სქელფოთლიანთა ოჯახში შედის. სწორმდგომი მარტივღეროიანი, 30-70 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი სეკულენტურფოთლებიანი (სქელხორცოვანფოთლებიანი) მცენარეა. კვერცხისებრი ან უკუკვერცხისებრი, უთანაბროდ დაკბილული ან თითქმის კიდემთლიანი მჯდომარე ფოთლები ჯვარედინმოპირისპირედაა განლაგებული ღეროზე.
მომწვანო-თეთრი ყვავილები (ზოგი ეგზემპლარი გვხვდება მომწვანო-ყვითელი ან მოწითალო-ვარდისფერი ყვავილებითაც), კენწრულ ფარისებრ საგველედაა შეკრებილი. მკრთალი შეფერილობის, ძირში შეზრდილი ჯამის ფოთლები სამკუთხაა, წაწვეტებული. გვირგვინის ფურცლები ნავის მოყვანილობისაა. გვირგვინის ფურცლებიც და ჯამის ფოთლებიც ხუთ-ხუთია, მტვრიანათა რაოდენობა კი – 10. იზრდება მშრალ, ქვიან ადგილებში. უპირატესად ტყის შუა და ზედა სარტყელში. გვხვდება თითქმის მთელ საქართველოში, თაფლოვანი მცენარეა.
ადრინდელ მედიცინაში მიწისზედა ნაწილები და ფესვები გარეგან სახმარ საშუალებად გამოიყენებოდა მეჭეჭების და მაზოლების მოსაცილებლად, აგრეთვე ჭრილობების და დამწვრობის სამკურნალოდ. ეპილეფსიის სამკურნალოდ კი მცენარის წვენს ასმევდნენ.
ხალხურ მედიცინა ნედლ დანაყილ კლდის დუმას ურჩევს მტკივნეულ სახსრებზე შემოსაფენად. ამავე მიზნით ხმელი ბალახის გამონახარშის ცხელი საფენებიც გამოიყენება. ამ საშუალებებს უფრო მეტად ქრონიკული რევმატიზმის დროს სახსრებში ტკაცანისებრი ხმაურიანი ტკივილების დასაწყნარებლად იყენებენ.
ზოგი ექიმბაში წინათ კლდის დუმას ნაყენს ასმევდა უნაყოფო ქალებს, ამასვე ურჩევდნენ სუსტ სქესობრივ ქმედობაუნარიან მამაკაცებსაც. ზოგან მკერდის არეში არსებული ტკივილების სამკურნალოდაც სვამდნენ.
ჭრილობებსა და დამწვრობიან კერებზე სუფთად გარეცხილ, ნედლ ფოთლებს იდებდნენ. დანაყილი ნედლი ფოთოლი მართლაც კარგად აცილებს კოჟიჟებს ფეხებზე, ხანგრძლივი ხმარების შემთხვევაში კოჟიჟი უვნებელი ხდება, თეთრდება და ადვილად ვარდება კანის სიღრმიდან.

ვარდისებრთა ოჯახის 1-4 სიმაღლის გაფარჩხულეკლებიანი ბუჩქია. ელიფსური ან უკუკვერცხისებრი, კიდედაკბილული ფოთლები ტოტებზე მორიგეობითაა განლაგებული. ნორჩი ფოთლები მოკლე ბუსუსებითაა შემოსილი. ზრდასრული კი შიშველია. ჰყვავის თეთრი ყვავილებით მარტ-აპრილში შეფოთვლამდე. ყვავილები სათითაოდ, იშვიათად ორ-ორი ერთადაა განლაგებული. 1-5 სმ სიმსხო მოლურჯო შავი სფეროსებრი ან ოვალური კურკიანა ნაყოფების რბილობი მწვანეა, რომელთა მომწიფება აგვისტოში იწყება, მაგრამ ბუჩქებზე ზამთრამდე რჩება. მწკლარტე გემოს გამო ნაყოფს საჭმელად არც თუ ხშირად იყენებენ, მაგრამ ყინვანაკრავი ფრიად სასიამოვნო მჟავე გემოსია. გავრცელებულია მთელს რესპუბლიკაში, უფრო ხშირად კი აღმოსავლეთ საქართველოში ზღვის დონიდან 1600-მდე და ზოგან ბევრად მაღლაც. მრავლდება თესლით, ფესვის ნაბარტყით და ძირკვის ამონაყარით. შესანიშნავი ბუჩქია ეროზიის საწინააღმდეგო ტყის ზოლებისა თუ მასობრივი ნარგაობისათვის, განსაკუთრებით ხევ-ხრამების გასამაგრებლად.
ფრიად სასარგებლო ბუჩქია სხვა მხრივაც. ფოთლებს ჩაის სუროგატად იყენებენ. ნაყოფისაგან ამზადებენ ძმარს, ხდიან არაყს. ნაყოფს წვენი და ნაცარტუტაში (ნაცარწმენდილში) მოხარშული ქერქი ტილოს ქსოვილის წითლად შესაღებად იხმარება. ყვავილები, ფესვები და ქერქი სამკურნალოდ გამოიყენება ხალხში როგორც მსუბუქად გამხსნელი და კბილის ტკივილის საწინააღმდეგო საშუალება.
ნაყოფი 8%-მდე შაქრებს (ლევულეზსა და საქაროზას) შეიცავს, მასშივეა 2,5%-მდე მჟავეები (უპირატესად ვაშლის მჟავა), 1%-მდე პექტინები და 1,5%-ზე მეტი მთრიმლავი ნივთიერებები, ვიტამინი C; ნაყოფებისაგან ამზადებენ მურაბას, კომპოტს, ბურახს, წვნიან კერძებს უმატებენ სიმჟავის მოსამატებლად. ფოთლებთან ერთად შემწვარი ნაყოფისაგან ყავის სუროგატი მზადდება. საფრანგეთში მოუმწიფებელი ნაყოფების მწნილს ამზადებენ როგორც ზეთისხილის შემცვლელს. ნაყოფის წვენს შემკვრელ საშუალებად იყენებენ. ყვავილების სპირტზე ნაყენი მსუბუქად გამხსნელი დანიშნულებისაა. კურკა შეიცავს შხამიან გლიკოზიდ ამიგდალინს, ამიტომ საჭმელად იგი უვარგისია.
ფოთლებში 200 მგ-მდე ვიტამინC-ს შემცველობაა აღნიშნული. ქერქისა და მერქანის გამოყენება შეიძლება ტყის გასათრიმლავად. გარდა ზემოთ აღნიშნული წითელი საღებავისა, ნაყოფის წვენითა და ფესვებით შეიძლება ქსოვილების მწვანედ, ყვითლად, ყავისფრად და ნაცრისფრად შეღებვა. საუცხოო საკვები რეზერვია გარეული ფრინველებისა და ფაუნის სხვა წარმომადგენლებისათვის.
