კრიპტორქიზმი არის სათესლე პარკში სათესლე ჯირკვლის არარსებობა. ის აღენიშნება ახალშობილთა 30%-ს და 15 წლამდე ასაკის ვაჟების 2-4%-ს. ჯირკვალი შესაძლოა ჩარჩეს საზარდულის არხში ან მუცლის ღრუში ანდა სათესლე პარკის ნაცვლად შორისის მიდამოში ან ბარძაყის გვერდით ჩამოვიდეს.
ადამიანის ჩანასახს სათესლე ჯირკვლები მუცლის ღრუში აქვს მოთავსებული. ისინი დაახლოებით მეხუთე თვიდან ჩამოდის სათესლე პარკში, მაგრამ ზოგჯერ მიზეზთა გამო ერთი ან ორივე ჯირკვლის ჩამოსვლა ფერხდება. კრიპტორქიზმი შესაძლოა განპირობებული იყოს გენეტიკური ფაქტორით, ორსულობის პერიოდის ტოქსიკოზით, მშობლების ქრონიკული დაავადებებით და სხვა.
სათესლე ჯირკვალი, რომელიც დროულად ვერ ჩადის პარკში, შედარებით პატარა, განუვითარებელი და ფუნქციურად არასრულფასოვანია. ორივე ჯირკვლის შეკავება შესაძლოა უშვილობის მიზეზადაც კი იქცეს. გარდა ამისა, საშიშია, ფიზიკური დატვირთვისა და თამაშის დროს არ მოხდეს სათესლე ჯირკვლის შემოგრეხა და ჩაჭედვა. ამ შემთხვევაში ავადმყოფს ეწყება შეტევითი ტკივილი და საჭირო ხდება სასწრაფო ოპერაცია.
კრიპტორქიზმის მოსალოდნელ გართულებებს შორის ყველაზე სახიფათოა შეკავებული ჯირკვლის სისმსივნური გადაგვარებისკენ მიდრეკილება. საშიშროება მით უფრო რეალურია, რაც უფრო მაღლა მდებარეობს ჯირკვალი და რაც უფრო დაგვიანებულია მისი ჩამოსვლა.
რჩევა: მშობელმა ბანაობის დროს უნდა შეუმოწმოს ბავშვს, აქვს თუ არა ჯირკვალი სათესლე პარკში. კრიპტორქიზმის შესახებ ყველაზე ადრე დედები იგებენ, მაგრამ ზოგი, იმის მაგივრად, რომ უროლოგს მიმართოს, წლობით საიდუმლოდ ინახავს ამ ფაქტს ან მიდის არაკვალიფიციურ ექიმთან, რომელიც ურჩევს, დაელოდოს შვილის სქესობრივ მომწიფებას - შესაძლოა, ამ პერიოდში ჯირკვალი თავისითაც ჩამოვიდესო. მართლაც შესაძლოა ასე მოხდეს, მაგრამ გვიან ჩამოსული ჯირკვალი არასრულფასოვანი იქნება.
შეკავებულ სათესლე ჯირკვალში მოსალოდნელი გართულებების რისკი რომ შემცირდეს, იგი, როგორც ორგანო, ნორმალურად რომ განვითარდეს, პარკში მის თავისთავად ჩამოსვლას არ უნდა დაველოდოთ - ოპერაცია 2 წლამდე ასაკში უნდა გაკეთდეს. ამ დროისთვის ჯირკვალში არსებული ცვლილებები ჯერ კიდევ არ არის ღრმა და შექცევადია.

კოქსართროზი მენჯ-ბარძაყის სახსრის ოსტეოართროზია. ოსტეოართროზი საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის ქრონიკული დისტროფიული (დეგენერაციული) დაავადებაა. მის საფუძველს წარმოადგენს ხრტილის პირველადი დისტროფია, სასახსრე ზედაპირის შემდგომი ცვლილებები და ოსტეოფიტების (ძვლის შემოფარგლული პათოლოგიური ზრდა) წარმოქმნა, რასაც სახსრის დეფორმაციამდე მივყავართ. ოსტეოართროზი ყველაზე გავრცელებული რევმატული დაავადებაა - შემთხვევათა 60-70% მის წილად მოდის. ოსტეოართროზით დაავადებულია მსოფლიოს მოსახლეობის 4,5-25%. უმეტესობა ქალია. დაავადება ქრონიკული ხასიათისაა და არცთუ იშვიათად დროებითი შრომისუუნარობისა და ადრეული ინვალიდობის მიზეზად იქცევა.
იმისდა მიხედვით, რომელი სახსარი განიცდის დეგენერაციულ ცვლილებებს, განასხვავებენ:

• მენჯ-ბარძაყის სახსრის ოსტეოართროზს - კოქსართროზს;
• მუხლის სახსრის ოსტეოართროზს - გონართროზს;
• იდაყვის სახსრის ოსტეოართროზს - ომართროზს;
• ხელის მტევნის ნებ-ფალანგის სახსრის ოსტეოართროზს - რიზართროზს.

სახსრის დისტროფიულ ცვლილებებს ხშირად იწვევს:

• სახსრის გადატვირთვა - პროფესიული, სპორტული, ყოფითი და სხვა;
• სასახსრე ხრტილის სისტემური მიკროტრავმები;
• ჩონჩხის თანდაყოლილი დისპლაზიები და სტატიკის დარღვევა - სკოლიოზი, ბრტყელტერფიანობა და სხვა, რომლებიც ცვლის სასახსრე ზედაპირის კონგრუენტულობას;
• სახსრის ტრავმა;
• სიმსუქნე და სხვა.

ხრტილის დისტროფიის საფუძველს წარმოადგენს მისი მეტაბოლიზმის დარღვევა, როდესაც ხრტილის ძირითადი ნივთიერების დეპოლიმერიზაციის შედეგად იკარგება მთავარი შემადგენელი ნაწილი - პროტეოგლიკინი. ამის გამო ხრტილი კარგავს დრეკადობასა და ელასტიკურობას, ხდება ხორკლიანი, შემდგომ სკდება და წყლულდება, ალაგ-ალაგ ილევა და სრულიად ქრება. ზოგ შემთხვევაში ხრტილოვანი ნაწილაკები ნატეხების სახით გამოდის სასახსრე ღრუში და მეორეულ ანთებით მოვლენებს იწვევს. ხრტილის ქვემოთ განლაგებული ამორტიზაციას მოკლებული ქსოვილი მექანიკურად ცვდება და მკვრივდება (სუბქონდრული ოსტეოსკლეროზი). ამასთანავე, ვითარდება ძვლის იშემია, ყალიბდება სკლეროზული უბნები. ასეთ ადგილებზე ზოგჯერ ძვლის დეფექტებიც (კისტები) აღმოცენდება. სასახსრე ზედაპირის კიდეებთან იწყება ხრტილის კომპენსაციური ზრდა, რასაც მისი გაძვალება და ოსტეოფიტების წარმოქმნა მოჰყვება. სახსრის დეფორმაცია უმთავრესად სასახსრე ზედაპირის კონფიგურაციის ცვლასა და მრავლობითი ოსტეოფიტის წარმოქმნასთან არის დაკავშირებული.
როდესაც აღწერილი ცვლილებები გამოწვეულია ჯანმრთელი სახსრის მექანიკური და ფუნქციური გადატვირთვით, ოსტეოპოროზი პირველადია, ხოლო როდესაც იგივე სურათი შეცვლილ ხრტილზე ვითარდება (ტრავმა, სუბქონდრული ძვლის პათოლოგია, ართრიტი, სტატიკის თანდაყოლილი მოშლა, კუნთებისა და მყესების სისუსტე, შთამომავლობითი ფაქტორი), მას მეორეულ ოსტეოართროზად მიიჩნევენ.

მიმდინარეობა და სიმპტომები. კოქსართროზი ოსტეოართროზის ყველაზე მძიმე ფორმაა, უმთავრესად ქალებს ემართებათ და კლიმაქსურ პერიოდს ემთხვევა. დაავადება თანდათან იწყება, მენჯ-ბარძაყის სახსრის თავდაპირველად - უმნიშვნელო, მონაცვლეობითი, ხოლო შემდგომ - ინტენსიური ტკივილით.
მენჯ-ბარძაყის სახსრის მადეფორმირებელი ოსტეოართროზის ძირითადი სიმპტომები, რომლებიც ავადმყოფს ექიმთან მისვლას აიძულებს, არის ტკივილი, სახსარში მოძრაობის შეზღუდვა და კოჭლობა. ეს სიმპტომები სხვადასხვა შემთხვევაში სხვადასხვა სიძლიერისაა. მაგალითად, ზოგიერთი უჩივის ძლიერ ტკივილს, სახსარში მოძრაობა კი არ უჭირს, ზოგს, პირიქით, შესამჩნევად აქვს შეზღუდული მოძრაობა, ხოლო ტკივილი ოდნავ თუ აწუხებს. კოქსართროზით დაავადებული ყველა პაციენტი აწყდება საყოფაცხოვრებო სიძნელეებს, მაგალითად, უჭირს ფეხსაცმლის თასმების შეკვრა, სკამიდან წამოდგომა, ჩაკუზვა...
მოსვენებული მდგომარეობიდან აქტიურში გადასვლისას მენჯ-ბარძაყის არეში ტკივილი ძლიერდება, ხოლო გახურების შემდეგ მცირდება. ტკივილის ინტენსივობას ზრდის ვერტიკალურ მდგომარეობაში დიდხანს ყოფნა, ხანგრძლივი სიარული, გადაღლა, ამცირებს დასვენება.
ზოგ შემთხვევაში ოსტეოართროზი ვლინდება კოჭლობით, რომლის მიზეზია მენჯ-ბარძაყის სახსრის ტკივილი, სახსრის დეფორმაციის გამო კიდურის დამოკლება და კონტრაქტურის განვითარება, კუნთების სისუსტე.
როგორც ითქვა, კოქსართროზს ახასიათებს მოძრაობის შეზღუდვაც. თავდაპირველად იზღუდება ბარძაყის შიგნითა როტაცია და განზიდვა, შემდგომ - გარეთა როტაცია და მოზიდვა. კიდური მოკლდება და ადამიანი კოჭლობას იწყებს. ორმხრივ კოქსართროზს ახასიათებს იხვისებური სიარული, კუნთების ატროფია.

დიაგნოსტიკა. კოქსართროზის დიაგნოსტიკა ადვილია რენტგენოლოგიური კვლევით. რენტგენოგრამა ავლენს სახსრის ნაპრალის შევიწროებას, ძვლის სტრუქტურის შეცვლას (სკლეროზი, ძვლოვანი წარმონაქმნები) და სხვა.

მკურნალობა. ადრეული დიაგნოსტიკა და სწორად შერჩეული კომპლექსური კონსერვატიული თერაპია კოქსართროზის ეფექტური მკურნალობის საფუძველია. ქირურგიული ჩარევა საჭიროა, თუ კონსერვატიულმა მკურნალობამ შედეგი არ გამოიღო. პაციენტის უსუსურობა, მუდმივი ტკივილი, შრომის უნარის დაკარგვა და კონსერვატიული მკურნალობის სრული უშედეგობა ოპერაციული ჩარევის პირდაპირი ჩვენებაა.
სადღეისოდ კოქსართროზის ოპერაციული მკურნალობის ყველაზე ეფექტურ მეთოდად მიჩნეულია მენჯ-ბარძაყის სახსრის ენდოპროთეზირება. წარმატებული ოპერაციის შემთხვევაში ტკივილი წყდება, მოძრაობა აღდგება და ჯანმრთელობის ზოგადი მდგომარეობა საგრძნობლად უმჯობესდება.
კოქსართროზის კონსერვატიული მკურნალობის მთავარი მიზანია დისტროფიული პროცესის შეჩერება, ხრტილის მეტაბოლიზმის გაუმჯობესება, რეაქტიული სინოვიტის ლიკვიდაცია და სახსრის ფუნქციური შესაძლებლობების გაზრდა.

