წარმოშობის კვალობაზე, თვალის ტრავმა შეიძლება იყოს საწარმოო, სასოფლო-სამეურნეო და საყოფაცხოვრებო. ცალკე გამოყოფენ ბავშვთა ტრავმებს.
თვალის კაკლის ტრავმა. თვალის ორბიტის ცხვირსა და დანამატ წიაღებთან დამაკავშირებელი კედლის მთლიანობის დარღვევის დროს ვითარდება ქუთუთოებისა და თვალის კაკლის ემფიზემა (ჰაერის მოხვედრა კანქვეშ ან ქსოვილში). ქუთუთოები შუპდება, ყალიბდება ეგზოფთალმი. შეხებისას შეიგრძნობა ტკაცატკუცი, ჰაერის ბუშტუკები თავისუფლად გადაადგილდება ფაშარ ქსოვილებში. ორბიტის კედლების ერთმანეთისგან დაშორებას მოჰყვება თვალის ჩავარდნა - ენდოფთალმი. ძალიან მძიმე შედეგებს იწვევს მხედველობის ნერვის დაზიანება. ის შეიძლება გაიგლიჯოს, მიეჭყლიტოს მხედველობის არხს ან თვალის კაკალს. მხედველობის ნერვის ტრავმას ხშირად მოსდევს მხედველობის შეუქცევადი დაკარგვა.
თვალის მამოძრავებელი კუნთების ტრავმა იწვევს მხედველობის მყარ გაორებას. ზოგჯერ აღინიშნება თვალის კაკლის ქუთუთოების წინ გამოვარდნა. ამ დროს თვალის თავის ადგილას დასაბრუნებლად ადამიანი იძულებულია, ქუთუთოები ხელით ან სპეციალური ინსტრუმენტით გაიწიოს.
ქუთუთოების ტრავმა. თვალის ტრავმის დროს ყველაზე ხშირად ზიანდება ქუთუთოები. ქუთუთოს შეშუპება და მასზე ჰემატომის გაჩენა წარმოადგენს ტრავმის თვალსაჩინო სიმპტომს, რომელსაც საგანგებო მკურნალობა არ სჭირდება. საშიშია ქუთუთოს ჭრილობა. მცირე ზომის ჭრილობაც კი მოითხოვს ქირურგიულ დამუშავებას, რომლის მიზანია ქუთუთოს ანატომიური მთლიანობის მაქსიმალური აღდგენა, განსაკუთრებით - თვალის შიდა კუთხის მიდამოში, ვინაიდან აქ მდებარეობს ცრემლწარმომქმნელი ორგანო. ქუთუთოების ტრავმა შეიძლება გართულდეს ქუთუთოს ჩაბრუნებით, წამწამების არასწორი მიმართულებით ზრდით, მუდმივი ცრემლდენით.
კონიუნქტივაზე არსებული მცირე ზომის ჭრილობა თავისთავად ხორცდება.
განასხვავებენ თვალის კაკლის არაშემავალ და შემავალ ტრავმებს.
არაშემავალი ტრავმებია რქოვანა გარსის ეროზია, თვალში სისხლის ჩაქცევა (ჰემოფთალმი), ბადურა გარსისა და სისხლძარღვოვანი გარსის გაგლეჯა, ბადურას ჩამოცლა, ირიდოციკლიტი, ტრავმული კატარაქტა.
თვალისთვის უფრო საშიშია შემავალი ტრავმები, განსაკუთრებით - თვალში უცხო სხეულის ჩარჩენა. დიდი ზომის ჭრილობის აღმოჩენა ძნელი არ არის, მცირე ზომის ტრავმების შემთხვევაში კი ჭრილობის შესასვლელი ყოველთვის არ ჩანს და შემავალი ტრავმის  დიაგნოზის დასმა შესაძლებელია მხოლოდ რენტგენოლოგიური კვლევით, ულტრაბგერითი სკანირებით ან საოპერაციო მაგიდაზე სკლერის სპეციალური მიკროსკოპით დათვალიერებით.
თვალის ნებისმიერი ტრავმა სასწრაფოდ უნდა დაათვალიეროს ოკულისტმა, რომელიც მკურნალობის სქემას შეიმუშავებს.

თვალის სისხლძარღვთა კეთილთვისებიანი წარმონაქმნებია ნეიტროფიბრომა, ნევრინომა, ლეიომიომა, ნევუსები და კისტები. როცა სიმსივნე თვალის წინა ნაწილშია ლოკალიზებული, იცვლება ფერადი გარსის სტრუქტურა და ფერი.
ყველაზე მეტად შესამჩნევია ნევუსები და კისტები. ნევუსი წარმოადგენს ლაქის, რომელიც დიდხანს არ იცვლება, მაგრამ შესაძლოა გადაგვარდეს. ფერად გარსზე კისტები იოლი შესამჩნევია. ეს წარმონაქმნები თვალის მდგომარეობაზე დიდ გავლენას არ ახდენს. მათი აღმოცენების მიზეზია ემბრიონულ პერიოდში მომხდარი დარღვევები და თვალის ტრავმები. კისტა შეიძლება გაიზარდოს. ამ შემთხვევაში რეკომენდებულია ლაზერული კოაგულაცია ან ქირურგიული მკურნალობა.
ავთვისებიანი წარმონაქმნები ზრდისა და მეტასტაზირებისკენ არის მიდრეკილი. მათ შორის განსაკუთრებით საშიშია მელანომები. ისინი შეიძლება თვალის სისხლძარღვოვანი გარსის ნებისმიერ ნაწილში იყოს ლოკალიზებული. ფერად გარსზე ლოკალიზების შემთხვევაში ჩნდება მუქი ყავისფერი, უსწორმასწოროსაზღვრებიანი ლაქები. გუგები დეფორმირდება.