კვრინჩხის სხვადასხვა ორგანოებს სამკურნალოდ ფართოდ იყენებს ხალხური მედიცინა. ყვავილებს როგორც გამხსნელ, ნაყოფების შემკვრელ, ფესვებსა და მერქანს ოფლმომდენ, ხოლო ქერქს კი სიცხის დამწევ საშუალებად.
ყვავილებს იყენებენ აგრეთვე თირკმლებისა და საშარდე ბუშტის მოქმედების აღმგზნებ საშუალებად და ნივთიერებათა ცვლის მოშლის ყველა შემთხვევაში. დოზა 50 გ 1 ლ წყალზე როგორც ჩაი კუჭშეკრულობის თირკმლების და საშარდე ბუშტის, აგრეთვე ღვიძლის ტკივილის დროს.
კვრინჩხის ფესვების ნახარშს ყლუპ-ყლუპობით სვამენ მაღალი ტემპერატურის დროს (10,0 გ ნედლეული 500,0 წყალზე), ადუღებენ 15 წუთს ძალიან ნელი დუღილით, ამავე ნახარშით იკეთებენ გამორეცხვას ქალები თეთრად შლის დროს.
ყვავილების ცივ წყალზე ნაყენს იყენებენ შარდმომგვრელად, კუჭშეკრულობისა და კუჭში ჩხვლეტების საწინააღმდეგოდ. 2 ჩაის კოვზი ყვავილები 1 ჭიქა ცივი წყლით იდგმება გრილ ადგილას 8 საათის განმავლობაში, რაც ერთი დღის დოზას წარმოადგენს.

დაფნისებრთა ოჯახს ეკუთვნის. დაფნა დასავლეთ საქართველოს შავი ზღვისპირეთის რაიონების მცხოვრებთათვის კარგად ცნობილი მარადმწვანე, დაბალტანოვანი ხეა, კულტურაში კი უფრო ხშირად ბუჩქის სახითაა წარმოდგენილი. მისთვის ოპტიმალურ გარემო პირობებში სიმაღლით 18 მეტრამდეც კი აღწევს. ღეროს ქერქი მუქი მოყავისფროა. ყლორტების ქერქები კი ჯერ მწვანეა, შემდგომ კი ისიც მოყვავისფრო ხდება. ვარჯი ხშირი შეფოთვლითა და უპირატესად პირამიდული გარეგნობით ხასიათდება. მოკლე ყუნწიანი ტყავისებრი კიდემთლიანი ფოთლები ყლორტებზე მორიგეობითაა განლაგებული, რომელთა სიგრძე 6-20 სმ ფარგლებში მერყეობს და სასიამოვნო სუნი აქვს. ფოთლის ფირფიტა წაგრძელებული, ლანცეტა ან ელიფსურია შევიწროებული ფუძით. ზედა მხრიდან მუქმწვანე და მბრწყინავია, ქვემოდან კი შედარებით უფრო მკრთალი მწვანეა.
უპირატესად ყლორტების ბოლოებზე ფოთლების იღლიებში 1-3 ცალის რაოდენობით შეკრებილი ყვავილები ქოლგისებრ თანაყვავილედს ჰქმნიან. გვირგვინი მოთეთრო-ყვითელია. ქოლგები აყვავებამდე მომრგვალო საბურველშია გახვეული, რომელიც 4 ელიფსური ფორმის ქერქლისაგან შედგება. ორბინიანი მცენარეა, ძალიან იშვიათად ერთბინიანი. ყვავილები ერთქესიანია. მდედრობით ყვავილს 4 სტამინოდი უვითარდება, ყვავილსაჯდომში ოდნავ ჩამალული. ნასკვი კი ერთთესლკვირტიანია, ბუტკო მოკლესვეტიანი, დინგი ბლაგვია.
მომწვანო-შავი ფერის, კვერცხისებრი ან ელიფსური ფორმის ნაყოფი კურკიანაა, რომლის სიგრძეც 1,5-2 სმ აღწევს საკმაოდ გამსხვილებული კურკით. ორლებნიან თესლს ენდოსპერმი არ გააჩნია. 1000 ცალი თესლი 400-500 გრამს იწონის.
დაფნის სამშობლოა ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნები. კულტურას აშენებენ სამხრეთ და დასავლეთ ევროპის, ჩრდილო აფრიკის, ახლო აღმოსავლეთის ყველა ქვეყანაში.იგი კირით მდიდარ ნიადაგებზე იზრდება შავიზღვისპირეთსა და ყირიმში. ფართოდაა გავრცელებული დასავლეთ საქართველოს შავიზღვისპირა რაიონებში.
კულინარიაში უმთავრესად ფოთოლი გამოიყენება, რომელიც 2-3,5 პროცენტ ეთერზეთს შეიცავს, რომლის საშუალო საჰექტარო მოსავალიც 4 ტონამდე აღწევს.
ხალხური მედიცინა დაფნის ნაყოფებს ფართოდ იყენებს, როგორც გარეგან საშუალებას, რევმატიზმის, დამბლის, გაციებით გამოწვეული დაავადებების და მუნის სამკურნალოდ. ყველა ამ დაავადებათა წინააღმდეგ ნაყოფის ზეთი გამოიყენება.

თუთუბოსებრთა ოჯახში შედის. კევის ხე, ქართლ-კახეთში საკმლის ხე, მარიამსაკმელა, ფოთოლმცვენი, დაბალტანოვანი, 10-15 მ სიმაღლის, ხშირტოტებიანი გადაშლილვარჯიანი ხეა, რომლის ღეროს სიმსხოც 40-70 სმ აღწევს.
კენტფრთართული ფოთოლი 3-9 ფოთოლაკისაგან შედგება. თითოეული ფოთოლაკი მოგრძო ან კვერცხისებრია, ზედა მხრიდან პრიალა.
კევის ხე ორსახლიანი მცენარეა სქესგაყოფილი ყვავილებით. ყვავილები ფოთლების იღლიებში თავჩაქინდრულ საგველა ყვავილედებადაა შეკრებილი. მდედრობითი ყვავილების საგველა ნაყოფების მომწიფების პერიოდისათვის სწორდება და ჰორიზონტალურ ზოგჯერ აღმამდგომ მდგომარეობას იკავებს. მამრობითი ყვავილების საგველა თანაყვავილედები დაყვავილების შემდეგ სცვივა.