ტაბლეტები, სანთლები, ინექცია
1. ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები: დიკლოფენაკი (იგივე ვოლტარენი, ორტოფენი), ინდომეტაცინი (მეთინდოლი), პიროქსიკამი, ბრუფენი (იბუპროფენი), კეტოპროფენი (ფლეკსენი). მათი მიღება რეკომენდებულია სახსრის რეაქტიული ანთების პერიოდში. ეს პრეპარატები აცხრობენ სახსრის ტკივილს. სამწუხაროდ, დაავადების მიმდინარეობაზე ისინი გავლენას ვერ ახდენენ. ერევიან მხოლოდ ისეთ მოვლენებს, როგორიც არის ანთება, ტკივილი და შეშუპება. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია, რომ ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატების ხანგრძლივმა მიღებამ შესაძლოა დათრგუნოს ხრტილის აღდგენის უნარი და გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები შინაგანი ორგანოების მხრივ (მაგალითად კუჭისა, და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება).
ხანგრძლივი მიღებისთვის არის განკუთვნილი ახალი სელექტიური ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატი - მოვალისი. ის კლასიკურ არასტეროიდულ საშუალებებზე რბილად მოქმედებს, მაგრამ გვერდითი ეფექტიც ნაკლები აქვს.
განურჩევლად ფორმისა (ტაბლეტი, სანთელი, ინექცია), არ არის რეკომენდებული, ერთდროულად გამოვიყენოთ რამდენიმე ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატი, მაგალითად, ვოლტარენი-პიროქსიკამი, ბრუფენი-მეტინდოლი. თუ პრეპარატის დოზა საკმარისი არ აღმოჩნდა ტკივილის მოსახსნელად, უმჯობესია იმავე პრეპარატის დოზის გაზრდა და არა სხვა საშუალებასთან კომბინირება.

2. სისხლძარღვთა გამაფართოებელი პრეპარატები, როგორიც არის ტრენტალი (პენტოქსიფილინი), თეონიკოლი, ნიკოშპანი, ცინარიზინი, კოქსართროზის დროს ძალზე სასარგებლოა. სწორად მიღების შემთხვევაში ისინი თითქმის არ იწვევენ თანამოვლენებს, სახსარში სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესების ხარჯზე ხელს უწყობენ ხრტილის აღდგენას, აადვილებენ დაავადებულ სახსარში სამშენებლო მასალის მიტანას და ხსნიან ღამის ტკივილს.
სისხლძარღვთა გამაფართოებელი პრეპარატები აუცილებლად ექიმმა უნდა დანიშნოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლოა, ორგანიზმს სარგებლობის ნაცვლად ზიანი მიაყენონ.

3. მიორელაქსანტები - კუნთების მომადუნებელი პრეპარატები: მიდოკალმი. ისინი ხსნიან კოქსართროზის დროს კუნთების სპაზმით გამოწვეულ ტკივილს და გარკვეულწილად აუმჯობესებენ სახსარში სისხლის მიმოქცევას, მაგრამ მიორელაქსანტების მიღებისას აუცილებელია სიფრთხილე და გასათვალისწინებელია მათი გავლენა ნერვულ სისტემაზე: შესაძლოა, გამოიწვიონ თავბრუხვევა, გაბრუება, აზროვნების შენელება.

4. ქონდროპროტექტორები - ხრტილის აღმდგენი პრეპარატები: გლუკოზამინი, ქონდროიტინის სულფატი, რუმალონი, არტეპარონი. ისინი კოქსართროზის სამკურნალო ყველაზე ეფექტური საშუალებებია. მათი ძალა იმაშია, რომ ხელს უწყობენ ხრტილის აღდგენას. სამწუხაროდ, ქონდროპროტექტორები ძალიან ნელა ამცირებენ უკვე არსებული ტკივილის ინტენსივობას, სამაგიეროდ, რეგულარული მიღების შემთხვევაში ხელს უშლიან ტკივილის აღმოცენებას. ამ საშუალებებს უკუჩვენება თითქმის არ აქვთ (გამონაკლისია ორსულობა და პრეპარატის ინდივიდუალური აუტანლობა), მაგრამ ეფექტის მისაღწევად დროა საჭირო.

5. ჰორმონული პრეპარატების სახსარშიგა ინექციები: კენალოგი, მეთილპრედი, ჰიდროკორტიზონი. ზოგიერთ ექიმს კოქსართროზის დროს მეტისმეტად იტაცებს სახსარშიგა ინექციები. არადა, მათ იშვიათად აქვთ დადებითი ეფექტი, გვერდითი მოვლენები კი საკმაოდ ხშირია. 3-4-ზე მეტი სახსარშიგა ინექცია რეკომენდებული არ არის. გარდა ამისა, ინექციებს შორის ინტერვალი 2 კვირაზე ნაკლები არ უნდა იყოს.

ადგილობრივი
საშულებები - მალამოები, კომპრესი, საფენები
კოქსართროზის დროს ავადმყოფს ხშირად უნიშნავენ მენჯ-ბარძაყის სახსრის მიდამოს დაზელას ფართოდ რეკლამირებული კრემებით, ასევე საფენებსა და კომპრესს. უნდა ითქვას, რომ მენჯ-ბარძაყის სახსარი კანიდან საკმაოდ შორს არის და წამლის იქამდე შეღწევა ნაკლებად სარწმუნოა, მაგრამ კანში მალამოს შეზელა, საფენის დადება და კომპრესის გაკეთება აუმჯობესებს ადგილობრივ სისხლის მიმოქცევას, მოქმედებს კუნთებზე და ხსნის სპაზმს.

ფიზიოთერაპია
კოქსართროზის დროს ფიზიოთერაპიული პროცედურების დადებით ეფექტს სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესება და კუნთების სპაზმის მოხსნა განაპირობებს. ამ საშუალებებიდან ყველაზე ეფექტურია ლაზეროთერაპია, კრიოთერაპია და მასაჟი. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ისინი ზოგ პაციენტზე საგრძნობ შედეგს იძლევა, ზოგზე კი არა.

დიეტა
კოქსართროზსა და კვებას შორის კავშირი სადღეისოდ აღმოჩენილი არ არის, ამიტომ ამ დაავადების დროს სპეციალურ დიეტას არ უნიშნავენ, თუმცა ხალხში პერიოდულად ვრცელდება ინფორმაცია სასწაულმოქმედი დიეტების შესახებ, რაც სინამდვილეს არ შეესაბამება. ერთადერთი რეკომენდაცია, რაც კოქსართროზით დაავადებულს შეიძლება მისცეს ექიმმა, არის წონის დაკლება, რათა სიარულის დროს სახსრის დატვირთვა შემცირდეს.

ვარჯიში და დამხმარე საშუალებები
კოქსართროზით დაავადებულისთვის ვარჯიშის შერჩევა სპეციალურ ცოდნას საჭიროებს:

მოძრაობა არ უნდა იყოს მეტისმეტად ენერგიული და ინტენსიური, რათა არ მოხდეს დაავადებული სახსრის ტრავმირება;

დაუშვებელია ისეთი მოძრაობის გაკეთება, რომელიც სახსრის ტკივილს გამოიწვევს;

ყველას სჯობს სტატიკური ვარჯიშები, რომლებიც ნაკლებად ტვირთავს სახსრებს და ამაგრებს კუნთებს.

მაგალითად:
1. დაწექით ზურგზე, ასწიეთ ფეხი და რაც შეიძლება მეტხანს გააჩერეთ ამ მდგომარეობაში.
2. დაწექით მუცელზე, ასწიეთ ფეხი და შეძლებისამებრ დიდხანს გააჩერეთ ამ მდგომარეობაში.
3. დაწექით გვერდზე, ასწიეთ ფეხი და შეძლებისამებრ დიდხანს გააჩერეთ ამ მდგომარეობაში.

კოქსართროზის დროს სასარგებლოა ცურვა. ნებადართულია თხილამურებითა და ციგურებით სრიალი. აუცილებელია ხელჯოხის ხმარება, რათა დაავადებული სახსარი დაიზოგოს.
ჩამოთვლილი მეთოდებიდან რომელიმეს დამოუკიდებელი გამოყენება არ იქნება ეფექტური. აუცილებელია, კონსერვატიულ მკურნალობას ჰქონდეს კომბინირებული ხასიათი.

კონიუნქტივიტი თვალის ლორწოვანი გარსის ანთებაა. ის შეიძლება გამოიწვიოს მიკრობმა, ვირუსმა, ალერგიამ, თვალის ტრავმამ, დამწვრობამ, უცხო სხეულმა და სხვა. მიზეზის კვალობაზე, განასხვავებენ კონიუნქტივიტის ბაქტერიულ, ვირუსულ და ალერგიულ ფორმებს. ბაქტერიული ფორმის დროს, წესისამებრ, ინფიცირდება ორივე თვალი. ანთებას თან სდევს უხვი ლორწოვანი გამონადენი. ვირუსული ფორმის დროს უმეტესად ცალი თვალი ავადდება. თან სდევს ცრემლდენა და გამონადენი. დაავადების ორივე ფორმა გადამდებია- გადაეცემა როგორც მეორე თვალს, ასევე სხვა ადამიანსაც ავადმყოფთან კონტაქტის დროს.
ხშირად კონიუნქტივიტი ალერგიული რეაქციის შედეგია. ალერგენის როლი შესაძლოა შეასრულოს ყვავილის მტვერმა, სუნმა. ალერგიული კონიუნქტივიტი ვლინდება ქუთუთოების შეწითლებით, ძლიერი ქავილით და გამონადენით.

მიმდინარეობა და სიმპტომები. ზოგადად, კონიუნქტივიტის მთავარი ნიშანი თვალში უცხო სხეულის შეგრძნებაა (თითქოს თვალებში ქვიშა შეგაყარესო). ავადმყოფი უჩივის ქავილს, შესაძლოა, განუვითარდეს სინათლის შიშიც. ამასთან ერთად, ჩნდება სხვადასხვა სიხშირისა და ხასიათის გამონადენი. კონიუნქტივიტი მხედველობაზე უშუალო გავლენას არ ახდენს, მაგრამ თუ თვალების ლორწოვანი გარსი ძლიერ არის შეშუპებული, შეწითლებული და ცრემლმდინარი, ეს მხედველობაზეც იმოქმედებს.
კონიუნქტივიტის საკმაოდ რთული ფორმაა ქრონიკული კონიუნქტივიტი. ის უმეტესად ზრდასრულ ადამიანებს შორის გვხვდება და გამოწვეულია ხანგრძლივად მოქმედი გამაღიზიანებლით, როგორიც არის, მაგალითად, კვამლი, მტვერი, ჰაერში არსებული ქიმიური მინარევები. ქრონიკული კონიუნქტივიტის მიზეზად ასევე შეიძლება იქცეს ავიტამინოზი, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა, ცხვირ-ხახის ქრონიკული დაზიანება. დაავადებას ახასიათებს მტკივნეული ქავილი, წვისა და თვალებში ქვიშის ჩაცვენის შეგრძნება, სინათლის შიში, თვალების ადვილად დაღლა. გრძელდება დიდხანს.
კონიუნქტივიტს, წესისამებრ, თან სდევს ბლეფარიტი - ქუთუთოების ანთება. მიზეზი და კლინიკა იგივეა, თუმცა უფრო ძლიერია თვალების წვა, ქავილი, წამწამების ცვენა, შესაძლოა, ქუთუთოს კიდე დაწყლულდეს კიდეც.

გართულებები. კონიუნქტივიტს შესაძლოა საკმაოდ მძიმე გართულებები მოჰყვეს. თუ პროცესი რქოვანა გარსზე გადავიდა, მოსალოდნელია მისი დაწყლულება და პერფორაცია, რაც, ბუნებრივია, მხედველობაზე უარყოფითად მოქმედებს. თუ ანთებითი პროცესი კიდევ უფრო ღრმად გავრცელდა, მხედველობის სრული დაკარგვაც კია შესაძლებელი.
დიაგნოსტიკა. სიმპტომებისა და ავადმყოფის ჩივილების საფუძველზე დიაგნოზის დასმა ძნელი არ არის, მაგრამ მიზეზის დასადგენად აუცილებელია ლაბორატორიული კვლევა და თვალის ყოველმხრივი შემოწმება.