დიაგნოსტიკა. ავადმყოფს ექიმთან მისვლას მხედველობის დაქვეითება აიძულებს. სიმსივნე, ლოკალიზაციის კვალობაზე, ყოველთვის შეიძლება არ იყოს შესამჩნევი, ამიტომ მხოლოდ დათვალიერებით დიაგნოზის დასმა შეუძლებელია. აუცილებელია ულტრაბგერითი სკანირება, ფლუორესცენციური ანგიოგრაფია, რადიოიზოტოპული გამოკვლევა.
ოკულისტთან ყოველწლიური ვიზიტი დიაგნოზის დროულად დასმის საშუალებას იძლევა.

მკურნალობა. სიმსივნური წარმონაქმნის ლოკალიზაციის მიხედვით, მიმართავენ ქირურგიულ მკურნალობას, ლაზერულ კოაგულაციას, ბეტა-აპლიკაციას ან კრიოთერაპიას.

სიმსივნედ შეიძლება გადაგვარდეს თვით თვალის კაკლის ქსოვილი, ავთვისებიანი წარმონაქმნი მასზე მეზობელი სტრუქტურებიდან (თავიდან) გავრცელდეს ან სხვა ორგანოების სიმსივნემ მეტასტაზირება განიცადოს.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ყველაზე აშკარა სიმპტომია პროგრესირებადი ეგზოფთალმი. ამ დროს თვალის კაკალი მხოლოდ წინ კი არ არის წამოწეული, არამედ რომელიმე მხარესაც არის გადახრილი. დაავადებული თვალის მხარეს ვითარდება ორგანული დაზიანებები. პროცესი თანდათანობითია. მოსალოდნელია ქუთუთოების ზომიერი შეშუპება, ირგვლივ მდებარე ქსოვილების მგრძნობელობის მოშლა. აღინიშნება სხვადასხვა ხარისხის ტკივილი. პროცესის მხედველობის ნერვთან ლოკალიზაციის შემთხვევაში ირღვევა მხედველობის სიმახვილე, ვიწროვდება მხედველობის ველი ან ხდება მხედველობის ველიდან სექტორული ამოვარდნები.

დიაგნოსტიკა. სიმპტომები სხვადასხვა კომბინაციას ქმნის, მაგრამ საწყის სტადიაში არც ერთი მათგანი არ იძლევა უტყუარი დიაგნოზის დასმის საშუალებას. შედარებით ზუსტ ინფორმაციას გვაწვდის რენტგენოგრაფია, ტომოგრაფია, კომპიუტერული ტომოგრაფია, ორგანზომილებიანი ულტრაბგერითი სკანირება, თერმოგრაფია, მაგნიტორეზონანსული გამოკვლევა, პუნქცია. დაავადების ადრეულ საფეხურზე სიმსივნის ხასიათის (კეთილთვისებიანი, ავთვისებიანი) დიფერენცირება ზოგჯერ ჭირს.

მკურნალობა. მკურნალობა უმეტესად ქირურგიულია. დამატებით მიმართავენ ქიმიოთერაპიასა და სხივურ თერაპიას. მხედველობის ორგანოს შენარჩუნება ყოველთვის ვერ ხერხდება.

განასხვავებენ თვალის თერმულ და ქიმიურ დამწვრობას. დამწვრობისას ზიანდება ქუთუთოების კანი, კონიუნქტივა, ცრემლსადენი გზა და წამწამები.

თერმულ დამწვრობას იწვევს ალი, ცხელი ჰაერი და სითხე, გამდნარი ლითონი, გახურებული ნაწილაკები. ამჟამად უფრო ხშირია დაბალტემპერატურული (კრიოგენული სითხით, მშრალი ყინულით) დამწვრობა. ყინვაში თვალის დაზიანება იშვიათია.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. აღინიშნება ძლიერი ტკივილი, ბლეფაროსპაზმი, ცრემლდენა, ქუთუთოებისა და კონიუნქტივის შეშუპება, მხედველობის დაქვეითება.
განასხვავებენ დამწვრობის რამდენიმე ხარისხს.

• მსუბუქი დამწვრობა: აღინიშნება სიწითლე, ქუთუთოების კანის შეშუპება, შესაძლოა, შეიტრუსოს წამწამები და წარბები, შეშუპდეს კონიუნქტივის რქოვანა ეპითელიუმი ან ჩამოყალიბდეს მისი დეფექტი.
• საშუალო ხარისხის დამწვრობა: კანი გაწითლებულია, შეშუპებული, მასზე ჩნდება სითხოვანი ბუშტუკები, კონიუნქტივა შეშუპებულია, გაწითლებული, აღინიშნება რქოვანას ეპითელიუმისა და შუა ფენების დეფექტი.
• მძიმე დამწვრობა: ქუთუთოების კანის ნაწილი დამწვარი და მკვდარია. კონიუნქტივა დაფარულია ფუფხით და ფერმკრთალია, რქოვანა გარსზე აღინიშნება ღრმა თეთრი (ფაიფურისმაგვარი) დეფექტი.

მკურნალობა. თავდაპირველად საჭიროა თვალის ჩამობანა ცივი წყლით, შემდეგ - სტერილური ქსოვილის დაფარება და სპეციალურ საავადმყოფოში წაყვანა, სადაც დაშავებულს სათანადო მკურნალობა ჩაუტარდება.