კევის ხის გავრცელებას დიდად უშლის ხელს მისი ორსახლიანობა. თუ მამრობითი და მდედრობითი ეგზემპლარი ერთმანეთისგან ძალიან შორს დგას, მდედრობითი ყვავილების განაყოფიერება თითქმის არ ხდება და აღმოცენების უუნარო თესლი მიიღება. სათესლე მეურნეობის შესაქმნელად აუცილებელია მდედრობითი და მამრობითი ინდივიდების ერთიმეორესთან ახლო (არა უმეტეს 10 მეტრისა) დარგვა.
დაყვავილების შემდეგ ვითარდება მშრალი ერთკურკიანი ნაყოფი, რომელიც ჯერ მწვანეა, მომწიფების წინ წითლდება, ხოლო სრული სიმწიფისას კი ცისფერ-ლურჯი ხდება. ამ თავისებურებათა გამო საკმლის ხე შემოდგომობით მეტად მომხიბვლელი ხდება. მწვანე ხასხასა ფოთლების ფონზე მომწიფადი წითელი და მწიფე ცისფერ-ლურჯი ნაყოფების განლაგება ფრიად ბუნებრივად შეხამებულ გამას ჰქმნის და ადამიანს წარუშლელ ესთეტიკურ სიამოვნებას ანიჭებს.
კევის ხე ედაფურ (ნიადაგობრივ) პირობებისადმი დიდად მომთხოვნი არაა. გვხვდება მშრალ ხირხატსა და თიხნარ, კირით მდიდარ ნიადაგებზე, ეგუება ნიადაგში სულფატური და ქლორიდული მარილების არსებობას. გვალვა და ყინვაგამძლეა, მოკლე ხნის განმავლობაში – 30 გრადუს ტემპერატურას უძლებს.
კევის ხე შეზღუდული არეალის მცენარეა, ჩვენში იგი უმთავრესად ნათელი ტყეების ზონაში გვხვდება (ვაშლოვანის ნაკრძალი, სიღნაღის რაიონი, გარეკახეთი, მცხეთის რაიონში შიო მღვიმის მონასტრის მახლობლად, ქვემო ქართლში და სხვ.) მთაში ზღვის დონიდან 700 მეტრამდე სიმაღლეზე იზრდება. უაღრესად სინათლის მომთხოვნია. მერქანი მკვრივი და მძიმეა, საუცხოოა ავეჯის წარმოებისათვის. მისი ფისი 25 პროცენტამდე ეთერზეთებს შეიცავს, რომელსაც ლაქ-საღებავების და ქიმიკო-ფარმაცევტიულ წარმებაში იყენებენ.
ნაყოფები მაღალი კვებითი თვისებებით გამოირჩევა. შეიცავს 60 პროცენტამდე ცხიმსა და 25 პროცენტზე მეტ ცილოვან ნივთიერებებს, მას განსაკუთრებით ეტანებიან როგორც შინაური, ასევე გარეული ღორები.
ფოთლებში 8-15 პროცენტამდე ტანინებია, რომლისგან შესაძლოა როგორც ტექნიკური, ასევე სამედიცინო ტანინის მიღება. თითოეული ხის გამოფისვით 50-100 გ ფისის მიღება შეიძლება, რომლის შემადგენლობაშიც 75 პროცენტი ფისია, ხოლო 25 პროცენტი – ზეთი. ფისი კარგ ნედლეულს წარმოადგენს ლაქის საწარმოებლად, რომელიც ფერწერაში გამოიყენება. გამხმარ ფისს მოსახლეობა კევად ღეჭავს. ეტყობა მისი სახელი “კევის ხე” აქედან უნდა იყოს წარმომდგარი. წვის დროს ფისი მეტად სასიამოვნო სურნელებას აფრქვევს. მას შენობებში იყენებენ ჰაერის არომატიზირებისთვის, აგრეთვე რელიგიური წესჩვეულებების შესრულებისას “საკმევლის” სახელწოდებით, მისი სახელწოდებაც საკმევლის ხე, სწორედ აქედან წარმოდგება.
კევის ხე საუკეთესოა ეროზირებული, გახრიოკებული ადგილების გასატყევებლად და ეროზიის საწინააღმდეგო ნარგაობის გასაშენებლად.
მიუხედავად ესოდენ მრავალი ღირსებისა, კევის ხეს ჩვენში ფაქტიურად არ აშენებენ. ან თუ აშენებენ, ისე მცირე რაოდენობით, რომ მას არავითარი პრაქტიკული მნიშვნელობა არა აქვს. ამ მდგომარეობას ხელს უწყობს ის ფაქტი, რომ ლიტერატურაში გავრცელებულია აზრი საკმლის ხის თესლის მეტად დაბალი აღმოცენების უნარის შესახებ.
არაერთგზის განმეორებულმა ცდებმა გამოავლინა, რომ შეგროვებისას თესლების თითქმის ყველა პარტიაში 60 პროცენტამდე აღმოცენების უუნარო თესლი ჰყვება, ზოგჯერ კი 70 პროცენტამდეც კი.
რაც შეეხება უკვე გამორჩეული საღი თესლის თესვის ვადებს, ცდებით დადასტურდა, რომ საუკეთესო შედეგები მიიღება თესლის ოქტომბრის თვეში დათესვით. აღმონაცენს ვიღებთ აპრილ-მაისში არა ნაკლებ 65-70 პროცენტისა. აღმოცენების ასეთი მაჩვენებელი ტყის მეურნეობის თვალსაზრისით სავსებით დამაკმაყოფილებელია. გადასარგავ ზომას კევის ხის აღმონაცენი 2-3 წელიწადში აღწევს. უკეთესი მოვლისა და სასუქების გამოყენების პირობებში ამ დროის მნიშვნელოვნად შემცირება შეიძლება.

ბაიასებრთა ოჯახის მცოცავი, ყლორტებზე მოპირისპირედ განლაგებული კენტფრთართულფოთლებიანი მცენარეა. მუქმწვანე ფოთლები უფრო ხშირად ხუთფოთოლაკიანია. კვერცხისებრი, თავწაწვეტებული, ფუძეგულისებრი ფოთოლაკები კიდემთლიანი ან უთანაბროდ-დანაკვთულია, ქვედა მხრიდან, ძარღვებშებუსვილი. ფრიად სურნელოვანი თეთრი ყვავილები ფოთლების იღლიებში საგველნაირ თანაყვავილებადაა შეკრებილი. ყვავილსაფრის თავბლაგვი და წაგრძელებული ფოთოლაკები თვითოეულ ყვავილში ხშირად ოთხია, იშვიათად კი ხუთიც, რომელიც ორივე მხარეს ქეჩისებრბუსუსიანია.