მკურნალობა. მკურნალობა გამომწვევის ხასიათის მიხედვით ტარდება. ალერგიული კონიუნქტივიტის დროს სპეციფიკური ანტიჰისტამინური მკურნალობაა საჭირო, ვირუსულის დროს - ანტივირუსული, ხოლო მიკრობულის შემთხვევაში ინიშნება შესაბამისი მგრძნობელობის ანტიბიოტიკოთერაპია. ეფექტიანია კორტიკოსტეროიდები. ბლეფარიტის შემთხვევაში ზემოხსენებულ საშუალებებს ემატება იმავე ტიპის ადგილობრივი პრეპარატები მალამოების სახით (გახანგრძლივებული ზემოქმედებისთვის). კარგი შედეგი აქვს ფიზიოპროცედურებს. საჭიროების შემთხვევაში ინიშნება პროლონგირებული კორტიკოსტეროიდების საინექციო ფორმა. გარდა ამისა, საჭიროა დიეტისა და ჰიგიენის დაცვა, სინათლეზე ნაკლები გაღიზიანება, წყალთან ნაკლები კონტაქტი.
კონიუნქტივიტი და ბლეფარიტი ადვილად და სწრაფად იკურნება. ამ დროს პრობლემას წარმოადგენს არა თვით დაავადება, არამედ მისი გავრცელება. თავის დაზღვევის ყველაზე საიმედო გზა ჰიგიენის ზედმიწევნით დაცვაა: ავადმყოფმა უნდა გამოიყენოს ინდივიდუალური პირსახოცი და ბალიში. ხშირად იბანოს ხელები (ისევე როგორც მასთან კონტაქტში მყოფმა პირებმა). თუ შესაძლებელია, ერიდოს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებს, ასევე - აუზს, რადგან ქლორიანი წყალი ისედაც გაღიზიანებულ ლორწოვანს უფრო მეტად გააღიზიანებს.

კოლპიტი საშოს ლორწოვანი გარსის ანთებითი დაავადებაა, რომელსაც იწვევს ქლამიდია, მიკოპლაზმა, სტრეპტოკოკი, სტაფილოკოკი და სხვა მიკროორგანიზმები. კოლპიტი ქალის სასქესო ორგანოთა ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული პათოლოგიაა და უმთავრესად რეპროდუქციული ასაკის ქალებს ემართებათ. ჯანმრთელი ქალის საშოს მიკროფლორა ძირითადად იმ ჩხირებისგან შედგება, რომლებიც მიკრობებზე დამღუპველად მოქმედ რძემჟავას გამოიმუშავებენ. საშოში პათოგენური და პირობითპათოგენური მიკრობების შეჭრას სწორედ მისი მჟავა გარემო უშლის ხელს. ამის კვალობაზე, კოლპიტის განვითარებისთვის აუცილებელია შემდეგი ფაქტორები:

• სქესობრივი გზით გადამდები ინფექცია;
• სხვა ინფექციური დაავადებები;
• საშოს ლორწოვანი გარსის მექანიკური გაღიზიანება;
• ლორწოვანი გარსის კვების დარღვევა;
• საშოს ანატომიური თავისებურებების დარღვევა;
• ენდოკრინული სისტემის დაავადებები;
• ანტიბიოტიკების ხანგრძლივი მიღება;
• ალერგიული რეაქცია (პრეზერვატივზე, სანთლებზე, მალამოზე და სხვა);
• პირადი ჰიგიენის დაუცველობა.

თუ მკურნალობამ დაიგვიანა, შესაძლოა, ანთებითმა პროცესმა მოიცვას საშვილოსნოს ყელი, საშვილოსნო, დანამატები და გამოიწვიოს ენდომეტრიტი, საშვილოსნოს ყელის ეროზია და უშვილობა.

მიმდინარეობა და სიმპტომები. კოლპიტი შეიძლება იყოს პირველადი (უშუალოდ საშოს ლორწოვანი გარსის ანთება), მეორეული აღმავალი (ინფექცია ვულვიდან საშოში ხვდება) და მეორეული დაღმავალი (ინფექცია საშოში ხვდება საშვილოსნოდან). განასხვავებენ ასევე სპეციფიკურ და არასპეციფიკურ ფორმებს.
საშოს ლორწოვანი გარსის სპეციფიკურ ანთებას სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები იწვევს. ამ დროს საშოს კედლები შეშუპებული, ჰიპერემიული და ხავერდოვანია, შეხებისას დის სისხლი.
საშოს ლორწოვანი გარსის არასპეციფიკურ ანთებას ახასიათებს სეზონურობა და ჩირქოვანი გამონადენი.
მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ მწვავე, ქვემწვავე, სუსტად მიმდინარე, ქრონიკულ, ლატენტურ და უსიმპტომო კოლპიტს.
ორსულებში კოლპიტს, წესისამებრ, იწვევს მიკოპლაზმა და ურეაპლაზმა. დაავადება შესაძლოა მუცლის მოწყვეტის ან ნაყოფის ინფიცირების მიზეზად იქცეს.
მწვავე კოლპიტის ნიშნებია:

• ლორწოვან-ჩირქოვანი გამონადენი;
• გარეთა სასქესო ორგანოების ქავილი და სიწითლე;
• მუცლის ქვედა არის ტკივილი;
• ტკივილი სქესობრივი აქტისა და შარდვის დროს;
• ზოგადი მდგომარეობის გაუარესება.

დათვალიერებისას შეიმჩნევა საშოს ლორწოვანი გარსის შეშუპება და სიწითლე. მძიმე მიმდინარეობის შემთხვევაში ლორწოვანი გარსის ზედაპირზე ჩნდება ეროზიები.
სათანადო მკურნალობის გარეშე დაავადების მწვავე ფორმა გადაიზრდება ქრონიკულში, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ხშირი რეციდივი. რემისიის პერიოდში სიმპტომები ნაკლებად არის გამოხატული. პაციენტი უჩივის:

• უმნიშვნელო ლორწოვან ან ჩირქოვან გამონადენს;
• გარეთა სასქესო ორგანოების ქავილს (არა ყოველთვის).

დათვალიერებისას საშოს ლორწოვანი გარსის შეშუპება და სიწითლე ან სუსტად არის გამოხატული, ან საერთოდ არ შეიმჩნევა. შესაძლოა, ჩანდეს გაფართოებული სისხლძარღვები, კოლპოსკოპიის მეშვეობით შესაძლოა გამოვლენილ იქნეს საშოს კედლის ცვლილება - სიმკვრივე და ხორკლიანობა.
მოხუცებულ ასაკში კოლპიტი საშოს ლორწოვანი გარსის ცვლილებას იწვევს. ლორწოვანი ბაცი ყვითელი ფერისა ხდება, უჩნდება ჰემორაგიული ლაქები და დეფექტები, რომლებიც შესაძლოა საშოს შესასვლელის დანაწიბურების მიზეზად იქცეს.

იაგნოსტიკა. ანამნეზის შეკრებისა და გასინჯვის შემდეგ, რომლის მეშვეობითაც გინეკოლოგი ავლენს საშოს ლორწოვანი გარსის ანთებისთვის დამახასიათებელ ნიშნებს, აუცილებელია ჩატარდეს კვლევები გამომწვევის გამოსავლენად და ანტიბიოტიკებისადმი მისი მგრძნობელობის დასადგენად. კერძოდ:

• ნაცხის ანალიზი;
• საშვილოსნოს ყელის ნაცხის ციტოლოგიური კვლევა;
• საშოს მიკროფლორის ბაქტერიოლოგიური კვლევა;
• ანტიბიოტიკებისადმი მგრძნობელობის დადგენა;
• ანალიზები მიკოპლაზმის, ურეაპლაზმის, ქლამიდიის, ტრიქომონადის, ადამიანის პაპილომა ვირუსის, ჰერპესვირუსის გამოსავლენად;
• შარდის ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა;
• ჰორმონული ფონის გამოკვლევა (ჩვენებით).

მკურნალობა მიზნად ისახავს დაავადების გამომწვევი ფაქტორის მოშორებას და თანმხლები დაავადების კლინიკური სიმპტომების აღმოფხვრას.
კოლპიტის სამკურნალოდ ინიშნება:

• ანტიბაქტერიული თერაპია;
• ფიზიოთერაპია;
• ზოგადგამაჯანსაღებელი პრეპარატები;
• დიეტოთერაპია.
• გამორეცხვა;
• მიკრობების საწინააღმდეგო სანთლები და მალამოები;
• მალამოს აპლიკაციები;
• ადგილობრივი ჰორმონული თერაპია (დანიშნულებისამებრ).

მკურნალობის პერიოდში პაციენტმა უნდა დაიცვას რძიან-მცენარეული დიეტა და მიიღოს ნაკლები სითხე. ასეთი დიეტა არ აღიზიანებს საშოსა და საშვილოსნოს ყელის ლორწოვან გარსს.
ანტიბაქტერიული თერაპია ინიშნება მხოლოდ გამომწვევის ანტიბიოტიკებისადმი მგრძნობელობის დადგენის შემდეგ, დაავადების ფორმისა და სტადიის გათვალისწინებით.
ადგილობრივი ჰორმონული თერაპია საჭიროა საკვერცხეების ჰიპოფუნქციის შემთხვევაში.
პროფილაქტიკა გულისხმობს დაავადების პირველი სიმპტომების აღმოჩენისთანავე ექიმთან ვიზიტს, პირადი ჰიგიენის დაცვას, სქესობრივი კონტაქტის დროს ბარიერული დამცავი საშუალების (პრეზერვატივის) გამოყენებას.

ქრონიკული კოლიტი არის მსხვილ ნაწლავში ლოკალიზებული ანთებითი პროცესი, რომელიც პერიოდულად მწვავდება. ის საჭმლის მომნელებელი სისტემის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა. ქრონიკულ კოლიტს რამდენიმე მიზეზი იწვევს. ამის კვალობაზე, განასხვავებენ:

• ინფექციური ბუნების ქრონიკულ კოლიტს. მას იწვევს ნაწლავებში მოხვედრილი მიკრობები -  გონოკოკი, სალმონელა, ტუბერკულოზის მიკობაქტერია, მკრთალი ტრეპონემა და სხვა, ასევე - ნაწლავში პირობით-პათოგენური  მიკრობების სიჭარბე, რაც შესაძლოა სხვა დაავადებით იყოს პირობადებული.
• სოკოვანი ბუნების კოლიტს. მის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ორგანიზმში პათოგენური სოკოების სიჭარბე. ამ მიზეზით გამოწვეული კოლიტი იშვიათია.
• პროტოზოული ბუნების კოლიტს. იწვევს ბაქტერიები, რომლებიც წარმოადგენს ამებიოზის, ლამბლიოზის ან ბალანტიდიაზის მიზეზს.
• პარაზიტული ბუნების კოლიტს. მიზეზი ნაწლავებში მობინადრე პარაზიტებია.
• არაჯანსაღი კვებით გამოწვეულ კოლიტს. ის ვითარდება, როდესაც ადამიანი დიდხანს იკვებება არასწორად ან სისტემატურად არღვევს კვების რეჟიმს. ამ მიზეზით განპირობებული კოლიტი საკმაოდ ხშირია.
• ტოქსიკური ბუნების კოლიტს. როდესაც მსხვილი ნაწლავის კედელზე გამუდმებით მოქმედებს სპეციფიკური ტოქსიკური ნივთიერებები, ის ღიზიანდება, ვითარდება ანთება და ყალიბდება კოლიტი.
• ალერგიული ბუნების კოლიტს. ის, არსებითად, ალერგიული რეაქციით განპირობებულ ნაწლავის ანთებას წარმოადგენს.
• წამლისმიერ კოლიტს. ანთების მიზეზად შესაძლოა იქცეს რომელიმე წამლის, მაგალითად, ანტიბიოტიკების ხშირი და უმიზნო გამოყენება, რაც საკმაოდ ხშირად იწვევს მწვავე დისბაქტერიოზს და ავადმყოფს საფაღარათო საშუალებების რეგულარულ გამოყენებას აიძულებს.