ქიმიური დამწვრობა შეიძლება გამოიწვიოს ტუტე და მჟავა ნივთიერებებმა.
მჟავათი გამოწვეული დამწვრობა ცილების შეწებებას იწვევს, ამიტომ პირველ საათებში ჩნდება ერთგვარი ფუფხი, რომელიც ქვემოთ მდებარე კანს შემდგომი დაზიანებისგან იცავს.
მჟავათი გამოწვეული დამწვრობის დროს დაშავებული უჩივის ტკივილს, სინათლის შიშს, ცრემლდენას, მხედველობის დაქვეითებას. ქუთუთოები შეწითლებული და შეშუპებულია, კონიუნქტივა - ჰიპერემიული და შეშუპებული. რქოვანა გარსი შუპდება და იღებს მორუხო ელფერს, მძიმე შემთხვევაში კი რძისფერს.
ტუტეებით გამოწვეული დამწვრობა უფრო რთულია. ტუტე ხსნარი შლის ცილას და იოლად აღწევს ქსოვილის შიგნით. დამაზიანებელი მოქმედება გრძელდება რამდენიმე საათს და დღესაც კი. ზიანდება არა მარტო კანი, არამედ კონიუნქტივა და რქოვანა გარსიც. შესაძლოა, დაზიანდეს ფერადი გარსი, ბროლი და თვალის სხვა ქსოვილები. ტუტე ხსნარით დამწვრობის დროს ზედაპირზე შესამჩნევი ფუფხი არ წარმოიქმნება, ამიტომ პირველ საათებში თვალი მძიმედ დაშავებულის შთაბეჭდილებას არ ტოვებს. გარდა ამისა, შეგრძნებები არც ისე მძაფრია, ვინაიდან ტუტე ნერვულ დაბოლოებებსაც აზიანებს. ტუტე ხსნარით გამოწვეული დამწვრობის შეფასება საბოლოოდ მხოლოდ რამდენიმე დღის შემდეგ შეიძლება.

დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. თუ ავადმყოფი გონზეა, დამწვრობის დიაგნოზის დასმა ადვილია. ძნელია ქიმიური რეაქტივის რეაქციის (მჟავაა თუ ტუტე) ამოცნობა, ამიტომ პირველი დახმარება ყველა შემთხვევაში ერთნაირია.
დამწვარი თვალი კარგად უნდა ჩამოიბანოთ ოთახის ტემპერატურის გამდინარე წყლით, დაიფაროთ სტერილური ნაჭერი (დოლბანდი). თუ ტკივილი აუტანელია, შეიძლება ტკივილგამაყუჩებლის მიღებაც. ამის შემდეგ დაუყოვნებლივ უნდა  მიმართოთ სპეციალისტს.

თალასემია მემკვიდრეობით ჰემოლიზურ ანემიათა ჯგუფს ეკუთვნის. ჰემოლიზური ანემიები დაავადებათა დიდი ჯგუფია, რომლებიც ერთმანეთისგან მიზეზებით, კლინიკური სურათითა და მკურნალობის თავისებურებებით განსხვავდება. ამ დაავადებებს აერთიანებს ძირითადი პათოლოგიურ პროცესი - ერითროციტების გაძლიერებული ჰემოლიზი. ჰემოლიზი ერითროციტების დაშლას ნიშნავს. ნორმალური ერითროციტები 100-200 დღეს ცოცხლობენ. ჰემოლიზური ანემიის დროს მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა 12-14 დღემდე მცირდება. ნორმაში ერითროციტები მხოლოდ ელენთაში იშლება, დაავადების დროს კი გაძლიერებული დაშლა შესაძლოა სისხლძარღვებშიც მიმდინარეობდეს.
ერითროციტები სისხლის წითელი უჯრედებია, რომლებიც ორგანიზმს ჟანგბადით ამარაგებს. ადამიანის 1 მკლ სისხლში საშუალოდ 3,9-5,5 მლნ ერითროციტია. მათი რაოდენობის მატებას ერითროციტოზი ეწოდება, ხოლო დაქვეითებას - ერითროპენია ან ანემია.
ჰემოგლობინი ერითროციტების მთავარი კომპონენტია. მას სუნთქვის ფერმენტსაც უწოდებენ, ვინაიდან სწორედ მას უკავშირდება და მისი მეშვეობით მიმოდის სისხლში ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის მოლეკულები. ჯანმრთელი მოზრდილი ადამიანის ორგანიზმი 120-160 გ/ლ (72-96 ერთეულ) ჰემოგლობინს შეიცავს.
ერითროციტების ჰემოგლობინით გაჯერებას სისხლის ფერადობის მაჩვენებელი გამოხატავს. ნორმაში ის 0,8-1-ის ტოლია. ანემია ფერადობის მაჩვენებლის შემცირებითაც შეიძლება მიმდინარეობდეს, მატებითაც და უცვლელი ოდენობითაც. ამის მიხედვით, განასხვავებენ ჰიპოქრომულ,  ჰიპერქრომულ და ნორმოქრომულ ანემიებს.
ჰემოგლობინის ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია რკინა, რომელსაც შესწევს ჟანგბადის მიერთებისა და გაცემის უნარი. მოზრდილი ადამიანის ჰემოგლობინი, გარდა რკინისა, შეიცავს ცილა გლობინს, რომელიც 4 (ორი ალფა და ორი ბეტა) ჯაჭვისგან შედგება. თალასემიის დროს ირღვევა ერთ-ერთი ჯაჭვის სინთეზი. ჯანმრთელი ადამიანის გლობინის ჯაჭვების რაოდენობა თანაბარია. რომელიმე ჯაჭვში მომხდარი დარღვევა მათ დისბალანსს იწვევს. ის ჯაჭვი, რომელიც დიდი ოდენობით წარმოიქმნება, ერითროციტებში გროვდება. სწორედ ამაზეა დამოკიდებული თალასემიის კლინიკური სურათი. ამის კვალობაზე, განასხვავებენ ალფა, ბეტა და გამა თალასემიას. არსებობს შერწყმული ფორმებიც.
ბეტა თალასემია, რომელიც შედარებით ხშირია, გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებში, აფრიკაში, საბერძნეთში, იტალიაში,  საქართველოში, ხოლო ალფა თალასემია უფრო მეტად ნიგერიაში, იტალიაში, საბერძნეთში გვხვდება.
თალასემიის დროს სისხლში მცირდება ნორმალური ჰემოგლობინის რაოდენობა. მის ნაცვლად იმატებს ფეტალური და მოზრდილი ადამიანის ჰემოგლობინის შუალედური ფორმები. ანომალიური ჰემოგლობინი ადვილად იშლება წვრილ კაპილარებში.