იზრდება ზღვის დონედან 1200 მ სიმაღლეზე, უფრო ხშირად ჩალისა და დაბლობთა ტყეებში მთელს საქართველოში. ჩვენში იგი ნაირგვარი სახელწოდებითაა ცნობილი. სამეგრელოში – შხური მიჭი, შხურიში ჭუ, გურიაში – ოსურადა; რაჭა-ლეჩხუმსა და იმერეთში – ციცაბარდა; ზემოიმერეთში – კატავენახა; ფშავსა და კახეთში უსურვაზი, თეთრი უსურვაზი. ვერტიკალურ გამწვანებაში გამოსაყენებლად ერთ-ერთი საუკეთესო მცენარეა.
ლიტერატურული ცნობებით შხამიანია, ამიტომ მისი ნედლი ფოთლები დიდი სიფრთხილით და თანაც იშვიათად გამოიყენება სამკურნალოდ. ხალხში ნედლ ფოთლებს ჩირქოვან მუწუკებზე ადებენ, ჩვილ ყლორტებს ადრე ბუასილის სამკურნალოდ ხმარობდნენ მთელს კავკასიაში.
ნედლი ფოთოლი რეკომენდებულია კუჭის წყლულისა და შაკიკის სამკურნალოდ, აგრეთვე ჩირქოვან მუწუკებზე დასაფენად. იყენებენ ტინქტურის სახითაც.
ხალხურ მედიცინაში კატაბარდას ფესვების ნახარშს იყენებენ თავის ტკივილისა და ციებ-ცხელების სამკურნალოდ. გარეგან სახმარად კი ძირმაგარებისა და მუნის (ბღერის) საწინააღმდეგოდ.
კატაბარდას ყვავილებისა და მოუმწიფებელი ნაყოფების სპირტზე ნაყენის გამოყენებით, აგრეთვე შემდგომში ცხოველებზე ჩატარებული ცდებით დამტკიცდა, რომ კატაბარდა გულზე მოქმედებს დამაწყნარებლად, მნიშვნელოვნად აჩქარებს ჭრილობის შეხორცებას და სპობს კანის სოკოვან დაავადებებს. გააჩნია ძლიერი ბაქტერიციდული თვისებები და სხვა.
ეს ფაქტი იმაზე მიუთითებს, რომ ხალხში ცნობილი მცენარეული სამკურნალო რესურსებიდან მეცნიერული მედიცინის მიერ ბევრი რამ ჯერ კიდევ გამოუკვლეველია და აუცილებელ შესწავლას ელოდება მათი სამკურნალო თვისებების მეცნიერულად დასაბუთების თვალთახედვით.

კატაბალახას სამკურნალოდ ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთსა და რომში იყენებდნენ. იგი კარგად აქვს აღწერილი ცნობილ რომაელ ენციკლოპედისტს პლინიუსს. უკვე XVIII საუკუნეში კატაბალახა განეკუთვნებოდა ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან სამკურნალო საშუალებას.
კატაბალახა მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა მოკლე ვერტიკალური ფესურითა და ხშირი, გრძელი, წვრილი ფესვებით. ფესვთანური ფოთლების როზეტი ვითარდება სიცოცხლის პირველივე წელიწადს, მეორე წელიწადს კი – ღერო და მცენარე ყვავილობს. ღერო სწორმდგომია, შიგნით ღრუ, 0,5-1,0 მ სიმაღლის ზემოთ დატოტვილი. ფოთლები კენტფრთისებრ-დაყოფილია, ქვედა – ყუნწიანია, ზედა – მჯდომარე. ყვავილები წვრილია, ღია ვარდისფერი, სურნელოვანი, ღეროს კენწრულ ნაწილში ქმნიან ფარისებრ საგველებს. ჯამი ყვავილობის დროს შეუმჩნეველია, შიგნით ჩაბრუნებული; ამობრუნდება ნაყოფის დამწიფების დროს. გვირგვინი ძაბრისებრია, ხუთფრთიანი, კიდეებგამოღუნული, ძაბრის ბოლოს ღრუ ბორცვით; მტვრიანა – 3, ნასკვი – ქვედა; ნაყოფი – წვრილი მოგრძოკვერცხისებრი თესლურაა, რომელიც ბოლოვდება 10 სხივისებური ქოჩრით. ყვავილობს ივნისიდან აგვისტომდე.
კატაბალახას რაჭასა და იმერეთში კატაპარიას, თუშეთში გულბანდს ეძახიან.
იგი ხარობს სხვადასხვა სახის ნიადაგში და განსხვავებულ ადგილებში. ყველაზე ხშირად ნესტიან, ზოგჯერ ჭაობიან ადგილებში, ტყის პირას, მდინარის ნაპირებზე, ბუჩქნარს შორის, სტეპებში.
ნედლეულად აგროვებენ კატაბალახას ფესურებსა და ფესვებს. მათ თხრიან შემოდგომაზე, სიცოცხლის მეორე წელიწადს მჭრელი ნიჩბით ან ბაღის ჩანგლით. შეგროვება ხდება მას შემდეგ, რაც ქარი ნაყოფს უკვე წაიღებს (რაც აუცილებელია მცენარის გასამრავლებლად), მაგრამ ღეროზე ჯერ კიდევ შემორჩენილია ფარისებრი ყვავილედები, რადგან მათ გარეშე მცენარის ცნობა ძნელია.
დამზადებისას მცენარის ღეროებს ჭრიან ფესვებთან რაც შეიძლება ახლოს, ფესვებს აცილებენ მიწას და რეცხავენ. აწყობენ ჰაერზე სქელ ფენად (დაახლოებით 15 სმ) 2-3 დღის განმავლობაში. შემდეგ ამცირებენ ფენის სიმაღლეს და ნელა აშრობენ. ხანგრძლივი შრობის შედეგად მიიღება უფრო სურნელოვანი ნედლეული. ახლადმოთხრილი ფესვები ღია ფერისაა, თითქმის უსუნო, გაშრობის შემდეგ თანდათანობით იღებს მუქ რუხ ფერს და დამახასიათებელ სუნს. 
კატაბალახას ფესვები და ფესურები ძირითადად შეიცავენ ეთერზეთს 0,5-2%-მდე, ბრონიზოვალერიანატს, თავისუფალ იზოვალერიანის მჟავას. ნედლეული შეიცავს აგრეთვე ვალერიანს და ხატინინს, საპონინებს. ფესვების შენახვის ვადა 3 წელია.
სპირტიანი ექსტრაქტების მისაღებად ნედლეულად იყენებენ კატაბალახას ფოთლებსაც და ყვავილებსაც. მისი შენახვის ვადაა 2 წელი.