კოლიტი ასევე შესაძლოა განვითარდეს: კუჭ-ნაწლავის ზოგიერთი დაავადების (მაგალითად, გასტრიტის ან პანკრეატიტის) დროს; მსხვილი ნაწლავის ხანგრძლივი მექანიკური გაღიზიანების ან ნაწლავში განავლოვანი მასების მუდმივი შეფერხების შედეგად (შეფერხება შესაძლოა გამოიწვიოს სიმსივნურმა წარმონაქმნმა ან ნაწლავში არსებულმა შეხორცებამ). კოლიტის პროვოცირება შესაძლოა მოახდინოს ოყნის ან რექტალური სანთლების ხშირმა გამოყენებამ.

მრავალ შემთხვევაში მიზეზი რამდენიმეა. მაგალითად, წყლულოვანი კოლიტი ყალიბდება, როდესაც ორგანიზმზე ერთდროულად მოქმედებს კვებითი (არასწორი კვება), აუტოიმუნური და ბაქტერიული ფაქტორები.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. კოლიტისთვის დამახასიათებელ ერთ-ერთ სიმპტომს წარმოადგენს კუჭის მოქმედების დარღვევა - ფაღარათი (2-15-ჯერ დღე-ღამეში) ან ფაღარათისა და შეკრულობის მონაცვლეობა. დეფეკაციის დროს გამოიყოფა ლორწონარევი ფაფისმაგვარი ან თხიერი სუბსტანციები და ავადმყოფს აქვს ნაწლავის არასრულად დაცლის შეგრძნება.
თუ კოლიტი გამწვავებულია, მაშინ ავადმყოფს გამუდმებით აქვს დეფეკაციის ცრუ სურვილი. ამ დროს ნაწლავებიდან გამოიყოფა აირები, ცოტაოდენი განავლოვანი მასა, ლორწო, ზოგჯერ - სისხლიც.
სპასტიკური კოლიტის დროს განავლოვანი მასა განიცდის ძლიერ ფრაგმენტაციას (ჰგავს ცხვრის განავალს), განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც კოლიტი აზიანებს მსხვილი ნაწლავის ბოლო ნაწილს.
ქრონიკული კოლიტის კიდევ ერთი გავრცელებული სიმპტომია მუცლის ტკივილი. ის ზოგჯერ ყრუა, ზოგჯერ - ძლიერი, ლოკალიზებულია უმეტესად მუცლის ქვედა ან გვერდითა ნაწილებში, ძლიერდება ჭამის შემდეგ და დეფეკაციის წინ. კოლიტის დროს ტკივილის შეტევებს შესაძლოა თან ახლდეს აირების გამოყოფა და დეფეკაციის სურვილი. დეფეკაციის შემდეგ ტკივილი ერთხანს შესაძლოა გაგრძელდეს, თუმცა უმეტესად მალევე ქრება. ტკივილის პროვოცირება შესაძლოა მოახდინოს ოყნამ.
კოლიტის დროს ტკივილს აყუჩებს სითბო, ამიტომ ეფექტიანია სათბურა და თბილი კომპრესი. თუ ანთებითი პროცესი მსხვილი ნაწლავის სეროზულ გარსზეც გავრცელდა (პერიკოლიტი), მუცლის ტკივილი მკვეთრად ძლიერდება რყევის, მოძრაობისა და მუცლის გათბობის შემთხვევაში. ამ დროს ტკივილის შემსუბუქება შესაძლებელია წოლით.

პერიკოლიტის დროს ტკივილი ყრუ და მუდმივია და მთელ მუცელში შეიგრძნობა ან ლოკალიზებულია გულის კოვზთან. აღსანიშნავია, რომ პერიკოლიტის დროს ტკივილი არ უკავშირდება საკვების მიღებას ან დეფეკაციას.

გართულებები. ზოგჯერ ქრონიკული კოლიტი დიდხანს ყოველგვარი გართულების გარეშე მიმდინარეობს, ზოგჯერ კი განუწყვეტლივ პროგრესირებს, ერთმანეთს ენაცვლება რემისიისა და გამწვავების პერიოდები, მსხვილ ნაწლავში კი ატროფიული ხასიათის შეუქცევადი ცვლილებები იწყება. შესაძლოა განვითარდეს შეხორცებითი პროცესებიც (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ანთებითი პროცესი ნაწლავის ლორწოვანი გარსიდან სეროზულზე გადადის). თუმცა ასეთი გართულებები იშვიათია.

დიაგნოსტიკის მეთოდებია:

• ხელით გასინჯვა. ამ დაავადების დროს მსხვილი ნაწლავი ადვილად ისინჯება. ხელით გასინჯვის დროს ხდება მტკივნეული უბნების გამოვლენაც.
• კოპროლოგიური ანალიზი. განავლის ანალიზი ავლენს ლორწოს გამოყოფის გაძლიერებას და დიდი ოდენობით ლეიკოციტების არსებობას. უმეტესად აღინიშნება იოდოფილური ფლორისა და ერითროციტების მატება (როდესაც კოლიტი იღებს წყლულოვან ან ეროზიულ ხასიათს).
• რენტგენოლოგიური კვლევა. ქრონიკული კოლიტი ნაწლავებში სერიოზულ ცვლილებებს არ იწვევს. მსხვილი ნაწლავის რენტგენოლოგიურმა კვლევამ შესაძლოა გამოავლინოს ნაწლავის მოძრაობითი აქტიურობის დარღვევა, მსხვილი ნაწლავის მუდმივი სპაზმური კუმშვა და რამდენიმე სხვა სიმპტომი. კოლიტის უფრო რთული ფორმის დროს შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის სერიოზული ცვლილებები, მაგალითად, ნაწიბურები, რომლებიც მსხვილ ნაწლავს ავიწროებს.
• ენდოსკოპია. დრეკადი ენდოსკოპის საშუალებით შესაძლებელია მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსის მდგომარეობის შესწავლა და დაზიანების ხარისხის დადგენა, ეროზიებისა თუ წყლულების აღმოჩენა, რაც კვლევის სხვა მეთოდით შეუძლებელია.

დიეტა და კვების რეჟიმი. ქრონიკული კოლიტის გამწვავების ფაზაში რეკომენდებულია ხშირი (დღეში, სულ მცირე, ხუთჯერადი) კვება პატარ-პატარა ულუფებით. რაციონი, უწინარეს ყოვლისა, დამზოგველი უნდა იყოს - არ უნდა შეიცავდეს ბევრ მშრალ და მაგარ საკვებს; მდიდარი უნდა იყოს ცილებით (დღე-ღამეში დაახლოებით 100 გრამი), ცხიმით, რომელიც ნაწლავებში ადვილად იშლება (ესეც 100 გრამამდე), და ნახშირწყლებით, რომლებსაც ბურღულეული შეიცავს (დაახლოებით 450 გრამი). თუ კოლიტი ძალიან გამწვავდა, ნახშირწყლების ოდენობა 300გ-მდე უნდა შემცირდეს.
კოლიტით დაავადებულებს ყველაზე ხშირად უნიშნავენ სამკურნალო დიეტა #4-ს, #4ა-სა და #2-ს. ამასთანავე, დიეტა #4ა იმ შემთხვევაში ინიშნება, როდესაც კოლიტის დროს გაძლიერებულია დუღილის პროცესი. მას შემდეგ, რაც მსხვილი ნაწლავის ანთება ჩაცხრება, შეიძლება პაციენტის გადაყვანა დიეტა #4ბ-ზე. ამ დიეტით ნებადართულია წინა დღის გამომცხვარი თეთრი პურის, ცოტაოდენი არაჟნისა და ყველის ჭამა. ანთებითი პროცესის ჩაცხრობის შემდეგ ავადმყოფს ნებას რთავენ, ჭამოს მოხარშული ხორცი ან ორთქლზე მომზადებული კატლეტი. მოგვიანებით კვების რაციონში შეიძლება ჩაირთოს ბოსტნეული, ხილი (მოხარშული ან გახეხილი) და მწვანილი. საბოლოო ჯამში კოლიტით დაავადებულის დიეტა უახლოვდება დიეტა #4-ს. ავადმყოფს შეუძლია მიიღოს გაუხეხავი ხილი და ბოსტნეული.
თუ ქრონიკულმა კოლიტმა ნაწლავში მრავლობითი არასპეციფიკური წყლულის გაჩენა გამოიწვია, რაციონიდან რძისა და მისი ნაწარმის ამოღებამ შესაძლოა სრული ან ნაწილობრივი განკურნება გამოიწვიოს.
თუ კოლიტი კრონის დაავადებაში გადაიზარდა, დღიურ რაციონში ცილების წილი ავადმყოფის წონის 0,15%-ს უნდა შეადგენდეს, მინიმალური ოდენობით უნდა იყოს მასში უჯრედისი, ხოლო დღის განმავლობაში მიღებული კალორიები არ უნდა აღემატებოდეს 2400-ს. ცხიმებიდან რეკომენდებულია მხოლოდ ნაღების კარაქი. თუ პათოლოგიური პროცესი დამძიმდა, ორგანიზმს საკვები მხოლოდ გახეხილი, ზონდის საშუალებით უნდა მიეწოდოს. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც კუჭი ან საყლაპავია დაზიანებული.
თუ ავადმყოფი ხშირად უჩივის შეკრულობას, აუცილებელია რაციონში უჯრედისის შემცველი პროდუქტის (ხილის, ბოსტნეულის) წილის გაზრდა. მათი მიღება უმჯობესია გახეხილი ან მოხარშული სახით. თუ შეკრულობის მიზეზი კოლიტით დაზიანებული მსხვილი ნაწლავის მუდმივი სპაზმია, შესაძლოა, პრობლემა მოხსნას სპაზმოლიზურმა პრეპარატებმა (ან ქოლინომიმეტიკებმა), ასევე - კოლიტის ლოკალიზების ადგილას თბილი სათბურის ან კომპრესის დადებამ.