სიმპტომები და მიმდინარეობა. ავადმყოფები უჩივიან ადვილად დაღლას, სისუსტეს, თავის ტკივილს, გარდამავალ სიყვითლეს და მუცლის გადიდებას. ყურადღებას იქცევს ანამნეზში ანემიის არსებობა, სისხლში ბილირუბინის მატება, ელენთის გადიდება, განსაკუთრებით კი - რკინის პრეპარატებით მკურნალობის უეფექტობა. ასეთივე ჩივილები შეიძლება ჰქონდეთ ავადმყოფის ნათესავებს, რაც დაავადების მემკვიდრეობით ბუნებაზე მიუთითებს.
მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ ბეტა თალასემიის ორ ვარიანტს: დიდ თალასემიას, რომელიც ბავშვებში ვლინდება და მცირე თალასემიას, რომელიც მოზრდილებს შორის გვხვდება.
დიდი თალასემია, იგივე კულის დაავადება, მძიმე ოჯახური დაავადებაა. ბავშვს, განურჩევლად სქესისა, პათოლოგიური გენი ერთდროულად ორივე მშობლისგან გადაეცემა. ავადმყოფები, ჩვეულებრივ, დამოკიდებულნი არიან ტრანსფუზიაზე (ერითროციტების გადასხმაზე).
დიდი თალასემია შეიძლება მიმდინარეობდეს მსუბუქად, საშუალო ფორმით და მძიმედ. მსუბუქი ფორმის დროს ავადმყოფი აღწევს მოწიფულ ასაკს, საშუალო ფორმის დროს - სასკოლოს, მძიმე ფორმის დროს კი ახალშობილობის პერიოდშივე კვდება.
დიდი თალასემიის მსუბუქი და საშუალო ფორმები 1-2 წლის ასაკში ვლინდება შემდეგი სიმპტომებით:

• კანი და ხილული ლორწოვანი გარსები ფერმკრთალია, დაჰკრავს იქტერული (მოყვითალო) ელფერი;
• ძვლის ტვინის მკვეთრი ზრდა იწვევს ჩონჩხის ძვლების ცვლილებებს, რის გამოც ყალიბდება დამახასიათებელი მონგოლოიდური გარეგნობა - კვადრატული თავის ქალა, წამოწეული ყვირიმალები, თვალის ჭრილის შევიწროება.
• ირღვევა ფიზიკური და ჰორმონული განვითარება.
• რკინის დიდი ოდენობით მიღება შესაძლოა ღვიძლის პიგმენტური ციროზის (ჰემოქრომატოზი), შაქრიანი დიაბეტის, კარდიოსკლეროზის (გულის სკლეროზული გადაგვარება) და სქესობრივი განვითარების დარღვევის მიზეზად იქცეს.

მცირე თალასემია ბავშვს ერთ-ერთი მშობლისგან გადაეცემა. დაავადება იშვიათად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, უმეტესად კი კლინიკური სიმპტომები შესამჩნევია, თუმცა უფრო სუსტი, ვიდრე დიდი თალასემიის დროს.
მცირე თალასემიას ახასიათებს მსუბუქი ანემია, ავადმყოფი არ არის დამოკიდებული ტრანსფუზიაზე და შეუძლია, სრულფასოვნად იცხოვროს.

დიაგნოსტიკა. ჰემოლიზური ანემიების დიაგნოსტიკა ხდება სისხლში არაპირდაპირი ბილირუბინის, რეტიკულოციტების რაოდენობის მომატების, შარდში ურობილინის გაჩენის საფუძველზე.
თალასემიის ნიშნებია:

• ჰიპოქრომული ანემია - ერითროციტების, ჰემოგლობინისა და ფერადობის მაჩვენებლის მკვეთრი შემცირება;
• სისხლში სხვადასხვა ზომის ერითროციტების (ანიზოციტოზი) და მათი განუვითარებელი ფორმების - სამიზნე ერითროციტებისა და რეტიკულოციტების გაჩენა;
• ჰემოგლობინის დაშლისა და რკინის გამოთავისუფლების გამო სისხლში შრატისმიერი რკინის ოდენობის მომატება;
• HBA2-ისა და HBf-ის რაოდენობის მომატება.

ბეტა თალასემიისგან განსხვავებით, ალფა თალასემიის დროს ფეტალური ჰემოგლობინისა და A2 ჰემოგლობინის რაოდენობა არ არის მომატებული.