კატაბალახას ძალიან ჰგავს ჩვენი ფლორის ერთ-ერთი ყველაზე შხამიანი მცენარე – კონიო. მაგრამ მათ შორის არის განსხვავებაც. კონიოს თითებს შორის გასრესილ ფოთოლს აქვს არასასიამოვნო სუნი, მას ლიტერატურაში თაგვის შარდის სუნს ამსგავსებენ, მაშინ როდესაც კატაბალახას ფოთოლს აქვს სასიამოვნო, ოდნავ დამათრობელი სურნელი. კატაბალახას ფერი მომწვანოა, კონიოსი კი – მოწითალო ლაქებით. კონიოს ნახარშით მოწამლეს ცნობილი ფილოსოფოსი სოკრატე.
კატაბალახას ფართოდ იყენებენ ნევრასთენიისა და ფსიქასთენიის მსუბუქი ფორმების, კლიმაქსით გამოწვეული აშლილობის, ვეგეტონევროზების მსუბუქი ფორმების, გულსისხლძარღვთა ნევროზების, სტენოკარდიის საწყისი სტადიის, ჰიპერტონული დაავადების, აგრეთვე ღვიძლისა და ნაღვლსადენი გზების ზოგიერთი დაავადების დროს, როდესაც ამ უკანასკნელთ თან ახლავს კუჭისა და ნაწლავვების სპაზმები.
დამამშვიდებელი მოქმედება მჟღავნდება ნელა, მაგრამ საკმაოდ სტაბილურია. პრეპარატების ზედმეტი დოზით მიღება იწვევს მოთენთილობას, დათრგუნვის შეგრძნებას, ეს გვერდითი მოვლენები სწრაფად ქრება კატაბალახას პრეპარატების მიღების შეწყვეტის შემდეგ.
კატაბალახას ნაყენის მისაღებად აიღეთ 10 გ (1-1,5 სუფრის კოვზი) ფესურები და ფესვები, მოათავსეთ მომინანქრებულ ჭურჭელში, დაასხით 200 მლ (1 ჩაის ჭიქა) მდუღარე წყალი, დაახურეთ თავსახური და ადუღეთ წყლის აბაზანაში 15 წთ-ის განმავლობაში. გააცივეთ 45 წთ. გაწურეთ, დაუმატეთ ანადუღარი წყალი საწყისი მოცულობის (200 მლ) მიღებამდე. შეინახეთ გრილ, ბნელ ადგილას არაუმეტეს 2 დღე-ღამისა. მიიღეთ 1-2 სუფრის კოვზი დღეში 3-4-ჯერ ჭამის შემდეგ. ნაყენი კარგად მოქმედებს თავის ტკივილების დროსაც.
ჰიპერტონიული დაავადების პირველი სტადიის დროს, როდესაც ადგილი აქვს საერთო ნევროზის გამოვლინებას, იღებენ კატაბალახს ნაყენს, ნახარშს ან ფხვნილს ხანგრძლივი დროის განმავლობაში.
ნახარშის მისაღებად აიღეთ 10 გ (1-1,5 სუფრის კოვზი) კატაბალახას ფესურები და ფესვები, მოათავსეთ მომინანქრებულ ჭურჭელში, დაასხით 200 მლ (1 ჩაის ჭიქა) მდუღარე წყალი, დაახურეთ თავსახური, დადგით დაბალ ცეცხლზე 30 წთ-ის განმავლობაში. გააჩერეთ 2 სთ, გაწურეთ, დაუმატეთ ანადუღარი წყალი საწყისი მოცულობის (200 მლ) მიღებამდე. შეინახეთ გრილ, ბნელ ადგილას არაუმეტეს 2 დღე-ღამისა. მიიღეთ თითო სუფრის კოვზი 3-4-ჯერ დღეში.

კაპარისებრთა ოჯახში შედის. მრავალწლიანი, მიწაზე ტოტებგართხმული, ფრიად მძლავრფესვთა სისტემიანი, სიმშრალისა და ნიადაგის დამლაშების ამტანი მცენარეა. მიწაზე გართხმული თითოეული ტოტის საშუალო სიგრძე 1,5 მეტრამდე აღწევს, მთავარღერძა ფესვი კი ძალიან ღრმად მიდის ნიადაგსა და გრუნტში.
მომრგვალო, ზოგი ოდნავ წაწვეტებული, მოკლე ყუნწიანი, ყუნწის ძირში წყვილ ეკლოვანფოთოლთანიანი, ზემოდან მბრწყინავი ფოთლები ტოტებზე მორიგეობითაა განლაგებული.
საკმაოდ დიდი (დიამეტრში 8 სმ-მდე) გრძელყუნწიანი, თეთრი ან მოთეთრო-მოვარდისფრო ყვავილები ფოთლების იღლიებშია სათითაოდ განლაგებული. ყვავილის გვირგვინი ოთხფურცლიანია, ჯამის ფოთოლაკებიც ოთხია.
ნაყოფი მოგრძოა 2-4 სმ სიგრძის, წაგრძელებული ფორმის, საზამთროს მოგვაგონებს, სინამდვილეში კი იგი ხორცოვანი და მრავალთესლიანი, წვნიანი კოლოფა ნაყოფია, წითელი რბილობით, გარედან კი მწვანეა. ყვავის ხანგრძლივად, მაისიდან დაწყებული, გვიან ზაფხულამდე. ნაყოფის მომწიფებაც ასევე გახანგრძლივებულია – ივნისიდან თითქმის ოქტომბრამდე.
მრავლდება თესლით. თესლმსხმოიარობას 5 წლის ხნოვანებიდან იწყებს, სიცოცხლის ხანგრძლივობა კი 50 წელზე მეტია.
იზრდება უმთავრესად ე.წ სამხრეთის ტიპის არიდული ტყეების (ნათელი ტყეების) ზონაში, გვხვდება მთის შუა სარტყლამდე თიხნარ, ცოტად თუ ბერვად მლაშობ ნიადაგებზე, აღმოსავლეთ საქართველოში, უმთავრესად ქართლსა და კახეთში.
კაპარის კვირტები და ნაყოფები იჭმება. დასავლეთ ევროპის ბევრ ქვეყნებში იგი კულტივირებულია. დაწნილებული კვირტები სასიამოვნო გემოსია, რომელიც 29 პროცენტამდე ცილოვან ნივთიერებებს შეიცავენ, გარდა ამისა მათში 4,6 პროცენტამდე ცხიმია, 0,32 პროცენტი რუტინი, 150 მგ პროცენტი ასკორბინის მჟავა, ეთერზეთი, პექტინი და ორგანიზმისთვის სასარგებლო სხვა ნივთიერებები.
