კერატიტი თვალის რქოვანა გარსის ანთებითი დაავადებაა. ის შესაძლოა გამოიწვიოს ტრავმამ, ბაქტერიულმა ან ვირუსულმა ინფექციამ, სოკომ, ქრონიკულმა დაავადებებმა (ტუბერკულოზმა, სიფილისმა და სხვა), ავიტამინოზმა, დისტროფიულმა ცვლილებებმა.
კერატიტი მძიმე დაავადებაა - რქოვანა გარსის შემღვრევამ, გუგის არეში შეხორცებათა გაჩენამ და კერატიტის სხვა შედეგებმა შესაძლოა მხედველობის მყარი, შეუქცევადი დაქვეითება გამოიწვიოს. მძიმე შემთხვევაში შესაძლოა განვითარდეს ენდოფთალმიტი (თვალის შიგნითა გარსის ანთება) და პანოფთალმიტი (თვალის ყველა გარსის ჩირქოვანი ანთება). დაავადება გრძელდება რამდენიმე კვირას ან რამდენიმე თვეს.
ზედაპირული (გვერდითი) კატარული კერატიტი. კერატიტის ეს ფორმა ვითარდება კონიუნქტივიტის (თვალის შემაერთებელქსოვილოვანი ანთება), ბლეფარიტის (ქუთუთოს კიდეების ანთება), ქრონიკული დაკრიოცისტიტის (საცრემლე პარკის ანთება) დროს. თან სდევს სინათლის შიში, თვალის ტკივილი. რქოვანას ირგვლივ კონიუნქტივა წითლდება. რქოვანას კიდეებში წარმოიქმნება ერთეული ან ერთმანეთში გარდამავალი ინფილტრატები, რომლებიც შესაძლოა დაწყლულდეს. შემდგომში რქოვანა გარსში სისხლძარღვები ჩაიზრდება.
კერატიტის ამ სახესხვაობას ახასიათებს ხანგრძლივი მიმდინარეობა გამოხატული დინამიკის გარეშე.

მკურნალობა. უწინარეს ყოვლისა, აუცილებელია დაავადების მიზეზის აღმოფხვრა. ადგილობრივად ინიშნება:

• ხსნარები - პენიცილინისა, 1%-იანი ტეტრაციკლინისა, 0,25%-იანი ლევომიცინისა, 0,5%-იანი გენტამიცინისა, 20-30%-იანი სულფაცილ-ნატრიუმისა, 10-იანი სულფაპირიდაზინ-ნატრიუმისა;
• ალამოები: 1%-იანი ტეტრაციკლინისა, 1%-იანი ერითრომიცინისა, 1%-იანი სინტომიცინის ემულსია, სოლკოსერილი;
• გუგების გამაფართოებელი ხსნარები: 1%-იანი გომატროპინი, 1%-იანი პლატიფილინი;
• ვიტამინის წვეთები;
• ჰიდროკორტიზონის ხსნარი (სიფრთხილით).

შინაგანად: 10%-იანი კალციუმის ქლორიდის ხსნარი, დიმედროლი, პიპოლფენი, სუპრასტინი.

რქოვანას მცოცავი წყლული. უმეტესად რქოვანას ტრავმისა და მიკროტრავმების შედეგად აღმოცენდება. იწყება მწვავედ: თვალის ძლიერი ტკივილით, სინათლის შიშით, ჩირქოვანი გამონადენით. კონიუნქტივა წითლდება და შუპდება. რქოვანა გარსზე ჩნდება მორუხო-მოყვითალო ინფილტრატი, რომელიც სწრაფად წყლულდება. ყალიბდება დეფექტი, რომლის ერთი კიდე თითქოს ამოთხრილია. პროცესი იწყებს გავრცელებას ჯანმრთელ ქსოვილებზე. შესაძლოა, მასში ჩაერთოს თვალის შიგაAგარსებიც. გამორიცხული არ არის რქოვანა გარსის გახევა.
რქოვანას მცოცავი წყლული, კარგი დასასრულის მიუხედავად, ტოვებს შეუქცევად შემღვრევას.

მკურნალობა. რქოვანა გარსის მცოცავი წყლულის მკურნალობა აუცილებლად სტაციონარში უნდა ჩატარდეს. თვალში აწვეთებენ ანტიბიოტიკებს, სულფანილამიდებს, გუგის გამაფართოებელ საშუალებებს. ანტიბიოტიკი შეჰყავთ ასევე კონიუნქტივის ქვეშ.
ზოგადი მკურნალობა გულისხმობს კუნთებსა და ვენებში ანტიბიოტიკების ინექციას, სულფანილამიდების, მადესენსიბილიზებელი საშუალებების დალევას. მძიმე შემთხვევაში ტარდება კრიოაპლიკაცია (დაბალ - -9-18 გრადუს ტემპერატურაზე), დიათერმოკოაგულაცია (მაღალი სიხშირის დენით), ტუშირება 10%-იანი იოდის სპირტხსნარით, წყლულის დაფარვა ბიოლოგიურად აქტიური ქსოვილებით (კონიუნქტივა, პლაცენტა, დონორის რქოვანა გარსი).

ვირუსული კერატიტი. არსებობს ვირუსული კერატიტის მრავალი ფორმა და  სახესხვაობა.
პირველადი ჰერპესული კერატიტი გვხვდება 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში, იმ დროს, როდესაც ვირუსი პირველად იჭრება ორგანიზმში.
დაავადება იწყება მწვავედ: აღმოცენდება სინათლის შიში, ცრემლდენა, ამას ერთვის რეაქცია რეგიონული ლიმფური კვანძების მხრივ, რქოვანა გარსზე ჩნდება სხვადასხვა ფორმისა და ლოკალიზაციის შემღვრევა და შეშუპება, გამოხატულია ფერადი გარსის ანთებითი რეაქცია. ხშირად კერატიტს დაერთვის მეორეული ინფექციაც, რომელიც დაავადების მიმდინარეობას ართულებს.
პოსტპირველადი ჰერპესული კერატიტი სხვადასხვანაირია. ზედაპირული ფორმის დროს შემღვრევა მკვეთრია, მაგრამ დაავადება გამოხატული კლინიკური სურათის გარეშე მიმდინარეობს. ასეთი ფორმა იშვიათად გვხვდება. ხისებრი კერატიტი გამოირჩევა რქოვანა გარსის ზედაპირზე ტოტებისმაგვარი დეფექტის არსებობით და მწვავედ მიმდინარეობს. ღრმა ფორმები პათოლოგიურ პროცესში ითრევენ რქოვანა გარსის შიდა შრეს, რასაც მოჰყვება გავრცობილი დაწყლულება და უხეში ლიბრის ჩამოყალიბება.
ვირუსული კერატიტებისთვის დამახასიათებელია რქოვანა გარსის მგრძნობელობის დაქვეითება და საწყის სტადიაში სუსტი რეაქცია კონიუნქტივის მხრივ (არა ყოველთვის). დაავადება რეციდიული მიმდინარეობით გამოირჩევა. ვირუსულ კერატიტს, წესისამებრ, წინ უძღვის კანზე ჰერპესული გამონაყარის გაჩენა და ვირუსული ინფექცია.

მკურნალობა. სასურველია, ვირუსული კერატიტის მკურნალობა სტაციონარში ჩატარდეს. ადგილობრივად ინიშნება ინტერფერონი, გამაგლობულინი, სპეციალური მალამოები. ზოგადი მკურნალობა გულისხმობს ვიტამინოთერაპიას, იმუნიტეტის სტიმულირებას (მაგ., ლევამიზოლით). შედარებით გვიანდელ პერიოდში ადგილობრივად იყენებენ რქოვანა გარსის ეპითელიზაციის გამაუმჯობესებელ პრეპარატებს. მეორეული ინფექციის პროფილაქტიკისთვის ინიშნება ანტიბიოტიკები.

კბილის ქვა კბილის ზედაპირზე არსებული რბილი ნადებისგან წარმოიქმნება. ის მუქი ფერისაა, რაც იმით აიხსნება, რომ მის შემადგენლობაში შედის საკვების ნარჩენები, ბაქტერიები, მკვდარი ქსოვილები, კალციუმის, ნატრიუმის მარილები. ქვა თავდაპირველად რბილი ნადების დაგროვების ადგილებში ყალიბდება. ეს ის ადგილებია, რომლებიც ღეჭვის დროს სათანადოდ არ იწმინდება. დაგროვილი ნადები მინერალური კომპონენტებით იჟღინთება და მაგრდება.
თუ ადამიანი თავის კბილებს სარკეში კარგად დააკვირდება, მუქი ლაქების არსებობას შეამჩნევს. თუ ეს ლაქები საღეჭ ზედაპირზე მდებარეობს, მაშინ მათ კბილის ქვებთან საერთო არაფერი აქვს, მაგრამ თუ ლაქები კბილის შიგნითა და გარე ზედაპირზეა განლაგებული, მაშინ ეს ქვა ყოფილა. ჩვეულებრივ, ქვა ღრძილთან ახლოს მდებარეობს.
კბილის ქვის ჩამოყალიბებას, როგორც წესი, 4-6 თვე სჭირდება. პირველი ქვები მოზარდ ასაკში ჩნდება. შემდეგ, პირის ღრუს არასათანადო ჰიგიენის შემთხვევაში, მათი რაოდენობა თანდათან იმატებს.
კბილი ქვის წარმოშობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს შემდეგი ფაქტორები:

• კბილების არარეგულარული ან არასწორი წმენდა;
• რაციონში რბილი საკვების სიჭარბე;
• ღეჭვა მხოლოდ ცალ მხარეს;
• უხარისხო კბილის ჯაგრისისა და პასტის გამოყენება;
• ნივთიერებათა (პირველ რიგში - მარილოვანი) ცვლის დარღვევა.

კბილის ქვის წარმოშობის მიზეზად ასევე შეიძლება იქცეს კბილების არასწორი განლაგება, ბჟენების ჩასმის გამო მათი ზედაპირის სიგლუვის დარღვევა. კბილის ქვის წარმოქმნის პირველი ნიშანია ღრძილების ქავილი, სისხლდენა და პირიდან უსიამოვნო სუნი. უყურადღებობის შემთხვევაში შესაძლოა კბილის გარემომცველი ყველა ქსოვილი დაზიანდეს, კბილი მოირყეს და ამოვარდეს.
ლოკალიზაციის მიხედვით განასხვავებენ ღრძილზედა (ნერწყვისმიერ) ქვას, რომელიც ლოკალიზდება კბილის ყელის არეში და ღრძილქვეშა (შრატისმიერ) ქვას, რომელიც კბილის ფესვზეა მიმაგრებული. ქვა შესაძლოა პროთეზზეც გაჩნდეს, თუ პატრონმა მას სათანადოდ არ მოუარა.
ღრძილზედა ქვა შეუიარაღებელი თვალითაც ჩანს. მას აქვს თეთრი ან მოყვითალო ფერი, არის თიხისმაგვარი ან მყარი. ღრძილზედა ქვა სპეციალური ინსტრუმენტით ადვილად შორდება კბილის ზედაპირს.
ღრძილქვეშა ქვა, ჩვეულებრივ, მაგარი და მკვრივია. მისი აღმოჩენა შესაძლებელია მხოლოდ სპეციალური სტომატოლოგიური ინსტრუმენტების დახმარებით. არის მომწვანო-მოშავო ან მუქი ყავისფერი, მჭიდროდ ეკვრის კბილის ფესვს.
გაქვთ თუ არა კბილებზე ქვები, იოლი დასადგენია: აიღეთ ბამბის ტამპონი, დაასველეთ ლუგოლის ხსნარში და კბილები გაიწმინდეთ. ქვა და ნადები შეიღებება. ასეთ შემთხვევაში პაროდონტიტის თავიდან ასაცილებლად, რასაც დროთა განმავლობაში გამოიწვევს ქვა, აუცილებლად მიმართეთ სტომატოლოგს.
კბილებიდან ქვების მოცილება რეკომენდებულია ყოველ ექვს თვეში ერთხელ.
კბილის ქვის მოშორება რამდენიმე ეტაპს მოიცავს:

• ქვისა და ნადების მოშორებას (ულტრაბგერისა და ხელის ინსტრუმენტის დახმარებით);
• კბილების მოხვეწას;
• კბილების გაპრიალებას.

მოხვეწისა და გაპრიალების ნაცვლად კბილებზე შეიძლება დაიდოს დამცავი პასტა.
კბილის ქვის მოშორება შესაძლებელია გაუტკივარებითაც.
კბილის ქვის საპროფილაქტიკოდ აუცილებელია კბილის სწორად ხეხვა, ხარისხიანი კბილის ჯაგრისისა და პასტის გამოყენება და სტომატოლოგთან რეგულარული ვიზიტი. სასურველია, გამოიყენოთ ასევე კბილის ძაფი (რადგან ქვა ყველაზე ხშირად კბილებს შორის ჩნდება), კბილების საწმენდი ჩხირები, პირის ღრუში გამოსავლები სითხეები და ენის საწმენდი.
კბილები დღეში ორჯერ მაინც უნდა გაიხეხოთ: ნასაუზმევს და საღამოს, ძილის წინ. იდეალურ შემთხვევაში კბილების გახეხვა სასურველია ყოველი ჭამის შემდეგ. ხეხვის დროს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ქვედა საჭრელი კბილების შიდა ზედაპირს და ზედა გვირგვინოვანი კბილების გარე ზედაპირს, განსაკუთრებით - ღრძილთან ახლოს. ასევე დიდი ყურადღებით უნდა გაიხეხოთ ეშვები.
ცაციებმა კბილების ხეხვა უნდა დაიწყონ ზედა ყბის მარცხენა ნაწილიდან, მემარჯვენეებმა - მარჯვენადან. ცალკე უნდა გაიხეხოთ გარე, ცალკე - შიდა და ცალკე - საღეჭი ზედაპირები. კბილების ხეხვა 3 წუთი მაინც უნდა გაგრძელდეს. კბილების გამოხეხვის შემდეგ ჯაგრისი კარგად უნდა გაირეცხოს წყლით და გაშრეს. მისი გამოცვლა საჭიროა ყოველ 3-6 თვეში ერთხელ.
აუცილებელია კბილებს შორის არსებული არის მოვლაც. მათი გაწმენდა საჭიროა საღამოს, კბილების გახეხვის წინ. თუ კბილებს შორის არე ფართოა, შეიძლება სპეციალური ჯაგრისის გამოყენება, ხოლო თუ კბილები მჭიდროდ არის მიჯრილი ერთმანეთთან, სპეციალური ძაფი გამოიყენეთ. კბილებს შორის ჩარჩენილი საკვების ამოსაღებად შეიძლება სპეციალური ჩხირების გამოყენებაც.
თუ ყოველი კვების შემდეგ ვერ ახერხებთ კბილების გახეხვას, შეგიძლიათ, ღეჭოთ რეზინი, რომლის შემადგენლობაში შედის ქსილიტები - ეს ნივთიერებები კბილებს კარიესისგან იცავს. თუმცა, რასაკვირველია, საღეჭი რეზინი ჯაგრისს ვერ შეცვლის.