მკურნალობა. დიდი თალასემიით დაავადებულ ბავშვებს ადრეული ასაკიდანვე უტარდებათ გარეცხილი და გალღობილი ერითროციტების ტრანსფუზია. მასიური ტრანსფუზია აუმჯობესებს ავადმყოფის არა მარტო საერთო მდგომარეობას, არამედ ამცირებს ჩონჩხის ძვლების ცვლილებებს, ელენთის ზომებს, აიშვიათებს ინფექციურ გართულებებს.
დესფერალის რეგულარული მიღება ანელებს ჰემოსიდეროზის განვითარებას და ორგანიზმიდან გამოაქვს ზედმეტი რკინა. მასთან ერთად სასურველია C ვიტამინის დანიშვნა - ის აუმჯობესებს დესფერალის მოქმედებას.
ელენთის მეტისმეტად მკვეთრი გადიდების, ლეიკოციტებისა და  თრომბოციტების შემცირებისა და ჰიპოქრომული ანემიის გაღრმავებისას მიმართავენ ოპერაციულ ჩარევას - სპლენექტომიას (ელენთის ამოკვეთას). ზოგჯერ შედეგიანია ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია (გადანერგვა).
რაც შეეხება მცირე თალასემიას, ბეტა ფორმა მკურნალობას არ მოითხოვს, ვინაიდან ავადმყოფის საერთო მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია. ინფექციური გართულებებისა და ორსულობის დროს ინიშნება ფოლიუმის მჟავას დიდი დოზები. ალფა თალასემიის მკურნალობა კი ისეთივეა, როგორიც მცირე თალასემიისა.
თუ:

• დაქვეითებული გაქვთ სისხლში ერითროციტების, ჰემოგლობინის, ფერადობის მაჩვენებელი;
• მომატებული გაქვთ სისხლში არაპირდაპირი ბილირუბინის დონე;
• კანი და ლორწოვანი გარსები ყვითლად გაქვთ შეფერილი;
• ასეთივე სიმპტომები აღენიშნება თქვენს სისხლით ნათესავს;
• დიდხანს და უშედეგოდ მკურნალობთ რკინის პრეპარატებით, -
  აუცილებლად მიმართეთ ჰემატოლოგს, რათა დაისვას (ან გამოირიცხოს) ანემიის დიაგნოზი, დადგინდეს მისი ფორმა და დაინიშნოს სათანადო მკურნალობა.

ზედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთება მეტად გავრცელებული დაავადებაა. სხვადასხვა დროს მას უწოდებდნენ ზედა სასუნთქი გზების კატარს, მწვავე რესპირატორულ დაავადებას, მწვავე რესპირატორულ ვირუსულ დაავადებას.
ზედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთება შეიძლება გამოიწვიოს: ვირუსმა (გრიპის,  პარაგრიპის ვირუსმა, ადენოვირუსმა, რინოვირუსმა, ენტეროვირუსმა); ბაქტერიამ (სტრეპტოკოკმა, მენინგოკოკმა); მიკოპლაზმამ. დაავადების ძირითადი ხელშემწყობი ფაქტორია ორგანიზმის გადაცივება.
სიმპტომები და მიმდინარეობა. ზედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთება ვლინდება ვირუსით გამოწვეული ინტოქსიკაციის ზოგადი, არასპეციფიკური ნიშნებით. ძირითადი სიმპტომებია ტემპერატურის მომატება, თავის ტკივილი, ძილის დარღვევა, სისუსტე, კუნთების ტკივილი, მადის დაქვეითება, გულისრევა, ღებინება. მძიმე შემთხვევაში მოსალოდნელია მოქმედებათა შენელება ან აგზნებადობა, ცნობიერების მოშლა, კრუნჩხვა.
ზედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთებით დაავადებას ახასიათებს კატარული ნიშნებიც, რომლებიც ზედა სასუნთქი გზების ამა თუ იმ ორგანოს უპირატეს დაზიანებაზეა დამოკიდებული.

• რინიტი - ცხვირის ლორწოვანი გარსის ანთება. ვლინდება სურდოთი, ცხვირიდან გამონადენით, ცემინებით და ცხვირით სუნთქვის გაძნელებით.
• ფარინგიტი - ხახის ლორწოვანი გარსის ანთება. ავადმყოფი უჩივის ყელში ღიტინის შეგრძნებას და ყლაპვის დროს ტკივილს.
• ლარინგიტი - ხორხის ანთება. აღინიშნება ხრინწიანობა და მყეფავი ხველა.
• ტონზილიტი ანუ კატარული ანგინა - ნუშურა ჯირკვლების ანთება. ავადმყოფი უჩივის ყლაპვის დროს ტკივილს. ნუშურა ჯირკვლები გადიდებულია, მათი ლორწოვანი - გაწითლებული.
• ტრაქეიტი - ტრაქეის ანთება. აღინიშნება წიწკნის შეგრძნება მკერდის ძვლის უკან, მშრალი შემაწუხებელი ხველა, რომელიც შეიძლება 2-3 დღეს გაგრძელდეს.

გამომწვევის კვალობაზე, დაავადებას აქვს განსაზღვრული სიმპტომები. გრიპით ავადობა ეპიდემიური სახისაა. მისი დასაწყისი მწვავეა. ტემპერატურა 39-40 გრადუსამდე იწევს. ყალიბდება ადგილობრივი კატარული სიმპტომები. მეტწილად ადგილობრივად გამოხატულია ტრაქეიტი და რინიტი. პარაგრიპის ვირუსისთვის დამახასიათებელია კეროვანი ეპიდემიური ავადობა. იწყება თანდათანობით. ტემპერატურა 1-2 დღის განმავლობაში 38 გრადუსამდე იმატებს. ზოგადი ნიშნები ზომიერად არის გამოხატული. ძირითადი ნიშანი ლარინგიტია. ადენოვირუსული ინფექცია არ მიმდინარეობს ეპიდემიის სახით. იგი იწყება მწვავედ. ტემპერატურა 38-39 გრადუსამდე იმატებს და 5-14 დღეს გრძელდება. უმთავრესად გამოხატულია ფარინგიტი, ტონზილიტი, თვალისა და საჭმლის მომნელებელი სისტემის დაზიანების ნიშნები.

