკური განწყობა, არასწორი კვება, ვიტამინების დეფიციტი, ნივთიერებათა ცვლის მოშლა, იმუნიტეტის დაქვეითება, ეკოლოგიური ფაქტორები და მუდმივი სტრესი.

პაროდონტიტი

პაროდონტიტს ახასიათებს ღრძილებიდან თვითნებური სისხლდენა, რომელსაც თან სდევს მწვავე ტკივილი. თვალითაც კარგად ჩანს მკვეთრად გაწითლებული და შეშუპებული ღრძილი, საიდანაც შეხებისას სისხლი დის. პაროდონტიტის მძიმე ფორმის დროს სისხლდენა იწყება მაგარი საკვების ჩაკბეჩისას. პარალელურად ირყევა კბილები, პირის ღრუში კი დიდი რაოდენობით ჩნდება ღრძილზედა და ღრძილქვედა ქვები.

სისხლმდენი
დაავადებების
მკურნალობა

უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია ანთებითი პროცესის ჩაქრობა, რაც მედიკამენტური თერაპიითა და "საშინაო დაავალებებით" მიიღწევა. კბილიდან ნადებისა და ქვების მოსაცილებლად ჩვენს განკარგულებაშია საკმაოდ ბევრი საშუალება - პროფესიული პასტებითა და ჯაგრისით დაწყებული, ულტრაბგერითი აპარატით დამთავრებული. გინგივიტის სტადიაში მკურნალობისთვის საკმარისია ნადებისგან კბილის პროფესიული გაწმენდა ულტრაბგერის საშუალებით და ღრძილის ანთების საწინააღმდეგო თერაპია. პაროდონტიტის მსუბუქი ფორმისას ასევე საჭიროა სპეციალური სავლებები. ვინაიდან პაროდონტიტის ყველაზე ხშირი მიზეზი ვიტამინების, უმთავრესად კი C ვიტამინის  ნაკლებობაა, უნდა გაიზარდოს რაციონში ამ ვიტამინით მდიდარი პროდუქტების შემცველობა. განსაკუთრებით მარგებელია ფორთოხალი და შავი მოცხარი.
"საშინაო დავალება" ღონისძიებათა კომპლექსია, რომელსაც პაციენტი თავად იტარებს ბინაზე. იგი მოიცავს პირის ღრუში მცენარეული ნაყენებისა და სამკურნალო ხსნარების გამოვლებას, მასაჟს. კბილების გაწმენდის შემდეგ აუცილებლად უნდა ჩავიტაროთ ღრძილების მასაჟი. ამისთვის საჩვენებელ და ცერა თითებზე ვიცხებთ ცოტაოდენ კბილის პასტას. მასაჟი იწყება ყბის ცენტრიდან, თანდათან თითები გადაინაცვლებს გვერდებზე. ზედა ყბაზე მოძრაობა ხორციელდება ზევიდან ქვევით - ღრძილებიდან კბილებისკენ, ქვედა ყბაზე კი ქვევიდან ზევით. მასირება ხდება წრიული მოძრაობებით. დილით მასაჟი საათის ისრის მიმართულებით კეთდება, საღამოს კი საპირისპიროდ.
ლორწოვანზე დაწოლა ტკივილს არ უნდა იწვევდეს. ამასთანავე, დილით ზეწოლა უფრო ძლიერი უნდა იყოს, ვიდრე საღამოს. მასაჟი დაახლოებით 5-7 წუთს გრძელდება, შემდეგ კი აუცილებელია პირის ღრუში 2-3 წუთის განმავლობაში სალბის ან გვირილის ნაყენის გამოვლება. ღრძილების მოსამაგრებლად და პაროდონტიტის პროფილაქტიკისთვის რეკომენდებულია ღრძილებში მარილიანი ნატურალური თაფლის შეზელა (20 გ თაფლი + 5-10 გრამი სუფრის მარილი), სალბის, გვირილის ნაყენის გამოვლება.

სისხლდენა  კბილის
ამოღებისას ან მის
შემდეგ

კბილის ამოღებას, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა ოპერაციას, თან სდევს სისხლდენა, რომელიც, ჩვეულებრივ, კბილის ამოღებიდან რამდენიმე წუთის შემდეგ ჭრილობის სისხლძარღვში კოლტის წარმოქმნის შედეგად წყდება. კბილის ამოღებისას ძლიერი სისხლდენა მსხვილი სისხლძარღვის ძლიერი ტრავმით და მისი დაზიანებით არის განპირობებული. ზოგჯერ ანესთეზიისთვის გამოყენებული ადრენალინი თავდაპირველად ავიწროებს ჭრილობის არტერიოლებს, 1-2 საათის შემდეგ კი აფართოებს სისხლძარღვებს და მეორეულ სისხლდენას იწვევს. ხდება ისეც, რომ სისხლდენა კბილის ამოღებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ იწყება, რაც ჭრილობის ინფიცირების მანიშნებელია.
საერთო ჯამში, კბილის ამოღებისას სისხლდენას ადგილობრივი და ზოგადი მიზეზები იწვევს. ადგილობრივი მიზეზებია ღრძილის ან კბილბუდის ფართო დაზიანება, კბილის ირგვლივ ქსოვილის ანთება, უშუალოდ ექსტირპაციის შემდეგ პირის ღრუს ხშირი გამორეცხვა თბილი ხსნარით; ზოგადი მიზეზებია დაავადებები, რომლებსაც თან სდევს სისხლის შედედების აქტიურობის დაქვეითება (ჰემოფილია, ლეიკოზი, მალარია, სეფსისი). ასეთი სახის სისხლდენას აძლიერებს ჰიპერტონიული დაავადება, ფიზიკური დატვირთვა.

როგორ მოვიქცეთ, თუ
კბილის ამოღების
შემდეგ სისხლდენა
არ შეჩერდა

თუ კბილის ამოღებიდან 5-6 საათის შემდეგ პაციენტს სისხლდენა არ შეუწყდა, ამის შესახებ უნდა აცნობოს ქირურგს, რომელმაც კბილი ამოუღო. შესაძლოა, სისხლდენის მიზეზის, მისი ლოკალიზაციის დასადგენად განმეორებითი ვიზიტი გახდეს საჭირო. თუ სისხლი ღრძილის გაგლეჯილი ჯიბიდან მოდის, საკმარისია მისი კიდეების გაკერვა, რათა შეიქმნას პირობა სისხლის კოლტის წარმოსაქმნელად. ზოგჯერ ჭრილობაში იდება ტამპონი, რომელსაც 4-6 დღის შემდეგ იღებენ. როდესაც ადგილობრივი ღონისძიებები უშედეგოა, თანაც პაციენტს სისხლდენისადმი მიდრეკილი დაავადება აქვს, მივმართავთ სისხლდენის შეჩერების ზოგად ხერხებს.