"კატარაქტა" ბერძნული სიტყვაა და "წყალვარდნილს" ნიშნავს. ძველ ბერძნებს მიაჩნდათ, რომ კატარაქტის დროს გუგაზე ზემოდან ქვემოთ წყალვარდნილივით ეშვებოდა ნაცრისფერი აპკი და ადამიანს თვალისჩინს ართმევდა. სინამდვილეში კატარაქტა ბროლის შემღვრევაა. ბროლი არის ორმხრივამოზნექილი ლინზა, რომელსაც სინათლის სხივების გატარება და ბადურაზე საგნების ფოკუსირება აკისრია. ჯანმრთელი ადამიანის ბროლი გამჭვირვალეა, თავისუფლად ატარებს და გარდატეხს სინათლის სხივს, რის წყალობითაც ადამიანი გარესამყაროს ნორმალურად ხედავს, კატარაქტის დროს კი ბროლის ბიოქიმიური შემადგენლობა იცვლება და ეს ორგანო თანდათან გაუმჭვირვალი ხდება. სინათლის სხივი შემღვრეული ბროლის გავლას ძლივსღა ახერხებს, ამიტომ ადამიანი საგნებს ისე ხედავს, თითქოს დაორთქლილი მინიდან უყურებდეს. დროთა განმავლობაში მხედველობის სიმახვილე უფრო და უფრო მეტად იკლებს.
ჩვეულებრივ, კატარაქტა ორივე თვალს აზიანებს, მაგრამ არა ერთდროულად. ერთ-ერთი თვალი შესაძლოა რამდენიმე თვით, რამდენიმე წლით ადრეც კი დაავადდეს.
სამედიცინო სტატისტიკის მიხედვით, კატარაქტა თვალის ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა. ის მთელ მსოფლიოში 40 წელს გადაცილებულთა მესამედს აღენიშნება.
ერთმანეთისგან განასხვავებენ თანდაყოლილ და შეძენილ კატარაქტას. თანდაყოლილი კატარაქტის დროს ბროლის შემღვრევა, წესისამებრ, შემოსაზღვრულია და არ პროგრესირებს, შეძენილ ფორმას კი პროგრესირებადი ხასიათი აქვს.
თანდაყოლილი კატარაქტა ყოველი 10 000 ახალშობილიდან ერთს აღენიშნება. დაავადების მიზეზი შესაძლოა იყოს ორსულობის პერიოდში დედის მიერ გადატანილი ინფექციური დაავადება, მის მიერ სტეროიდული ჰორმონების მიღება, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარება.
შეძენილ კატარაქტას, განვითარების მიზეზის კვალობაზე, რამდენიმე ჯგუფად ყოფენ:

• ასაკობრივი (ხანდაზმულთა) კატარაქტა;
• ტრავმული კატარაქტა - ვითარდება როგორც დახურული ტრავმის, ისე თვალის კაკალში შემავალი ჭრილობის შედეგად;
• გართულებული კატარაქტა - ვითარდება თვალის გარსის სისხლძარღვების ანთების (უვეიტი), მაღალი ხარისხის ახლომხედველობის, გლაუკომის, ბადურას პიგმენტური დეგენერაციისა და თვალის ზოგიერთი სხვა დაავადების ფონზე;
• სხივური კატარაქტა - ბროლის შემღვრევა გამოწვეულია სხივური ენერგიის - ინფრაწითელი სხივების (ჩვეულებრივ, პროფესიულია, მაგალითად, მინის მბერავების კატარაქტა), რენტგენისა და რადიაციის ზემოქმედებით;
• ტოქსიკური კატარაქტა - ამ ჯგუფს მიაკუთვნებენ წამლისმიერი კატარაქტების დიდ ნაწილს, რომლებიც აღმოცენდება ზოგიერთი წამლის (კორტიკოსტეროიდების, მალარიის საწინააღმდეგო პრეპარატების და სხვათა) ხანგრძლივი მიღების შედეგად;
• ორგანიზმის ზოგადი დაავადებებით (შაქრიანი დიაბეტი, ჰიპოთირეოზი, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევები) გამოწვეული კატარაქტა.

კატარაქტის განვითარების რისკს ზრდის მდედრობითი სქესი, თვალის მუქი ფერი, სიმსუქნე, მუქი კანი, ნიკოტინისა და ალკოჰოლის მოხმარება.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. განასხვავებენ კატარაქტის 4 სტადიას: დაწყებითს, უმწიფარს, მწიფესა და გადამწიფებულს.

• დაწყებითი კატარაქტა. კატარაქტის ყველაზე ადრეულ ნიშნად მიიჩნევენ ბროლის გაწყლიანებას - მის შიგნით ჭარბი სითხის დაგროვებას. ეს სითხე ბროლის ქერქოვან შრეში, ბოჭკოებს შორის გროვდება. მოგვიანებით ქერქში ჩნდება დამახასიათებელი შემღვრევა, რომელიც უფრო მეტად არის გამოხატული ბროლის უკანა ზედაპირზე. დაწყებითი კატარქტის დროს ავადმყოფთა უმრავლესობა უჩივის მხედველობის ველში შავი მოძრავი წერტილების გაჩენას, გამოსახულების გაორებასა და გაბუნდოვანებას, საგნების მოყვითალოდ აღქმას. დაავადების ამ სტადიაში მხედველობა, პრაქტიკულად, არ სუსტდება.
  კატარაქტის დაწყებითი სტადია 2-დან 15 წლამდე გრძელდება.
• უმწიფარი სტადია. პროცესი პროგრესირებს. შემღვრევა კაფსულისა და ცენტრალური ოპტიკური უბნისკენ ვრცელდება. დაწყებითი კატარაქტის დროს შემღვრევა ოპტიკური ზონის გარეთ არის, ამიტომ მისი არსებობა მხედველობის სიმახვილეზე არ აისახება, უმწიფარ სტადიაში კი ბროლის ნივთიერების ძლიერი შემღვრევა მხედველობის სიმახვილეს მკვეთრად აქვეითებს.
  რაც უფრო მწიფდება კატარაქტა, მით უფრო შესამჩნევია სიმპტომები. პაციენტები უჩივიან მხედველობის თანდათანობით დაქვეითებას, საგნებს ხედავენ ბურუსით მოცულს, სათვალე არ შველით, მომატებული აქვთ მგრძნობელობა სინათლის მიმართ. თანდათან ბაცდება გუგაც.
• მწიფე კატარაქტა. ბროლის ქერქის ყველა ნაწილი შემღვრეულია. ზოგჯერ ამ სტადიას ყოფენ ორ ფაზად - თითქმის მწიფე კატარაქტად, როცა ქერქში შემღვრევა ფართოა, მხედველობის სიმახვილე დაქვეითებულია, მაგრამ პაციენტი არჩევს თვალის სიმახვილის შესამოწმებელი სპეციალური ტაბულის პირველ ორ სტრიქონს და მწიფე კატარაქტად, როცა ბროლის ნივთიერება სავსებით შემღვრეულია, ხოლო მხედველობის სიმახვილე იმდენად არის დაქვეითებული, რომ პაციენტი მხოლოდ სინათლეს აღიქვამს.
• გადამწიფებული კატარაქტა. იწყება ბროლის ბოჭკოების დაშლა. ბროლის ნივთიერება თხიერდება, კაფსულა იკეთებს ნაკეცებს, ქერქი იღებს ერთგვაროვან რძისფერს, შედარებით მკვრივი ბირთვი სიმძიმის ძალის გავლენით დაბლა იწევს.

კატარაქტის კლინიკური გამოვლინება ბროლის შემღვრევის ადგილზეა დამოკიდებული. ამის კვალობაზე, განასხვავებენ:

• წინა პოლარულ კატარაქტას;
• უკანა პოლარულ კატარაქტას;
• თითისტარისებურ კატარაქტას;
• შრეობრივ კატარაქტას;
• ბირთვულ კატარაქტას;
• კორტიკალურ კატარაქტას;
• უკანა სუბკაფსულურ კატარაქტას;
• ტოტალურ კატარაქტას.

მაგალითად, ბირთვული (ცენტრალური) კატარაქტის დროს თავდაპირველად ირღვევა შორი მხედველობის სიმახვილე, ავადმყოფი საგნებს ისე ხედავს, როგორც ბურუსში. საღამოს და მოღრუბლულ ამინდში ავადმყოფი უკეთ ხედავს, ვიდრე დილით, რაც იმით აიხსნება, რომ კარგი განათებისას გუგები ვიწროვდება და ბროლის შემღვრეულ ცენტრალურ ნაწილში გავლილი სინათლის ოდენობა საკმარისი არ არის, შებინდებისას კი გუგები ფართოვდება და თვალში სხივები ბროლის გამჭვირვალე პერიფერიიდან შედის.
ბროლის ქერქში არსებული შემღვრევის (კორტიკალური კატარაქტის) საწყის სტადიაში მხედველობის სიმახვილე საერთოდ არ იცვლება. ასეთი კატარაქტა ნელა პროგრესირებს.
სუბკაფსულური კატარაქტა სწრაფი პროგრესირებით გამოირჩევა და ავადმყოფი მხედველობას რამდენიმე თვეში კარგავს.

საეჭვო ნიშნები

• მხედველობა მოულოდნელად ქვეითდება - თვალწინ თითქოს ნისლი ჩნდება;
• მხედველობის დაქვეითება არ უკავშირდება თვალზე დატვირთვის მატებას;
• მსხვილი შრიფტით ნაბეჭდი ტექსტის კითხვა ჭირს, სათვალე მხედველობას არ აუმჯობესებს;
• ჭირს შორს მდებარე საგნების გარჩევა;
• ნელ-ნელა ირგვლივ მდებარე საგნები კარგავენ მოხაზულობას და ორდებიან;
• თვალები სინათლისადმი ზედმეტად მგრძნობიარე ხდება;
• გუგები, რომლებიც, ჩვეულებრივ, შავია, შესაძლოა გაბაცდეს.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. კატარაქტაზე სულ მცირე ეჭვის შემთხვევაშიც კი აუცილებელია ოფთალმოლოგთან ვიზიტი. მხოლოდ მას შეუძლია სწორი დიაგნოზის დასმა. ექიმი სადიაგნოსტიკოდ ატარებს ბიომიკროსკოპიას - თვალის დათვალიერებას, ოფთალმოსკოპიას - თვალის ფსკერის დათვალიერებას - და ჩვენებიდან გამომდინარე, სხვა ოფთალმოლოგიურ კვლევებს.
არსებობს კატარაქტის საწინააღმდეგო სპეციალური მედიკამენტებიც. ისინი უმთავრესად ბროლში მიმდინარე ნივთიერებათა ცვლაზე ახდენენ გავლენას. წვეთებთან ერთად რეკომენდებულია თვალისთვის განკუთვნილი ვიტამინებისა და მოცვის შემცველი მედიკემენტების მიღება.
თუ მედიკამენტური მკურნალობა დაავადების საწყის ეტაპზევე დავიწყეთ და უწყვეტად განვაგრძეთ, შესაძლოა, პროცესი შევაფერხოთ, მაგრამ ამ გზით განკურნება შეუძლებელია. კატარაქტისგან განკურნების ერთადერთი გზა ოპერაციაა.
არსებობს კატარაქტის ოპერაციული მკურნალობის რამდენიმე მეთოდი: ინტრაკაფსულური ექსტრაქცია, ექსტრაკაფსულური ექსტრაქცია, ულტრაბგერითი ფაკოემულსიფიკაცია, ლაზერული ფაკოემულსიფიკაცია. ოპერაციისას ხდება ხელოვნური ბროლის ჩანერგვა. ჩამოთვლილ მეთოდთაგან ორი უკანასკნელი ე.წ. უნაკერო ოპერაციაა: სპეციალური ულტრაბგერითი ან ლაზერული აპარატის მეშვეობით ხდება ბროლის დანაწევრება, ამოღება და ხელოვნური კუმშვადი ბროლის იმპლანტაცია.
ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ექიმი პაციენტის მდგომარეობის გათვალისწინებით არჩევს ოპერაციის მეთოდს. თუ ორივე თვალის ოპერაციაა საჭირო, ქირურგიული ჩარევა ჯერ უფრო ნაკლებად მხედველ თვალზე ხდება. ერთდროულად ორივე თვალის ოპერაცია არ ტარდება.
პროფილაქტიკა. კატარაქტის პროფილაქტიკა ითვალისწინებს ამ დაავადების ადრეულ გამოვლენას, სათანადო მკურნალობას თანამედროვე მეთოდებით და ექიმის დანიშნულების ზედმიწევნით შესრულებას.

შარდის ბუშტის კარცინომის წილად ავთვისებიან სიმსივნეთა 1,5-3% და შარდსასქესო ორგანოთა სიმსივნეების 30-50% მოდის. მამაკაცები ქალებზე 3-4-ჯერ ხშირად ავადდებიან. სიმსივნის ეს ფორმა ყველაზე ხშირად 40-60 წლის ასაკში გვხვდება. შარდის ბუშტის კიბოს განვითარება უკავშირდება თამბაქოს წევას და ზოგიერთი ქიმიური და ბიოლოგიური კანცეროგენის ზემოქმედებას. რეზინის, საღებავების, ქაღალდებისა და ქიმიურ მრეწველობაში გამოყენებული ნივთიერებების კანცეროგენული ნაწილაკები ხელს უწყობს შარდის ბუშტის კიბოს აღმოცენებას. ცნობილია ანილინის მავნე გავლენა. ანილინის საწარმოებში მომუშავეებს შორის შარდის ბუშტის კიბო გაცილებით ხშირად გვხვდება, ამასთანავე, ის ანილინთან კონტაქტის შეწყვეტიდან 10 წლის და უფრო მეტი ხნის შემდეგაც კი შეიძლება განვითარდეს.
კიბოსწინარე დაავადებებს მიაკუთვნებენ კეთილთვისებიან ეპითელურ სიმსივნეებს (პაპილომებს). ესენია ხაოიანი წანაზარდები, რომლებსაც ხშირად გრძელი ფეხი აქვს, ზომით კი ქინძისთავისოდენადან დიდი ვაშლისოდენამდე მერყეობს. არცთუ იშვიათია მრავლობითი პაპილომა (შარდის ბუშტის პაპილომატოზი). კიბოს განვითარების ალბათობა ასევე დიდი აქვთ ქრონიკული ცისტიტით დაავადებულებს.
ყველაზე ხშირად გვხვდება გარდამავალუჯრედული კიბო. შედარებით იშვიათია ბრტყელუჯრედული კიბო და ადენოკარცინომა. შარდის ბუშტი, გარდა პირველადი კიბოსი, შესაძლოა დააზიანოს მეზობელი ორგანოების (წინამდებარე ჯირკვლის, საშვილოსნოს და სხვა) სიმსივნემაც.
სიმპტომები და მიმდინარეობა. შარდის ბუშტის კარცინომის მთავარი სიმპტომია ჰემატურია (შარდში სისხლის მინარევის არსებობა). ასიდან 75 შემთხვევაში ის დაავადების პირველ სიმპტომს წარმოადგენს. ჰემატურია მოულოდნელად ვითარდება. სისხლის მინარევი შესამჩნევია, მაგრამ არ შეინიშნება თირკმლის კიბოსთვის დამახასიათებელი ჭიისმაგვარი სისხლის კოლტები. ჰემატურია უფრო შეუპოვარია, ვიდრე პაპილომის დროს. ინფექციის დართვისა და ცისტიტის განვითარების შემთხვევაში შესაძლოა შარდვა გახშირდეს და მტკივნეული გახდეს. კიბოთი ინფილტრირებისას შარდის ბუშტის კედლის ელასტიკურობა იკლებს, რაც ასევე იწვევს შარდვის გახშირებას. დაავადება შესაძლოა გართულდეს ჰიდრონეფროზით და პიელონეფრიტით.

მეტასტაზირება. შარდის ბუშტის კიბოს მეტასტაზირება ძირითადად ლიმფური გზით ხდება. სიმსივნე მიდრეკილია ბუშტის გარშემო არსებულ ქსოვილებში სწრაფად გავრცელებისკენ. ხშირად ზიანდება მენჯის ლიმფური კვანძები. შედარებით იშვიათად ვითარდება შორეული მეტასტაზები ფილტვებში, ღვიძლსა და ძვლებში. სიმსივნის რეციდივი შესაძლოა აღმოცენდეს როგორც სხივური თერაპიის, ისე ქიმიოთერაპიის შემდეგ. ასეთ შემთხვევაში ტარდება პალიატიური დასხივება ან სიმპტომური მკურნალობა.
დიაგნოსტიკა. ხელით გასინჯვა აუცილებელია, მაგრამ შარდის ბუშტის შიგნით მზარდი პატარა ზომის სიმსივნის შემთხვევაში ნაკლებინფორმაციულია.
შარდის ბუშტის კარცინომის კვლევის ძირითადი მეთოდია ცისტოსკოპია (შარდის ბუშტის ღრუს ენდოსკოპიური დათვალიერება), რომელიც ბუშტის შიგნიდან დათვალიერების, სიმსივნის გამოვლენის, მისი ხასიათისა და გავრცელების დიდი სიზუსტით დადგენის საშუალებას იძლევა. მორფოლოგიური დიაგნოზის დასადგენად ტარდება ბიოფსია.
თუ ცისტოსკოპიის ჩატარება და ჰისტოლოგიური კვლევისთვის მასალის აღება შეუძლებელია, ტარდება შარდის ციტოლოგიური ანალიზი ატიპურ უჯრედებზე.
ბოლო ხანს ფართოდ გავრცელდა შარდის ბუშტის ექოსკოპია და კომპიუტერული ტომოგრაფია, რომლის მეშვეობითაც არა მარტო სიმსივნეს, არამედ ბუშტის კედლისა და მეზობელი ორგანოების დაზიანების ხარისხს და რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზების არსებობა-არარსებობასაც ადგენენ.
შარდის ბუშტის კედლის ინფილტრირების ხარისხისა და ირგვლივ არსებულ ქსოვილებში სიმსივნის გავრცელების დასადგენად ზოგჯერ მიმართავენ რენტგენოლოგიურ კვლევას ორმაგი კონტრასტირების პირობებში (შარდის ბუშტსა და გარს შემოკრულ ბოჭკოებში შეჰყავთ ჟანგბადი). ჰაერის ფონზე შესაძლებელია შარდის ბუშტის კედლის გასქელებისა და სიმსივნის ბუშტის გარეთ გამავალი უბნის ნახვა.
ფილტვებში მეტასტაზების არსებობის გამოსავლენად ტარდება გულმკერდის რენტგენოლოგიური გამოკვლევა. ძვლებში მეტასტაზირების ეჭვის შემთხვევაში ტარდება ძვლების რენტგენოგრაფია.
მკურნალობა. შარდის ბუშტის კარცინომის მკურნალობა გულისხმობს ოპერაციულ ჩარევას, სხივურ და მედიკამენტურ მკურნალობას.