ნაწლავის ატონიის შემთხვევაში ინიშნება სამკურნალო ფიზკულტურა, ზოგჯერ მასაჟიც. რეკომენდებულია საფაღარათო საშუალებების რაციონალური გამოყენება. მსხვილ ნაწლავში ანთებითი პროცესების ჩაცხრობის შემდეგ ამ ტიპის წამლების მიღება საჭირო აღარ არის.
ფიზიოთერაპია. ქრონიკული კოლიტის სამკურნალოდ აუცილებელია ფიზიოთერაპიული მკურნალობა, მაგალითად, სამკურნალო ტალახის პროცედურები, მნიშვნელოვანია სანატორიული მკურნალობაც.
მედიკამენტები. ინიშნება ანტიბიოტიკები (ტეტრაციკლინი, ლევომიცეტინი), ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სულფანილამიდური პრეპარატები (ფტალაზოლი და სულგანი). ეფექტურია 8-ოქსიქინოლინის წარმოებულები, მაგალითად, ენტეროსეპტოლი და ინტესტოპანი. ეს წამლები თრგუნავს ნაწლავებში იმ მიკროფლორას, რომელიც ლპობისა და დუღილის პროცესის გააქტიურების გზით იწვევს კოლიტს. ხსენებული პრეპარატები ნაწლავების ნორმალურ მიკროფლორაზე გავლენას არ ახდენს.
თუ ნაწლავების ნორმალური მიკროფლორა მეტისმეტად არის შეცვლილი, ინიშნება ბიფიკოლი და ბიფიდუმბაქტერინი, ხოლო იმისათვის, რომ ორგანიზმმა უფრო აქტიური წინააღმდეგობა გაუწიოს დაავადებას, შეიძლება კანქვეშ შეყვანილ იქნეს ალოეს ექსტრატი და ჩატარდეს ვიტამინოთერაპია (აუცილებლად ექიმის რეკომენდაციით!).
თუ ავადმყოფი ხშირად უჩივის ფაღარათს, მაშინ უნდა დაინიშნოს შემკვრელი და მადეზინციფირებელი თვისებების მქონე პრეპარატები (მაგალითად, ტანსალი, ტანალბინი). ამავე მიზნით შეიძლება გამოყენებულ  იქნეს შესაბამისი თვისებების მქონე სამკურნალო მცენარეების (მარწყვაბალახა, თავსისხლა, შოთხვი, მოცვი, მურყანის გირჩი და სხვა) ნახარში. სტანდარტული დოზაა თითო სუფრის კოვზი დღეში 5-ჯერ. განსაკუთრებით ეფექტურია ზემოხსენებული შემკვრელი საშუალებების კომბინაცია ქოლინოლიზურ პრეპარატებთან (მაგალითად, მეტაცინთან).
თუ სიგმოიდური ან სწორი ნაწლავი დაზიანდა, შემკვრელი საშუალებები (მაგალითად, გვირილის ნაყენი) ოყნის მეშვეობით უნდა იქნეს შეყვანილი. თუ კოლიტთან ერთად ავადმყოფი ჰემოროეს ან პროქტიტსაც უჩივის, გამოიყენება ადგილობრივი მოქმედების შემკვრელი საშუალებები, მაგალითად, ქსეროფორმი. თუ გამოხატულია ძლიერი მეტეორიზმი და აღინიშნება ფრაგმენტული განავალი, შედეგიანია გვირილისა და პიტნის ნაყენები, თუმცა არსებობს ამ სიმპტომატიკის მოსახსნელი სინთეზური მედიკამენტებიც. როდესაც ფაღარათის მიზეზია კუჭისა და პანკრეასის სეკრეტის სუსტი გამოყოფა, ინიშნება ფერმენტები, რომლებიც აუმჯობესებს საჭმლის მონელებას, მაგალითად, პანზინორმი, აბომინი.

სამკურნალო საშუალებათა მიღების წესი:

• თუ კოლიტს თან სდევს ძლიერი სპაზმი და ტკივილი, ინიშნება პაპავერინი ან ნო-შპა (0,04 გ დღეში 3-ჯერ პერორალურად ან 2,0 მლ 2%-იანი ხსნარი კუნთებში) 10-15 დღის განმავლობაში. ისეთ ქოლინოლიზურ საშუალებებს, როგორიც არის ატროპინი, ბევრი უკუჩვენება აქვს და ინდივიდუალურად ინიშნება. იგივე ითქმის დიკოლინზეც. მოხერხებულია ბუკოსპანის სანთლების სახით გამოყენება.
• თუ კოლიტის გამწვავება ნაწლავური მიკროფლორის მოქმედების დაღვევით ან მწვავე ინფექციის ფონზე მიმდინარეობს, ინიშნება ანტიბიოტიკები (ტეტრაციკლინი, ერითრომიცინი) - 300 ათას ერთეულამდე - და სულფანილამიდები (ფტალაზოლი, სულგინი) - თითო გრამი დღეში 5-ჯერ 7 დღის განმავლობაში. ინფექციური და უმარტივესებით გამოწვეული კოლიტის დროს ინიშნება ენტეროსეპტოლი ან ინტესტოპანი, ასევე - ფურაზოლიდონი და მისი მსგავსი პრეპარატები.
  ქრონიკულ კოლიტს ხშირად სდევს თან დისბაქტერიოზი, რის გამოც საჭიროა ნაწლავის ნორმალური მიკროფლორის აღმდგენი საშუალებების (ბიფიდუმბაქტერინი, კოლიბაქტერინი, ბიფიკოლი) დანიშვნა 1 თვით მაინც. ხშირად აუცილებელია იმუნოსტიმულატორების (პროდიგიოზანის, მეტაცილის) და ვიტამინოთერაპიის კურსის ჩატარება. ალერგიული კომპონენტის არსებობის შემთხვევაში ინიშნება ანტიჰისტამინური პრეპარატები (დიმედროლი, ტავეგილი).
• თუ ქრონიკული კოლიტი კუჭისა და კუჭქვეშა ჯირკვლის სეკრეციის დაქვეითებასთან არის შერწყმული, ნიშნავენ  ფერმენტს (ფესტალი, პანკრეატინი).
• ზოგჯერ კოლიტის მიმდინარეობა მოითხოვს ჰორმონების დანიშვნას (პრედნიზოლონი და სხვა), ნევროზული დარღვევების აღმოცენების შემთხვევაში კი აუცილებელია ვალერიანის, ელენიუმის ან ტაზეპამის გამოყენება.
• ნაწლავის მოძრაობითი აქტიურობის დარღვევისას ინიშნება შემკვრელი საშუალებები (ფაღარათის დროს) - თეთრი თიხა, ბისმუტის პრეპარატები, ტანალბინი, მოტორიკის დამამუხრუჭებელი პრეპარატები, შეკრულობის შემთხვევაში კი კარგი ეფექტი აქვს აბუსალათინის ზეთსა და იზაფენინს.

პროფილაქტიკა. ქრონიკული კოლიტის პროფილაქტიკა გულისხმობს ნაწლავური ინფექციებისა და მსხვილი ნაწლავის პარაზიტული დაავადებების დროულ მკურნალობას. აუცილებელია რაციონალური კვება, ჭამის დროს ლუკმის კარგად დაღეჭვა.

• მემკვიდრეობა. დაავადება ხშირია ერთი და იმავე ოჯახის წევრებსა და განსაზღვრული ეთნიკური წარმომავლობის პირებს შორის. გარდა ამისა, გამოვლენილია გენეტიკური მარკერები, რომლებიც ხშირად არის ასოცირებული არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტთან.
• გარეგანი ფაქტორები. არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის აღმოცენებაში გარეგანი ფაქტორების როლის შესახებ მრავალი მეცნიერული ჰიპოთეზა არსებობს. ერთ-ერთი ჰიპოთეზის მიხედვით, ვინაიდან მსხვილი ნაწლავი საკვები ნივთიერებების ზემოქმედებას განიცდის, ადვილი შესაძლებელია, ზოგიერთმა საკვებმა მისი ანთების პროვოცირება მოახდინოს. არსებობს მონაცემები არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის განვითარებაში ინფექციის როლზეც.
• იმუნური სისტემა. არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს აუტოიმუნურ პათოლოგიათა რიცხვს მიაკუთვნებენ - ირღვევა იმუნური სისტემის ფუნქცია და ის საკუთარ ორგანიზმს ებრძვის. ამ მოსაზრებას ადასტურებს არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის დროს მსხვილ ნაწლავთან ერთად სხვა სისტემებისა და ორგანოების დაზიანებაც.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. სიმპტომები მსხვილი ნაწლავის დაზიანების ხასიათზეა დამოკიდებული. ჩვეულებრივ, აღინიშნება ფაღარათი, რომლის დროსაც სისხლსა და ლორწოსთან შერეული თხიერი განავალი გამოიყოფა. სისხლმდინარე კერას ავლენს რექტალური (სწორი ნაწლავიდან) გამოკვლევაც. დაავადებას, წესისამებრ, თან სდევს მუცლის ტკივილი, რომლის ინტენსივობაც ზომიერიდან ძალიან ძლიერამდე მერყეობს.
არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი ლოკალიზებულია მსხვილი ნაწლავის სხვადასხვა ნაწილში, სწორი ნაწლავიდან განივ კოლინჯამდე. ზოგჯერ ანთებითი პროცესი მხოლოდ სწორ ნაწლავს მოიცავს (პროქტიტი). ამ შემთხვევაში შესაძლოა დაავადების ერთადერთი გამოვლინება სწორი ნაწლავიდან სისხლდენა იყოს. ზოგჯერ აღინიშნება სწორი ნაწლავის ტკივილი, დეფეკაციის ცრუ სურვილი. არის შემთხვევები, როდესაც ანთებითი პროცესი სწორი ნაწლავიდან ვრცელდება სიგმოიდურ კოლინჯზე (პროქტოსიგმოიდიტი), კოლინჯის მთელ მარცხენა ნახევარსა და მთელ მსხვილ ნაწლავზე (პანკოლიტი). ბუნებრივია, რაც უფრო დიდ ფართობს მოიცავს პათოლოგიური ცვლილებები, მით უფრო მძაფრია კლინიკური სიმპტომატიკა.

მიმდინარეობის სიმძიმის მიხედვით განასხვავებენ:

• მსუბუქ არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს. ამ დროს კუჭის მოქმედება დღე-ღამეში ოთხჯერადზე ნაკლებია. განავალში სისხლის მინარევი შესაძლოა არც იყოს. ზოგადი ინტოქსიკაცია გამოხატული არ არის, ტემპერატურა ნორმალურია, სისხლში ანთებისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები არ არის (ედს ნორმალურია). აღინიშნება მუცლის ზომიერი ტკივილი ან კუნთების სპაზმი, ასევე - კუჭის მოქმედების ცრუ სურვილი (ცრუ ჭინთვა, ტენეზმი), რომლის შედეგადაც განავალი არ გამოიყოფა ან გამოიყოფა ძალიან მცირე ოდენობით.
• საშუალო სიმძიმის არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს. ამ დროს დეფეკაციის სიხშირე დღე-ღამეში 4-ს აღემატება, თუმცა ინტოქსიკაციის ნიშნები მინიმალურია, ცხელება 38-39°ჩ -ს აღწევს, ტკივილი ზომიერია. სისხლის ანალიზი ავლენს ანემიას, მაგრამ არცთუ ისე მკვეთრს.
• მძიმე არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს. მას ახასიათებს ხშირი (დღე-ღამეში 6-ზე მეტი) დეფეკაცია, ინტოქსიკაციის სიმპტომები - ცხელება, ტაქიკარდია (გულის აჩქარება), ანემია და ედს-ის მატება. განსაკუთრებით მძიმედ მიმდინარეობს დაავადების ელვისებური ფორმა. ამ დროს კუჭის მოქმედებათა რიცხვი დღე-ღამეში 6-ს აღემატება, განავალი მუდმივად სისხლიანია, ვლინდება მკვეთრი ინტოქსიკაცია, მუცელი მტკივნეულია, ანემია მკვეთრია. ანთებითი პროცესი სცდება მსხვილი ნაწლავის ლორწოვან გარსს და ვრცელდება ქვემდებარე შრეებზე, რაც არღვევს მსხვილი ნაწლავის კედლის ელასტიკურობას. მოსალოდნელია მისი მკვეთრი გაფართოებაც, რასაც მედიცინაში ნაწლავის ტოქსიკურ დილატაციას უწოდებენ. ნაწლავის ტოქსიკური დილატაცია შესაძლოა მისი პერფორაციის (კედლის გახვრეტის) მიზეზად იქცეს. სათანადო მკურნალობის გარეშე არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის ელვისებური ფორმა სიკვდილით სრულდება.

არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი მხოლოდ ნაწლავის დაავადება არ არის. ის სისტემური პათოლოგიაა, რომელმაც შესაძლოა ორგანიზმის სხვადასხვა ნაწილის დაზიანება გამოიწვიოს. ზოგჯერ ზოგადი გამოვლინება, მაგალითად, სახსრების ტკივილი, დაავადების პირველი ნიშანიც კია და უსწრებს ნაწლავებისმხრივ ჩივილებს. ბუნებრივია, ამ შემთხვევაში დაავადების დიაგნოსტიკა რთულდება.

არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის ზოგად გამოვლინებათა შორის უნდა აღინიშნოს:

• აფთოზური წყლულები პირის ღრუში;
• გამოვლინებები თვალების მხრივ: ირიტი ან უვეიტი (ფერადი გარსის ანთება), ეპისკლერიტი;
• საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის დაზიანება: ართრიტი - სახსრების ანთება, რომელმაც შესაძლოა მოიცვას ერთი დიდი ან რამდენიმე წვრილი (მტევნის ან ტერფის) სახსარი; ხერხემლის სვეტის ართრიტი ანუ მაანკილოზებელი სპონდილიტი; ხერხემლის სვეტის ქვედა ნაწილისა და გავა-თეძოს ართრიტი;
• გამოვლინებები კანის მხრივ: ერითემა (კანქვეშა ქსოვილის ანთება) ქვემო კიდურებზე; განგრენული პიოდერმია (კანის ჩირქოვანი მტკივნეული დაწყლულება);
• ღრმა ვენების თრომბოზი და ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია;
• აუტოიმუნური ჰემოლიზური ანემია;
• თითების დეფორმაცია;
• სანაღვლე გზების ანთება, მასკლეროზებელი ქოლანგიტი.

გართულებები. გართულებებიდან აღსანიშნავია წყლულების პერფორაცია, სისხლდენა და აბსცესების განვითარება. როდესაც დაავადება 10 წელზე მეტია მიმდინარეობს და მთელი მსხვილი ნაწლავია დაზიანებული, კიბოს განვითარების რისკი მაღალია. ამ შემთხვევაში პაციენტმა ერთ ან ორ წელიწადში ერთხელ უნდა ჩაიტაროს კოლონოსკოპია, რათა სიმსივნის სიმპტომები არ გამოეპაროს.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის სადიაგნოსტიკოდ, უპირველეს ყოვლისა, ტარდება სისხლის საერთო ანალიზი, რათა დადგენილ იქნეს ანემიისა და ანთებისთვის დამახასიათებელი ნიშნების არსებობა. უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ენდოსკოპიურ კვლევას, კოლონოსკოპიას, რომლის დროსაც სპეციალური ხელსაწყოს კოლონოსკოპის მეშვეობით მთელი მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანს ათვალიერებენ. ამ პროცედურის დროს შესაძლებელია ბიოფსიის ჩატარება - მსხვილი ნაწლავის ქსოვილის აღება მიკროსკოპიული გამოკვლევისთვის. მიკროსკოპიული კვლევით მიღებული მონაცემები დიაგნოზს ადასტურებს. სადიაგნოზოდ გამოიყენება მსხვილი ნაწლავის კონტრასტული (ბარიუმის ფაფით) რენტგენოლოგიური გამოკვლევაც, თუმცა ის კოლონოსკოპიასავით ისეთი ინფორმაციული არ არის.

მედიკამენტური მკურნალობის მიზანი ანთების ლიკვიდაციაა. წარმატებული მკურნალობით შესაძლებელია არა მარტო სიმპტომების აღმოფხვრა, არამედ ხანგრძლივი რემისიის მიღწევაც. ანთების სალიკვიდაციოდ სხვადასხვა ჯგუფის პრეპარატებია რეკომენდებული. მათ სხვადასხვა შემთხვევაში სხვადასხვა ეფექტი აქვთ. შესაბამისად, ექიმს განსაზღვრული დრო სჭირდება იმ საშუალების შესარჩევად, რომელიც ცალკეული პაციენტისთვის იქნება ეფექტური. გარდა ამისა, ექიმი ყოველთვის იღებს მხედველობაში არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის სამკურნალოდ რეკომენდებული ზოგიერთი პრეპარატის გვერდით ეფექტს. მათი დანიშვნისას მოსალოდნელი სარგებლობა უნდა აღემატებოდეს მკურნალობასთან დაკავშირებულ შესაძლო დისკომფორტს. ანთების საწინააღმდეგო საშუალებებიდან ინიშნება სულფასალაზინის პრეპარატები და კორტიკოსტეროიდები. გარდა ამისა, გამოიყენება იმუნოსუპრესიული (იმუნური სისტემის დამთრგუნველი) საშუალებები, რომლებიც ასევე თრგუნავს ანთებით პროცესს. ზოგ შემთხვევაში საჭიროა იმ პრეპარატების გამოყენებაც, რომლებიც უშუალოდ ანთებით პროცესზე არ ახდენს გავლენას, მაგრამ დაავადების ნიშნების ლიკვიდაციაში გვეხმარება. მათ სიმპტომურ საშუალებებს უწოდებენ. ამ მიზნით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საფაღარათო ან შემკვრელი საშუალებები, ტკივილგამაყუჩებლები, რკინის პრეპარატები. ამ ღონისძიებათა უეფექტობის შემთხვევაში შესაძლოა საჭირო გახდეს ქირურგიული მკურნალობა - დაზიანებული ნაწლავის ამოკვეთა.

რეკომენდაციები არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტით დაავადებულთათვის:

• შეიცვალეთ ცხოვრების წესი და კვების რეჟიმი. რაციონიდან ზოგიერთი პროდუქტის ამოღება სიმპტომებს ამსუბუქებს.
• შეზღუდეთ რძისა და მისი ნაწარმის მიღება. ისინი ამძიმებენ დაავადების მიმდინარეობას, ვინაიდან კოლიტის დროს ხშირია რძის გადამამუშავებელი ფერმენტის - ლაქტაზის დეფიციტი.
• შეარჩიეთ თქვენთვის უვნებელი ხილი და ბოსტნეული - მართალია, ისინი ჯანსაღი კვების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს წარმოადგენს, მაგრამ არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის დროს ზოგიერთმა მათგანმა შესაძლოა დიარეა და მეტეორიზმი გააძლიეროს. მიიღეთ მხოლოდ ის ხილ-ბოსტნეული, რომელსაც იტანთ.
• უარი თქვით საკვებზე, რომლის მიღებაც დისკომფორტს გიქმნით. ეს შეიძლება იყოს ლობიო, ციტრუსები, ყავა, კოლა, ალკოჰოლი.
• საკვები მიიღეთ ხშირად და მცირე ულუფებით.
• სვით საკმარისი ოდენობის სითხე. უმჯობესია, ეს იყოს წყალი. მინერალური წყალი მხოლოდ უგაზო შეგიძლიათ დალიოთ.
• რაკი იძულებული ხართ, განსაზღვრულ პროდუქტებზე უარი თქვათ, რეკომენდებულია, მიიღოთ პოლივიტამინებისა და მინერალების კომპლექსი.
• დაავადების მიმდინარეობა გაცილებით მსუბუქი იქნება და დაავადება ნაკლებ პრობლემას შეგიქმნით, თუ თავს აარიდებთ სტრესს და რეგულარულად შეასრულებთ მსუბუქ ვარჯიშს.

მიზეზები და განვითარების მექანიზმი. მოზარდობიდან მენოპაუზამდე პერიოდს რეპროდუქციულს უწოდებენ. მხოლოდ რეპროდუქციულ ასაკში ფუნქციონირებს ქალის სასქესო ჯირკვალი - საკვერცხე. განსაზღვრულ პერიოდში (საშუალოდ - 4 კვირაში) ერთხელ საკვერცხეში ფოლიკული მწიფდება, შემდეგ სკდება და კვერცხუჯრედს ათავისუფლებს. ამავე დროს ფოლიკული გამოიმუშავებს ქალის ძირითად სასქესო ჰორმონს - ესტროგენს, რომელიც  ციკლის პირველ ფაზაში იწვევს საშვილოსნოს ლორწოვანის ზრდას. გამსკდარი ფოლიკულისგან წარმოიქმნება ყვითელი სხეული, რომელიც გამოყოფს ქალის მეორე სასქესო ჰორმონს - პროგესტერონს. მისი ზემოქმედებით საშვილოსნოს ლორწოვანში მიმდინარეობს გარდაქმნები, კერძოდ, მომზადება განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მისამაგრებლად. თუ კვერცხუჯრედი არ განაყოფიერდა, ყვითელი სხეული უკუვითარდება. ამის შედეგად მკვეთრად ქვეითდება სისხლში პროგესტერონის დონე, რასაც საშვილოსნოს ლორწოვანის ჩამოფცქვნა  და მენსტრუაცია მოჰყვება. ამასობაში საკვერცხეში მწიფდება მომდევნო კვერცხუჯრედი და იწყება ახალი ციკლი.
საკვერცხეების ბიოლოგიური სიცოცხლის ასაკი დასასრულს 35-დან 50 წლამდე პერიოდში უახლოვდება (ეს ყველასთვის ინდივიდუალურია). თანდათანობით მცირდება ჰორმონების გამომუშავება, კვერცხუჯრედი უფრო და უფრო იშვიათად მწიფდება, რის გამოც მენსტრუაციული ციკლი არარეგულარული ხდება. საკვერცხეების ფუნქციას თავის ტვინში მდებარე ცენტრი არეგულირებს. მათი ფუნქციის დაქვეითებას ცენტრი მასტიმულირებელი ჰორმონების მომატებით პასუხობს. განსაზღვრული ხნის განმავლობაში საკვერცხეები ახერხებენ უკანასკნელი რეზერვების მობილიზაციას, მაგრამ დგება დღე, როდესაც მათი ფუნქციონირება წყდება. ზოგ ქალს მენსტრუაცია შესაძლოა წინასწარი დარღვევების გარეშეც შეუწყდეს.
მენოპაუზის ასაკი ინდივიდუალურია, საშუალოდ 51 წელს უდრის, უმეტესად კი 45-დან 55 წლამდე მერყეობს. თუ მენოპაუზიდან 1 წლის ან უფრო მეტი ხნის შემდეგ ქალს სისხლდენები დაეწყო, მან აუცილებლად უნდა მიმართოს ექიმს. მართალია, ეს უმეტესად ჰორმონული ბალანსის მერყეობის შედეგია, მაგრამ არ არის გამორიცხული, საშვილოსნოს კიბოს გამოვლინებაც იყოს. უნდა გვახსოვდეს, რომ ადრეულ ეტაპზე დიაგნოსტირებული კიბოსგან განკურნება შესაძლებელია, დაგვიანების შემთხვევაში კი პროგნოზი არასაიმედოა.
საკვერცხეების ფუნქციის მარეგულირებელი ცენტრი,  ჰიპოთალამუსი, უკავშირდება თავის ტვინის სხვა უბნებს, მათ შორის - ვეგეტატიური ნერვული სისტემის ცენტრებს, რომლებიც სისხლის მიმოქცევას და სხეულის ტემპერატურას არეგულირებს, ასევე - ლიმბურ სისტემას, რომელიც "გრძნობათა ცენტრს" წარმოადგენს. ამიტომ არის, რომ მენოპაუზით განპირობებული ჰორმონული ცვლილებები შესაძლოა ფსიქოვეგეტატიური დარღვევების მიზეზად იქცეს. საბედნიეროდ, ეს დარღვევები ყოველთვის არ ვითარდება. მენოპაუზის პერიოდში შემაწუხებელ მოვლენებს ქალების მხოლოდ მესამედი უჩივის. მესამედს მსუბუქი ფორმები აღენიშნება, ხოლო მესამედი კლიმაქსურ პერიოდში საერთოდ ვერ გრძნობს ცვლილებას. იმის წინასწარ განსაზღვრა, რომელ მესამედში მოხვდება ქალი, შეუძლებელია. ეს პიროვნულ თავისებურებებზე არ არის დამოკიდებული.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. კლიმაქსის დროს ორი ტიპის დარღვევებია მოსალოდნელი:

• ფსიქოვეგეტატიური დარღვევები - ალები, ოფლიანობა, უძილობა, დეპრესიული მდგომარეობა, ადვილად აგზნება, თავბრუხვევა, გულისცემის აჩქარება, მგრძნობელობის დარღვევა სხეულის ამა თუ იმ ადგილას (პარესთეზიები), შფოთვა - ჰორმონული ფონის ცვლილების შედეგია. მათ შესაძლოა ჯერ კიდევ მენოპაუზამდე იჩინონ თავი. რა უსიამოვნოც უნდა იყოს ეს გამოვლინებები, ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქადის და გარდაქმნების დასრულების შემდეგ თავისთავად გაივლის.
• გაცილებით მნიშვნელოვანია ის ცვლილებები, რომლებიც ჰორმონების ხანგრძლივი დეფიციტის შედეგს წარმოადგენს, ნელა მიმდინარეობს და მენოპაუზიდან რამდენიმე წლის შემდეგ ვლინდება. ასეთ დარღვევათა რიცხვს მიეკუთვნება გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებები, ოსტეოპოროზი, შარდის ბუშტის პრობლემები (შარდის შეუკავებლობა და სხვა). ეს პათოლოგიები, ფსიქოვეგეტატიური დარღვევებისაგან განსხვავებით, მეტ-ნაკლებად ყველა ქალს აწუხებს.
  მეცნიერებმა ერთი საინტერესო რამ აღმოაჩინეს: იაპონელ, ჩინელ და აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნების ქალებს კლიმაქსურ პერიოდში ნაკლებად აწუხებთ ალები. იშვიათია მათ შორის ოსტეოპოროზიც. თურმე ამის მიზეზი მათი რაციონია: ისინი უხვად მიირთმევენ ცხიმით ღარიბ და მცენარეული ესტროგენების შემცველ სოიის პროდუქტებს. შეიძლება ითქვას, იაპონელი ქალებისთვის სოიის ხაჭო ესტროგენული პლასტირის როლს ასრულებს.