სტომატოლოგიურ
დაავადებათა თანმხლები
სისხლდენების თავიდან
აცილება

პაროდონტის ქსოვილის ანთებითი დაავადებების საუკეთესო პროფილაქტიკა პირის ღრუს საგულდაგულო მოვლა და სწორი ჰიგიენაა. ბევრი კბილების ხეხვას ნახევარ წუთში ამთავრებს, რაც არ არის საკმარისი. კბილთაშუა სივრცეებს ძაფით სპეციალური გაწმენდა რომ სჭირდება, ცოტამ თუ იცის. კბილების წმენდისას უმნიშვნელო სისხლდენა და პირის ღრუდან უსიამოვნო სუნი პაროდონტიტის პირველი ნიშნებია, რომელთა გაჩენისთანავე აუცილებელია სტომატოლოგთან მისვლა.
ჰიგიენურ ღონისძიებებთან ერთად პაროდონტიტის მკურნალობისა და პროფილაქტიკისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კვებას. პაციენტებმა უნდა მიირთვან რაც შეიძლება მეტი უმი ხილ-ბოსტნეული. ეს, ერთი მხრივ, ხელს შეუწყობს კბილების თვითგაწმენდას, პაროდონტის ქსოვილების გავარჯიშებას, მეორე მხრივ კი ორგანიზმში ვიტამინურ ბალანსს დაარეგულირებს. აუცილებელია დიდი ოდენობით რძის (ის კალციუმის ბუნებრივი წყაროა) და ფთორით მდიდარი პროდუქტების - თევზეულის, სიმინდის, წიწიბურას, ოხრახუშის მიღება. ყოველ 3-4 თვეში ერთხელ პროფილაქტიკური სტომატოლოგიური გასინჯვა უნდა ჩატარდეს.

რჩევები მომავალ დედებს

მომავალი დედები უნდა ეცადონ, დაზიანებულ, დაავადებულ კბილებსა და ღრძილებს ორსულობამდე უმკურნალონ. თუ ვერ მოახერხეს, მკურნალობა შეიძლება ორსულობის მე-4-დან მე-6 თვემდე. კარიესული კბილების მქონე დედა შვილს მიკროორგანიზმების მთელ თაიგულს გადასცემს, რაც მომავალში რამდენადმე დააჩქარებს ბავშვის კბილების გაფუჭებას.
ერთ რჩევას კბილების გათეთრების მოყვარულებსაც მივცემთ: ქიმიური ნივთიერებებით კბილების გათეთრება ყველასთვის როდი შეიძლება. ის აკრძალულია მათთვის, ვისაც აქვს ბზარები კბილის მინანქარზე, კარიესული კბილები, პაროდონტის დაავადება, ლითონური ბჟენები ან გადაკრული კბილები. 20 წლამდე, სასურველია, ამ პროცედურისგან საერთოდ შევიკავოთ თავი.
უნდა ვახსენოთ თამბაქოს წევის მავნეობაც. პირის ღრუს ლორწოვან გარსს უხვი სისხლმომარაგება აქვს. ნიკოტინი პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის სისხლძარღვთა მყისიერ სპაზმს იწვევს, რის გამოც უარესდება ღრძილების სისხლმომარაგება, მათი კვება. დღეში 10-ზე მეტი სიგარეტის მოწევისას ორჯერ იზრდება პაროდონტიტის განვითარების ალბათობა, რასაც ხელს უწყობს კბილების შიგნითა ზედაპირებზე ნიკოტინური ნადები, რომელზეც ადვილად მრავლდებიან მიკრობები და წარმოიქმნება ქვები. როდესაც ადამიანი ადრეულ ასაკში იწყებს თამბაქოს წევას, მას 30-35 წლისთვის თითქმის გარანტირებული აქვს პირის ღრუს დაზიანება და პაროდონტის ქსოვილების ანთებითი პათოლოგიები.

სისხლდენა

სისხლი ადამიანის ერთ-ერთი ძირითადი ბიოლოგიური სითხეა, რომელიც განუწყვეტლივ მოძრაობს. ადამიანის სისხლძარღვოვანი ქსელის ლაბირინთში დღე-ღამეში საშუალოდ 200 ათასი ლიტრი სისხლი გაედინება. ეს სითხე მონაწილეობს ორგანიზმის თერმორეგულაციაში, იცავს მას უცხო აგენტებისგან, საკვები ნივთიერებებითა და ჟანგბადით ამარაგებს 300 ტრილიონამდე უჯრედს, იქიდან კი ნივთიერებათა ცვლის შუალედური და საბოლოო პროდუქტები გამოაქვს. ამიტომაც არის საშიში ნებისმიერი ხასიათისა და ინტენსივობის სისხლდენა, რომელიც სისხლის რაოდენობრივ ცვლილებას, მის ფუნქციათა მოშლას და ჰომეოსტაზის რღვევას იწვევს. სისხლდენა განსაკუთრებით საშიშია ბავშვებისა და მოხუცებისთვის, რადგან მათი ორგანიზმი ძნელად ეგუება მოცირკულირე სისხლის მოცულობის სწრაფ შემცირებას.

სისხლდენის მიზეზები
სისხლდენის უშუალო მიზეზი სისხლძარღვის დაზიანებაა. სისხლძარღვს ორგვარი ფაქტორი აზიანებს: მექანიკური და ნეიროტროფიკული.
-მექანიკურ ფაქტორებს მიეკუთვნება ტრავმა (გაგლეჯა, ჭრილობა, დამწვრობა, მოყინვა და სხვა), არტერიული წნევის მატება და ატმოსფერული წნევის მატება, რაც სისხლძარღვის კედლის მთლიანობას არღვევს;
-ნეიროტროფიკული ფაქტორების გავლენით ძლიერდება სისხლძარღვის კედლის გამავლობა ცნს-ის ტროფიკული (კვებითი) ფუნქციის მოშლის ნიადაგზე სისხლძარღვის სანათურის გაფართოების გამო. ამ ფაქტორებიდან აღსანიშნავია:
-პათოლოგიური პროცესები - ჩირქოვანი ანთება, ავთვისებიანი სიმსივნე, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული;
-ვიტამინური ბალანსის ცვლილება ორგანიზმში;
-ტოქსინების ან სხვა ქიმიური ნივთიერებების ზემოქმედება;
-დაავადებები, რომლებიც სისხლის ქიმიურ შემადგენლობას ცვლის, მათ შორის - ჰემოფილია, სიყვითლე, ქუნთრუშა, სეფსისი და სხვა.