მკურნალობის ტაქტიკა დაავადების სტადიაზეა დამოკიდებული. შარდის ბუშტის კიბოს ადრეულ ეტაპზე შესაძლებელია ადგილობრივი ქიმიოთერაპიის წარმოება. გავრცობილი დაზიანების (ურეთრისა და პროსტატის დაზიანების) და სიმპტომების პროგრესის შემთხვევაში ნაჩვენებია ოპერაცია. ის ტარდება უროონკოლოგიურ ან უროლოგიურ განყოფილებაში და მოითხოვს სპეციფიკურ ცოდნასა და კვალიფიკაციას. ქირურგიული ჩარევა ითვალისწინებს შარდის ბუშტის რეზექციას ან მის ამოკვეთას (მენჯის ლიმფურ კვანძებთან ერთად ან მათ გარეშე), შარდსადენის ნაწლავში გადანერგვას ან კანის გარეთ მის გამოტანას. ზოგჯერ ოპერაციას ქიმიოთრეპიასა და სხივურ თერაპიას ამჯობინებენ, შემდეგ კი, საჭიროებისამებრ, მიმართავენ ქირურგიულ ჩარევას.
რადიკალური ცისტექტომია ღრმად ინფილტრირებული სიმსივნის მკურნალობის არჩევით მეთოდს წარმოადგენს. მამაკაცებში ის შარდის ბუშტისა და პროსტატის ამოკვეთას გულისხმობს, ქალებში - შარდის ბუშტის, ურეთრის, საშოს წინა კედლის და საშვილოსნოს ამოკვეთას. შარდის ბუშტის პლასტიკა მსხვილი ან წვრილი ნაწლავით ხორციელდება. ოპერაციის შემდეგ ასიდან 25 შემთხვევაში ვითარდება რეციდივი.
შარდის ბუშტის ზედაპირული კიბოს ოპერაციის შემდეგ ბუშტის შიგნით წარმოებული ქიმიოთერაპია აქვეითებს რეციდივის განვითარების რისკს.
გავრცობილი კიბოს დროს, როდესაც პროცესში ჩათრეულია მუცლის გარეთა ლიმფური კვანძები და განვითარებულია შორეული მეტასტაზები, შარდის ბუშტში ადგილობრივად წარმოებულ ქიმიოთერაპიას საგულისხმო ეფექტი არ აქვს.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ხანგრძლივი სხივური თერაპია ხანგრძლივ რემისიას არ იძლევა.

პროფილაქტიკა. შარდის ბუშტის კარცინომის პროფილაქტიკა ითვალისწინებს პროფესიული მავნე ფაქტორების მოშორებას. უნდა გამოირიცხოს ქიმიურ საწარმოებში მომუშავეთა უშუალო კონტაქტი ქიმიკატებთან, მკაცრად უნდა ჩატარდეს მათი დისპანსერიზაცია. აუცილებელია შარდის ბუშტის კეთილთვისებიანი პაპილომების რადიკალური მკურნალობა (ელექტროკოაგულაცია ან ქირურგიული მეთოდით მოშორება), ანთებითი დაავადებების დროული და სწორი თერაპია.
ბოლო ხანს ჩატარებულმა კვლევებმა ნათელყო შარდის ბუშტის კავშირი მოწევასთან, ამიტომ თამბაქოზე უარის თქმა შარდის ბუშტის სიმსივნის განვითარების საპროფილაქტიკოდ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ღონისძიებას წარმოადგენს.

ღვიძლის კარცინომა შესაძლოა იყოს როგორც პირველადი ანუ ღვიძლის უჯრედებიდან წარმომავალი, ისე მეორეული - ღვიძლის ქსოვილში ჩაზრდილი რომელიმე ორგანოს კიბოს მეტასტაზი. მეტასტაზური სიმსივნე პირველად კიბოზე 20-ჯერ ხშირად გვხვდება. სხვადასხვა ლოკალიზაციის ავთვისებიან სიმსივნეთა მესამედზე მეტი ჰემატოგენური გზით ღვიძლს აზიანებს. ღვიძლის პირველადი კარცინომა იშვიათი დაავადებაა - მის წილად ავთვისებიან სიმსივნეთა 0,2-3% მოდის. დაავადებულებს შორის ჭარბობენ 50-65 წლის მამაკაცები. მამაკაცების 90%-სა და ქალების 40%-ში ღვიძლის პირველადი სიმსივნე ავთვისებიანი ხასიათისაა.
ღვიძლის კიბოს განვითარებას ხელს უწყობს ქრონიკული ვირუსული  B ჰეპატიტი (იგი ჰეპატომის მქონე პაციენტთა 80%-ს აღენიშნება). ვირუსმატარებლებს ღვიძლის უჯრედული კიბოს განვითარების ალბათობა ორასჯერ მეტი აქვთ, ამასთანავე, მამაკაცებს - უფრო მეტი, ვიდრე ქალებს. ჰეპატომით დაავადებულთა დაახლოებით 60-90% აქვს ღვიძლის ციროზი.
ღვიძლის კარცინომის განვითარებას ხელს უწყობს ჰემოქრომატოზი (ორგანიზმში რკინის სიჭარბე), ღვიძლის ქრონიკული დაავადებები: ჰეპატიტი, ნაღველკენჭოვანი დაავადება, პარაზიტული დაავადება (ოპისტორქოზი, შისტოსომოზი და სხვა), ასევე - სიფილისი და ალკოჰოლიზმი.
შესაძლოა, ღვიძლზე კანცეროგენული გავლენა მოახდინოს მრეწველობის პროდუქტებმა: პოლიქლორირებულმა დიფენილმა, ქლორირებულმა ნახშირწყლოვანმა ხსნარებმა (მაგალითად, ნიტროზამინებმა), ქლორის შემცველმა ორგანულმა პესტიციდებმა, ორგანულმა ნაერთებმა (საკვებ პროდუქტებში, მაგალითად, არაქისში, შემავალმა აფლატოქსინმა).
ღვიძლის პირველად კიბოებს შორის განასხვავებენ ჰეპატოცელულარულ კარცინომას (ჰეპატომა, ღვიძლუჯრე დოვანი კიბო, რომელიც პარენქიმული წარმომავლობისაა), ჰეპატობლასტომას (ბავშვთა ღვიძლის ავთვისებიანი სიმსივნე), ქოლანგიოკარცინომას (სანაღვლე გზების ეპითელიუმიდან წარმოშობილი სიმსივნე, რომლის წილადაც მოდის ღვიძლის პირველადი კიბოს 5-30%), ღვიძლის ანგიოსარკომას (იმავე ჰემანგიოენდოთელურ ავთვისებიან სიმსივნეს, რომელიც ღვიძლის ერთ-ერთი ყველაზე ავთვისებიანი სიმსივნეა და სისხლძარღვების ენდოთელიუმისგან წარმოიშობა).
ღვიძლის მეტასტაზური კიბოს უჯრედული შენება შეესაბამება იმ ორგანოს პირველადი სიმსივნის შენებას, საიდანაც იღებს სათავეს მეტასტაზი.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ღვიძლის კარცინომის საწყის სტადიაში შეიმჩნევა დისპეფსიური დარღვევები (უმადობა, გულისრევა, ღებინება), მარჯვენა ფერდქვეშა არეში სიმძიმის შეგრძნება, ყრუ ტკივილი, ცხელება, საერთო სისუსტე, წონის კლება და ანემია.
რამდენიმე კვირაში ღვიძლი დიდდება (ასიდან 88 შემთხვევაში). შესაძლოა, ხესავით გამაგრდეს და დაიხორკლოს. ღვიძლის საპროექციო არის ხელით გასინჯვისას შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს მტკივნეული სიმსივნური წარმონაქმნი (ათიდან 5 შემთხვევაში). თანდათანობით ძლიერდება სიყვითლე, ღვიძლის უკმარისობის ნიშნები (ათიდან 6 შემთხვევაში). პაციენტების 10-15%-ს უვითარდება შინაგანი სისხლდენა და შოკი. მოსალოდნელია ენდოკრინული დარღვევებიც (მაგალითად, კუშინგის სინდრომი), რომელთა მიზეზსაც წარმოადგენს სიმსივნური უჯრედების მიერ ჰორმონის მსგავსი ნივთიერების სეკრეცია.
მეტასტაზირება. ღვიძლის პირველადი კარცინომისთვის დამახასიათებელია ადგილობრივი ინვაზიური ზრდა. სიმსივნე განსაკუთრებით ხშირად ჩაიზრდება დიაფრაგმაში. შორეული მეტასტაზები მეტწილად (ასიდან 45 შემთხვევაში) ფილტვებში აღმოცენდება.

დიაგნოსტიკა. ღვიძლის კარცინომას თავდაპირველად ავადმყოფის ჩივილების, ღვიძლის ხელით გასინჯვის (პალპაცია, პერკუსია), ლაბორატორიული კვლევის შედეგების (სისხლში ბილირუბინის და შარდში ულობირინის შემცველობის მატება) მიხედვით ეჭვობენ. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ღვიძლის ულტრაბგერით სკანირებას. იგი იძლევა ამ ორგანოს სტრუქტურის დეტალურად დათვალიერების საშუალებას, დიდი სიზუსტით ავლენს მასში კვანძოვან  წარმონაქმნებს და მათ კეთილთვისებიან თუ ავთვისებიან ბუნებასაც კი განსაზღვრავს. ულტრაბგერითი სკანირების კონტროლით შესაძლებელია ღვიძლის დამიზნებითი პუნქცია კანიდან, რაც საშუალებას იძლევა, დაისვას ზუსტი მორფოლოგიური დიაგნოზი და კიბო დიფერენცირებულ იქნეს მსგავსი სიმპტომების მქონე სხვა დაავადებებისგან.
სადავო შემთხვევაში ტარდება კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-ბირთვული რეზონანსული კვლევა, ზოგჯერ - ლაპაროსკოპიული გამოკვლევაც, რომელიც ღვიძლის ზედაპირის დათვალიერების საშუალებას იძლევა. ცვლილების აღმოჩენის შემთხვევაში მისი ზედაპირიდან იღებენ მასალას და ჰისტოლოგიურად იკვლევენ.
ღვიძლის კიბოს ათიდან 7-9 შემთხვევაში სისხლში იმატებს ფეტოპროტეინების შემცველობა. ეს კვლევა შესაძლოა წარმატებით იქნეს გამოყენებული ადრეული დიაგნოსტიკისთვის რისკჯგუფის პაციენტებში.
ზოგჯერ ინფორმაციულია მუცლის ღრუს რენტგენოსკოპიული კვლევაც, ოღონდ პნევმოპერიტონეუმის (მუცლის ღრუში ჰაერის შეყვანის) პირობებში - აირის შეყვანამ შესაძლოა გამოავლინოს ღვიძლის გადიდება და მისი ხორკლიანობა.
დამატებითი მონაცემების მიღება შესაძლებელია ღვიძლის რადიოიზოტოპური სკანირებით, კონტრასტული კვლევით (ჰეპატოგრაფია).

მკურნალობა. ღვიძლის კიბოს რადიკალური მკურნალობა ჯერჯერობით გადაუჭრელ პრობლემად რჩება. მხოლოდ მცირე ზომის იზოლირებული კვანძების შემთხვევაშია შესაძლებელი მათი ქირურგიულად მოშორება (ღვიძლის რეზექცია). სიმსივნის ოპერაბელურობის დადგენა შესაძლებელია მხოლოდ ლაპაროტომიის (მუცლის ღრუს გაკვეთის) შემდეგ, მაგრამ ამ მანიპულაციას იშვიათად მიმართავენ, რადგან, წესისამებრ, ღვიძლის კარცინომა უკურნებელია, ამიტომ უმეტესად მხოლოდ სიმპტომურ მკურნალობას სჯერდებიან. ქიმიოთერაპიული პრეპარატების ვენიდან შეყვანა პრაქტიკულად უეფექტოა. უფრო შედეგიანია პრეპარატების ღვიძლის არტერიიდან შეყვანა.
ღვიძლის მეტასტაზური დაზიანების დროს მკურნალობა სიმსივნის პირველად ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული. მეტასტაზის ქირურგიული წესით მოშორება ეფექტურია, მაგრამ ოპერაცია ნაჩვენებია მხოლოდ ღვიძლის ერთი წილის დაზიანებისა და ღვიძლშიდა მეტასტაზების ნიშნების არარსებობის შემთხვევაში.

პროფილაქტიკა. ვინაიდან ღვიძლის კიბოს განვითარებას ხელს უწყობს  ქრონიკული ვირუსული A ჰეპატიტი და ვირუსმატარებლობა, ზოგიერთი პარაზიტული დაავადება, სამრეწველო შხამების ღვიძლზე კანცეროგენული მოქმედება, ამიტომ პირველადი პროფილაქტიკის საფუძველს წარმოადგენს  ამ დაავადებების პროფილაქტიკა და გარესამყაროს დაბინძურებისგან დაცვა.
მეორეული პროფილაქტიკა ღვიძლის ქრონიკული დაავადებების ადრეულ გამოვლენასა და სათანადო მკურნალობას გულისხმობს. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ალკოჰოლიზმთან ბრძოლას.
 