მკურნალობა. ზედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთების მკურნალობა რამდენიმე მიმართულებით მიმდინარეობს. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება დაავადების გამომწვევზე ზემოქმედება. გრიპის დროს ეფექტურია რემანტადინი, ადენოვირუსული ინფექციის შემთხვევაში - ინტერფერონი. თავად ანთების სამკურნალოდ აუცილებელია დაინიშნოს ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები, მაგალითად, პარაცეტამოლი ან ზედა სასუნთქი გზების ანთების საწინააღმდეგო ზოგიერთი კომბინირებული საშუალება.

ვულვოვაგინიტი საშოსა და ქალის გარეთა სასქესო ორგანოების ანთებითი დაავადებაა. ის უმეტესად ბავშვთა ასაკში გვხვდება. გამომწვევია ჩირქოვანი და ნაწლავის ჩხირი, ჰელმინთოზი. ხელშემწყობ ფაქტორებად მიიჩნევა ექსუდაციური დიათეზი, ქრონიკული ინტოქსიკაციის შედეგად ორგანიზმში მომხდარი ცვლილებები, ჰიგიენის წესების დაუცველობა, მექანიკური ფაქტორები (საშოში უცხო სხეულის მოხვედრა).
ვულვოვაგინიტის დროს აღინიშნება ქავილი და თეთრად შლა, ვულვა შუპდება და წითლდება, საშოს ლორწოვანი გარსიც ჰიპერემიულია და ახასიათებს შეშუპებითი ჰემორაგიები. საშოდან მოსალოდნელია ჩირქოვანი გამონადენი, ზოგჯერ (საშოში უცხო სხეულის შეყვანის შემთხვევაში) - სისხლიანი მინარევითაც კი. ვულვოვაგინიტის დროს ტარდება ისეთივე მკურნალობა, როგორიც საშოსა და საშვილოსნოს ანთებითი დაავადებების შემთხვევაში. ლიკვიდირებულ უნდა იქნეს ყოველგვარი გამაღიზიანებელი. მწვავე სტადიაში აუცილებელია წოლითი რეჟიმი, გარეთა სასქესო ორგანოების ჩაბანა დღეში 2-3-ჯერ ნატრიუმის პერმანგანატის თბილი ხსნარით (1:10 000), გვირილის ნაყენით, 2%-იანი ბორის მჟავათი. ასევე აუცილებელია ნატრიუმის პერმანგანატის სუსტი ხსნარის მჯდომარე აბაზანები.

ვულვიტი ქალის გარეთა სასქესო ორგანოების ანთებითი დაავადებაა.
ვულვიტი შეიძლება გამოიწვიოს სტაფილოკოკმა, სტრეპტოკოკმა, ნაწლავის ჩხირმა, ჩანდიდა-ს ტიპის სოკოებმა, ტრიქომონადებმა, გონოკოკმა, ქლამიდიამ, ვირუსმა და ძალიან იშვიათად - ტუბერკულოზის მიკობაქტერიამ. სტაფილოკოკით, სტრეპტოკოკითაY და ნაწლავის ჩხირით განპირობებული ვულვიტი უმეტესად გოგონებსა და ასაკოვან ქალებში გვხვდება, რაც სასქესო ორგანოების ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელ ანატომიურ-ფიზიოლოგიურ თავისებურებებთან არის დაკავშირებული.
ვულვიტის განვითარებას ხელს უწყობს შაქრიანი დიაბეტი, დერმატოზი, ანემია, ჰიპოვიტამინოზი, ალერგიული და ინფექციური დაავადებები, ენტერობიოზი, ექსუდაციური დიათეზი, მექანიკური, ტრავმული და ქიმიური დაზიანებები, პირადი ჰიგიენის დაუცველობა. ვულვიტი მეტწილად მეორეულად აღმოცენდება კოლპიტის (საშოს ანთების) დროს, გარეთა სასქესო ორგანოების გამონადენით გაღიზიანების შედეგად. გოგონებში ვულვის ანთება ხშირად საშოს ანთებასთან ერთად მიმდინარეობს (ვულვოვაგინიტი).
ვულვიტის ნიშნებია წვა და ქავილის შეგრძნება გარეთა სასქესო ორგანოების მიდამოებში, ტკივილი სიარულისა და შარდის გამოყოფის დროს. დათვალიერებისას გარეთა სასქესო ორგანოების კანსა და ვულვის ლორწოვან გარსზე შეიმჩნევა დიფუზური სიწითლე, ასევე - კლიტორის ჰიპერემია და შეშუპება. სოკოვანი წარმოშობის ვულვიტს ვულვის არეში თეთრი ნადების გაჩენა ახასიათებს. გოგონებს, რომლებმაც სიცოცხლის პირველ წლებში ვულვიტი გადაიტანეს, შესაძლოა მცირე სასქესო ბაგეების შეხორცება განუვითარდეთ.
თუ ვულვიტი ალერგიული რეაქციის ფონზე განვითარდა, ინიშნება მადესენსიბილიზებელი საშუალებები. რაციონიდან გამოირიცხება ალერგიული პროდუქტები, ცხარე, მარილიანი კერძები, ცომეული. გონოკოკით, ჩანდიდა-ს ტიპის სოკოთი, ტრიქომონადით, ქლამიდიებით, ტუბერკულოზის მიკობაქტერიებით გამოწვეული ვულვიტის დროს ტარდება სპეციფიკური მკურნალობა. მკურნალობის პერიოდში ქალმა სქესობრივი ცხოვრებისგან თავი უნდა შეიკავოს.