ნაყოფი უმად იჭმება, თესლებს ჭამის დროს ყრიან. წინათ ნაყოფებს ახმობდნენ და შაქრის ნაცვლად იყენებდნენ. ხორცოვანი რბილობი ძალიან გემრიელია, 12 პროცენტამდე შაქარს შეიცავს და გემოთი რამდენადმე საზამთროს მოგვაგონებს. თესლებში 18 პროცენტი ცილოვანი ნივთიერებები და 36 პროცენტამდე ზეთია, რომლის საჭმელად გამოყენებაც შეიძლება. ზოგან ჩვილ ყლორტებსაც ყვავილებთან ერთად აწნილებენ და ისე ჭამენ.
ჩვენი ხალხი კაპარს მარტო საჭმელად კი არა, სამკურნალოდაც იყენებდა. კაპარის ფესვებს ხალხური მედიცინა ურჩევდა ნევროზის (კერძოდ ისტერიული მდგომარეობის), რევმატიზმის, ბრუცელოზის, კბილის ტკივილის, წყლულებისა და ჭრილობების სამკურნალოდ. ფესვებს იყენებენ აგრეთვე აბრეშუმის მწვანედ და მოყავისფროდ შესაღებად. კაპარი ამავე დროს შესანიშნავი თაფლოვანი მცენარეცაა.
ხალხურ მედიცინაში, მოხარშულ და ძმრითა და კარაქით შეკაზმულ კაპარს სჭამენ გადიდებული ელენთის სამკურნალოდ.

კაკლისებრთა ოჯახში შედის. დიდი, 20 (35) მ სიმაღლის ხეა ძლიერი გუმბათისებრი ვარჯით. ღერო დაფარულია ღრმანაღარებიანი ღია ნაცრისფერი ქერქით. ახალგაზრდა ტოტები მომწვანო-ყავისფერია. ტოტებზე მორიგეობით განლაგებული კენტფრთართული ფოთლები გრძელყუნწიანია, 7-9 განიერი, ელიფსური ან წაგრძელებულკვერცხისებრი კიდემთლიანი ფოთოლაკებით, რომელთაგან კენწრული ფოთოლაკი ყოველთვის უფრო დიდი და გრძელყუნწიანია.
ერთბინიანი ხეა სქესგაყოფილი ყვავილებით. მამრობითი ყვავილები თავჩაქინდრულ 10 სმ-დე სიგრძის მჭადა ყვავილედადაა შეკრებილი. თითოეულ ყვავილში მტვრიანათა რიცხვი 8-40 ცალის ფარგლებში მერყეობს. მდედრობითი ყვავილები 1-4 ცალის რაოდენობით შეკრებილია მწვანე ყლორტების კენწრულ ნაწილში.
ნაყოფი ცრუ კურკიანაა, ელიფსურიდან თითქმის მრგვალ ფორმამდე, რომელიც სიდიდის მიხედვითაც ძლიერ ცვალებადია. ნაყოფს გარეთ არსებული წენგო ხორცოვანი და მწვანეა, რომელიც მომწიფებისას შავდება და ტყვავისებრი ხდება. 1000 ცალი კაკლის წონა 6500-15000გ.
ყვავის აპრილ-მაისში, ნაყოფი აგვისტო-სექტემბერში მწიფდება. ფართოდ კულტივირებული ხეა. ზოგან ბუნებრივ კორომებსაც ქმნის. ჩვენთან კარგად იზრდება და უხვად ისხამს. ბარში და მთაშიც 1300 მეტრამდე სიმაღლეზე. ცალკეული ხეების სახით გვხვდება 1600-1700 მეტრზეც, მაგრამ ასე მაღლა იგი ფართოდ არაა კულტივირებული, გარდა ამისა აქ ხშირად ზიანდება ყინვებით და იშვიათად მსხმოიარობს. თანაც მეტად ცოტას ისხამს, კარგად განვითარებული ზოგი ეგზემპლარი მისი ზრდის ოპტიმალურ პირობებში 300 კგ-მდე ნაყოფს იძლევა. ყველაზე დიდი მსხმოიარობით 150-180 წლის ასაკში ხასიათდება.
კაკლის მერქანი უძვირფასესი საავეჯო ნედლეულია, იგი ადრე წონით იყიდებოდა და საზღვარგარეთ დიდი რაოდენობით გაჰქონდათ შავი ზღვით.
კაკლის გული 54-74 პროცენტ ზეთს, 12-21 პროცენტ ცილოვან ნივთიერებებს, ვიტამინ B-სა და პროვიტამინ A-ს შეიცავს. იგი საუცხოო გემოსია და მეტად ყუათიანი, საჭმელად გამოიყენება ნატურალური და ნაირგვარი ტკბილეულის სახით (ხალვა, კანფეტი, ტორტი და სხვა მრავალი).
კაკალი საქართველოში ოდითგანვე საკულტო ხედ ითვლებოდა. ახლად გამონასკვული მწვანე ნაყოფი დიდი რაოდენობით გამოიყენება მურაბისათვის. კაკლის ზეთი შესანიშნავი საკვებია და ფერწერისათვის საჭირო ლაქის მასალაა. ზეთგამოხდის შემდეგ დარჩენილი ნარჩენი 40 პროცენტამდე ცილოვან ნივთიერებებს შეიცავს 10 პროცენტ ცხიმთან ერთად. იგი საუცხოოა შინაური ფრინველების საკვებად.
ახალგაზრდა მწვანე ნაყოფი მდიდარია ასკორბინის მჟავით (3000 მგ პროცენტამდე) და კაროტინით, ამიტომ ვიტამინიან კონცენტრატის საუცხოო მასალაა. ფოთლებშიდაც ვიტამინ C-ს შემცველობა 4500 მგ პროცენტამდე აღწევს.
ფოთლებისა და წენგოს ნახარშს ხალხურ მედიცინაში კუჭისა და გინეკოლოგიური დაავადებების, თირკმლებისა და საშარდე ბუშტის, სტომატიტისა და ანგინის სამკურნალოდ ხმარობენ. გარდა ამისა სვამენ ნივთიერებათა ცვლის გასაუმჯობესებლად და ორგანიზმის გასამაგრებლად ავიტამინოზის დროს. წენგოს ფხვნილი სისხლდენის შემაჩერებელ საშუალებად ითვლება. ამ უკანასკნელ დრომდე წენგოსაგან კეთდებოდა პრეპარატი “იუგლონი” კანის ტუბერკულოზის სამკურნალოდ. ქართულ ხალხურ მედიცინაში ეგზემის წინააღმდეგ დიდი ეფექტურობით იყენებენ წენგოს და ჩვილ მწვანე ნაყოფებს, მათ გასჭრიან და უსვამენ ეგზემურ ადგილებზე.