ფილტვებისა და ბრონქების კარცინომა, წესისამებრ, ერთად განიხილება ბრონქოპულმონური კიბოს სახელწოდებით. განასხვავებენ მის ორ ძირითად ფორმას: მსხვილი ან წვრილი ბრონქიდან წარმომავალ ფილტვის ცენტრალურ კიბოს (80%) და თავად ფილტვის ქსოვილისგან განვითარებულ ფილტვის პერიფერიულ კიბოს. გარდა ამ ორი ძირითადი ფორმისა, გვხვდება, თუმცაღა იშვიათად, მედიასტინალური, მილიარული (კვანძოვანი) და სხვა სახის კარცინომებიც. ფილტვის კიბო ჰისტოლოგიური შენების მიხედვით უმეტესად ბრტყელუჯრედოვანია. შედარებით იშვიათად გვხვდება ჯირკვლოვანი (ადენოკარცინომა), მკვეთრად ანაპლაზიური, წვრილუჯრედოვანი და სხვა ვარიანტებიც.
ფილტვის კარცინომის განვითარებას შესაძლოა წინ უძღოდეს ქრონიკული ანთებითი პროცესები: ქრონიკული პნევმონია, ბრონქოექტაზიური დაავადება, ადრე გადატანილი ტუბერკულოზის შედეგად ფილტვის ქსოვილში გაჩენილი ნაწიბურები და სხვა. არანაკლებ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოწევა - სტატისტიკის თანახმად, ფილტვის კიბო მწეველებს უფრო ხშირად ემართებათ, ვიდრე არამწეველებს. დღეში ორ კოლოფზე მეტი სიგარეტის მოწევის შემთხვევაში ფილტვის კარცინომის განვითარების ალბათობა 15-25-ჯერ იზრდება. დაავადების განვითარებას ხელს უწყობს აზბესტის მტვერი (აზბესტის ქარხნებში მომუშავეთათვის) და გამოსხივებაც.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ფილტვის კარცინომის კლინიკური გამოვლინება იმაზეა დამოკიდებული, სად ჩამოყალიბდა პირველადი წარმონაქმნი - ბრონქში თუ ფილტვის ქსოვილში.
ბრონქის (ცენტრალური) კიბო, ჩვეულებრივ, მშრალი ხველით იწყება. შემდეგ წარმოიშობა ნახველი, რომელსაც არცთუ იშვიათად აქვს სისხლის მინარევი. ამ ფორმის კარცინომისთვის დამახასიათებელია ფილტვის უმიზეზო ანთება (პნევმონიტი), რომელსაც თან სდევს ძლიერი ხველა, მაღალი ტემპერატურა, საერთო სისუსტე, ზოგჯერ - გულმკერდის ტკივილიც. პნევმონიტის მიზეზია სიმსივნური წარმონაქმნით ბრონქის სანათურის დროებითი დახშობა თანდართული ანთების გამო. ამასთან ერთად ვითარდება ამა თუ იმ სეგმენტის ან წილის ატელექტაზი (უჰაერობა), რომელსაც აუცილებლად ახლავს თან ინფექციის აფეთქება ატელექტაზურ უბანში. სიმსივნის ირგვლივ ანთებითი კომპონენტის შემცირების შემთხვევაში ბრონქის სანათური ნაწილობრივ აღდგება, ატელექტაზი და ყველა სხვა პათოლოგიური მოვლენა დროებით ქრება, თუმცა რამდენიმე თვეში კვლავ იფეთქებს. ხშირად პნევმონიტის აფეთქების ამ ტალღებს მიიჩნევენ გრიპად, ბრონქიტის გართულებად და ავადმყოფს რენტგენოლოგიური გამოკვლევის გარეშე უტარებენ მედიკამენტურ მკურნალობას, ზოგჯერ კი ფილტვებს აშუქებენ პნევმონიტის ჩაქრობის შემდეგ, ამ დროს კი კიბოსთვის დამახასიათებელი ატელექტაზის სიმპტომი უკვე გამქრალია და დაავადება ამოუცნობი რჩება. შემდგომში დაავადება იძენს მყარ მიმდინარეობას შეუპოვარი ხველით, მზარდი სისუსტით, ტემპერატურის მატებით და გულმკერდის ტკივილით. ჰიპოვენტილაციისა და ფილტვის წილის ან მთელი ფილტვის ატელ¬ექტაზის შემთხვევაში ირღვევა სუნთქვა.
ფილტვის ქსოვილში განვითარებული პერიფერიული კარცინომა საწყის სტადიაში თითქმის არავითარი სიმპტომით არ ვლინდება. მას ხშირად შემთხვევით, პროფილაქტიკური რენტგენოლოგიური გამოკვლევის დროს აღმოაჩენენ. მკვეთრი სიმპტომები, მაგალითად, ძლიერი ტკივილი, ხველა და ტემპერატურის მატება, მხოლოდ სიმსივნის ზრდის, ანთებითი პროცესების თანდართვის, სიმსივნის ბრონქში ან პლევრაში ჩაზრდის შემთხვევაში აღმოცენდება. შორს წასულ სტადიაში, როდესაც სიმსივნე პლევრის ღრუსაც მოიცავს, ვითარდება კიბოსმიერი პლევრიტი და პლევრის ღრუში გროვდება სისხლიანი ექსუდატი.
მეტასტაზირება. ფილტვის კარცინომის მეტასტაზირება ხდება როგორც ლიმფოგენური (ლიმფის), ისე ჰემატოგენური (სისხლის) გზით. შესაძლოა, დაზიანდეს ფილტვის ძირის, შუასაყრის, კისრისა და მკერდის ძვლის ლიმფური კვანძები. ჰემატოგენურად კიბო შესაძლოა გავრცელდეს ღვიძლში, ძვალში, თავის ტვინსა და ფილტვის კარში. ადრეული მეტასტაზირებით და აგრესიული მიმდინარეობით გამოირჩევა წვრილუჯრედული კიბო.

დიაგნოსტიკა. დაავადების საწყის სტადიებში ავადმყოფის გასინჯვა ნაკლებად ინფორმაციულია. ფილტვის ქსოვილის მკვეთრი დაზიანების ან მოზრდილი ატელექტაზის შემთხვევაში თავს იჩენს ქოშინი, სახეს მონაცრისფრო-მოთეთრო ფერი ედება, ატელექტაზის მხარეს ვარდება გულმკერდის ყაფაზი. ფილტვის კარცინომის დროს სისხლში ედს-ი საკმაოდ ადრე იმატებს, ზოგჯერ ლეიკოზი და ანემიაც კი ვითარდება. ფილტვის კიბოს ამოსაცნობი ძირითადი მეთოდი რენტგენოლოგიური კვლევაა. ცენტრალური კიბოსთვის დამახასიათებელი სიმპტომია ატელექტაზი, ხოლო პერიფერიულის დროს სურათზე ჩანს მომრგვალო, ინტენსიური, არასწორკონტურებიანი ჩრდილი, საიდანაც ფილტვის ფუძისკენ "ბილიკი" მიემართება (ამას კიბოსმიერი ლიმფანგიტი განაპირობებს). თუ ფილტვის ფუძეში არსებულ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზებია განვითარებული, რენტგენოგრამაზე ეს კვანძები ერთმანეთში გარდამავალი ჩრდილების სახით აღიბეჭდება. რენტგენოგრამის გადაღება აუცილებელია ორ - პირდაპირ და გვერდით - პროექციაში. ხშირად ტარდება ტომოგრაფიაც. როდესაც რენტგენოლოგიური კვლევა ზუსტი დიაგნოზის დასასმელად, საკმარისი არ არის, ტარდება ბრონქოგრაფია.

კვლევის მეორე მნიშვნელოვანი მეთოდია ბრონქოსკოპია, რომელიც ავლენს ბრონქის სანათურში ჩაზრდილ სიმსივნეს, ბრონქის კედლის ინფილტრაციას ან მიჭყლეტას. დიაგნოზის დასადასტურებლად აუცილებელია მორფოლოგიური კვლევა. 6-8-ჯერ იკვლევენ ნახველს კიბოს ატიპური უჯრედების აღმოსაჩენად. გარდა ამისა, იკვლევენ სიმსივნის ზედაპირიდან აღებულ ნაცხს. ზოგჯერ ბრონქოსკოპიის დროს სპეციალური ინსტრუმენტით ბიოფსიასაც ატარებენ. შუასაყრის ლიმფური კვანძების მეტასტაზირებაზე ეჭვის შემთხვევაში ტარდება მედიასტინოსკოპია.
ფილტვის წვრილუჯრედოვანი კარცინომის შემთხვევაში, უპირველეს ყოვლისა, უნდა შეფასდეს დაავადების გავრცელების ხარისხი, რაც მიიღწევა ჩონჩხის სცინტიგრაფიით, ძვლის ქსოვილიდან აღებული ნაცხის გამოკვლევით, ღვიძლის ექოსკოპიური გამოკვლევით, თავის ტვინის ტომოგრაფიული გამოკვლევით.
მკურნალობა. მკურნალობის მეთოდი კიბოს ჰისტოლოგიური ფორმის, მისი გავრცელებისა და მეტასტაზების არსებობა-არარსებობის გათვალისწინებით შეირჩევა.
ფილტვის არაწვრილუჯრედული კიბოს შემთხვევაში შესაძლოა დაინიშნოს როგორც წმინდა ქირურგიული, ისე კომბინირებული მკურნალობა, თუმცა შორეული შედეგის თვალსაზრისით მეორე სჯობს. კომბინირებული მკურნალობა იწყება პირველადი სიმსივნისა და მეტასტაზების უბნის დისტანციური გამათერაპიით. ორ-სამკვირიანი ინტერვალის შემდეგ ხორციელდება ქირურგიული ჩარევა: მთელი ფილტვის (პულმონექტაზია) ან  მისი ერთი ან ორი წილის (ლობექტომია) ამოკვეთა. ფილტვის ოპერაცია, განსაკუთრებით - სიმსივნური დაავადებისგან დასუსტებული ავადმყოფისთვის, მძიმე ჩარევად მიიჩნევა და მოითხოვს სპეციალურ მომზადებას, ქირურგისა და ანესთეზიოლოგის მაღალ კვალიფიკაციას, ოპერაციის შემდგომ სათანადო მოვლას.

ოპერაციისთვის ავადმყოფის მომზადება ითვალისწინებს ზოგად გამაჯანსაღებელ ღონისძიებებს - სრულფასოვან კვებას (ცილებითა და ვიტამინებით მდიდარ რაციონს), ანთების საწინააღმდეგო თერაპიას ანტიბიოტიკებითა და სულფანილამიდებით (მათ შორის - ანტიბიოტიკის შეყვანას დაზიანებულ ადგილას ბრონქოსკოპიის მეშვეობით), გულ-სისხლძარღვთა მატონიზებელი პრეპარატების მიღებას და სამკურნალო, განსაკუთრებით - სუნთქვითი, ვარჯიშების ინტენსიურ ჩატარებას.
ოპერაციის შემდგომ პერიოდში უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ავადმყოფისთვის ჟანგბადის მუდმივი მიწოდება. ნარკოზიდან გამოსვლის შემდეგ პაციენტს ათავსებენ ნახევრად მჯდომარე მდგომარეობაში და უკონტროლებენ პულსს, არტერიულ წნევას, სუნთქვის სიხშირეს და ზოგად მდგომარეობას. გარდა ამისა, პირველი 2-3 დღის განმავლობაში ტარდება პლევრის ღრუს აქტიური ასპირაცია ოპერაციის დროს ჩადგმული დრენაჟიდან.
ოპერაციის შემდეგ, ავადმყოფის მდგომარეობის, ოპერაციის მასშტაბისა და შესაძლო გართულებების გათვალისწინებით, ინიშნება ანტიბიოტიკები და სხვა მედიკამენტები. კვების რეჟიმი არ იცვლება, თუმცა პირველ დღეებში დიეტა რამდენადმე შეზღუდულია. სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესებისა და ჯანმრთელ ფილტვში შეგუბებითი პნევმონიის განვითარების თავიდან ასაცილებლად ოპერაციის მეორე დღიდანვე იწყებენ სუნთქვით ვარჯიშებს.
თუ ოპერაცია საკმარისად რადიკალურად არ ჩატარდა, მოსალოდნელია ფილტვის კარცინომის რეციდივი. ჩარჩენილ მსხვილ ბრონქში სიმსივნური წარმონაქმნის ზრდა განახლდება, თუ ოპერაციამდე ადგილი ჰქონდა მისი კედლის მნიშვნელოვან ინფილტრაციას ხილული სიმსივნის საზღვრებს გარეთ. რეციდივების მკურნალობა, ჩვეულებრივ, პალიატიურია.

ფილტვის კარცინომის დისემინირებული ფორმის დროს მკურნალობის ძირითად მეთოდს წარმოადგენს ქიმიოთერაპია. დამატებით მიმართავენ სხივურ თერაპიას. ოპერაციული ჩარევა იშვიათია.
გავრცობილი კიბოს, შორეული მეტასტაზების, ლავიწზედა ლიმფური კვანძების დაზიანებისა და ექსუდაციური პლევრიტის შემთხვევაში ნაჩვენებია კომბინირებული ქიმიოთერაპია. მისი უეფექტობისა და თავის ტვინში მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში ტარდება დასხივება, რომელსაც პალიატიური ეფექტი აქვს.
ფილტვის კიბოს ძლიერ გავრცობილი და არაოპერირებადი ფორმების შემთხვევაში პალიატიური მიზნით ტარდება დისტანციური გამათერაპია ან ქიმიოთერაპიის კურსი, ზოგჯერ - ორივე. პალიატიური სხივური თერაპია და სიმსივნის საწინააღმდეგო პრეპარატებით მკურნალობა ავადმყოფს დროებით გამოაკეთებს და სიცოცხლეს უხანგრძლივებს.

პროფილაქტიკა. ფილტვის კარცინომის პროფილაქტიკა ითვალისწინებს ფილტვებსა და ბრონქებში მიმდინარე ანთებითი პროცესების თანამედროვე და სწორ მკურნალობას (მათი გაქრონიკულების აღკვეთას). მეტად მნიშვნელოვანი პროფილაქტიკური ღონისძიებაა მოწევისთვის თავის დანებება. მავნე საწარმოებში, სადაც მაღალი ხარისხის დამტვერიანებაა, პერსონალმა უნდა გამოიყენოს ნიღბები, რესპირატორები და სხვა დამცავი საშუალებები.

საშვილოსნოს კიბოს გავრცელებული დაავადებაა. ამჟამად მას მეოთხე ადგილი უკავია სარძევე ჯირკვლის, კანისა და კუჭ-ნაწლავის კიბოს შემდეგ. საშვილოსნოს კარცინომა უმთავრესად 40-დან 60 წლამდე ასაკში ვითარდება. მისი განვითარების რისკფაქტორებია დიაბეტი, ჰიპერტონიული დაავადება, მოწევა, ადამიანის პაპილომავირუსი, აივ-ვირუსი, სქესობრივი ცხოვრების ნაადრევი დაწყება, გვიანი მენოპაუზა, მენსტრუალური ციკლის დარღვევა, უშვილობა, მოუწესრიგებელი სქესობრივი ცხოვრება, ადრეულ ასაკში მშობიარობა, ვენერული დაავადებები, პერორალური კონტრაცეპტივების მიღება. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს სიმსუქნე: ნორმასთან შედარებით 10-25 კილოგრამით ჭარბი წონის მქონე ქალებში საშვილოსნოს კარცინომის განვითარების ალბათობა 3-ჯერ იმატებს, ხოლო 25 კილოგრამზე მეტი ჭარბი წონის შემთხვევაში - 9-ჯერ.
საშვილოსნოს კიბოს განვითარებას ხელს უწყობს კიბოსწინარე დაავადებები: ეროზია, წყლული, მშობიარობის შემდგომი ნაწიბურები, წანაზარდები ეპითელიუმზე (კონდილომა, პოლიპი),  ასევე - ქრონიკული ანთებითი პროცესები: ენდოცერვიციტი (საშვილოსნოს ყელის ლორწოვანი გარსის ანთება) და ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთება).
საშვილოსნოს უბნის ეპითელიუმის ბუნების მიხედვით განასხვავებენ კიბოს რამდენიმე ნაირსახეობას: საშვილოსნოს ყელის ბრტყელუჯრედოვან კიბოს, საშვილოსნოს ყელის არხის ჯირკვლოვან კიბოს და საშვილოსნოს ღრუს ჯირკვლოვან კიბოს (ადრენოკარცინომას). ყველაზე ხშირად (70%) საშვილოსნოს ადენოკარცინომა აღირიცხება, ყველაზე იშვიათად კი სარკომა (შემაერთებელქსოვილოვანი ავთვისებიანი სიმსივნე).
საშვილოსნოს კიბო დიფერენცირების მიხედვით სამი ხარისხისაა: მაღალდიფერენცირებული, ზომიერად დიფერენცირებული და დაბალდიფერენცირებული.
გამოყოფენ განვითარების ოთხ სტადიას:
I სტადია - სიმსივნური წარმონაქმნი მდებარეობს საშვილოსნოს სხეულში;
II სტადია - დაზიანებულია საშვილოსნოს სხეულიცა და ყელიც;
III სტადია - სიმსივნე გავრცელებულია პარამეტრულ უჯრედებზე ან მეტასტაზები მოდებულია საშოს;
IV სტადია - სიმსივნე გავრცელებულია მენჯის ღრუს გარეთ, ჩაზრდილია შარდის ბუშტში ან სწორ ნაწლავში.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. საშვილოსნოს კიბო დიდხანს შესაძლოა უსიმპტომოდ მიმდინარეობდეს. მისი სიმპტომები - თეთრად შლა, სისხლდენა და ტკივილი - სიმსივნის დაშლის პერიოდში აღმოცენდება. მათი გამოვლინების დრო იმაზეა დამოკიდებული, როდის დაიწყო სიმსივნის დაწყლულება.
საშვილოსნოს კარცინომის შემთხვევაში თეთრად შლა სხვადასხვა ხასიათისაა: თხიერი (წყალნარევისებრი), ლორწოვანი, სისხლნარევი, უსუნო ან მყრალი. სისხლის მინარევი გამონადენს ხორცის ნარეცხს ამსგავსებს, საშოში შეკავებისა და დანამატების ანთების შემთხვევაში კი იგი ჩირქოვანი და სუნიანი ხდება. III და IV სტადიაში სასქესო ორგანოებიდან გამონადენი ჩირქოვანია.
საშვილოსნოს კიბოს დროს სისხლდენას უმეტესად მცირე სისხლიანი გამონადენის სახე აქვს, თუმცა არც ერთჯერადი ან მრავალჯერადი ჭარბი სისხლდენაა გამორიცხული. საშვილოსნოს ყელის კიბოსთვის ტიპობრივია კონტაქტური სისხლდენა - სისხლდენა სქესობრივი კონტაქტის, გამორეცხვის, საშვილოსნოს გამოკვლევის ან სიმძიმის აწევის შემდეგ. თუ ქალს მენსტრუაცია უკვე შეუწყდა, საშვილოსნოდან სისხლიანი გამონადენი უმეტესად ავთვისებიან სიმსივნეზე მიუთითებს.
ტკივილი საშვილოსნოს კიბოს გვიანდელი სიმპტომია და სიმსივნურ პროცესში ლიმფური კვანძებისა და მენჯის ჩართვაზე, ნერვულ დაბოლოებებსა და წნულებზე ზემწოლი ინფილტრატების გაჩენაზე მეტყველებს.
საშვილოსნოს კიბოს დროს ზოგადი სიმპტომატიკა, მაგალითად, კახექსია, ძალიან იშვიათად, შორს წასულ შემთხვევებში აღმოცენდება. საშვილოსნოს კარცინომით დაავადებული ქალები, წესისამებრ, ინარჩუნებენ კარგ გარეგნობასა და ჯანმრთელ იერს.