ჰორმონების დეფიციტი და ძვლები
ესტროგენები ძვლებში კალციუმის ჩალაგებას ასტიმულირებს. მენოპაუზის შემდეგ სისხლში ესტროგენების კონცენტრაცია ეცემა, ძვლები კალციუმით ღარიბდება და ოსტეოპოროზი ვითარდება. ოსტეოპოროზს ჩუმ მძარცველს უწოდებენ - მისთვის დამახასიათებელია ძვლების ნელ-ნელა განლევა, რაც თავდაპირველად არავითარ უსიამოვნო შეგრძნებას არ იწვევს. ოსტეოპოროზი პირველად ხერხემლის არეში სიმკვრივედაკარგული მალების ტკივილებით ვლინდება. შემდეგ ხერხემალი მოკლდება და დეფორმაციას განიცდის. მოგვიანებით ვლინდება ოსტეოპოროზის ყველაზე მძიმე ფორმა - ბარძაყის ყელის მოტეხილობა.
ოსტეოპოროზის მკურნალობა საკმაოდ რთული და ხანგრძლივია. გაცილებით ეფექტურია მისი პროფილაქტიკა. ოსტეოპოროზის თავიდან ასაცილებლად ზრუნვა კლიმაქსამდე 20-25 წლით ადრე უნდა დაიწყოს.

ჰორმონების დეფიციტი და სისხლძარღვები
სისხლძარღვთა პროგრესირებადი გამკვრივება უარყოფითად მოქმედებს ჯანმრთელობასა და შრომის უნარზე, ხოლო მათ დახშობას მიოკარდიუმის ინფარქტი და ინსულტი მოჰყვება. ამ დაავადებებს სიკვდილიანობის მიზეზებს შორის მთელ მსოფლიოში პირველი ადგილი უკავია. ათეროსკლეროზი (სისხლძარღვების გამკვრივება), ოსტეოპოროზის მსგავსად, თავდაპირველად შეუმჩნევლად მიმდინარეობს. მამაკაცებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები შესაძლოა უფრო მცირე ასაკშიც გამოაჩნდეთ, ქალებში კი პრაქტიკულად მხოლოდ 50 წლის შემდეგ გვხვდება. ამის მიზეზიც ესტროგენების დეფიციტია: ეს ჰორმონები ხელს უწყობს ქოლესტერინის ისეთი ფრაქციების წარმოქმნას, რომლებიც არ აზიანებს სისხლძარღვებს და ამგვარად ათეროსკლეროზისგან იცავს. გარდა ამისა, ესტროგენები, ვიტამინებისა და ზოგიერთი მიკროელემენტის მსგავსად, სისხლძარღვთა კედლებს იცავს თავისუფალი აგრესიული რადიკალებისაგან, აფართოებს სისხლძარღვთა სანათურს და აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას. მენოპაუზის პერიოდში ესტროგენების დეფიციტი ყველა ამ დამცავი მექანიზმის მოქმედების დაქვეითებას, შემდეგ კი შეწყვეტას იწვევს, რასაც ჯანმრთელობის გაურესება მოჰყვება.
უნდა ითქვას, რომ ყველა ის ღონისძიება, რომლებიც ძვლების კალციუმით გაღარიბებას უშლის ხელს, სისხლძარღვთა ჩაკირვასაც ეწინააღმდეგება.

ჰორმონების დეფიციტი და შარდის ბუშტი
მენოპაუზის შემდეგ თავს იჩენს შარდის შეუკავებლობა. იგი ესტროგენების დეფიციტის ფონზე აღმოცენებული შარდის ბუშტისა და შარსადენის კუნთოვანი და ლორწოვანი შრეების ატროფიითა და სისხლძარღვთა ცვლილებებით არის განპირობებულ.

სხვა გამოვლინებები
ესტროგენების დეფიციტის გამოვლინებაა კანისა და ლორწოვანი გარსების სიმშრალე. კანის სიმშრალე კანის დანაოჭებას იწვევს, საშოს ლორწოვანისა - მტკივნეულობას სქესობრივი კავშირის დროს, ხოლო თვალის ლორწოვანისა - ქრონიკულ კონიუნქტივიტს.
ესტროგენები ხელს უწყობს სახსრებში სინოვიური სითხის ანუ სახსრების საცხის წარმოშობას, ამიტომ კლიმაქსურ პერიოდში ესტროგენების ნაკლებობა სახსრების ტკივილის მიზეზიც არის.
ესტროგენების დეფიციტსა და ზემოთ აღწერილ კლიმაქსურ დარღვევებს შორის მიზეზშედეგობრივი კავშირის არსებობას ადასტურებს მათი გაქრობა ესტროგენებით ჩატარებული ჩანაცვლებითი თერაპიის შედეგად.

კლიმაქსური დარღვევები მამაკაცებში
ქალისგან განსხვავებით, მამაკაცმა შვილოსნობის ფუნქცია შესაძლოა მთელი სიცოცხლის მანძილზე შეინარჩუნოს. მაგრამ ჰორმონთა დეფიციტი, კერძოდ, ძირითადი ანდროგენული ჰორმონის ტესტოტერონის დონის დაქვეითება, ასაკის მატებასთან ერთად მაინც აღინიშნება. ტესტოტერონის ნაკლებობამ შესაძლოა გამოიწვიოს სხვადასხვა სახისა და სიძლიერის ფსიქოემოციური დარღვევები და ორგანული დაზიანებები, პირველ ყოვლისა, სქესობრივი პოტენციის დაქვეითება, რაც ზოგჯერ მძიმე დეპრესიის მიზეზად იქცევა.

კლიმაქსთან ბრძოლა
სადღეისოდ დადგენილია, რომ მენოპაუზასთან დაკავშირებული მძიმე დარღვევების თავიდან აცილება შესაძლებელია სამი ძირითადი მექანიზმით:
I. ჰორმონების დეფიციტის შევსებით;
II. ჯანსაღი ბალანსირებული კვებით;
III. სათანადო ფიზიკური აქტივობით.
ჰორმონების დეფიციტის შევსებით იზრდება ძვლების სიმკვრივე, თითქმის ნახევრდება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკი, ხოლო შარდის ბუშტთან დაკავშირებული და საშოს სიმშრალის პრობლემების მოგვარება ადგილობრივი მკურნალობითაც (ესტროგენშემცველი კრემები და საშოს სანთლები) არის შესაძლებელი.
ჯანსაღი ბალანსირებული კვება ამ პერიოდში გულისხმობს კალციუმით მდიდარი საკვების მიღებას (თუმცა ესტროგენების დაუხმარებლად კალციუმი ძვლებში ვერ შეკავდება), ცხოველური ცხიმისა და ცომეულის შეზღუდვას. რაციონი სიმსუქნის თავიდან აცილებასაც უნდა ითვალისწინებდეს, ვინაიდან ყოველი ზედმეტი კილოგრამი ზრდის მენჯის ფუძის კუნთების დატვირთვას და აძლიერებს შარდის ბუშტის ფუნქციის მოშლას.
რეგულარული ფიზიკური ვარჯიში აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, რაც ხელს უწყობს ძვლებში კალციუმის ცვლას და მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ფუნქციების მქონე ორგანოთა კვებას. შარდის ბუშტის ფუნქციის მოსაწესრიგებლად გამოიყენება მენჯის ფუძის კუნთების მიზანმიმართული ვარჯიშიც.

კიფოსკოლიოზი არის ხერხემლის მარჯვენა ან მარცხენა მხარეს გამრუდების შერწყმა ბუნებრივ კიფოზთან - გულმკერდის ნაწილის მოხრილობის გაძლიერებასთან. ის შეიძლება იყოს როგორც თანდაყოლილი, ასევე შეძენილიც. თუ კიფოსკოლიოზი თანდაყოლილია, პარალელურად შესაძლოა დარღვეული იყოს შინაგანი ორგანოების ფიქსაცია და განვითარება.
კიფოსკოლიოზის მიზეზად შესაძლოა იქცეს დისპლაზია ანუ ძვალსახსროვანი სტრუქტურის განუვითარებლობა, ტრავმა, ბავშვობაში გადატანილი პოლიომიელიტი ან ანთებითი პროცესები.
კიფოსკოლიოზის დროს მცირდება ფილტვების ტევადობა, ძნელდება გულმკერდის ყაფაზის მოძრაობა, იზრდება სასუნთქი კუნთების დატვირთვა, მცირდება ფილტვის პარენქიმის წევადობა, ფილტვის ნარჩენი ფუნქციური ტევადობა. გამოხატული კიფოსკოლიოზის დროს ირღვევა აიროვანი ცვლა, შეიმჩნევა ალვეოლური ჰიპოვენტილაცია და CO2-ის ზრდა. კიფოსკოლიოზი გულმკერდის კედლის ზომიერი (გულის ფუნქციის დარღვევის კლინიკური ნიშნების გარეშე) დეფორმაციის შემთხვევაშიც კი იწვევს ფილტვის ჰიპერტენზიას ფიზიკური დატვირთვის დროს (ზოგჯერ - მოსვენებულ მდგომარეობაშიც კი).
გარდა ამისა, დამახასიათებელია ქოშინი ფიზიკური დატვირთვის დროს და ტკივილი ხერხემლის დაზიანებულ ნაწილში ნერვის მიჭყლეტის გამო.
დაავადების გვიანდელ სტადიაში მოსალოდნელია განვითარდეს ხანგრძლივი ჰიპოქსემიის გართულება - ფილტვის ჰიპერტენზია, გულის მარჯვენა პარკუჭის ფუნქციის დარღვევა, ფილტვისმიერი გული.
გულმკერდის არეში ხდება შემდეგი ცვლილებები: ხერხემლის გამრუდებულ მხარეს ნეკნები ფართოვდება და ზურგისკენ ბრუნდება, შედრეკილ მხარეს კი ერთად არის თავმოყრილი და წინ არის წამოწეული.
დაავადების ხასიათის განსაზღვრისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს როგორც მის მიზეზს, ასევე მიმდინარეობის თავისებურებებს (პროგრესულია თუ არა) და შინაგან ორგანოთა ფუნქციებზე გავლენას.
დიაგნოზის დასაზუსტებლად აუცილებელია ხერხემლის რენტგენოგრაფია, ზოგჯერ - ტომოგრაფიაც. მდგომარეობა უმეტესად მკურნალობას ექვემდებარება.