სისხლდენის ტიპები
-პირველადია სისხლდენა, რომელიც დამაზიანებელი ფაქტორის ზემოქმედებისთანავე იწყება.
-მეორეული სისხლდენა შედარებით იშვიათია. მისი მიზეზი შესაძლოა იყოს დაზიანებულ სისხლძარღვზე არსებული კვანძის მოვარდნა, თრომბის მოცილება მეორეული ტრავმის, მაგალითად, უხეში ტრანსპორტირების შედეგად, როდესაც დაჭრილი კიდური სათანადოდ არ არის იმობილიზებული, სისხლძარღვის კედლის დარღვევა ჭრილობაში არსებული ნამსხვრევით, უცხო სხეულით ან დრენაჟის მილით და სხვა.
განარჩევენ მეორეული სისხლდენის ადრეულ და მოგვიანებით ფორმებს:
ა) ადრეული მეორეულია სისხლდენა არაინფიცირებული ჭრილობიდან დამაზიანებელი ფაქტორის ან ტრავმის მოქმედების შემდგომ პირველსავე საათებში, როდესაც არტერიული წნევის მომატების ან სისხლძარღვის სპაზმის მოხსნის გამო სისხლის ნაკადი წყვეტს კოაგულაციის შედეგად შედედებულ თრომბს.
ბ) გვიანი მეორეულია სისხლდენა, რომელიც შეიძლება დაიწყოს ჭრილობის ინფიცირების შემდეგ ნებისმიერ დროს და გამოწვეულია ჩირქოვანი ანთებითი პროცესის გამო სისხლძარღვის კედლის დაზიანებით ან დაზიანების ადგილას წარმოქმნილი თრომბის დაშლით.
-გარეგანია სისხლდენა, როდესაც სისხლი სხეულის გარეთ იღვრება და თვალითაც ჩანს.
-შინაგანია სისხლდენა, როდესაც სისხლი იღვრება სხეულის ამა თუ იმ ღრუში ან ღრუ ორგანოში (პლევრაში, მუცლის ღრუში, გულმკერდის ღრუში, კუჭში, საშვილოსნოში და სხვა), მაგრამ არა გარეთ.
არსებობს ქსოვილოვანი სისხლდენა, როდესაც სისხლი რომელიმე ორგანოს ქსოვილში (კანქვეშა უჯრედისში, ტვინოვან ქსოვილში) იღვრება. კანქვეშა სისხლჩაქცევას, რომელსაც მომრგვალო ლაქის სახე აქვს, პეტექია ეწოდება. როდესაც კანქვეშა სისხლჩაქცევა დიფუზურია და ქსოვილები სისხლით არის გაჟღენთილი, ლაპარაკობენ ჰემორაგიულ ინფილტრაციაზე. როდესაც სისხლჩაქცევა წარმოშობს მკვეთრად შემოფარგლულ შესივებას, რომლის შეხებისას შეიგრძნობა ფამფალი, საქმე გვაქვს ჰემატომასთან.
შინაგანი სისხლდენა ფარულიც შეიძლება იყოს და აშკარაც.
ფარულია სისხლდენა, რომელსაც მკაფიო გარეგნული ნიშნები არ გააჩნია. მას მხოლოდ კვლევის სპეციალური მეთოდებით ადგენენ. ამ დროს სისხლი იღვრება პერიტონეუმში, პლევრის ღრუში, პერიკარდიუმში, სუბდურალურ სივრცეში, სახსრის ღრუში და სხვა, საიდანაც გამოსავალს ვერ პოულობს.
ჰემატურია ფარული სისხლდენის ერთგვარი ნაირსახეობაა - შარდსასქესო სისტემის ზოგიერთი დაავადების დროს შარდში სისხლის ელემენტები (ერითროციტები) ჩნდება. განასხვავებენ მიკრო- და მაკროჰემატურიას. მიკროჰემატურიის დროს შარდში ერითროციტები მიკროსკოპული, უმნიშვნელო რაოდენობით არის და მათი აღმოჩენა მხოლოდ მიკროსკოპული კვლევით შეიძლება, მაკროჰემატურიისას კი მათი რაოდენობა იმდენად დიდია, რომ ეს შეუიარაღებელი თვალითაც ჩანს - შარდი წითლდება ან ჟანგისფერს იღებს.
აშკარა სისხლდენის დროს სისხლი იღვრება ლორწოვან ღრუებში: კუჭში, შარდის ბუშტში, საშვილოსნოში, - საიდანაც შესაძლოა გამოჰყვეს ამ ღრუებიდან გამოყოფილ სითხეს.
არტერიული სისხლდენა. არტერიებში არსებული მაღალი წნევის გამო არტერიული სისხლდენა გამოირჩევა ნაკადის სიძლიერით და შადრევანს მოგვაგონებს. სისხლი ალისფერია და გულის შეკუმშვათა სინქრონულად პულსირებს. არტერიის გადაჭრის დროს სისხლი დის გადაჭრილი სისხლძარღვის როგორც ცენტრალური, ისე მეორე, პერიფერიული (გულის მხარეს მდებარე) ბოლოდან, თუმცა უკანასკნელ შემთხვევაში ნაკადი უფრო სუსტია. პერიფერიული ბოლოდან სისხლის დენა იმით აიხსნება, რომ ცენტრალურ და პერიფერიულ ბოლოებს, აგრეთვე ამ უკანასკნელსა და მეზობელ არტერიებს შორის თითქმის ყოველთვის არსებობს ანასტომოზები.
არტერიული სისხლდენა საკმაოდ ძლიერი სისხლდენაა, ყველაზე სწრაფად იწვევს მწვავე სისხლნაკლებობას და სწრაფ, გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას საჭიროებს, რადგან ჟანგბადოვანი შიმშილის გამო ტვინისა და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციათა მოშლის შედეგად ადამიანი შესაძლოა დაიღუპოს.
ვენური სისხლდენის დროს სისხლი მუქი ალუბლისფერია (მოშავო), არ პულსირებს და მდორედ, უწყვეტად და თანაბარზომიერად მოედინება. ზოგ შემთხვევაში, მაგალითად, უსახელო, ლავიწქვეშა და საუღლე ვენების დაზიანებისას, ვენური ნაკადიც შეიძლება პულსირებდეს. ვენის გადაჭრის დროს სისხლი უმთავრესად პერიფერიული ბოლოდან მოედინება, დაჭრისთანავე - ცენტრალური ბოლოდანაც, მაგრამ როგორც კი ვენის ცენტრალური სეგმენტი სისხლისგან დაიცლება, სისხლდენა წყდება. ცენტრალური ბოლოდან სისხლის ძლიერი ნაკადი მაშინ დის, როდესაც დაშავებულს აქვს ვენების სარქვლების ნაკლოვანება ან დაზიანებულია კისრის დიდი ვენები.
ვენური სისხლდენა საშიშია იმითაც, რომ არსებობს ჰაეროვანი ემბოლიის საფრთხე. ზოგიერთი ვენა, მაგალითად, კისრისა, გადაჭრის შემდეგ არ ეშვება და მისი სანათური ღია რჩება. თუ ამ დროს ვენებში უარყოფითი წნევა მაღალია (რაც ღრმა ჩასუნთქვისას ხდება), მათში ჰაერი შეიწოვება, რაც უმეტესად ადამიანის სიკვდილს იწვევს.
კაპილარული სისხლდენა. ამ დროს ცალკეული სისხლმდენი სისხლძარღვები არ ჩანს, სისხლი მუქი წითელია და ჭრილობიდან ისე ჟონავს, როგორც სველი ღრუბლიდან - წყალი. კაპილარული სისხლდენა თავისთავადაც ადვილად წყდება და შესაძლოა, უბრალო ნახვევმა ან დაწოლამაც კი შეაჩეროს. ის საშიშია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ადამიანს სისხლის შედედების უნარი დაქვეითებული აქვს (ჰემოფილია, ღვიძლის დაავადებები, სეფსისი).
პარენქიმული სისხლდენა თან ახლავს ფილტვების, ელენთის, თირკმელებისა და ღვიძლის დაზიანებას. საკმაოდ ძლიერი და ხანგრძლივია, ამიტომ განსაკუთრებით საშიშიც არის. ამ ორგანოთა სისხლძარღვები ისე ღრმად არიან შეზრდილნი პარენქიმაში, რომ მათი გაცალკევება შეუძლებელია, ამიტომ პარენქიმული სისხლდენისას სისხლმდენია ჭრილობით დაზიანებული შინაგანი ორგანოების მთელი ზედაპირი. მისი შეჩერება მხოლოდ და მხოლოდ სპეციალური ქირურგიული მეთოდებით არის შესაძლებელი.
შერეულ სისხლდენას ახასიათებს როგორც არტერიული, ისე ვენური სისხლდენისთვის დამახასიათებელი ნიშნები.