მეტასტაზირება. საშვილოსნოს კარცინომა მეტასტაზებს ყველაზე ხშირად მენჯის ლიმფურ კვანძებში იწვევს, ყველაზე იშვიათად კი - საზარდულის ლიმფურ კვანძებში. შორეული მეტასტაზები ვითარდება თირკმელებში, ღვიძლში, ფილტვებში. პროგნოზი ცუდია.

დიაგნოსტიკა. საშვილოსნოს კარცინომის ამოცნობა იწყება ავადმყოფის ჩივილებისა და დაავადების მიმდინარეობის შესწავლით. საეჭვო შემთხვევაში ავადმყოფი გინეკოლოგმა უნდა გამოიკვლიოს. დეტალურ გამოკვლევამდე და ზუსტი დიაგნოზის დასმამდე მკურნალობის დანიშვნა დაუშვებელია.
გამოკვლევა იწყება გინეკოლოგიური გასინჯვით (ხელით, სარკეებით). გამოხატული სიმსივნური  პროცესის შემთხვევაში საშოს გამოკვლევის გზით შესაძლებელია საშვილოსნოს ყელზე არსებული ამა თუ იმ  ცვლილების  დადგენა. ეს ცვლილებები დამოკიდებულია სიმსივნის ზრდის ხასიათზე (ეგზოფიტური, ენდოფიტური, შერეული). ხელით გასინჯვას, წესისამებრ, თან სდევს სისხლდენა, რომელსაც თითებით სიმსივნის ტრავმირება იწვევს. საშვილოსნოს გავრცობილი კიბოს შემთხვევაში სიმსივნის ადგილმდებარეობის დასადგენად დამატებით ტარდება ხელით გასინჯვა სწორი ნაწლავიდან.
საშვილოსნოს ყელის კიბოს საწყისი სტადიის გამოსავლენად ხელით გასინჯვის შემდეგ პაციენტი აუცილებლად უნდა იქნეს გამოკვლეული სარკეებითაც. ადრეული ფორმების გამოსავლენად საშვილოსნოს ყელის ნებისმიერი სახის დაზიანების შემთხვევაში ტარდება ნაცხის ციტოლოგიური კვლევა ან ბიოფსია. საშვილოსნოს ყელის არხის ან საშვილოსნოს ღრუს კიბოზე ეჭვის შემთხვევაში ხდება საშვილოსნოს ყელის არხის და საშვილოსნოს ღრუს ცალ-ცალკე გამოფხეკა და აღებული მასალის ჰისტოლოგიური კვლევა.
საშოს მხოლოდ ხელით გამოკვლევისას საშვილოსნოს ყელის კიბოს დიაგნოსტირება ათიდან ხუთ შემთხვევაში ვერ ხერხდება. სარკეებით დათვალიერებისას დიაგნოსტიკური შეცდომის ალბათობა 5-ჯერ ნაკლებია, ხოლო ბიოფსიის დროს შეცდომა მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებშია მოსალოდნელი.
ბოლო ხანს დიდი მნიშვნელობა შეიძინა ტომოგრაფიამ, რომელიც საშვილოსნოში სხვა მეთოდებისთვის მიუწვდომელი ცვლილებების აღმოჩენის საშუალებას იძლევა. იგი საშვილოსნოს კეთილთვისებიან და ავთვისებიან სიმსივნეზე ეჭვის შემთხვევაში გამოკვლევის ერთ-ერთი აუცილებელი მეთოდია.
ლიმფური კვანძების დაზიანების გამოსავლენად და მეტასტაზების აღმოსაჩენად იყენებენ კვლევის რენტგენოლოგიურ მეთოდს - ლიმფოგრაფიასა და ილეოკავაგრაფიას. ამავე მიზნით ტარდება გულმკერდის ღრუს ორგანოთა რენტგენოგრაფია, შინაგანი პიელოგრაფია, ირიგოგრაფია, ცისტოსკოპია და რექტორომანოსკოპია. კვლევის ეს მეთოდები მნიშვნელოვანია საშვილოსნოს კიბოს სხივური თუ კომბინირებული მკურნალობის მეთოდის დაგეგმვის თვალსაზრისით.

მკურნალობა. საშვილოსნოს კარცინომის მკურნალობის ტაქტიკა დამოკიდებულია ავადმყოფის ასაკზე, მის საერთო მდგომარეობასა და კიბოს კლინიკურ სტადიაზე. მკურნალობა უმთავრესად ქირურგიულია (საშვილოსნოს ექსტირპაცია დანამატებთან ერთად, ზოგჯერ - მენჯის ლიმფური კვანძების ამოკვეთაც). შესაძლოა ჩატარდეს კომბინირებული მკურნალობაც: ჯერ ოპერაცია, შემდეგ - საშოს არის დისტანციური დასხივება, ღრუს შიდა გამა-თერაპია. ზოგჯერ სხივური თერაპია ოპერაციამდეც ტარდება. ჩარევის ფორმა დაავადების სტადიაზეა დამოკიდებული.
Iა სტადიაში (მიკროინვაზიური კიბო) წარმოებს საშვილოსნოსა და დანამატების ექსტირპაცია.
Iბ სტადიაში (კიბო გავრცელებულია მხოლოდ საშვილოსნოს ყელზე) ნაჩვენებია დასხივება, შემდეგ კი საშვილოსნოსა და დანამატების გაფართოებული ექსტირპაცია ან პირიქით: თავდაპირველად - ოპერაცია, ხოლო შემდეგ - დისტანციური გამა-თერაპია.
II სტადიაში (პროცესში ჩართულია საშოს ზედა ნაწილი, შესაძლოა კიბოს გადასვლა საშვილოსნოს სხეულზე და პარამეტრიუმის ინფილტრაცია მენჯის კედელზე გადაუსვლელად) მკურნალობის ძირითად მეთოდს წარმოადგენს სხივური თერაპია, ქირურგიულ ჩარევას იშვიათად მიმართავენ.
III სტადიაში (სიმსივნური პროცესი გავრცელებულია საშოს ქვედა ნაწილზე, ხდება პარამეტრიუმის ინფილტრაცია და მისი გავრცელება მენჯის ძვლებზე) ნაჩვენებია სხივური თერაპია.
IV სტადიაში (სიმსივნური პროცესი გადადის შარდის ბუშტზე, სწორ ნაწლავზე ან განვითარებულია შორეული მეტასტაზები) მიმართავენ მხოლოდ პალიატიურ დასხივებას.
კარცინომის გვიან სტადიებში ხორციელდება სიმპტომური მკურნალობა. შეიძლება დაინიშნოს ქიმიოთერაპიაც.
სხივურ თერაპიას როგორც მკურნალობის დამოუკიდებელ მეთოდს მიმართავენ სიმსივნური პროცესის ადგილობრივი გავრცელებისა და ოპერაციის უკუჩვენების არსებობის შემთხვევაში. სიმსივნის საწინააღმდეგო პრეპარატები ეფექტურია მაღალდიფერენცირებული, II და IV სტადიების კიბოს დროს.
საშვილოსნოს კიბოს მკურნალობის შემდეგ აუცილებელია ექიმთან პერიოდული ვიზიტი მცირე მენჯის ორგანოებისა და ნაცხის გამოსაკვლევად. ამასთანავე, უნდა ჩატარდეს გულმკერდის ორგანოების რენტგენოლოგიური გამოკვლევა და ექოსკოპია. პირველ წელს ექიმთან ვიზიტი საჭიროა სამ თვეში ერთხელ, მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში - 6 თვეში ერთხელ. 5 წლის შემდეგ კი წელიწადში ერთხელ.
რეციდივების შემთხვევაში, თუ პროცესი ლოკალიზებულია, ტარდება მენჯის ნაწილობრივი ან ტოტალური ეკგენტერაცია (საშვილოსნოს, საშვილოსნოს ყელის, საშოს, პარამეტრიუმის, შარდის ბუშტისა და სწორი ნაწლავის ერთდროული ამოკვეთა), ხოლო შორეული მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში - ქიმიოთერაპია. სხივური თერაპიის გამოყენება მიზანშეწონილია მხოლოდ მტკივნეული მეტასტაზების პალიატიური მკურნალობისთვის.

პროფილაქტიკა. საშვილოსნოს კიბოს ადრეული დიაგნოსტიკა და პროფილაქტიკა შესაძლებელია მხოლოდ რეგულარული პროფილაქტიკური გასინჯვით, რომელიც 30 წელს გადაცილებულმა ყოველმა ქალმა წელიწადში 2-ჯერ მაინც უნდა ჩაიტაროს. სქესობრივი ცხოვრების დაწყების შემდეგ სასურველია რეგულარული ვიზიტი გინეკოლოგთან. რეგულარული გასინჯვა, ულტრაბგერითი ტომოგრაფია და ციტოლოგიური გამოკვლევა (2 წელიწადში ერთხელ) ხელს უწყობს კიბოსწინარე დაავადებების დროულ გამოვლენას, რომელთა მკურნალობაც კიბოს პროფილაქტიკისთვის აუცილებელია.
საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე დაავადებებს სპეციფიკური სიმპტომები არ გააჩნია. მათი საერთო ნიშნებია ხანგრძლივი ქრონიკული მიმდინარეობა, სიმპტომების მუდმივობა და ანთების საწინააღმდეგო კონსერვატიული თერაპიის უეფექტობა. საშვილოსნოს ყელის  კიბოსწინარე დაავადებების მკურნალობა ითვალისწინებს ელექტროკოაგულაციას, დაზიანებული უბნის ან საშვილოსნოს ყელის ამპუტაციას. მიმართავენ სხივურ თერაპიასაც. საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე დაავადებათა მკურნალობის რადიკალური მეთოდები საშვილოსნოს ყელის კიბოთი სიკვდილიანობას 6-ჯერ ამცირებს.
საშვილოსნოს კიბოს პროფილაქტიკა ასევე გულისხმობს მოწევისთვის თავის დანებებას და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების პროფილაქტიკას.

ქალებში სარძევე ჯირკვლის კიბო ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე გავრცელებულ ფორმას წარმოადგენს. მის წილად მოდის ავთვისებიან სიმსივნეთა 19%. კარცინომის განვითარების ალბათობა ასაკის პროპორციულად იზრდება - დაავადებულთა მხოლოდ 4%-ია 30 წელზე ახალგაზრდა. სიკვდილიანობა ყველაზე ხშირია 40-50 წლის ასაკში.
მამაკაცებში სარძევე ჯირკვლების კარცინომა ძალიან იშვიათად გვხვდება.
სარძევე ჯირკვლის კიბოს განვითარების ალბათობა მეტი აქვთ 50 წელს გადაცილებულ ქალებს მენოპაუზის სტადიაში, ქალებს, რომლებსაც არასოდეს უმშობიარიათ ან პირველი შვილი გააჩინეს 30 წლის შემდეგ, ასევე - ქალებს, რომლებსაც აქვთ კიბოს ოჯახური ანამნეზი ან ფიბროზულ-კისტოზური მასტოპათია.
ძუძუს კიბოს განვითარებაში დიდ როლს ასრულებს სარძევე ჯირკვლის ქსოვილებში მიმდინარე პათოლოგიური პროცესები. უმთავრესად ეს არის განმეორებადი დისჰორმონური ჰიპერტენზია, რომელსაც სდევს ფიბროზულ-კისტოზური მასტოპათიის კერების გაჩენა (ფიბროადენომატოზი). ასეთი ცვლილებები შესაძლოა გამოიწვიოს ენდოკრინულმა დარღვევებმა, რომლებსაც არცთუ იშვიათად განაპირობებს საკვერცხეების დაავადება, ხშირი აბორტი, ბავშვის არასწორი კვება ძუძუთი და სხვა.
ძუძუს კიბოს განვითარების თვალსაზრისით განსაზღვრული მნიშვნელობა ენიჭება ანატომიურ-ემბრიოლოგიურ გადახრებს - ჯირკვლოვანი ქსოვილის დამატებითი წილებისა და კეთილთვისებიანი სიმსივნური წარმონაქმნის (სარძევე ჯირკვლის ფიბროადენომის) არსებობას. ყოველგვარი წარმონაქმნი, ავთვისებიანი გადაგვარებისკენ მიდრეკილების მიუხედავად, უნდა ამოიკვეთოს, რადგან ახალდაწყებული კიბოსგან მათი გარჩევა ზოგჯერ შეუძლებელია.
ჰისტოლოგიური შენებით სარძევე ჯირკვლის კიბო უმეტესად ან ადენოკარცინომას წარმოადგენს, ან მრავალი გარდამავალი ფორმის მქონე სოლიდურ კიბოს.