ვიტილიგო კანის პიგმენტაციის უნარის დაკარგვაა, რაც თეთრი ლაქების წარმოქმნით გამოიხატება. ლაქები უმეტესად ხილულ ადგილებზე ჩნდება და ამის გამო ძლიერ ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს იწვევს, თუმცა სიცოცხლეს საფრთხეს არ უქადის. ასეთ დროს მზის სხივების უშუალო ზემოქმედება არასასურველია.
ვიტილიგოს მიზეზებად მიიჩნევა ნერვული სტრესი, არასრულფასოვანი კვება და კუჭ-ნაწლავის პარაზიტული დაავადებები. მკურნალობენ ზოგადი და ადგილობრივი ვიტამინოთერაპიით. არსებობს ადგილობრივი და ზოგადი მოხმარების სპეციალური ხსნარები და ტაბლეტები, რომლებიც ხელს უწყობს პიგმენტ მელანინის წარმოქმნას, თუმცა განკურნების 100%-იან შანსს არ გვაძლევს. მეტად მნიშვნელოვანია მკურნალობის ადრევე დაწყება. დაავადების საწყის ეტაპზე ვიტამინოთერაპიას ხშირად ძალუძს პროცესის შეჩერება და ზოგ შემთხვევაში ლაქების ალაგებაც. თავდაპირველად თეთრი ლაქის ფონზე ჩნდება პიგმენტის შემცველი კუნძულაკები, რომლებიც თანდათან ივსება და ნორმალურ ელფერს იღებს. მკურნალობას კარგად ემორჩილებიან ბავშვები.

ვიტამინების დეფიციტი, მიზეზების კვალობაზე, შეიძლება იყოს პირველადიც და მეორეულიც, ხარისხის მიხედვით კი - ნაწილობრივი და სრული. პირველს ჰიპოვიტამინოზს უწოდებენ, მეორეს - ავიტამინოზს.
ვიტამინების დეფიციტის განვითარებას ხელს უწყობს გარეგანი და შინაგანი ფაქტორების მთელი წყება.
გარეგანი ფაქტორებია: საკვების ნაკლებობა, საკვებში ვიტამინების დაბალი შემცველობა, დიეტები, ნარშირწყლებით მდიდარი არაბალანსირებული რაციონი, მავნე ჩვევები, საკვების არასწორი შენახვა და არასწორი კულინარიული დამუშავება.
შინაგანი ფაქტორებია: საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის მწვავე და ქრონიკული დაავადებები, მოზარდი და ხანდაზმული ასაკი, ჰიპერთერმია, სტრესი, ორსულობა, ჭიებით ინვაზია, საფაღარათო საშუალებებისა და ვიტამინების ხანგრძლივი მიღება.

A ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• თვალების დაზიანება (ქათმის სიბრმავე, კონიუნქტივიტი, ბლეფარიტი, კერატიტი, კერატომალაცია, რქოვანას პერფორაცია, სიბრმავე);

• კანისა და მისი დანამატების დაზიანება (წვრილი ქატოსებრი ქერცლი, ფოლიკულური ჰიპერკერატოზი მხრებზე, დუნდულა კუნთებზე, კიდურის სახსრების გამშლელ ზედაპირზე, თმის სიმშრალე და მტვრევადობა, ფრჩხილების განივი დახაზულობა);

• საოფლე და საცრემლე ჯირკვლების ატროფია;

• ლორწოვანი გარსის დაზიანება (სტომატიტი, ეროზიები, ბრონქების, საშარდე გზებისა და სასქესო ორგანოების ეპითელიუმის მეტაპლაზია);

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაზიანება (ჰიპოაციდური გასტრიტი, დიარეა);

• ფიზიკური და ინტელექტუალური განვითარების შეფერხება.

ავიტამინოზის დროს:

D ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• ძვლოვანი ქსოვილის მინერალიზაციის პროცესების დარღვევა (ოსტეომალაცია);
• კრუნჩხვები;
• ფსიქომოტორული განვითარების დარღვევა.

ავიტამინოზის დროს:

 E ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• კუნთოვანი სისტემის დეგენერაციული ცვლილებები (კუნთების სისუსტე, სიარულის მანერის შეცვლა, თვალის მამოძრავებელი კუნთების პარეზი, მიოკარდიუმის დაზიანება);
• ნევროლოგიური დარღვევები (არეფლექსია, ზურგის ტვინის დისფუნქცია);
• კაპილარების განვლადობისა და სიმყიფის გაძლიერება;
• რეპროდუქციული ფუნქციის (სპერმატოგენეზის, ოვოგენეზის, პლაცენტის განვითარების) დარღვევა.

K ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• ჰემორაგიული სინდრომი (K-ვიტამინდამოკიდებული შედედების ფაქტორების - II,VII, IX და XI ფაქტორების - აქტივობის დაქვეითების შედეგად).

H ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• კანისა და მისი დანამატების დაზიანება (დერმატიტი, სებორეა, ალოპეცია, ფრჩხილების მტვრევადობა);
• ნევროლოგიური სიმპტომები (ძილიანობა, ჰიპერესთეზია, ჰალუცინაციები, ატაქსია);
• განვითარების შეფერხება.

C ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• დაღლილობა, მადის დაქვეითება;
• ხშირი და ხანგრძლივი რესპირატორული ინფექცია.

ავიტამინოზის დროს:

• სურავანდი;
• მელერ-ბარლოუს დააავადება (ძვლისაზრდელასქვეშა მოტეხილობები).

 B1  ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• დაღლილობა, აპათია, გაღიზიანებადობა, დეპრესია, ძილიანობა, ყურადღების კონცენტრაციის დარღვევა, ანორექსია, გულზიდვები, მუცლის ტკივილი (ადრეული სიმპტომები);
• პერიფერიული ნეიროპათია (მგრძნობელობის, რეფლექსების, მოძრაობის დარღვევა);
• კორსაკოვის სინდრომი (მეხსიერების დაქვეითება, დროსა და სივრცეში ორიენტაციის დარღვევა, კონფაბულაციები (ცრუ მოგონებები));
• ვერნიკის ენცეფალოპათია (ფსიქიკის ცვლილება, კოორდინაციისა და თვალის მოძრაობის დარღვევები);
• ნაწლავების ტონუსის დაქვეითებით გამოწვეული კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციის დარღვევა (გულისრევა, ღებინება, ყაბზობა).