განასხვავებენ სისხლის დანაკარგის (მწვავე ანემიის) 4 ხარისხს:
I ხარისხი: პაციენტის საერთო მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, მაჯისცემა გახშირებულია, მაჯა - საკმარისი ავსებისა, არტერიული წნევა - ნორმის ფარგლებში, სისხლში ჰემოგლობინის დონე აღემატება 8 გ/%-ს, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დეფიციტი არ აღემატება 5%-ს.
II ხარისხი: პაციენტის საერთო მდგომარეობა საშუალო სიმძიმისაა, მაჯისცემა - ხშირი, არტერიული წნევა დაქვეითებულია 80 მმ ვწყ სვ-მდე, სისხლში ჰემოგლობინის დონე 8 გ/%-მდეა, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დეფიციტი აღწევს 15%-ს.
III ხარისხი: პაციენტის მდგომარეობა მძიმეა, მაჯისცემა - ძაფისებრი, არტერიული წნევა დაქვეითებულია 60 მმ ვწყ სვ-მდე, სისხლში ჰემოგლობინის დონე 5 გ/%-მდეა, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დეფიციტი აღწევს 30 %-ს.
IV ხარისხი: პაციენტი აგონიის მოსაზღვრე მდგომარეობაშია, მაჯისცემა არ ესინჯება, არტერიული წნევა არ ეზომება, სისხლში ჰემოგლობინის დონე 5 გ/%-ზე ნაკლებია, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის დეფიციტი 30%-ს აღემატება.
სისხლდენას, როდესაც სისხლნაკლებობა 35-40%-ია, პროფუზიული ანუ ზღვარგადასული ეწოდება. ამ შემთხვევაში პაციენტი შესაძლოა უსწრაფესმა ზომებმაც კი ვერ გადაარჩინოს.

სისხლდენის შეჩერება. ჰემოსტაზი
ჰემოსტაზი ორგანიზმის მიერ სისხლის მოცულობის თვითაღდგენაა, რაც სისხლმბადი ორგანოების მეშვეობით ხორციელდება.
სისხლდენის შემდეგ სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოების სათანადო სისხლმომარაგებისთვის ორგანიზმში ირთვება ადაპტაციის რთული მექანიზმი, რომელიც გულისხმობს:
1. სისხლძარღვების სპაზმს და კოაგულაციური პროცესების გააქტიურებას (თრომბის წარმოქმნას) სისხლის შემდგომი დანაკარგის მინიმუმამდე დასაყვანად;
2. სუნთქვისა და გულისცემის გახშირებას ორგანოებში ჟანგბადოვანი შიმშილის აღსაკვეთად;
3. დეპო ორგანოებიდან სისხლის რეზერვის გადმოსროლას მოცირკულირე სისხლის მოცულობის გასაზრდელად.

სისხლდენის შედეგები
სისხლდენის ნეგატიური შედეგებია:
-მოცირკულირე სისხლის მოცულობის შემცირება;
-გულის მუშაობის შეფერხება და ქსოვილების, განსაკუთრებით - თავის ტვინის, ღვიძლისა და თირკმელების ჟანგბადით მომარაგების გაუარესება;
-ანემია;
-დსშ (დისემინირებული სისხლძარღვშიდა შედედების) სინდრომი.

სისხლდენა შინაგანი ორგანოებიდან

სისხლდენა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან
სისხლდენა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან ნიშნავს საყლაპავის, კუჭის ან ნაწლავის ღრუში სისხლის მოხვედრას ჩამოთვლილ ორგანოთა სისხლძარღვების დაზიანების გამო.
სისხლი შეიძლება დიოდეს კუჭ-ნაწლავის როგორც ზედა, ისე ქვედა ნაწილებიდან.
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ზედა ნაწილად მიიჩნევა საყლაპავი მილი, კუჭი და თორმეტგოჯა ნაწლავი. აქედან სისხლდენა შესაძლოა იყოს შხამების (მჟავები და ტუტეები) შემთხვევითი მიღების ან კუჭის კიბოს შედეგი. კუჭ-ნაწლავის ზედა ნაწილიდან სისხლდენას ყველაზე ხშირად შემდეგი დაავადებები იწვევს: გასტრიტი; საყლაპავის ვარიკოზულად გაგანიერებული ვენები; მელორი-ვეისის სინდრომი.
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ქვედა ნაწილი თორმეტგოჯა ნაწლავსა და სწორ ნაწლავს შორის არსებულ უბანს მოიცავს. დივერტიკულიტი, ანგიოდისპლაზია, ნაწლავის პოლიპები, ბუასილი, ანალური ნაპრალი ამ ლოკალიზაციის სისხლდენის ყველაზე ხშირი მიზეზებია. განავალში არსებული სისხლი შესაძლოა კიბოს, ნაწლავის ანთებითი დაავადების, დიარეით მიმდინარე ინფექციური დაავადების ნიშანი იყოს.

კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენის მიზეზები

კუჭ-ნაწლავის ზედა ნაწილებიდან სისხლდენის მიზეზები:
1. კუჭის პეპტიკური წყლული
წყლული საჭმლის მომნელებელი სისტემის კედლის დაზიანებაა. ის უმეტესად კუჭსა და თორმეტგოჯა ნაწლავში ჩნდება. ამ ორგანოთა კედლის დაზიანებას ზოგჯერ სისხლძარღვის დაზიანება და ამის შედეგად განვითარებული სისხლდენაც მოსდევს. მთლიანობადარღვეული ლორწოვანი გარსი კუჭის (მჟავა) წვენის აგრესიული ზემოქმედებისადმი წინააღმდეგობის უნარს კარგავს. წყლულების განვითარებას ხელს უწყობს ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების, ასპირინის, ალკოჰოლის, სიგარეტის ხანგრძლივი გამოყენება. ლორწოვანი გარსი ბაქტერია ჰელიკობაცტერ პყლორი-ს ცხოველმყოფელობის შედეგადაც შეიძლება დაზიანდეს.

2. გასტრიტი
გასტრიტი შესაძლოა გამოიწვიოს კუჭის წვენის აგრესიულმა ზემოქმედებამ ამავე ორგანოს ლორწოვან გარსზე, როცა ამ უკანასკნელს ამა თუ იმ მიზეზით წინააღმდეგობის უნარი დაკარგული აქვს. გასტრიტის განვითარებას ხელს უწყობს ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებები, სტეროიდები, ალკოჰოლი, დაწვრობა და მექანიკური ტრავმა.

3. საყლაპავის ვენების ვარიკოზული გაგანიერება
საყლაპავისა და კუჭის ვენების გაგანიერება და ვენის კედლის გათხელება უმეტესად ღვიძლის დაავადებების შედეგია. ეს პათოლოგია ხშირად ღვიძლის ალკოჰოლური ციროზის ფონზე წარმოიშობა. აღნიშნული ლოკალიზაციის სისხლდენა შესაძლოა ყოველგვარი წინაპირობის გარეშეც დაიწყოს. როგორც წესი, ასეთი სისხლდენა მასიურია და კატასტროფულ შედეგებს იწვევს.

4. მელორი-ვეისის სინდრომი
ეს არის კუჭის კედლის მთლიანობის დარღვევა, რომელიც ხშირად მოსდევს ღებინების ან გულისრევის შეტევებს. ამ დროს სისხლდენას შესაძლოა პროვოცირება გაუწიოს კრუნჩხვამ, ძლიერმა ხველამ ან ისტერიულმა სიცილმა, სიმძიმის აწევამ, კუნთების გაჭიმვამ, მშობიარობამ. ჭარბად მსმელებთან ექიმები ხშირად აწყდებიან მელორი-ვეისის სინდრომს.