განასხვავებენ კარცინომის ინფილტრირებულ და არაინფილტრირებულ ფორმებს.
იშვიათად (ასიდან ერთ შემთხვევაში) სარძევე ჯირკვალში ჩნდება არაეპითელური ავთვისებიანი სიმსივნე - სარკომა, რომლის დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მეთოდები კიბოსგან არაფრით განსხვავდება.
ძუძუს კიბოს კლასიფიცირება ხდება ესტროგენული რეცეპტორების (ერც) არსებობა-არარსებობის საფუძველზე. ერც-ის მდგომარეობამ შესაძლოა სრულიად შეცვალოს დაავადების მიმდინარეობა. ერც-დადებითი სიმსივნე ხშირად აღმოცენდება კლიმაქსის შემდეგ. სარძევე ჯირკვლების პირველად კიბოს ათიდან 6-7 შემთხვევაში ერც-ის არსებობა ახასიათებს. ერც-ნეგატიური სიმსივნე ხშირია მენოპაუზამდელი ასაკის პაციენტებს შორის. ესტროგენული რეცეპტორების მდგომარეობის მიხედვით შეირჩევა მკურნალობის ტაქტიკა.
სარძევე ჯირკვალში კარცინომას სხვადასხვა მდებარეობა აქვს. მარჯვენა და მარცხენა ჯირკვლები ერთნაირი სიხშირით ზიანდება. შემთხვევათა დაახლოებით 2,5%-ში კიბო ორივე სარძევე ჯირკვალს აზიანებს. მეორე ჯირკვალში სიმსივნური წარმონაქმნი შესაძლოა განვითარდეს როგორც მეტასტაზის, ისე დამოუკიდებელი სიმსივნის სახით.
პაციენტთა დაახლოებით ნახევარს ძუძუს კიბო ჯირკვლის ზედა გარეთა კვადრატში, იღლიის საზღვრის მიდამოში უჩნდება.
გარეგნულად სარძევე ჯირკვლის კიბო წარმოადგენს ან პატარა, მკვრივ, ხრტილისმაგვარ სიმსივნეს მკვეთრი საზღვრების გარეშე, ან რბილ, ცომისებური კონსისტენციის, მკვეთრად შემოსაზღვრულ მრგვალ კვანძს, რომელსაც აქვს გლუვი ან ხორკლიანი ზედაპირი და ზოგჯერ მნიშვნელოვან ზომას (5-10 სმ) აღწევს, ან გაურკვეველი სიმკვრივის წარმონაქმნს, რომელსაც გამოკვეთილი საზღვრები არ გააჩნია.
კიბოს ერთ-ერთ ტიპურ სიმპტომს წარმოადგენს კანის ფიქსაცია, დანაოჭება და ჩაღრმავება სიმსივნური წარმონაქმნის ზემოთ. შედარებით გვიანდელ სტადიაში ვითარდება ლიმფოსტაზი (ფორთოხლის ქერქის სიმპტომი) - კანი ფორთოხლის ქერქს ემსგავსება და წყლულდება. ღრმად მდებარე სიმსივნე სწრაფად იზრდება მიმდებარე ფასციასა და კუნთებში.

მიმდინარეობა და სიმპტომები. სარძევე ჯირკვლების კარცინომის მიმდინარეობა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე, პირველ ყოვლისა - ქალის ჰორმონურ სტატუსსა და ასაკზე. ახალგაზრდებში, განსაკუთრებით - ორსულებსა და მეძუძურ დედებში, იგი სწრაფად მიმდინარეობს და მალევე იძლევა შორეულ მეტასტაზებს, მოხუცებს კი სარძევე ჯირკვლის კიბო შესაძლოა 8-10 წელიც კი მეტასტაზირების გარეშე ჰქონდეთ.
ძუძუს კიბოს, უწინარეს ყოვლისა, ახასიათებს სარძევე ჯირკვალში ისეთი სიმსივნური კვანძების ან სიმაგრეების წარმოქმნა, რომლებსაც მკვეთრი საზღვრები არ გააჩნია. ამასთან ერთად, ხშირია ჯირკვლის მდებარეობის შეცვლა - იგი დვრილთან ერთად აჭიმულია მაღლა ან შესივებულია და ქვემოთ არის დაშვებული. სიმსივნური წარმონაქმნის ადგილას კანზე შეიმჩნევა გამკვრივება ან ფოსოსებრი ჩაღრმავება. ზოგჯერ აღინიშნება ფორთოხლის ქერქის სიმპტომი და დაწყლულება. 
სარძევე ჯირკვლის კიბოს ტიპური სიმპტომებია:

• ნებისმიერი გამაგრება მკერდზე;
• ცალი ძუძუს უჩვეულო გადიდება;
• ცალი ძუძუს უჩვეულო ჩამოშვება;
• კანის დანაოჭება მკერდის არეში;
• ძუძუსთავის ჩაბრუნება;
• მკლავის უჩვეულო შესივება;
• ძუძუსთავის ნებისმიერი ცვლილება;
• ლიმფური კვანძების გადიდება;
• ნებისმიერი უჩვეულო გამონადენი დვრილებიდან.

გამოყოფენ სარძევე ჯირკვლის კიბოს თავისებურ ფორმებს: მასტიტის მსგავსს, წითელი ქარის მსგავსს, ჯავშნისებურსა და პეჯეტის კიბოს.
მასტიტის მსგავსი კიბო გამოირჩევა ბობოქარი მიმდინარეობით, სარძევე ჯირკვლის მკვეთრი ზრდით, შესივებითა და მტკივნეულობით. კანი დაჭიმული, ცხელი და წითელია. კიბოს ამ ფორმის სიპტომები მასტიტისას ჰგავს, რაც არცთუ იშვიათად დიაგნოსტიკური შეცდომის მიზეზად იქცევა.
წითელი ქარის მსგავს კიბოს ახასიათებს სარძევე ჯირკვალზე მკვეთრი სიწითლის გაჩენა, რომელიც ზოგჯერ სცდება მის საზღვრებს, აქვს დაკბილული კიდეები და ხანდახან ტემპერატურის მატებით მიმდინარეობს. სარძევე ჯირკვლის კიბოს ეს ფორმა შესაძლოა წითელ ქარად იქნეს მიჩნეული.
ჯავშნისებური კიბო ვითარდება ლიმფური ძარღვებითა და კანის ფორებით კიბოს ინფილტრაციის შედეგად, რაც იწვევს კანის ხორკლოვან გამკვრივებას.
პეჯეტის კიბოს ძუძუს დვრილის დაზიანება ახასიათებს. საწყის სტადიებში დვრილი სველია და იქერცლება, რასაც ხშირად ეგზემად მიიჩნევენ. შემდგომში სიმსივნე ჯირკვლის სადინარებით ღრმად ვრცელდება, ქსოვილში კიბოს კვანძებს წარმოქმნის და მეტასტაზურად აზიანებს ლიმფურ კვანძებს. პეჯეტის კიბო შედარებით ნელა მიმდინარეობს და მხოლოდ დვრილის დაზიანებით შემოიფარგლება.

მეტასტაზირება. სიმსივნური უჯრედები ლიმფურ კვანძებში  ლიმფის ნაკადით ვრცელდება და მეტასტაზებს იწვევს. ყველაზე ადრე ზიანდება  იღლიისა და ლავიწქვეშა ლიმფური კვანძები. შემდეგ ხდება ლავიწზედა, კისრის, მედიასტინური ლიმფური და საპირისპირო იღლიისქვეშა კვანძების მეტასტაზირება. ზოგჯერ ჯირკვალში სიმსივნის აღმოჩენაზე ადრე იღლიის ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზებს აღმოაჩენენ.
მეტასტაზები ჰემატოგენური გზით ვრცელდება ფილტვებში, პლევრაში, ღვიძლში, ძვლებსა და თავის ტვინში. მეტასტაზებმა შესაძლოა დააზიანოს ხერხემალი, მენჯის, ნეკნების, ქალას, თეძოსა და ბეჭის ძვლები. ამ დაზიანებას თავდაპირველად ყრუ ტკივილი ახასიათებს, რომელიც მოგვიანებით აუტანელ, მუდმივ ტკივილში გადაიზრდება.

დიაგნოსტიკა. სარძევე ჯირკვლის კიბოს დიაგნოსტიკის პირველი საფეხურია ავადმყოფის დათვალიერება, ხელით გასინჯვა და ჩივილების გაანალიზება. აუცილებლად უნდა გაისინჯოს ორივე სარძევე ჯირკვალი. ვინაიდან საკმაოდ ხშირია კიბოს ღვიძლში მეტასტაზირება, ისინჯება ღვიძლიც. გამოკვლევის აუცილებელ კომპონენტს წარმოადგენს ფილტვების რენტგენოსკოპია.
როდესაც კარცინომის სიმპტომები მკვეთრად არის გამოხატული, დიაგნოზის დასმა ძნელი არ არის, მაგრამ საწყის სტადიებში, როცა სიმსივნური წარმონაქმნი პატარაა, ღრმად მდებარეობს ან მეტასტაზები ჯერ კიდევ არ არის განვითარებული, დამატებითი კვლევა გარდაუვალია. ამ მიზნით ტარდება სარძევე ჯირკვლების რენტგენოგრაფია (უკონტრასტო მამოგრაფია), სიმსივნური წარმონაქმნის პუნქცია და ციტოლოგიური კვლევა. აუცილებელია ბიოფსიის შედეგად აღებულ მასალაში ესტროგენებისა და რეცეპტორების პროგრესირების განსაზღვრა. რეცეპტორპოზიტიური სიმსივნე ხშირად ჰორმონურ თერაპიას ექვემდებარება და უკეთესი პროგნოზი აქვს. ულტრაბგერით კვლევას სოლიდური ან კისტოზური ხასიათის წარმონაქმნების დიაგნოსტიკისთვის იყენებენ.
დაავადების გავრცელების ხარისხის დასადგენად ტარდება ჩონჩხის სცინტიგრაფია (საჭიროების შემთხვევაში - ჩონჩხის რენტგენოგრაფია), ღვიძლის ექოსკოპიური კვლევა, ფილტვების რენტგენოგრაფია და სხვა.

მკურნალობა. საწყის სტადიაში, როდესაც სიმსივნური წარმონაქმნი მცირე ზომისაა და რეგიონულ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზები არ აღინიშნება, ხორციელდება ქირურგიული მკურნალობა, კერძოდ, რადიკალური მასტექტომია. როდესაც სიმსივნური წარმონაქმნის ზომა 5 სმ-ზე მეტია, კანის სიმპტომები მკვეთრად არის გამოხატული, აღინიშნება სარძევე ჯირკვლის ირგვლივ მდებარე ქსოვილების ინფილტრაცია, ხოლო იღლიის ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზები შეიმჩნევა, ინიშნება კომბინირებული მკურნალობა. თავდაპირველად ტარდება დისტანციური გამა-თერაპია სარძევე ჯირკვლის არეზე და რეგიონული მეტასტაზების მიდამოში, შემდეგ კი ქირურგიული ჩარევა ხორციელდება. საოპერაციოდ სპეციალური მომზადება და ოპერაციის შემდგომი მოვლა საჭირო არ არის, აუცილებელია მხოლოდ ჭრილობის დამუშავება და ხელის ვარჯიშების ჩატარება ნაოპერაციევ მხარეს.
თუ ახალგაზრდა ქალს ძუძუს გავრცელებული კიბო აქვს, ინიშნება სხივური თერაპიის, ოპერაციისა და ჰორმონული თერაპიის კომბინაცია. ზოგჯერ ამას ჰორმონო-ქიმიოთერაპიაც ემატება.
სარძევე ჯირკვლის ჰორმონული ბუნების კარცინომის დროს იკვეთება ორივე საკვერცხე (ან დასხივებით ითიშება მათი ფუნქცია), ტარდება ანდროგენოთერაპია და კორტიკოიდული თერაპია თირკმელზედა ჯირკვლების ფუნქციის  დასათრგუნავად. ჰორმონული თერაპიის შეწყვეტა არ შეიძლება. მისი კურსი რამდენიმე თვეს, ზოგჯერ წელიწადსაც კი გრძელდება. ჰორმონული პრეპარატების ხანგრძლივი გამოყენების ან გვერდითი მოვლენების განვითარების შემთხვევაში  დასაშვებია დოზის შემცირება ან მისი მიღებიდან მიღებამდე ინტერვალის გაზრდა.
ქიმიო და ჰორმონულ თერაპიას ფართოდ იყენებენ შორეული მეტასტაზების არსებობისას. მეტასტაზები ძვლებშია ლოკალიზებული, ძირითად მკურნალობას ემატება მეტასტაზების დასხივებაც, რაც დროებითი რემისიის მიღწევისა და ავადმყოფის სიცოცხლის გახანგრძლივების საშუალებას იძლევა.
თუ სარძევე ჯირკვლის კიბო შორს არის წასული: განვითარებულია მრავალი მეტასტაზი, სიმსივნე დაწყლულებულია, - ტარდება პალიატიური ოპერაცია, რაც ჯირკვლის ამპუტაციას ითვალისწინებს. ასეთი ოპერაცია გამიზნულია არა სიცოცხლის გასახანგრძლივებლად, არამედ ავადმყოფის მდგომარეობის შესამსუბუქებლად.
სარძევე ჯირკვლის გავრცობილი კიბოს დროს ანუ შორეული მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში ხანშიშესულ ქალებს, რომელთაც 6 წელზე მეტია, აქვთ მენოპაუზა, ქიმიოთერაპიის პარალელურად ენიშნებათ მკურნალობა ქალის სასქესო ჰორმონით - ესტროგენით.
გულმკერდზე არსებული ნაწიბურის არხში სარძევე ჯირკვლის კიბოს რეციდივი იშვიათია. ამ შემთხვევაში ტარდება როგორც ადგილობრივი სხივური თერაპია, ისე ზოგადი ჰორმონო-ქიმიოთერაპია.
რეციდივის დროულად აღმოსაჩენად საჭიროა ავადმყოფის დინამიკაში დაკვირვება. ამისათვის 3-4 თვეში ერთხელ უნდა ჩატარდეს სამედიცინო შემოწმება, ყოველწლიურად ჩატარდეს მამოგრაფია, ძვლების სკანირება, გულმკერდის ყაფაზის რენტგნოგრაფია და ღვიძლის გამოკვლევა. თავად ავადმყოფებმა უნდა აწარმოონ ყოველთვიური თვითგასინჯვა.