კაკლის ზეთი კონიუნქტივიტების და შუა ყურის ანთების სამკურნალოდ გამოიყენება.
წენგოს გამოყენება შეიძლება ტყავის გასათრიმლად, ფოთლებს, ქერქს და წენგოს იყენებენ ქსოვილების, მატყლის, ხალიჩების და თმის ქარცისფრად ან მოყავისფროდ შესაღებად.

იაპონიის ერთ-ერთი ფირმა კაკლის დაფხვნილ ნაჭუჭს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტად იყენებს ცვეთისადმი დიდი გამძლეობის სამუხრუჭე მასალის წარმოებაში მაღალტემპერატურული პირობებში გამოსაყენებლად.
ხალხური მედიცინა უფრო ხშირად კაკლის ფოთოლს იყენებს. ფოთლების ჩაის – 50 გ. 1 ლ წყალზე სვამენ კანის ნაირგვარი დაავადებისას, ვენერიული სნეულებების, მრგვალი ჭიების წინააღმდეგ და კუჭ-ნაწლავის კატარის სამკურნალოდ. აღნიშნავენ, რომ დიაბეტიანებს შაქრის შემცველობას უმცირებს შარდში.
წვრილად დაჭრილი ჩვილი ნაყოფებიდან სპირტზე ნაყენს ამზადებენ. ბოთლში ჩაყრილ კაკალს ასხამენ სპირტს და მზეზე დგამენ 14 დღის განმავლობაში. შავ, სურნელოვან ნაყენს გადაასხამენ სხვა ჭურჭელში და დარჩენილ კაკალს კი შაქარს აყრიან, კარგად ურევენ და თითქმის მთელი თვე დგამენ. ასე მიიღება საუცხოო ლიქიორი. ნაყენიც და ლიქიორიც მიიღება კუჭისა და ნაწლავების ტკივილის, კუჭის აშლილობის დროს (განსაკუთრებით საჭმლის გაძნელებული მონელებისას). ლიქიორი უფრო ნაკლებეფექტურად მოქმედებს, მაგრამ მეტად კარგი გემოსია. იღებენ ჭამის შემდეგ საჭმლის ძნელად მონელების არართული ფორმის დროს.
ნაყენისათვის იღებენ დაახლოებით 30 კაკალს 1 ლ სპირტზე. ლიქიორს კი გემოვნებით მიხაკსაც უმატებენ.
კაკლის ფოთლების წყლიან ნაყენს ან მონახარშს რაქიტიანი ბავშვების აბაზანებისათვის იყენებენ.
თმისათვის უფრო მუქი ფერის მისაცემად თავს კაკლის ფოთლის მაგარი ნახარშით იბანენ. სამკურნალოდ კაკლის ფოთლებს იყენებენ უყუნწოდ ღრძილებისა და ლიმფური ჯირკვლების ანთებისას, კანის დაავადებების ჩირქოვანი ჭრილობების, გასტროენტერიტის, კუჭაშლილობის სამკურნალოდ, საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად, მადის მოსაგვრელად, თეთრად შლის, არარეგულარული მენსტრუაციისა და პარაზიტი ჭიების წინააღმდეგ.
დასალევად გამოიყენება წყლიანი ნაყენი. ერთ სუფრის კოვზ ხმელ წვრილად დაჭრილ კაკლის ფოთოლს ასხამენ ერთ ჩაის ჭიქა მდუღარე წყალს (დღეღამის დოზა). გარეგან პრაქტიკაში იყენებენ მონახარშს: 3-5 სუფრის კოვზ ფოთოლს 0,5 ლ წყალს ასხამენ და 15 წუთს ხარშავენ.
ხალხური მედიცინა ფოთოლსა და წენგოს მრავალი დაავადების დროს იყენებს, კერძოდ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილის გარდა მათ იყენებენ კუჭ-ნაწლავების ანთებისა და ტკივილის, ფურუნკულების, ჩიყვის, ტუბერკულოზის, სიფილისის, ბუასილის, ნიკრისის ქარის, სიყვითლის, სისხლიანი ნახველის სამკურნალოდ, აგრეთვე კომპრესებად ძუძუთა ბავშვების მკვებავი ქალების ძუძუს თავების დახეთქვისას. მოხარშულ თბილ ფოთლებს იდებენ ბუასილიან ადგილზე.

სუროსებრთა ოჯახის, მცოცავი (ლიანა), მარადმწვანე მცენარეა. ახალგაზრდა ტოტები შებუსვილია, ხანდაზმული კი შიშველი. საკმაოდ გრძელყუნწიანი ტყავისებრი ფოთლები ყლორტებზე მორიგეობითაა გაწყობილი, რომელნიც მიწაზე გართხმულ უნაყოფო და მცოცავ ყლორტებზე საერთო გარეგნული შეხედულებებებით სამკუთხა კვერცხისებრია, 3-5 (7) ნაკვთით, უფრო ხშირია სამნაკვთიანი ფოთლები. ფოთლის შუა ნაკვთი სხვებთან შედარებით ჩვეულებრივ უფრო დიდია. გენერაციული ტოტების დაუნაკვთავი ფოთლები კვერცხისებრი ან რომბულია. ფოთოლი ზემოდან მუქ-მწვანე, ქვემოდან კი უფრო მკრთალია. ფოთლების ყუნწები შებუსვილია.
მომწვანო-მოყვითალო ყვავილები აღმამდგომი მტევნის ცალკეულ ტოტებზე ქოლგებადაა შეკრებილი. მთელი ყვავილედი თეთრი ვარსკვლავისებრი ბეწვითაა მოფენილი, ყვავის გვიან ზაფხულში (ხშირად სექტემბერში). მრგვალი 2-4 თესლიანი შავი ფერის კენკრა ნაყოფები შემოდგომით საკმაოდ გვიან მწიფდება. მრავლდება თესლითა და კალმებით, მიწაზე მხოხავი ყლორტები ცალკეულ კვანძებში ფესვებს ივითარებს. ხეებსა და სხვა საყრდენ საგნებზე მცენარე დამატებითი ფესვებით საიმედოდ ემაგრება. ჩრდილის დიდი ამტანია, ამიტომ კარგად იზრდება ტყეებში, როგორც საბურველქვეშ, მიწაზე გართხმული, ასევე ადვილად აღწევს ხეთა ვარჯებში. უპირატესად ტყის მცენარეა, მაგრამ ზოგან შიშველ კლდეებზედაცაა შეფენილი. ნორმალურად ტენით უზრუნველყოფილ მდიდარ ნიადაგებზე იზრდება ზღვის დონიდან 1200 მეტრამდე სიმაღლეზე. გვხვდება იმერეთში, რაჭა-ლუჩხუმში, აჭარაში, ქართლსა და თრიალეთზე. საქართველოში გარდა განხილულისა იზრდება კოლხური და პასტუხოვის სუროები, რომელთა ფოთლები დანაკვთული არაა.