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ქვედა ნაწილიდან სისხლდენის მიზეზები

1. დივერტიკულოზი
დივერტიკულოზი კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ქვედა ნაწილიდან სისხლდენის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია. დივერტიკულს უწოდებენ ნაწლავის გამობერილობას, უმეტესად უმნიშვნელოს, შედარებით იშვიათად - ძლიერს. ასეთი წარმონაქმნები მსხვილი ნაწლავის კედლების სისუსტისა და გათხელების შედეგია. როგორც წესი, ადამიანს რამდენიმე დივერტიკული ერთდროულად უჩნდება. ამ დაავადებისადმი მიდრეკილება აქვთ მათ, ვინც შეკრულობით იტანჯება და დეფეკაციას მძლავრი გაჭინთვით იწვევს.

2. ანგიოდისპლაზია
ეს პათოლოგია დივერტიკულთან ერთად სისხლდენის ერთ-ერთი უხშირესი მიზეზია. ამ დროს ნაწლავის კედელში ხდება პათოლოგიური დაგროვება ახალწარმოქმნილი წვრილი სისხლძარღვებისა, რომლებიც ადვილად სკდება. ასეთი მიკროჭრილობებით დაფარული ზედაპირებიდან პერიოდულად დის სისხლი. ანგიოდისპლაზია ხშირად მსხვილი ნაწლავის დაავადებაა. მის განვითარებას ხელს უწყობს ხანდაზმული ასაკი და თირკმლის ქრონიკული დაავადებები.

3. პოლიპები
პოლიპები კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის არასიმსივნურ დაავადებებს მიეკუთვნება. ამგვარი ახალწარმონაქმნები უმეტესად 40 წელს გადაცილებულ ადამიანებს უჩნდებათ. ძალზე იშვიათად პოლიპი სიმსივნურ ახალწარმონაქმნში გადაიზრდება. ნაწლავის პოლიპმა შესაძლოა ძლიერი სისხლდენაც გამოიწვიოს. როდესაც სისხლდენა სუსტია, აღნიშნული ახალწარმონაქმნები შესაძლოა შეუმჩნეველი დარჩეს.

4. ბუასილი და ანალური ნაპრალი
ბუასილს სწორი ნაწლავის ირგვლივ არსებული ვენების გაგანიერებასა და შეშუპებას უწოდებენ. დეფაკაციისას, უფრო სწორად, ჭინთვისას, სისხლძარღვის კედელი ზიანდება და სისხლდენა იწყება. ბუასილის დროს სისხლის დანაკარგი ხშირად უმნიშვნელოა, განმეორებადი. განავალში შეინიშნება ალისფერი სისხლი. აღნიშნული პათოლოგიის დროს ძლიერი სისხლდენა იშვიათია.
ანალური ნაპრალის დროსაც, ანალური ხვრელის კედლების დაზიანების გამო, სისხლის (ალისფერი) დანაკარგი უმნიშვნელოა. ანალური ხვრელის კედლების მთლიანობა შესაძლოა დაირღვეს მკვრივი განავლის გამოსვლის ან ძლიერი გაჭინთვის დროს, რასაც თან ახლავს სისხლდენა და მწვავე ტკივილი.

სისხლდენის სიმპტომები
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან მწვავე სისხლდენა ვლინდება სისხლიანი პირღებინებით, სისხლიანი ან შავი ნაწლავური გამონაყოფით, კუპრის მსგავსი განავლით. ღებინების დროს გადმონთხეული მასა შესაძლოა ყავის ნახარშისფერი იყოს.
სისხლდენის სიმპტომებს შეიძლება მივაკუთვნოთ: საერთო სისუსტე; სწრაფად დაღლა; ქოშინი; ტკივილი მუცლის მიდამოში; კანის სიფერმკრთალე; სისხლიანი ღებინება (კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ზედა ნაწილიდან სისხლდენის დროს). მკვეთრი წითელი ან მუქი ბორდოსფერი განავლოვანი მასები უმეტესად კუჭ-ნაწლავის ქვედა ნაწილიდან სისხლდენის მაუწყებელია, თუმცა ასეთი რამ შეიძლება მოხდეს (იშვიათად) კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ზედა ნაწილიდან აქტიური სისხლდენის დროსაც.
უმნიშვნელო ხანგრძლივი სისხლდენა შესაძლოა პაციენტს შეუმჩნეველი დარჩეს ან გამოვლინდეს დაღლილობით, ანემიით, შავი განავლით ან განავალში ფარულ სისხლდენაზე პოზიტიური რეაქციით.

განავალში სისხლი
განავალში სისხლის არსებობა ნაწლავის ლორწოვანი გარსისა და სისხლძარღვების მთლიანობის დარღვევის მანიშნებელია. პაციენტის გამოკითხვის შემდეგ, ჩივილების მიხედვით, ექიმმა შესაძლოა წინასწარ განსაზღვროს ამა თუ იმ დაავადების არსებობა:
-ალისფერი სისხლი, რომელიც არ არის შერეული განავალში, ბუასილისა და ანალური ხვრელის ნაპრალისთვის არის დამახასიათებელი.
-ალისფერი სისხლი ტუალეტის ქაღალდზე დამახასიათებელია ბუასილის შიგნითა კვანძებისთვის, ანალური ხვრელის ნაპრალისთვის, სწორი ნაწლავის კიბოსთვის.
-სისხლი და ლორწო თეთრეულზე ბუასილის გვიან სტადიაში სწორი ნაწლავის გამოვარდნას ახასიათებს.
-სისხლი თეთრეულზე ლორწოს გარეშე დამახასიათებელია სწორი ნაწლავის კიბოსთვის.
-განავალთან შერეული სისხლი და ლორწო დამახასიათებელია წყლულოვანი კოლიტისთვის, პროქტიტისთვის, სწორი ნაწლავის პოლიპებისა და სიმსივნეებისთვის.
-მასიური სისხლდენა შესაძლოა მსხვილი ნაწლავის დივერტიკულოზისა და იშემიური კოლიტის ნიშანი იყოს.
-შავი განავალი (მელენა) დამახასიათებელია ღვიძლის ციროზის დროს განვითარებული საყლაპავის გაგანიერებული ვენებიდან სისხლდენისთვის, კუჭის წყლულისა და კიბოსთვის, თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულისთვის.
-განავალში არსებული სისხლის მიზეზი უმეტესად კეთილთვისებიანია, მაგრამ სისხლდენა შესაძლოა იყოს მეტად სერიოზული დაავადებების: პოლიპების, ნაწლავის სიმსივნის, - გამოვლინებაც, ამიტომ აუცილებელია, განავალში სისხლის აღმოჩენისთანავე მიმართოთ ექიმს.