პროფილაქტიკა. 20-25 წელს გადაცილებულმა ყოველმა ქალმა პროფილაქტიკური გამოკვლევისთვის რეგულარულად უნდა იაროს ექიმთან. 35 წლამდე გამოკვლევის ერთ-ერთი ძირითადი მეთოდია მამოლოგის მიერ პალპატორული (ხელით) გასინჯვა. ამის საფუძველზე ექიმი განსაზღვრავს, აუცილებელია თუ არა შემდგომი გამოკვლევა და საჭიროების შემთხვევაში ულტრასონოგრაფიულ (ექოსკოპიულ) კვლევას დანიშნავს. 35 წლის შემდეგ აღნიშნულ მეთოდებს ემატება მამოგრაფია - ძუძუს რენტგენოლოგიური კვლევა.
მამოლოგთან ვიზიტისთვის საუკეთესოა მენსტრუალური ციკლის შუა პერიოდი, რომელიც მენსტრუაციის დასრულებიდან 1 კვირის შემდეგ იწყება და მომდევნო ციკლის დაწყებამდე 5-6 დღით ადრე სრულდება. ამ დროს სარძევე ჯირკვალი ყველაზე მეტად არის მოსვენებული და პათოლოგიური პროცესი უფრო იოლი აღმოსაჩენია. ინსტრუმენტული გამოკვლევებიც მხოლოდ ამ პერიოდში ტარდება.
ექიმთან ვიზიტის სიხშირე რამდენიმე ფაქტორზეა დამოკიდებული. მაგალითად, მნიშვნელობა აქვს გენეტიკურ განწყობას. თუ სისხლით ნათესავებს ეს დაავადება ჰქონდათ, ალბათობა გაცილებით მეტია. ამ შემთხვევაში ქალმა 6 თვეში ერთხელ უნდა მიმართოს ექიმს. თუ ოჯახური ანამნეზი ამ დაავადებით არ არის დატვირთული, სარძევე ჯირკვლების გამოკვლევა 35 წლამდე ორ წელიწადში ერთხელაც საკმარისია, 35 წლის შემდეგ კი წელიწადში ერთხელ არის რეკომენდებული.
დაავადების ადრეულ სტადიაში აღმოსაჩენად ძალიან მნიშვნელოვანია ძუძუს თვითგასინჯვა.
ძუძუს თვითგასინჯვა ტარდება ყოველთვიურად, სქესობრივი მომწიფების პერიოდიდან სიბერემდე. სარძევე ჯირკვლის შესამოწმებლად საუკეთესო დროა მერვე-მეათე დღე მენსტრუაციის შემდეგ. ამ დროს მკერდი არც ზედმეტად მაგარია და არც ზედმეტად რბილი. მენოპაუზის შემდეგ ძუძუს თვითგასინჯვა სასურველია ჩატარდეს ყოველი თვის პირველ რიცხვში.
სარძევე ჯირკვლების გასინჯვა ხდება აბაზანაში, ოდნავ გასაპნული ხელით, რათა ხელისგულმა კანზე ისრიალოს. მაღლა ასწიეთ მარცხენა მკლავი და მარჯვენა ხელით შეიმოწმეთ მარცხენა ძუძუ, შემდეგ - პირიქით. ძუძუ უნდა გაისინჯოს გაშლილი ხელისგულით ან შუა სამი თითის ბალიშებით. ძუძუს კიბოს 50% ძუძუს ზედა გარეთა კვადრატში ვითარდება, 15% - ზედა შიგნითა კვადრატში, 6% - ქვედა შიგნითა კვადრატში, 11% - ქვედა გარეთაში, ხოლო 18% - ძუძუსთავზე.
ზედაპირული გასინჯვა: თითის ბალიშებით მსუბუქი ზეწოლისას გამოვლინდება ნებისმიერი მცირე ზომის კანქვეშა მოძრავი სიმსივნური წარმონაქმნი, რომელიც უფრო ძლიერი ზეწოლისას ქრება და აღარ ისინჯება.
ღრმა გასინჯვა: ღრმა ზეწოლით გასინჯვისას ვლინდება შედარებით ღრმად მდებარე ქსოვილები და ნეკნების მიმდებარე არე.
ლიმფური კვანძები გაივლის იღლიების ქვეშ და ლავიწის არეში. ვინაიდან ძუძუს კიბო შესაძლოა ლიმფური კვანძების გადიდებით გამოვლინდეს, ზედმიწევნით გამოიკვლიეთ იღლიებისქვეშა და ლავიწის ძვლის გარშემო არსებული არე.
არსებობს ძუძუს ხელით გამოკვლევის ორი ძირითადი მეთოდი: სპირალური და ბადისა.
სპირალური მეთოდი : გასინჯვა დაიწყეთ მკერდის ზედა არიდან და ხელის მოძრაობით შემოხაზეთ დიდი სპირალი ძუძუსთავამდე. პროცედურა გაიმეორეთ ორ-ორჯერ ჯერ მსუბუქი, შემდეგ - ღრმა ზეწოლით.
ბადის მეთოდი : მკერდი წარმოსახვით დაყავით კვადრატებად და გამოიკვლიეთ ყოველი კვადრატი ცალ-ცალკე თითების წრიული მოძრაობით. თითოეული კვადრატი გაისინჯეთ ჯერ მსუბუქი, შემდეგ კი ღრმა ზეწოლით.
თუ დაშვებული ან მძიმე ძუძუ გაქვთ, გასინჯვისას შესაბამისი ხელით ქვემოდან დაიჭირეთ, საპირისპიროთი კი გაისინჯეთ.
შხაპის შემდეგ დადექით სარკესთან და კარგად დააკვირდით მკერდს ხილული ცვლილებების აღმოსაჩენად (ზომა, ფორმა, ფერი, ძუძუსთავის ჩაბრუნება). შემდეგ ხელები ასწიეთ თავს ზემოთ და მკერდი ახლა ამ მდგომარეობაში დაითვალიერეთ. ხელები ნიკაპქვეშ ერთმანეთს გადააჭდეთ, მოადუნეთ მკერდის კუნთი, ასწიეთ მხრები და წინ გადაიხარეთ, რათა დარწმუნდეთ, რომ ორივე ძუძუ თანაბრად არის დაკიდებული. ბოლოს ნაზად მოუჭირეთ ხელი ძუძუსთავებს - დააკვირდით, ხომ არა გაქვთ უჩვეულო, განსაკუთრებით - მოვარდისფრო ამ მოწითალო გამონადენი.
სარძევე ჯირკვლების თვითგასინჯვის უკანასკნელი საფეხურია მწოლიარე მდგომარეობაში გასინჯვა. ბეჭების ქვეშ ოთხად გაკეცილი პირსახოცი ამოიდეთ, მკერდზე ცოტაოდენი ლოსიონი წაისვით და დაიწყეთ მკერდის გასინჯვა სპირალურად ან უჯრედულად. არ დაგავიწყდეთ იღლიებისა და ლავიწის არეების შემოწმება.

პანკრეასის კიბო ონკოდაავადებების იშვიათი (2-3%) ფორმაა. იგი გაცილებით ხშირად ემართებათ მამაკაცებს, უმთავრესად - 50 წლის შემდეგ. დაავადების განვითარების რისკი 30 წლიდანვე არსებობს, ხოლო პიკს 70 წლის ასაკში აღწევს. სიმსივნე უმეტესად (ასიდან 75 შემთხვევაში) პანკრეასის თავში მდებარეობს. უფრო იშვიათად ზიანდება მისი სხეული და კუდი. პანკრეასის სიმსივნეს მეტწილად (ასიდან 95 შემთხვევაში) აქვს ადენოკარცინომური შენება. კიბოსწინარე მდგომარეობებია ქრონიკული პანკრეატიტი, კისტა და კუჭქვეშა ჯირკვლის კეთილთვისებიანი სიმსივნე.
პანკრეასის კიბო შესაძლოა უკავშირდებოდეს თამბაქოს მოხმარებას, შაქრიან დიაბეტს, აზბესტის ზემოქმედებას. კარცინომის განვითარების რისკი საგრძნობლად მეტი აქვთ პანკრეატიტის მემკვიდრეობითი ფორმებით დაავადებულ ადამიანებს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. პანკრეასის თავის კიბო სიმპტომატიკის გამოვლენის თვალსაზრისით შეიძლება ორ პერიოდად გაიყოს. ადრეულ სტადიაში ავადმყოფებს ჩივილები იშვიათად აქვთ. უმეტესად დაავადების პირველი სიმპტომია ეპიგასტრიუმსა და ნეკნების ქვეშ აღმოცენებული ტკივილი, რომელიც გადაეცემა ზურგში და ძლიერდება საღამოობით. შესაძლოა მიგრირებადი ხასიათის თრომბოფლებიტის ჩამოყალიბებაც. შემდგომ იწყება სხეულის მასის უმიზეზო, პროგრესული კლება, ჭამის შემდეგ კუჭში სიმძიმის შეგრძნების გაჩენა, შრომის უნარის დაქვეითება. მეორე პერიოდში, სიმსივნის ზრდის კვალდაკვალ, თავს იჩენს პანკრეასის თავის კიბოს წამყვანი სიმპტომი - სიყვითლე. ის ნელ-ნელა იწყება და სწრაფად ძლიერდება. კანის საფარველი მკვეთრ მომწვანო-მოწაბლისფრო ფერს იღებს. ამას ერთვის ძლიერი ქავილი და განავლის გაუფერულება. ვინაიდან პანკრეასის თავის სიმსივნე გამუდმებით აწვება ნაღვლის საერთო სადინარს, სიყვითლის პარალელურად აღმოცენდება საჭმლის მონელების დარღვევები: უმადობა, ხორცისა და ცხიმისადმი ზიზღი, გულისრევა, ღებინება, ფაღარათი, ორგანიზმის გაუცხიმოვნება, კახექსია.
დაავადების ადრეულ სტადიაში სიმსივნე ხელით არ ისინჯება. ხელით გასინჯვა შესაძლებელია მხოლოდ დიდი სიმსივნის ან მისი მეტასტაზირების შემთხვევაში. ხშირად ღვიძლი გადიდებულია. თუ სიმსივნური წარმონაქმნი თორმეტგოჯა ნაწლავში ან კუჭში ჩაიზარდა, შესაძლოა განვითარდეს სისხლდენა ან სტენოზი.
პანკრეასის სხეულის ან კუდის კიბო მხოლოდ უკანასკნელ სტადიებში ვლინდება, ვინაიდან ასეთი ლოკალიზაციის სიმსივნე მექანიკურ სიყვითლეს ათიდან მხოლოდ ერთ შემთხვევაში იწვევს.
პანკრეასის სხეულის კიბო სწრაფად ჩაიზრდება ჯორჯლის ვენებსა და არტერიებში და კარის ვენაში. ზოგჯერ (ათიდან 1-2 შემთხვევაში) ინსულინის წარმომქმნელი უჯრედების დესტრუქციის გამო ვითარდება შაქრიანი დიაბეტი.
პანკრეასის კუდის კარცინომა ხშირად ჩაიზრდება კარის ვენასა და ელენთის სისხლძარღვებში, რაც იწვევს პორტული ჰიპერტენზიის განვითარებას, ელენთის გადიდებას და სხვა.
პანკრეასის სხეულსა და კუდში ლოკალიზებული სიმსივნის დროს ტკივილი მკვეთრად არის გამოხატული, რადგან სიმსივნე ჯირკვლის ირგვლივ არსებულ ნერვულ ბადეში ჩაიზრდება.
მეტასტაზირება. პანკრეასის კარცინომის მეტასტაზირება ძალიან სწრაფად ხდება, უმეტესად - რეგიონულ ლიმფურ კვანძებსა და ღვიძლში. ასევე შესაძლებელია მეტასტაზირება ფილტვებში, ძვლებში, მუცლის ფარში, პლევრაში, თირკმელზედა ჯირკვალში და სხვა.

დიაგნოსტიკა. პანკრეასის კარცინომა ყოველთვის ტიპურად არ მიმდინარეობს, რის გამოც ზოგჯერ (განსაკუთრებით - პანკრეასის კუდისა და სხეულის კიბოს შემთხვევაში) დიაგნოზის დასმა ძნელდება. კუჭქვეშა ჯირკვლის კარცინომას ეჭვობენ, როდესაც ავადმყოფი ასაკოვანია და ნაღველკენჭოვანი დაავადების არარსებობის მიუხედავად აღენიშნება სიყვითლე ცხელების გარეშე. პანკრეასის კიბოს დიაგნოსტიკაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ულტრაბგერით და კომპიუტერულ ტომოგრაფიას, ენდოსკოპიას, რეტროგრადულ პანკრეოგრაფიას, ანგიოგრაფიას და რელაქსაციურ დუოდენოგრაფიას.
მიუხედავად ჩამოთვლილი დიაგნოსტიკური პროცედურებისა, რიგ შემთხვევაში მაინც ჭირს პანკრეასის კიბოს დიფერენცირება პანკრეასის ქრონიკული ანთების ზოგიერთი ფორმისგან. ასეთ დროს საბოლოო დიაგნოზი ბიოფსიური მასალის ციტოლოგიური და ჰისტოლოგიური გამოკვლევის საფუძველზე დაისმის.
თუ კუჭქვეშა ჯირკვლის სიმსივნე იმდენად დიდია, რომ ადგილს უცვლის თორმეტგოჯა ნაწლავს, მისი დიაგნოსტირება შესაძლებელია რენტგენოგრაფიის მეშვეობით. თორმეტგოჯა ნაწლავის ცდომის შემთხვევაში სავარაუდოა პანკრეასის თავის კიბოს არსებობა.

მკურნალობა. პანკრეასის კარცინომის მკურნალობა ქირურგიულია. წინათ ოპერაციებს ჰქონდა წმინდა პალიატიური ხასიათი და ხორციელდებოდა ნაღვლის სადინარებზე ნაწლავებში ნაღვლის წვენის შეუფერხებლად გადასვლის მიზნით. ახლა ქირურგიული მეთოდით მკურნალობა გაცილებით ეფექტურია. კიბოს ადრეულ, გაუვრცობელ სტადიაზე ტარდება რთული ოპერაცია - პანკრეას-დუოდენალური რეზექცია: კუჭქვეშა ჯირკვლის ნაწილს სადინარებსა და თორმეტგოჯა ნაწლავთან ერთად მოკვეთენ, შემდეგ კი ნაღვლის წვენისა და ნაწლავის შიგთავსის გასასვლელი გზის აღსადგენად ატარებენ რთულ რეკონსტრუქციულ სამუშაოებს. მაგრამ ასეთი რადიკალური ოპერაციის ჩატარება ასიდან მხოლოდ 10-25 შემთხვევაშია შესაძლებელი.
როდესაც კუჭქვეშა ჯირკვლის კიბო მეტასტაზირებას განიცდის მუცლის ღრუს ახლომდებარე და შორეულ ლიმფურ კვანძებში, ხორციელდება ზემოხსენებული პალიატიური ოპერაცია.
პანკრეასის კარცინომის დროს სხივური თერაპია ნაკლებეფექტურია, ქიმიოთერაპიის დროს კი შედარებით შედეგიანია.

პროფილაქტიკა. პროფილაქტიკა ისეთივეა, როგორიც ნებისმიერი ავთვისებიანი სიმსივნის დროს: კიბოს ადრეულ სტადიაში გამოვლენისა და სწორი მკურნალობის დროული დაწყებისთვის აუცილებელია კიბოსწინარე მდგომარეობის დროული მკურნალობა და რეგულარული გამოკვლევა. ასევე მნიშვნელოვანია მოწევისთვის თავის დანებება და მავნე ფაქტორების (მაგალითად, აზბესტის მტვრის) ზემოქმედების თავიდან აცილება.

მსხვილი ნაწლავის კარცინომა (კოლინჯის კიბო)
მსხვილი ნაწლავის კიბოს წილად ონკოლოგიური დაავადებების 5-6% მოდის. ის უმეტესად 50-60 წლის მამაკაცებს ემართებათ. კარცინომის განვითარების რისკს ზრდის კიბოსწინარე დაავადებები: ადენომა, დიფუზიური პოლიპოზი და არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი. მაგალითად, დიფუზიური პოლიპოზის მალიგნიზაცია ასიდან თითქმის ასივე შემთხვევაში ხდება.
სხვადასხვა ქვეყანაში მსხვილი ნაწლავის კარცინომის გახშირებას ზოგი მეცნიერი რაციონში ხორცისა და ცხოველური ცხიმის შემცველობის მომატებას და უჯრედისის კლებას უკავშირებს. ვეგეტარიანელებს შორის ეს დაავადება ნაკლებად არის გავრცელებული. ხშირია აზბესტის წარმოებასა და ხის სახერხებში მომუშავე პირებს შორის.
ქრონიკული შეკრულობა კოლინჯის კიბოს რისკფაქტორია. ამას ის ფაქტიც მოწმობს, რომ კიბო ხშირად ვითარდება მსხვილი ნაწლავის მოხრის ანუ განავლოვანი მასების შეფერხების ადგილას.
კიბო ყველაზე ხშირად სიგმოიდურ კოლინჯსა და ბრმა ნაწლავში წარმოიშობა, შედარებით იშვიათად - აღმავალ კოლინჯში, მარჯვენა ნაკეცში, განივ კოლინჯში, მარცხენა ნაკეცსა და დაღმავალ კოლინჯში. თუ კიბო პოლიპოზის ფონზე აღმოცენდა, ხშირად ჩნდება სიმსივნის ერთზე მეტი კერა (ორმაგი და სამმაგი ლოკალიზაცია).
კოლინჯის ავთვისებიან სიმსივნეთა უმრავლესობას (90%-ს) ადენოკარცინომული სტრუქტურა აქვს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ჯირკვლოვანი ეპითელიუმისგან არის წარმოშობილი. იშვიათად გვხვდება ბეჭდისებრუჯრედოვანი, ბრტყელუჯრედოვანი და არადიფერენცირებული კიბო.
სიმპტომები და მიმდინარეობა. მსხვილი ნაწლავის კიბოს სიმპტომატიკა სიმსივნის ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული. ადრეულ სტადიაში დაავადებას მკვეთრი, დამახასიათებელი სიმპტომები არ აქვს, თუმცა ავადმყოფის გულდასმით გამოკითხვის შედეგად შესაძლებელია ზოგადი მდგომარეობის გაუარესების, შრომის უნარისა და მადის დაქვეითების დაფიქსირება. გახდომა, რომელიც ონკოლოგიური დაავადებების დამახასიათებელი სიმპტომია, მსხვილი ნაწლავის კიბოს დროს იშვიათია, პირიქით, შესაძლოა, ავადმყოფმა მოიმატოს კიდეც წონა.
დროთა განმავლობაში თავს იჩენს ნაწლავური აშლილობის ნიშნები: ნაწლავების ყურყური, ფაღარათი და შეკრულობა, მუცლის პერიოდული სპაზმური (ჭვალისებური) ან მუდმივი ყრუ ტკივილი, რომელიც არ უკავშირდება საკვების მიღებას. თუ სიმსივნურმა წარმონაქმნმა ნაწლავის სანათური შეავიწროვა, ვითარდება მუცლის ცალმხრივი შებერვა. მსხვილი ნაწლავის მარჯვენა ნაწილის კიბო ქრონიკული, მაგრამ ნელა მიმდინარე სისხლდენის გამო ანემიას იწვევს.
მოგვიანებით დაავადების სიმპტომები ძლიერდება. მძიმე შემთხვევაში ყალიბდება ნაწლავის გაუვალობა, სისხლდენა, ანთებითი გართულებები (აბსცესი, ფლეგმონა, პერიტონიტი).