ავიტამინოზის დროს:

• ბერი-ბერის სველი (გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაზიანებით მიმდინარე) ფორმა;
• ბერი-ბერის მშრალი (ნერვული სისტემის დაზიანებით მიმდინარე) ფორმა.

B2  ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• კანისა და პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის დაზიანება (ნახეთქები კანზე, ანგულარული სტომატიტი. გლოსიტი, ენის დვრილების ატროფია);
• თვალის დაზიანება (მხედველობის სიმახვილის დაქვეითება, წვის შეგრძნება თვალებში, კონიუნქტივიტი, ცრემლდენა);
• სებორეული ეგზემა;
• ზრდის დარღვევები;
• ნორმოქრომული ანემია, ძვლის ტვინის ჰიპოპლაზია;
• ნევროლოგიური დარღვევები (უძილობა, ატაქსია, კრუნჩხვები).

ავიტამინოზის დროს:

• არიბოფლავინოზი.

PP  ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• საერთო სისუსტე, ცხელი კერძების მიმართ ზედმეტი მგრძნობელობა, თავბრუხვევა (ადრეული სიმპტომები ვიტამინის 2-3-თვიანი დეფიციტის დროს);
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაზიანება (ნერწყვდენა, სტომატიტი, დიარეისა და შეკრულობის მონაცვლეობა, კუჭის წვენში მარილმჟავასა და პეპსინის შემცველობის მკვეთრი დაქვეითება);
• კანის დაზიანება (კანის გაუხეშება, აქერცვლა და ყავისფერი პიგმენტაცია).

ავიტამინოზის დროს:

• პელაგრა (დერმატიტი, დიარეა, დემენცია).

B5  ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• კანისა და მისი დანამატების დაზიანება (დერმატიტი, გაჭაღარავება, ალოპეცია);
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციის დარღვევა;
• თირკმელზედა ჯირკვლის ფუნქციის დათრგუნვა.

B6  ვიტამინ
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• კრუნჩხვები (უმეტესად - 2 წლამდე ასაკის ბავშვებში), მოუსვენრობა, დეპრესია;
• პერიფერიული ნევრიტი, ტერფების წვა;
• დერმატიტი (აქერცვლა ცხვირ-ტუჩისა და შუბლის ნაოჭების არეში, მოზარდებში - სებორეა და ჩვეულებრივი ფერიმჭამელები);
• მადის დაქვეითება, გულისრევა, ღებინება.

B_c ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• ლორწოვანი გარსის დაზიანება (გინგივიტი, სტომატიტი, გლოსიტი, ნეკროზული ანგინა, სისხლდენა ცხვირისა და პირის ღრუს ლორწოვანი გარსიდან);
• ნევროლოგიური სიმპტომები (საერთო სისუსტე, დაღლილობა, გაღიაზიანებადობა, დათრგუნულობა, სპასტიკური დამბლები და კრუნჩხვები);
• მეგალობლასტური ანემია;
• კუჭ-ნაწლავის ფუნქციის დარღვევა (დიარეა);
• ზრდის შეფერხება;
• ნაყოფის განვითარების დეფექტები;
• გონებრივი განვითარების შეფერხება.

ავიტამინოზის დროს:

• იაკშა-გაიემის ანემია (თხის რძით კვების დროს).

B12  ვიტამინი
ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება:

• მეგალობლასტური ჰიპოქრომული ანემია;
• ალოპეცია;
• პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის დაზიანება (გლოსიტი, გინგივიტი).

ვიტამინოთერაპია
არსებობს როგორც მონოვიტამინური, ისე პოლივიტამინური პრეპარატები. მონოვიტამინები სამკურნალო მიზნით გამოიყენება, ხოლო პოლივიტამინებს ხშირად მოიხმარენ პროფილაქტიკურ საშუალებად.
ვიტამინების კომბინირებული გამოყენებისას შესაძლოა მათი ბიოლოგიური თვისებები შეიცვალოს. მაგალითად, C ვიტამინის დოზის გაზრდისას მცირდება B2 ვიტამინის მოთხოვნილება, საკვებში ამ უკანასკნელის ნაკლებობის დროს კი მცირდება ქსოვილებში C და B1 ვიტამინების დონე; არსებობს ერთგვარი ანტაგონიზმი B1-სა და B12-ს შორის; C და P ვიტამინების ერთდროული მიღება მათ მოქმედებას აძლიერებს; C ვიტამინი ცუდად ეთავსება სპილენძს; E ვიტამინი ჭარბი ოდენობის რკინასთან ერთად მიღებისას აქტივობას კარგავს.
პოლივიტამინური პრეპარატის არჩევისას ყურადღება უნდა მიექცეს, შეიცავს თუ არა ის ადამიანისთვის აუცილებელ ვიტამინებს და როგორია მათი დოზირება. დოზები უნდა შეესატყვისებოდეს (არ უნდა ჭარბობდეს) ვიტამინების დღიურ მოთხოვნილებას. უპირატესობა უნდა მიენიჭოს მინერალებისა და მოკროელემენტების გარეშე შედგენილ პოლივიტამინებს ან ისეთ ფორმებს, რომლებშიც ვიტამინები და მიკროელემენტები სხვადასხვა აბის სახით არის წარმოდგენილი და სხვადასხვა დროს მიიღება.