დიაგნოსტიკა
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან სისხლდენის დროს ტარდება კომპლექსური სამედიცინო გამოკვლევა და იკრიბება ანამნეზი. დიაგნოსტიკა მოიცავს:
-სწორი ნაწლავის თითით გასინჯვას;
-ციფრულ რექტოსკოპიას (სწორ ნაწლავში სისხლის თვალით აღმოჩენის მიზნით);
-ექიმს შესაძლოა დასჭირდეს ენდოსკოპიის ჩატარება. სისხლდენის დროს ენდოსკოპის მეშვეობით ტარდება არა მხოლოდ დიაგნოსტიკა, არამედ მკურნალობაც - სისხლმდენი ადგილის მოწვა ან მისი სპეციალური ნივთიერებებით დაფარვა. ეს მცირე ოპერაციული ჩარევაა. შემდეგ მკურნალობა კონსერვატიული მეთოდებით - სამკურნალო პრეპარატებით გრძელდება, მაგრამ თუ სისხლდენა მაინც არ შეწყდა ან შეწყდა, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ განახლდა, დაისმის ოპერაციული ჩარევის საკითხი. ოპერაცია უნდა გაკეთდეს მაშინაც, თუ სისხლდენა გარკვეული ხნის (პირველი სისხლდენიდან რამდენიმე თვის, წლის) შემდეგ განმეორდა. ლაბორატორიული კვლევა ექიმს ეხმარება სისხლის დანაკარგის სიმძიმისა და იმ ფაქტორების დადგენაში, რომლებიც ამ პათოლოგიაზე გავლენას ახდენს.

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან სისხლდენის მკურნალობა
კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენის შედეგი დამოკიდებულია მიზეზსა და მის ლოკალიზაციაზე, სისხლის დანაკარგზე, დროულ დიაგნოსტიკასა და ადეკვატურ მკურნალობაზე, ასევე - ავადმყოფის ასაკსა და საერთო მდგომარეობაზე.
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან ძლიერი სისხლდენის დროს არ არსებობს თვითმკურნალობის არავითარი მეთოდი - დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოთ გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების ცენტრს.
ანალური ნაპრალისა და ბუასილის დროს გაზარდეთ მენიუში ბოჭკოთი მდიდარი საკვების ოდენობა და მიიღეთ სითხეები შეკრულობის თავიდან ასაცილებლად.
შინაგანი სისხლდენის ნიშნების შემჩნევისას გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება. მანამდე ავადმყოფს მუცელზე დაადეთ ცივი, ჩაუტარეთ შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებები. უნდა გადაიყვანოთ მჯდომარე.
შინაგან სისხლდენაზე მიუთითებს შემდეგი ნიშნები: ადამიანი სუსტდება, ტკივილს შესაძლოა ვერც კი გრძნობდეს; ფერმკრთალია, ამცივნებს და ცივი ოფლი ასხამს, გრძნობს თავბრუხვევას, თვალწინ უტრიალებს მუქი რგოლები; სუნთქვა სუსტია და ზერელე; ხელის დაჭერისას მუცელი შებერილი, მაგარი და მტკივნეულია. ავადმყოფმა შესაძლოა ემბრიონის პოზა მიიღოს; მუცელზე შესაძლოა ჩალურჯებული ადგილები ემჩნეოდეს.
რა არ უნდა გააკეთოთ: არავითარ შემთხვევაში არ მისცეთ ტკივილგამაყუჩებელი! არ აჭამოთ! წყალი არ დაალევინოთ!

კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენის შემდეგ
-აუცილებლად დაიცავით დიეტა და ზედმიწევნით შეასრულეთ ექიმის დანიშნულება, დანიშნულ დროს მიიღეთ მის მიერ გამოწერილი სამკურნალო პრეპარატები.
-რეგულარულად ეჩვენეთ ექიმს მკურნალობის შედეგების კონტროლი¬სთვის, რათა კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენა აღარ გაგრძელდეს და გართულებები თავიდან ავიცილოთ.

კუჭ-ნაწლავიდან სისხლდენის პროფილაქტიკა
-თავი არიდეთ იმ ფაქტორებს (მაგალითად, სმასა და თამბაქოს წევას), რომლებიც კუჭის სეკრეციას აძლიერებს.
-მიირთვით ბოჭკოთი მდიდარი პროდუქტები, რომლებიც ზრდის განავლის მოცულობას და დივერტიკულოზისა და ბუასილის თავიდან აცილების საშუალებას იძლევა.