მეტასტაზირება. მსხვილი ნაწლავის კიბოს მეტასტაზები ლიმფური გზით ვრცელდება. ზიანდება ჯერ ჯორჯლის, შემდეგ მუცლის აორტის ლიმფური კვანძები. ჰემატოგენურად მეტასტაზები ყველაზე ხშირად ღვიძლში ჩნდება. ნაწლავის სეროზულ გარსში ჩაზრდის შემთხვევაში შესაძლოა მოხდეს მუცლის ღრუს დისემინაცია, რასაც ასციტის განვითარება მოჰყვება.

დიაგნოსტიკა. ავადმყოფის გასინჯვისას თვალში საცემი ცვლილებები არ შეიმჩნევა, მუცლის პალპაციით სიმსივნური წარმონაქმნის დაფიქსირება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც სიმსივნე დიდი ზომისაა ან ავადმყოფია გამხდარი. კოლინჯის კიბოს დიაგნოსტიკაში დიდ როლს ასრულებს რენტგენოლოგიური გამოკვლევა. რენტგენოლოგს შეუძლია, ნაწლავის კიბოთი დაზიანება მაშინაც კი გამოავლინოს, როდესაც დაავადება კლინიკურად მკვეთრად ჯერ კიდევ არ არის გამოხატული. სიგმოიდური ნაწლავის კიბოს დროს აუცილებელია კოლინოსკოპიის ჩატარება და ბიოფსიური მასალის აღება ციტოლოგიური კვლევისთვის.
ზემოხსენებული კვლევების ჩატარებამდე ავადმყოფს გაკეთებული უნდა ჰქონდეს განავლის ანალიზი ფარულ სისხლდენაზე და განსაზღვრული ჰქონდეს სისხლში კარცინოემბრიონული ანტიგენების არსებობა.
ღვიძლში მეტასტაზების გამოსარიცხად ტარდება ულტრაბგერითი ტომოგრაფია. გენერალიზებული ავთვისებიანი პროცესის გამოსარიცხად ლაპაროსკოპიას მიმართავენ.

მკურნალობა. მსხვილი ნაწლავის რადიკალური მკურნალობა შესაძლებელია მხოლოდ ქირურგიული მეთოდით. ოპერაციის ხასიათი დამოკიდებულია სიმსივნის მდებარეობაზე:

• ბრმა ნაწლავისა და მსხვილი ნაწლავის აღმავალი ნაწილის კიბოს დროს ამოიკვეთება ნაწლავის მთელი მარჯვენა ნახევარი და მყარდება კავშირი თეძოსა და განივ კოლინჯს შორის (მარჯვენამხრივი ჰემიკოლექტომია).
• განივი კოლინჯის კიბოს დროს ხორციელდება მისი რეზექცია და ხდება დარჩენილი ნაწილების ერთმანეთთან დაკავშირება.
• დაღმავალი კოლინჯის კიბოს დროს კვეთენ მსხვილი ნაწლავის მთელ მარჯვენა ნახევარს და ერთმანეთთან აკავშირებენ განივ და სიგმოიდურ კოლინჯს (მარცხენამხრივი ჰემიკოლექტომია).
• სიგმოიდური კოლინჯის კიბოს შემთხვევაში ხორციელდება მისი რეზექცია.

ავადმყოფი ოპერაციისთვის წინასწარ უნდა მომზადდეს: ჩაუტარდეს ნაწლავების საგულდაგულო გამორეცხვა, ოპერაციამდე 3-4 დღით ადრე გადაყვანილ იქნეს დიეტაზე (რაციონიდან ირიცხება პური და ბოსტნეული), 2 დღით ადრე დაენიშნოს აბუსალათინის ზეთი და განმეორებითი ოყნა. პროფილაქტიკის მიზნით ტარდება ორ-სამდღიანი თერაპია ანტიბიოტიკებითა და სულფამიდებით.
ოპერაციის შემდეგ შოკისა და ინტოქსიკაციის საწინააღმდეგო ზოგადი ღონისძიებების პარალელურად ინიშნება ვაზელინის ზეთი - 30 გ დღეში 2-ჯერ. ეს მსუბუქი საფაღარათო საშუალება ხელს უშლის მკვრივი განავლის ფორმირებას და თავიდან გვაცილებს გაკერილი ნაწლავის ტრავმირებას.
ოპერაციის მეორე დღიდან ავადმყოფს შეუძლია მიიღოს სითხე, შემდეგ ეძლევა თხევადი, მსუბუქი საკვების მიღების უფლება, რაციონი თანდათან ფართოვდება, ხოლო პირველი ნორმალური განავლის შემდეგ პაციენტი კვების საერთო რეჟიმზე გადაჰყავთ.
მსხვილი ნაწლავის შორს წასული, არაოპერირებადი კიბოს შემთხვევაში ტარდება პალიატიური ოპერაცია. კერძოდ, ნაწლავის სიმსივნური წარმონაქმნით დახშობისას მწვავე გაუვალობის თავიდან ასაცილებლად კეთდება შემოვლითი ანასთომოზი. პალიატიულ ოპერაციებთან ერთად ინიშნება ქიმიოთერაპია.
მსხვილი ნაწლავის კიბოს რეციდივი იშვიათია.

პროფილაქტიკა. მსხვილი ნაწლავის კიბოს პროფილაქტიკისთვის აუცილებელია ნაწლავის პოლიპოზის დროული და რადიკალური მკურნალობა, კოლიტის მართებული თერაპია. ნაწლავის კიბოს პროფილაქტიკაში დიდ როლს ასრულებს სწორი კვება, რაციონში ხორცისა და თევზის პროდუქტების წილის შემცირება და შეკრულობასთან ბრძოლა.

სწორი ნაწლავის კარცინომა
სწორი ნაწლავის კიბოს წილად მოდის ონკოდაავადებათა 4-5%, ნაწლავში ლოკალიზაციის მიხედვით კი მას პირველი ადგილი უკავია - ნაწლავის კიბოს შემთხვევათა საერთო რიცხვის 70-80%-ს შეადგენს.
სწორი ნაწლავის კარცინომა მეტწილად 40-60 წლის ასაკში დიაგნოსტირდება, თუმცა შესაძლოა, უფრო ადრე - 20-30 წლის ასაკშიც კი იჩინოს თავი. ქალები და მამაკაცები თანაბარი სიხშირით ავადდებიან.
სწორი ნაწლავის კიბოსწინარე დაავადებებია სწორ ნაწლავში მიმდინარე ანთებითი პროცესები (პროქტიტი, წყლული), ნახეთქებითა და ნაწიბურებით ხანგრძლივად გართულებული ბუასილი, სწორი ნაწლავის პოლიპი და პოლიპოზი.
ლოკალიზაციის მიხედვით განასხვავებენ სწორი ნაწლავის კიბოს შემდეგ ფორმებს:

• მაღალი სუპრაამპულარული კიბო - ის რგოლისებურად უჭერს ნაწლავის სანათურს და სწრაფად იწვევს სტენოზს;
• ამპულარული კიბო - მას, ჩვეულებრივ, ადენოკარცინომის სტრუქტურა აქვს და უმეტესად გვხვდება ეგზოფიტურად მზარდი სიმსივნის ან კრატერისმაგვარი სისხლმდინარი წყლულის სახით;
• ანალური კიბო, რომელიც უშუალოდ უკანა გასასვლელის სანათურში წარმოიშობა მკვრივი სიმსივნის ან წყლულის სახით და არცთუ იშვიათად ბრტყელუჯრედოვანი შენება აქვს.

სწორ ნაწლავში შესაძლოა წარმოიშვას სიმსივნის სხვა ფორმებიც, მაგალითად, ავთვისებიანი მელანომა ან სარკომა, მაგრამ მათი კლინიკური მიმდინარეობა და მკურნალობა თითქმის ისეთივეა, როგორიც კარცინომისა.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. სწორი ნაწლავის კიბოს, სხვა ღრუ ორგანოების კარცინომის მსგავსად, ადრეულ სტადიაში მკვეთრი კლინიკური გამოვლინება არ ახასიათებს. მხოლოდ სიმსივნის ზრდის ან დაწყლულების შემთხვევაში იჩენს თავს არასასიამოვნო შეგრძნება და ყრუ ტკივილი კუჭის მოქმედების დროს, განავალს ერევა სისხლი და ლორწო, (ბუასილისგან განსხვავებით, სწორი ნაწლავის კიბოს დროს განავალში სისხლი დეფეკაციის დასაწყისში ჩნდება და არა ბოლოს), ხდება განავლოვანი მასების დეფორმაცია, ხშირდება დეფეკაცია (განავლოვანი მასები ჭარბი და სისხლიან-ჩირქიანია), რასაც შეკრულობა ცვლის.
დაავადების სიმპტომები თანდათან მძაფრდება. მძიმე შემთხვევაში ყალიბდება ნაწლავთა გაუვალობა, ვითარდება სისხლდენა, ანთებითი გართულებები (აბსცესი, ფლეგმონა, პერიტონიტი). შესაძლოა, სიმსივნე ჩაიზარდოს შარდის ბუშტში, საშოში, გამოიწვიოს შარსადენ გზებზე ზეწოლა და სხვა.

მეტასტაზები. სწორი ნაწლავის კიბო ლიმფური გზით მეტასტაზირდება ჯორჯლის ლიმფურ კვანძში, შემდეგ კი აორტის გასწვრივ არსებულ ლიმფურ კვანძებს აზიანებს. ჰემატოგენურად მეტასტაზები ყველაზე ხშირად ღვიძლში აღმოცენდება, ზოგჯერ შეიმჩნევა ძვლის დაზიანებაც.
კიბოს სწორი ნაწლავის ქვედა ნაწილში ლოკალიზაციისას შესაძლოა განვითარდეს მეტასტაზები საზარდულის ლიმფურ კვანძებში. ამ შემთხვევაში საჭირო გახდება კიდევ ერთი ოპერაციის ჩატარება და ამ ჯგუფის ლიმფური კვანძების ამოკვეთა.

დიაგნოსტიკა. სწორი ნაწლავის კიბოს ამოსაცნობ ყველაზე მარტივი და ინფორმაციული მეთოდია თითით გასინჯვა. სწორი ნაწლავის ნებისმიერი ცვლილების, თუნდაც ხილული ჰემორაგიული კვანძის არსებობის შემთხვევაში თითით გასინჯვა აუცილებელია. ათიდან 8-9 შემთხვევაში ეს საკმარისია კიბოს დიაგნოზის დასასმელად.
სწორი ნაწლავის კიბოს კვლევის მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი მეთოდია რექტომანოსკოპია ანუ კოლინოსკოპია, რომელიც ციტოლოგიური კვლევისთვის საჭირო ბიოფსიური მასალის აღების საშუალებასაც იძლევა. ამ გამოკვლევის ჩატარება აუცილებელია - სწორი ნაწლავის კიბოს ქირურგიული მკურნალობის შედეგად ყალიბდება მძიმე ვიზუალური დეფექტი, ამიტომ დიაგნოზის მორფოლოგიური დადასტურების გარეშე ოპერაცია არ უნდა დაინიშნოს.
სწორი ნაწლავის კიბოს მაღლა მდებარეობის შემთხვევაში მესამე სადიაგნოზო მეთოდია რენტგენოლოგიური კვლევა. კვლევის მეთოდი შეირჩევა კლინიკური სიმპტომების გაანალიზების, ფარულ სისხლდენაზე განავლის გამოკვლევის, სისხლში კარცინოემბრიონული ანტიგენების განსაზღვრის შემდეგ. ღვიძლში მეტასტაზების გამოსარიცხად უნდა ჩატარდეს ულტრაბგერითი ტომოგრაფია.

მკურნალობა. სწორი ნაწლავის კიბოს რადიკალური მკურნალობა ქირურგიული მეთოდით ხორციელდება. მიმდინარეობს კვლევები ოპერაციის წინა პერიოდში სხივური თერაპიის გამოყენების მიზანშეწონილობის დასადგენად.
სწორი ნაწლავის კიბოს დროს უმთავრესად ორი ტიპის ოპერაცია ხორციელდება: 1. სწორი ნაწლავის ექსტირპაცია მუცლის კედელზე არაბუნებრივი უკანა გასავლის გაკეთებით; 2. სწორი ნაწლავის რეზექცია, სიგმოიდური ნაწლავის დაბლა დაწევა და მისი ფიზიოლოგიური უკანა გასავლის ანუსთან მიკერება. მეორე ტიპის ოპერაცია ტარდება მხოლოდ ზედა ნაწილში ლოკალიზებული საწყისი სტადიის კარცინომის დროს, მაგრამ სიგმოიდური კოლინჯი იმდენად გრძელი უნდა იყოს, რომ მისი ანალურ ხვრელამდე ჩამოწევა დაუჭიმავად შეიძლებოდეს.
ოპერაციისთვის ავადმყოფი ისევე უნდა მომზადდეს, როგორც მსხვილი ნაწლავის კიბოს შემთხვევაში. ოპერაციის შემდგომი პერიოდი მძიმეა. საჭიროა, განხორციელდეს შოკის საწინააღმდეგო ღონისძიებები, აღდგეს დაკარგული სითხე და სისხლი. ნაწლავის ქვემოთ ჩამოწევის შემთხვევაში მას, ჩვეულებრივ, ღიას ტოვებენ და ნახვევით ფარავენ, ხოლო არაბუნებრივი უკანა ხვრელის დადებისას ნაწლავს ხსნიან მხოლოდ ორი დღის შემდეგ. აირების დაგროვების თავიდან ასაცილებლად ამ დღეებში პაციენტს არ კვებავენ, მხოლოდ ჩაისა და მინერალური წყლის დალევის ნებას რთავენ. მას შემდეგ, რაც ხელოვნური ანუსი დაიწყებს ფუნქციონირებას აირებისა და განავლის ნორმალური გამოყოფით, პაციენტი გადაჰყავთ საერთო კვებაზე. ნაოპერაციევი ადამიანი საჭიროებს ნახვევის ხშირ ცვლას და მუცლის კედელზე გამოტანილი ნაწლავის ირგვლივ არსებული არის ტუალეტს, ასევე - ნაწლავის ამოკვეთის შემდეგ შორისის მიდამოში გაჩენილი დიდი ჭრილობის სათანადო დამუშავებას.
სწორი ნაწლავის კიბოს შორს წასული ფორმის დროს ხორციელდება პალიატიური მკურნალობა არაბუნებრივი უკანა ხვრელის შექმნით, რათა ავადმყოფი დეფეკაციის თანამდევი ძლიერი ტკივილისგან იხსნან. გარდა ამისა, ამ გზით თავიდან იცილებენ დაავდებული უბნის განავლოვანი მასებით მუდმივ ტრავმირებას და რამდენადმე აფერხებენ სიმსივნის ზრდას.
სწორი ნაწლავის ქვედა ნაწილში მდებარე არაოპერირებადი კიბოს დროს შეიძლება ავადმყოფის მდგომარეობის შემსუბუქება და მისთვის სიცოცხლის გახანგრძლივება სიმსივნის ელექტროკოაგულაციის გზით და არაბუნებრივი ანუსის დადებით. კიბოს შორს წასული ფორმების დროს პალიატიურ ოპერაციასთან ერთად ტარდება სხივური თერაპია ან ქიმიოთერაპია.
სწორი ნაწლავის კიბო არცთუ იშვიათად იძლევა რეციდივს შორისის ნაწიბურების არესა და რბილ ქსოვილებში. რეციდივის მკურნალობა ხდება განმეორებითი ოპერაციით, ზოგჯერ ინიშნება სხივური თერაპია.

პროფილაქტიკა. რისკჯგუფში შემავალი (სწორი ნაწლავის პოლიპითა და პოლიპოზით დაავადებული, ქრონიკული ანთებითი პროცესებისა და გართულებული ბუასილის მქონე) ადამიანები წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა ეწვიონ პროქტოლოგს. მნიშვნელოვანი პროფილაქტიკური ღონისძიებაა ნორმალური კვება, რაციონში ხორცის პროდუქტების წილის შემცირება და მარცვლეულის ოდენობის გაზრდა.