ფარმაკოქიმიურად უფრო კარგად შესწავლილია კავკასიური სურო, დანარჩენი ორი კი ძლიერ სუსტად ან სრულებითაც არაა გამოკვლეული. საერთოდ ცნობილია, რომ ქიმიური შემადგენლობით სუროების სხვადასხვა სახეობები ერთმანეთისაგან არსებითად არ განსხვავდება. ხალხიც სამკურნალოდ გამოყენებისას სახეობრივ ნაირგვარობას ყურადღებას არ აქცევს. იყენებს იმ სახეობას, რომელიც მისთვის ტერიტორიულად უფრო მისაწვდომია.
სამკურნალოდ ფოთლები გამოიყენება, მაგრამ გლიკოზიდ ჰედერნინის და საპონინების შემცველობის გამო მომწამვლელ გავლენას ახდენს, რაც მათ სამკურნალოდ გამოყენებისადმი ფრთხილად მიდგომის აუცილებლობაზე მიგვანიშნებს.
ჰედერინს გამხსნელი და პირსასაქმებელი თვისება გააჩნია. დანით დასერვის შემთხვევაში ღეროდან ფისოვან-გუმფისოვანი წვენი გამოდის, რომელიც ჰაერზე გამჭვირვალე მუქყავისფერ მყარ ნაწილებად მკვრივდება. იგი წვის დროს საკმევლის სურნელისებრ არომატს აფრქვევს. მისგან ღვინის სპირტში გახსნით ამზადებენ ლაქს, რომელიც ფერწერაში გამოიყენება.
მიუხედავად არასასიამოვნო გემოსი, ნაყოფებს ორნიტოფაუნის ბევრი წარმომადგენლი ჭამს.
სუროს პრეპარატები მცირე დოზით სეკრეტორიტულ გავლენას ახდენს ქრონიკული ბრონქიალური კატარის დროს, ანთების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს გარეგანი ხმარებისას ქალებში თეთრად შლისას. მასვე იყენებენ ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის, ნიკრისის ქარისა და რევმატიზმის სამკურნალოდ. გარეგან სახმარად გამოიყენება კოჟრების, მეჭეჭების, პოლიპების, დამწვრობით გამოწვეული ჩირქოვანი მუწუკების სამკურნალოდ. დასალევად იყენებენ ცივი წყლით გამონაწვლილს: 1/2 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ ფოთოლს ერთ ჭიქა წყალს ასხამენ და 8 საათს დგამენ. ესაა დღე-ღამის დოზა.

ფიჭვისებრთა ოჯახს ეკუთვნის. კავკასიური სოჭი სიმაღლეში 60-70 მეტრამდე აღწევს. დიამეტრი კი – 2 მეტრამდე. მისი ფისითა და მთრიმლავი ნივთიერებებით მდიდარი ქერქი ერთწლიან ყლორტებზე მოყვითალომწვანე ან მურა-მოწითალოა, ზოგჯერ – ღია ყავისფერი. ევროპული სოჭისაგან განსხვავებით, ყლორტის კენწეროზე ოთხი კვირტი ზის.
ბლაგვი ან წვერომოკვეთილი ბრტყელი წიწვი ქვედა მხრიდან წყვილ თეთრზოლიანია, ტოტზე წიწვები ორ მწკრივადაა განლაგებული.
ღია ადგილზე სოჭი 30-40 წლის, ხოლო კორომში 60-70 წლის ასაკში იწყებს მსხმოიარობას.
მოყვითალო მწვანე მამრობითი ყვავილები თავთავისებრ ყვავილედებადაა შეკრებილი წიწვების იღლიებში და გასული წლის ტოტების კენწრულ ნაწილში არის განლაგებული.
მდედრობითი აღმამდგომი გირჩები გასული წლის ყლორტების კენწეროებზე ზის, ამასთან ხის მხოლოდ კენწეროშია თავმოყრილი.
თესლი სექტემბერ-ოქტომბერში მწიფდება, გირჩის დაშლა და თესლის გამობნევაც ამ დროს ხდება.
1000 ცალი თესლის წონა 64 გრამს შეადგენს. კავკასიური სოჭის სიცოცხლის ხანგრძლივობა 500 წელს აღწევს.
კავკასიური სოჭი ქიმიკო-ფარმაკოლოგიური თვალსაზრისით ჯერ კიდევ სუსტადაა შესწავლილი, მაგრამ ამ მიმართებით იგი ძალიან ახლოს დგას ციმბირულ სოჭთან და მის შემცვლელადაც გამოდგება.
მედიცინაში სოჭის წიწვები, ქერქი და ახალგაზრდა ტოტები გამოიყენება, მათგან მიღებული ეთერზეთი ერთ-ერთი ძირითადი წყაროა სინთეზური ქაფურის მისაღებად.
ქაფური სამედიცინო პრაქტიკაში ფართოდ გამოიყენება, როგორც ცენტრალური ნერვული სისტემის აღმგზნები, ინფექციური და სხვა დაავადების დროს გულის მოქმედების გამაძლიერებელი საშუალება. ამავე მიზნით გამოიყენება გულის გასამაგრებლად ნარკოტიკებით, ძილისმომგვრელი და ტკივილგამაყუჩებელი (მორფინი) ნივთიერებებით მოწამვლისას და სხვ. ქაფურს გარეგან საშუალებადაც იყენებენ მიოზიტის, ნევრიტის და სახსრების რევმატიზმების დროს. დიდი დოზით შიზოფრენიის მკურნალობაში იყენებენ. სოჭისაგან მიღებულ სკიპიდარს გარეგან სახმარად იყენებენ გამაღიზიანებელ საშუალებად.
კვირტებისა და ჩვილი წიწვების ნახარში ვიტამინიზებული სასმელია და შესაძლოა გამოყენებული იქნას სურავანდის პროფილაქტიკასა და მკურნალობაში.
სოჭის ფისისაგან მიღებული “სოჭის ბალზამი” მედიცინაში ჭრილობების შეხორცების მასტიმულიზებელ საშუალებადაა ცნობილი, მასვე ხმარობენ მინის შესაწებებლად.