ჰიპერვენტილაციური
სინდრომი
ჰიპერვენტილაციური სინდრომის ჩამოყალიბებაში (სხვადასხვა სომატური და ფსიქიკური დაავადების დროს) განსაზღვრულ როლს ასრულებს სუნთქვითი ალკალოზი, ნევროლოგიური დარღვევები, რასაც სისხლში ნახშირორჟანგის შემადგენლობის მერყეობა (მოფლუქტუირე ჰიპოკაპნია) იწვევს. სინდრომისთვის დამახასიათებელია: ტაქიპნოე (60-70 წუთში, არა უმცირეს 3 წუთის განმავლობაში), ნახშირორჟანგის პარციალური წნევის დაქვეითება საწყისიდან არანაკლებ 66%-მდე. 20-30 წუთის შემდეგ წარმოიშობა ტვინის ჰიპოქსიის სიმპტომები, ტკივილი გულმკერდის არეში და "სუნთქვითი შიმშილი", თავბრუხვევა, ტაქიკარდია, ექსტრასისტოლია, ტრემორი, ოფლიანობა, პირის სიმშრალე და სხვა.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპერკალციემიის
სინდრომი
ჰიპერკალციემიის სინდრომისთვის (სინონიმები: ბერნეტის (ბარნეტის) სინდრომი, რძისა და ტუტის სინდრომი) დამახასიათებელია: საერთო სისუსტე, შეკავება, უმადობა, რძის ნაწარმის შეძულება, ღებინება, თირკმლის უკმარისობის ნიშნები. განპირობებულია ჰიპერკალციემიით,  მეტაბოლური ალკალოზით და ქსოვილებში კალციუმის მარილების ჩალაგებით. აღენიშნებათ უმთავრესად წყლულით დაავადებულებს, რომლებიც ხანგრძლივად იმყოფებიან რძის დიეტაზე და დიდი რაოდენობით იღებენ ტუტოვან ნაერთებს.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპერკინეზიული
გულის სინდრომი
ჰიპერკინეზიული გულის სინდრომი სისხლის მიმოქცევის ჰიპერკინეზიული მდგომარეობაა. საფუძვლად უდევს გულის გაძლიერებული მუშაობა, მისი წუთმოცულობის მომატება. ამ დროს პერიფერიული სისხლძარღვოვანი წუთმოცულობა მომატებულია. სინდრომისთვის დამახასიათებელია: გულის ფრიალი, ტაქიკარდია, გულის გაძლიერებული შეკუმშვის შეგრძნება, შებოჭვის შეგრძნება, გულის არეში ხანგრძლივი არაინტენსიური ტკივილი. მოვლენები ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვისა და ემოციური აღგზნების დროს. დამახასიათებელია სისტოლური ჰიპერტონია და მაღალი პულსური წნევა, აორტასა და ფილტვის არტერიაზე - სისტოლური შუილი.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპერკინეზიული
სინდრომი
ჰიპერკინეზიული სინდრომი წარმოიშობა ქერქქვეშა წარმონაქმნთა დაზიანების დროს. დაზიანების მიზეზს - ინფექცია იქნება ეს, ინტოქსიკაცია თუ თავის ტვინის ტრავმა - გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს. განსაზღვრულ როლს ასრულებს მემკვიდრეობითი განწყობა, ასაკი, სქესი (მამაკაცები ორჯერ უფრო ხშირად ავადდებიან). მისი ძირითადი ნიშნებია რიგიდულობა, ბრადიკარდია და ტრემორი.
თუ პარკინსონიზმი მემკვიდრეობითი ან ოჯახური ხასიათისაა, მას პარკინსონის დაავადებას უწოდებენ.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპეროსტოზური
სინდრომი
ჰიპეროსტოზური სინდრომისთვის დამახასიათებელია ძვლის სპონგიოზური შრის ჭარბი კალციფიკაცია, ძვლოვანი წარმონაქმნების გაჩენა, ძვლების დეფორმაცია, სახსრებში მოძრაობის შეზღუდვა. აქვს თანდაყოლილი ხასიათი.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპერპროლაქტინემიის
სინდრომი
ჰიპერპროლაქტინემიის სინდრომის (სინონიმი: უხლინგერის სინდრომი) ტიპური ნიშნებია გალაქტორეა და მენსტრუალური ციკლის დარღვევა. ჰიპერპროლაქტინემია ქალთა რეპროდუქციული დარღვევების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰიპოთალამური
(დიენცეფალური)
არტერიული ჰიპერტონიის
სინდრომი
ჰიპოთალამური (დიენცეფალური) არტერიული ჰიპერტონიის სინდრომისთვის (სინონიმი: პეიჯის სინდრომი) დამახასიათებელია ლაბილური ჰიპერტონია, ტაქიკარდია, ოფლიანობა, კიდურების სიფითრე და სიცივე. შესაძლოა ფარისებრი ჯრკვლის ჰიპერპლაზია და ძირითადი ცვლის მომატება, რასაც საქმე თირეოტოქსიკოზის მცდარ დიაგნოზამდე მიჰყავს.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰისტიოციტოზის
სინდრომი ბავშვებში
იცნობენ ბავშვთა ჰისტიოციტოზის სინდრომის ორ განსხვავებულ ფორმას: ჰემოფაგოციტურს ანუ ოჯახურ ერითროფაგოციტურს, ლიმფოჰისტოციტურს, და ვირუსულს ანუ ინფექციურს.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოლმსის სინდრომი
ჰოლმსის სინდრომი გამოიხატება პროგრესულად მიმდინარე თავბრუხვევით, მერყევი სიარულით, წაშლილი მეტყველებით, მეხსიერების დაქვეითებით, დემენციითა და კუნთთა რიგიდულობით, განსაკუთრებით - ქვედა კიდურებში. ვითარდება ოსოპისებრი მარყუჟის დაზიანებისას. წარმოადგენს ჰეპატურ-ვენტიკულური დეგენერაციის ერთ-ერთ სახეობას.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოლცკნეხტ-იაკობსონის
სინდრომი
ჰოლცკნეხტ-იაკობსონის სინდრომი (სინონიმები: კუსმაულის დაავადება, ფერად-ტალბოტის დაავადება, კუსმაულ-მეიერის დაავადება) იგივეა, რაც კვანძოვანი პერიარტერიიტი, კვანძოვანი პოლიარტერიიტი, ნოდოზური არტერიიტი. ეს არის მწვავე დაავადება, რომლის არსია არტერიის, იშვიათად - ვენის, უპირატესად გარეთა და შუა გარსების კეროვანი ანთება. კლინიკური სურათი მრავალფეროვანია და დამოკიდებულია პროცესის ლოკალიზაციასა და გავრცელებაზე. მისი სიმპტომებია: პოლინევრიტი, მიოზიტი, ნევრიტი, დარღვევები კუჭ-ნაწლავისა და თირკმლის მხრივ, ოფლიანობა, სიფითრე, სისუსტე, სუბფებრილიტეტი, პატარა კვანძები სისხლძარღვების გასწვრივ, ნეიტროფილური ლეიკოციტოზი, ეოზინოფილია. დაავადება მიეკუთვნება კოლაგენოზების ჯგუფს. უმეტესად გვხვდება 30-40 წლის მამაკაცებში. პროგნოზი მძიმეა.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰორნეტის სინდრომი
ჰორნეტის სინდრომი (სინონიმები: ბერნარ-ჰორნერის სინდრომი, კლოდ ბერნარ-ჰორნერის სინდრომი) წარმოადგენს მიოზის, თვალის ნაპრალის შევიწროებისა და ცალი თვალის ენოფთალმის შეუღლებას. განპირობებულია თვალის სიმპათიკური ინერვაციის დარღვევით. არცთუ იშვიათად თან ახლავს სისხლძარღვოვანი დარღვევები სახის იმავე მხარეს. აღინიშნება ამ მხარეს ზურგის ტვინის გვერდითი რქების დაზიანებისას კისრის მეშვიდე და გულმკერდის პირველი მალების დონეზე, სიმპათიკური ღეროს კისრის ნაწილის, მათ შორის კავშირების, ასევე - გვერდითი რქების დაღმავალი ნერვული გზების დაზიანებისას.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰორტონის სინდრომი
ჰორტონის სინდრომი, ჰორტონის შაკიკი, ჰისტამინური ცეფალგია, არის დაძინებიდან 1-2 საათის შემდეგ აღმოცენებული ცალმხრივი თავის ტკივილი, უპირატესად - ერთსა და იმავე მიდამოში; თან სდევს ცრემლდენა, ქუთუთოებისა და ცხვირის ლორწოვანი გარსის შეშუპება, რინორეა იმავე მხარეს. უმეტესად გვხვდება ქალებში.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოფმანის სინდრომი II
ჰოფმანის სინდრომი II მიოპათიის ბულბურ-პარალიზური ფორმაა. გამოიხატება სახის, კიდურებისა და სხეულის კუნთების მიოპათიური მოვლენებით. აღინიშნება ენის, რბილი სასის, ხორხისა და საღეჭი კუნთების მასიური ატროფია. ზოგჯერ ამას ერთვის პტოზი და თვალის გარეთა კუნთების ატროფია.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოფმანის სინდრომი III
ჰოფმანის სინდრომი III (სინონიმები: დებრე-სელმენის სინდრომი, კოხერ-დებრეს სინდრომი) არის ჰიპოთირეოზისა და მიოპათიის თანდაყოლილი შერწყმა. შეინიშნება ზრდაში ჩამორჩენა, რეფლექსების დაქვეითება, ჰიპოთერმია, ბრადიკარდია, ოფლის გამოყოფის შემცირება, კანის სიმშრალე, თხელი თმა, კუჭის შეკრულობა, ოლიგოფრენია, კიდურების ჰიპერტროფია და ჰიპერტონუსი.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოფმან-ლუკასევიჩის
სინდრომი
ჰოფმან-ლუკასევიჩის სინდრომი (სინონიმი: ლანგის აკნე) თავის კანის თმიანი ნაწილის ჩირქოვანი პერიფოლიკულური ანთებაა. ოქროსფერი სტაფილოკოკით ან სტრეპტოსტაფილოკოკით ინფიცირებასთან ერთად მნიშვნელობა აქვს ჰიპოვიტამინოზს,  განსაკუთრებით - დ ვიტამინის დეფიციტს, და სტაფილოკოკებისადმი ალერგიას. კლინიკურად ძალიან ჰგავს ფლეგმონოზური აკნეს შეერთებულ გამონაყარს. პერიფოლიკულური პათოლოგიური ელემენტები (ხორკლი) იშლება, წარმოშობს ჩირქგროვებს ფისტულებით, უმეტესად - კისრის უკანა მხარეს, იშვიათად - უკანა ხვრელის არეში და ბარძაყებზე.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოფმან-ჰაბერმანის
სინდრომი
ჰოფმან-ჰაბერმანის სინდრომი იგივეა, რაც ლიქენოიდური ტოქსიკური მელანოდერმია. სინდრომი გამოწვეულია ნახშირწყალბადის ზემოქმედებით, რომელიც ნავთობისა და ქვანახშირის გადამუშავების პროდუქტებში მოიპოვება. გამოიხატება კანის ბადისებრი პიგმენტაციით, პაპულებითა და ბუშტუკებით.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰოჯის სინდრომი
ჰოჯის სინდრომი (სინონიმები: სტაინტონის სინდრომი, კაპდეპონის სინდრომი, კაპდეპონ-ჰოჯის სინდრომი, სტაინტონ-კაპდეპონის სინდრომი, ფარგინ-ფარიოლეს სინდრომი, სტაიტონ-ჰოჯის სინდრომი) იგივეა, რაც მემკვიდრეობითი ოდოტოპლაზია. გადაცემის ტიპი აუტოსომურ-დომინანტურია. ამ დროს სარძევე კბილები მოყავისფრო ან რუხია, მინანქარი - მყიფე, დენტინური შრის მგრძნობელობა დაქვეითებულია. ყოველივე ამის შედეგად კბილის გვირგვინი სწრაფად ცვდება, ვითარდება ყბების არასწორი თანხვედრა. ხშირად თან სდევს ძვლების სიმყიფე, პოლიდაქტილია.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰუვეს სინდრომი
ჰუვეს სინდრომი (სინონიმი: ადაირ-დაიტონის სინდრომი), იგივე ვან დერ-ჰუვეს სინდრომი, მემკვიდრეობითი დაავადებაა აუტოსომურ-დომინატური ტიპის გადაცემით. ახასიათებს ძვლების მომატებული მტვრევადობა, რასაც ჩონჩხის დეფორმაციამდე მივყავართ, სმენის დაქვეითება პროგრესული ოტოსკლეროზის გამო და სკლერების მორუხო-მოცისფრო შეფერილობა, რაც მათი გათხელებით და გამჭვირვალობის მომატებით არის გამოწვეული.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰუნტერის სინდრომი
ჰუნტერის სინდრომი (სინონიმები: ჰურლერის დაავადება, ჰუნტერ-ჰურლერის სინდრომი, ფაუნდლერ-ჰურლერის დაავადება) იგივე გარგოილიზმი (საზიზღარი შესახედაობა),  ლიპოქონდროოსტეოდისტროფია, თანდაყოლილი დაავადებაა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ორგანოთა (უმეტესად - ღვიძლისა და ელენთის) ლიპოიდური ინფილტრაცია, მრავლობითი დიზოსტოზი, ფსიქიკური განუვითარებლობა, ტანმორჩილობა. გამოიხატება აგრეთვე ქუთუთოების პტოზით, ეგზოფთალმით, ეპიკანტუსით, გლაუკომით, მხედველობის დვრილის ატროფიითა და შეშუპებით, ბადურას ჩამოშლით, თანდაყოლილი კატარაქტით. ავადმყოფები ცოცხლობენ 20 წლამდე. სიკვდილის უშუალო მიზეზია გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქ ორგანოთა უკმარისობა.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰუნტლეი-უისკოტ-
ოლდრიჩის სინდრომი
ჰუნტლეი-უისკოტ-ოლდრიჩის სინდრომი (სინონიმები: ოლდრიჩის სინდრომი, უისკოტ-ოლდრიჩის სინდრომი) მემკვიდრეობითი იმუნური დეფექტია. კლინიკურად ვლინდება მელენით, ეგზემით, ინფექციებისადმი მომატებული მგრძნობელობით, ლიმფოციტოპენიით, თრომბოციტოპენიით, სისხლდენის გახანგრძლივებით. გამაგლობულინების დონე დაწეულია. დაქვეითებულია აგრეთვე იზოაგლუტენინების ტიტრი. პროგნოზი მძიმეა.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურიაა

ჰურლერის გვიანი
სინდრომი
ჰურლერის გვიანი სინდრომი (სინონიმები: შეიეს სინდრომი, ულრიხ-შეიეს სინდრომი, შინცის სინდრომი) მეხუთე ტიპის მუკოპოლისაქარიდოზია. მისი ნიშნებია: სახის დისპლაზია, ჯუჯისებრი სიმაღლე, მოღუნული ფეხები, ჩონჩხის დეფორმაცია, რქოვანას შემღვრევა, ჭიპისა და საზარდულის თიაქარი,  პიგმენტური რეტინიტი, აორტის მანკი, აორტის კოარქტაცია. დაავადების უშუალო მიზეზია ალფა-ელ-იდურონიდაზის დეფიციტი, რის შედეგადაც შემაერთებელ ქსოვილში გროვდება მუკოპოლისაქარიდები და შარდში მომატებული რაოდენობით გამოიყოფა დერმატანსულფატი.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰურლერის სინდრომი
განასხვავებენ მუკოპოლისაქარიდოზის ექვს ტიპს. პირველია ჰურლერის სინდრომი, იგივე გარგოილიზმი, მრავლობითი დიზოსტოზი,  ლიპოქონდროდისტოფია. მისთვის დამახსაიათებელია: ჩონჩხისა და თავის ქალას ძლიერი დეფორმაციები, ლუმბალური კიფოზი, მრავალ სახსარში მოძრაობის გაძნელება, ჰეპატოსპლენომეგალია, ოლიგოფრენია, რქოვანას შემღვრვა, პნევმონიები, შარდში დიდი რაოდენობითაა დერმატანსულფატი და ჰეპარანსულფატი. ეს მუკოპოლისაქარიდოზის ყველაზე ავთვისებიანი ფრომაა.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.

ჰურლერ-პფაუნდლერის
სინდრომი
ჰურლერ-პფაუნდლერის სინდრომი - გარგოილიზმი,  ლიპოქონდროდისტოფია - მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელსაც საფუძვლად უდევს ქსოვილთა უჯრედების უუნარობა, მოახდინონ მაღალმოლეკულური წონის ნივთიერებების (მუკოპოლისაქარიდების) მეტაბოლიზმი. გადაცემის ტიპი აუტოსომურ-რეცესიულია. დამახასიათებელია: თავის ქალას არასწორი ფორმა, ჩავარდნილი ცხვირის ძვალი, ფართო ნესტოები, სქელი ტუჩები, ყურის ბიბილოების დეფორმაცია, კანის გასქელება, ელასტიკურობის დაქვეითება,  ჰიპერტრიქოზი, რქოვანას შემღვრევა, სიყრუე, გონებრივი განუვითარებლობა, ზრდაში ჩამორჩენა, კისრისა და კიდურების დამოკლება, ხერხემლის დეფორმაცია, ღვიძლისა და ელენთის გადიდება, მუცლის ზომების მომატება. პათანატომიურად თითქმის ყველა ორგანოსა და ქსოვილში აღინიშნება მუკოპოლისაქარიდების დაგროვება. პროგნოზი ცუდია.
გამოიყოფა დაავადების 6  ტიპი:  I - ჰურლერის სინდრომი, II - ჰუნტერის სინდრომი, III - სან ფილიპოს სინდრომი, IV - მორქიოს დაავადება, V - შეიეს სინდრომი და VI - მარო-ტეუქს-ლემის სინდრომი.
მკურნალობა პათოგენეზური და სიმპტომურია.