კიფოსკოლიოზის მკურნალობა ითვალისწინებს კომპლექსურ მიდგომას, რომელიც მიმართულია დაავადების გამოვლინებათა შემცირებისკენ, ხერხემლის დაზიანებული ნაწილის, ასევე - მისი გავლენით ფუნქციაშეზღუდული შინაგანი ორგანოების ფუნქციათა აღდგენისკენ. ეფექტურია სამკურნალო ფიზკულტურა, სამკურნალო მასაჟი და მანუალური თერაპია, რომელთა მიზანია:

• კუნთების ჰიპერტონუსის მოხსნა;
• ხერხემლის პრობლემურ ნაწილში სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესება;
• გამრუდებული ხერხემლის გასწორება და ტკივილის მოხსნა მიჭყლეტილი ნერვის გათავისუფლების გზით.

კიფოსკოლიოზის შორს წასულ სტადიებში (II და IV ხარისხის სკოლიოზი) შედეგიანია ოპერაციული ჩარევა, თუმცა ოპერაცია საკმაოდ რთულია და პირდაპირი ჩვენების არსებობის გარეშე არ ტარდება. ქირურგიული ჩარევისას ხერხემლის ლოკალური ფიქსაციის მიზნით გამოიყენება ლითონის ღერძი. ოპერაციის შემდეგ პაციენტი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატარებს თაბაშირის კორსეტს. ოპერაცია სრული გამოჯანმრთელების გარანტიას არ იძლევა.

შუასაყარის კისტებს მიეკუთვნება:

• ბრონქოგენული კისტა;
• საყლაპავის კისტა;
• ნეიროენტეროგენული კისტა;
• პერიკარდიუმის კისტა;
• თიმუსის კისტა;
• გულკერდის ლიმფური სადინარის კისტა.

ბრონქოგენული კისტა
ბრონქოგენული კისტა შუასაყარის კისტებს შორის ყველაზე მეტად არის გავრცელებული. მისი მიზეზია ფილტვის ემბრიონულ პერიოდში აღმოცენებული დეფექტები. თუ დარღვევა ჩანასახის განვითარების ადრეულ ეტაპზე მოხდა, შუასაყარის კისტა ყალიბდება, თუ გვიანდელზე - ფილტვისა. ბრონქოგენული კისტა ყველაზე ხშირად ტრაქეის ბიფურკაციის ადგილას მდებარეობს. ზოგჯერ ის თან ახლავს ფილტვის სეკვესტრაციას, დაუნის სინდრომს და ფილტვის დამატებით წილებს.
ბრონქოგენული კისტა კლინიკურად დიდხანს არ მჟღავნდება. მოგვიანებით ყალიბდება განსაზღვრული სიმპტომოკომპლექსი. ყველაზე ხშირია მეზობელ ორგანოებზე ზეწოლის სინდრომი და ინფიცირება.
ბრონქოგენული კისტა ყველაზე უკეთ რენტგენოკომპიურეტული ტომოგრაფიით დიაგნოსტირდება, თუმცა ფილტვების სტანდარტული რენტგენოგრაფიაც არანაკლებ ინფორმაციულია.
ბრონქოგენული კისტის არსებობისას დიდია ალბათობა, დროთა განმავლობაში მოხდეს ზეწოლა ბრონქებზე, საყლაპავზე, მათი ინფიცირება, ამიტომ უსიმპტომო მიმდინარეობის შემთხვევაშიც კი კისტის ამოკვეთაა მიზანშეწონილი. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ უსიმპტომო მიმდინარეობის სტადიაში ოპერირება გაცილებით იოლია. ინფიცირებისა და ორგანოებზე ძლიერი ზეწოლის შემთხვევაში შესაძლებელია კისტის გაკვეთა და მისი შიგთავსის გამოღება.

საყლაპავის (ენტეროგენული) კისტა
საყლაპავის კისტა ძალიან ჰგავს ბრონქოგენულს, მაგრამ მასზე იშვიათად გვხვდება. მდებარეობს საყლაპავის ახლოს, ხშირად - მის ქვედა მესამედში. ბრონქოგენული კისტისგან მის გასარჩევად ჰისტოლოგიურ გამოკვლევას მიმართავენ, თუმცა ზუსტი დიაგნოზის დასმა არც ისე მნიშვნელოვანია, ვინაიდან წარმონაქმნი ნებისმიერ შემთხვევაში ამოკვეთას საჭიროებს.
საყლაპავის კისტა უმეტესად ერთკამერიანია და ლორწოვანი შიგთავსი აქვს. შესაძლოა, მდებარეობდეს საყლაპავის კედელში ან მის ლორწქვეშა შრეში.
საყლაპავის კისტა თავდაპირველად უჩინარია. ზრდასთან ერთად შესაძლოა გამოიწვიოს მეზობელ ორგანოებზე (ბრონქებზე, ფილტვებზე, საყლაპავზე) ზეწოლა, გართულდეს ინფექციით ან გასკდეს. მოსალოდნელია ასევე სისხლდენა კისტის სანათურში.
საყლაპავის კისტის სადიაგნოსტიკოდ საუკეთესო მეთოდია რენტგენულ-კომპიუტერული ტომოგრაფია, თუმცა ფილტვების ჩვეულებრივი რენტგენოგრაფიაც შედეგიანია. ზოგჯერ საჭიროა ეზოფაგოსკოპია, თუმცა ყველაზე ინფორმაციულ მეთოდად ენდოსონოგრაფია ითვლება.
მკურნალობა, თუ სიცოცხლისთვის საშიში უკუჩვენება არ არსებობს, ოპერაციულია.

ნეიროენტეროგენული კისტა
ნეიროენტეროგენული კისტა ხშირად ერთვის ხერხემლისა და ზურგის ტვინის განვითარების მანკებს. ის, ჩვეულებრივ, დაბადებისთანავე ვლინდება. თუ ბავშვობაშივე არ იჩინა თავი, დიდხანს უსიმპტომოდ განაგრძობს არსებობას. დროთა განმავლობაში მისი ზრდის კვალად, ხდება საყლაპავის მიჭყლეტა და შესაძლოა, პროგრესირებადი სკოლიოზიც კი განვითარდეს.
სიმპტომებიდან აღსანიშნავია ტკივილი, მოტორიკის მოშლა, მგრძნობელობის დაქვეითება და პარაპლეგია.
სადიაგნოსტიკოდ წამყვანი მნიშვენლობა ენიჭება რენტგენულ-კომპიუტერულ ტომოგრაფიას. ხერხემალთან კავშირის დასაზუსტებლად ტარდება მაგნიტურ-ბირთვულ-რეზონანსული კვლევა, ხოლო ზურგის ტვინის პროცესში ჩართვის ხარისხის გასარკვევად - მიელოგრაფია.
კისტის მთლიანად ამოკვეთა აუცილებელია. თუ პროცესში ზურგის ტვინი ან ხერხემალიც არის ჩართული, ოპერაციას იწყებს ორთოპედი ან ნეიროქირურგი და ასრულებს თორაკოქირურგი.

პერიკარდიუმის კისტა
პერიკარდიუმის კისტა უმეტესად მარჯვენა კარდიოდიაფრაგმული კუთხის მიდამოში ან დიაფრაგმის გასწვრივ მდებარეობს. არცთუ იშვიათად ის თიაქარში ერევათ. პერიკარდიალური კისტა შესაძლოა ძალიან გაიზარდოს და რამდენიმე ლიტრ სითხეს შეიცავდეს, თუმცა უმეტესად მომცრო ფორმები გვხვდება. დაავადება ხშირად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და კისტას გულმკერდის პროფილაქტიკური რენტგენოგრაფიის დროს შემთხვევით აღმოაჩენენ.
თუ დიაგნოზი უტყუარია, კისტის ამოკვეთა აუცილებლობას არ წარმოადგენს (გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც წარმონაქმნი მეტისმეტად დიდია). თუ დიაგნოზი საეჭვოა, ოპერაციული ჩარევა აუცილებელია. ზოგ შემთხვევაში ეფექტურია კისტის შიგთავსის ასპირაცია, თუმცა ზოგი მკურნალობის ამ მეთოდს არ ეთანხმება.

თიმუსის კისტა
თიმუსის კისტა იშვიათია. ის, წესისამებრ, შუასაყარში, წინა მხარეს მდებარეობს. შესაძლოა, ყელის მიდამოშიც გამოვიდეს. იზრდება ძალიან დიდი და ვრცელდება დიაფრაგმამდე. დიაგნოსტირება ხდება რენტგენულ-კომპიუტერული ტომოგრაფიით და სკანირებით. კისტის კედელი ხშირად კალცინატებს შეიცავს. მკურნალობა ქირურგიულია.

გულმკერდის ლიმფური სადინარის კიტა
გულმკერდის ლიმფური სადინარის კისტა ძალიან იშვიათია. ის შუასაყარის უკანა ნაწილში მდებარეობს და საყლაპავსა და ტრაქეაზე ზეწოლის სინდრომით ვლინდება. მდგომარეობა შესაძლოა დამძიმდეს ცხიმიანი საკვების მიღებისას. სადიაგნოსტიკოდ ტარდება ლიმფოსცინტიგრაფია, თუმცა უმეტესად დიაგნოზი მხოლოდ საოპერაციო მაგიდასთან დაისმის, როდესაც ხდება ქირურგიული ჩარევა შუასაყარის გაურკვეველი ხასიათის სიმსივნის გამო.
მკურნალობა მხოლოდ ქირურგიულია. ოპერაციის შემდგომი გართულებაა ქილოთორაქსი - გულმკერდის ლიმფური სადინარის დაზიანების შედეგად ლიმფის პლევრის ღრუში დაგროვება, რაც განმეორებით ოპერაციას საჭიროებს.

კბილის კისტა ღრუ წარმონაქმნია, რომელიც უმეტესად კბილის ფესვის მწვერვალზე ჩნდება და, წესისამებრ, სითხით არის ამოვსებული. მას ახასიათებს ზრდა, რის შედეგადაც კბილის ფესვის გარშემო ჯანმრთელი ძვლოვანი ქსოვილი მცირდება. ყოველივე ეს საფრთხეს უქადის იმ კბილს, რომლის ფესვთანაც მდებარეობს კისტა. კბილის კისტა ინფექციაზე ორგანიზმის თავისებური პასუხია. ინფიცირება შესაძლოა მოხდეს კბილის არასწორი მკურნალობის დროს. ზოგჯერ კბილის კისტა ვითარდება ჰაიმორიტის ან ისეთი ინფექციური დაავადების შედეგად, რომლის დროსაც პათოგენური მიკრობები სისხლთან ერთად ხვდება ღრძილებში.
კბილის კისტის ფორმირება, ჩვეულებრივ, უსიმპტომოდ ან უმნიშვნელო სიმპტომებით მიმდინარეობს, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ის მუდმივად იზრდება და ჯანსაღი ძვლოვანი ქსოვილი ზიანდება, ამიტომ პერიოდულად ვიაროთ სტომატოლოგთან. კისტის გამოვლენისა და მკურნალობის სისწრაფეზეა დამოკიდებული კბილის შენარჩუნების ალბათობა. ტკივილი, ტემპერატურა და ფლუსი მხოლოდ გვიან სტადიაში ვითარდება.
ადრეულ სტადიაში შესაძლებელია კბილის კისტის განკურნება თერაპიული მეთოდებით - ექიმი ხსნის ფესვის არხებს და ინფიცირებულ შიგთავსს გარეთ გამოსვლის საშუალებას აძლევს, მერე კი სამკურნალო პრეპარატების მეშვეობით ახდენს ანთებითი კერის ბლოკირებას. თუ ეს უშედეგო აღმოჩნდა, მიმართავენ ქირურგიულ მეთოდებს: ცისტექტომიას, ჰემისექციას, კბილის ფესვის მწვერვალის რეზექციას - ექიმი ამოკვეთს დაზიანებული ფესვისა და ძვლოვანი ქსოვილის ფრაგმენტებს და ყბის ძვლის რეგენერაციისთვის სათანადო პირობებს ქმნის. ქირურგიული ჩარევის უეფექტობის შემთხვევაში საჭიროა კბილის ამოღება.